Í	O
Vetrarbrautinni	B-Location
er	O
að	O
finna	O
risavaxin	O
ryk-	O
og	O
gasský	O
.	O

Efnið	O
í	O
hverju	O
skýi	O
er	O
nægilegt	O
til	O
að	O
mynda	O
hundruð	O
stjarna	O
eins	O
og	O
sólina	O
.	O

Samkvæmt	O
geimþokukenningunni	O
má	O
rekja	O
upphaf	O
sólkerfisins	O
okkar	O
til	O
þess	O
að	O
stjörnur	O
sprungu	O
í	O
geimþokunni	O
fyrir	O
um	O
það	O
bil	O
4,6	O
milljörðum	O
ára	O
.	O

Mynd	O
eftir	O
William	B-Person
K.	I-Person
Hartmann	I-Person
sem	O
á	O
að	O
sýna	O
uppruna	O
sólkerfisins	O
.	O

Höggbylgja	O
frá	O
sprengingunni	O
myndaði	O
hvirfla	O
í	O
geimþokunni	O
og	O
við	O
það	O
fór	O
geimþokan	O
að	O
falla	O
saman	O
og	O
snúast	O
hraðar	O
og	O
hraðar	O
.	O

Hún	O
flattist	O
út	O
og	O
varð	O
að	O
stórri	O
skífu	O
.	O

Í	O
miðjunni	O
myndaðist	O
sólin	O
en	O
á	O
skífunni	O
í	O
kringum	O
kjarnann	O
mynduðust	O
reikistjörnurnar	O
.	O

Við	O
áframhaldandi	O
samþjöppun	O
varð	O
massi	O
frumsólarinnar	O
meiri	O
og	O
meiri	O
.	O

Eftir	O
hugsanlega	O
margar	O
ármilljónir	O
tóku	O
frumeindakjarnar	O
vetnis	O
að	O
renna	O
saman	O
og	O
mynda	O
helín	O
og	O
þá	O
var	O
sólin	O
okkar	O
orðin	O
til	O
.	O

Við	O
þennan	O
kjarnasamruna	O
verður	O
til	O
mikil	O
orka	O
bæði	O
sem	O
varmi	O
og	O
ljós	O
.	O

Á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
er	O
að	O
finna	O
fjölmörg	O
svör	O
um	O
sólina	O
,	O
meðal	O
annars	O
þessi	O
:	O
*	O
Hvað	O
er	O
sólin	O
stór	O
?	O
eftir	O
Tryggva	B-Person
Þorgeirsson	I-Person
.	O

*	O
Hvað	O
er	O
sólin	O
heit	O
?	O

eftir	O
Tryggva	B-Person
Þorgeirsson	I-Person
.	O

*	O
Af	O
hverju	O
er	O
sólin	O
til	O
?	O

eftir	O
Árdísi	B-Person
Elíasdóttur	I-Person
og	O
Gunnlaug	B-Person
Björnsson	I-Person
.	O

*	O
Hvert	O
er	O
flatarmál	O
sólarinnar	O
?	O

eftir	O
EÖÞ	B-Person
.	O

*	O
Hvað	O
er	O
sólin	O
þung	O
?	O

eftir	O
Björn	B-Person
Brynjúlf	I-Person
Björnsson	I-Person
.	O

*	O
Hvað	O
er	O
langt	O
á	O
milli	O
jarðar	O
og	O
sólar	O
?	O

eftir	O
Tryggva	B-Person
Þorgeirsson	I-Person
og	O
Þorstein	B-Person
Vilhjálmsson	I-Person
.	O

*	O
Hvernig	O
getur	O
eldur	O
þrifist	O
á	O
sólinni	O
ef	O
það	O
er	O
ekkert	O
súrefni	O
þar	O
?	O

eftir	O
Þorstein	B-Person
Vilhjálmsson	I-Person
.	O

<	O
Heimild	O
og	O
mynd	O
>	O

Stál	O
er	O
blanda	O
járns	O
og	O
kolefnis	O
og	O
stundum	O
fleiri	O
frumefna	O
.	O

Kolefnisinnihald	O
í	O
stáli	O
er	O
á	O
bilinu	O
0,1%	B-Percent
-	I-Percent
2%	I-Percent
.	O

Ef	O
kolefnisinnihald	O
í	O
blöndunni	O
fer	O
yfir	O
2%	B-Percent
kallast	O
efnið	O
steypujárn	O
,	O
pottur	O
eða	O
pottjárn	O
.	O

Þá	O
er	O
það	O
stökkt	O
og	O
ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
hamra	O
það	O
til	O
eins	O
og	O
stál	O
og	O
járn	O
.	O

Stál	O
hefur	O
margþætt	O
notagildi	O
,	O
það	O
er	O
notað	O
sem	O
byggingarefni	O
,	O
í	O
píanóstrengi	O
,	O
búsáhöld	O
og	O
úr	O
því	O
eru	O
gerðar	O
saumnálar	O
,	O
svo	O
nokkur	O
dæmi	O
séu	O
nefnd	O
.	O

Ársframleiðsla	O
stáls	O
í	O
heiminum	O
árið	O
1997	B-Date
var	O
795	O
milljónir	O
tonna	O
en	O
sama	O
ár	O
var	O
álframleiðslan	O
21	O
milljón	O
tonn	O
.	O

Um	O
járn	O
er	O
hægt	O
að	O
lesa	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
:	O
*	O
Getið	O
þið	O
sagt	O
mér	O
allt	O
um	O
járn	O
?	O

<	O
Heimild	O
>	O

Blý	O
er	O
eitt	O
frumefnanna	O
en	O
svo	O
nefnast	O
þau	O
efni	O
sem	O
öll	O
önnur	O
efni	O
eru	O
samsett	O
úr	O
.	O

Samkvæmt	O
vísindum	O
nútímans	O
eru	O
stöðug	O
frumefni	O
90	O
talsins	O
.	O

Grunneining	O
frumefna	O
nefnist	O
atóm	O
sem	O
merkir	O
ódeilanlegt	O
en	O
eitt	O
sinn	O
töldu	O
menn	O
að	O
atómið	O
,	O
á	O
íslensku	O
frumeind	O
,	O
væri	O
smæsta	O
byggingareining	O
efnis	O
.	O

Öllum	O
frumefnum	O
er	O
raðað	O
í	O
svonefnt	O
lotukerfi	O
og	O
þar	O
hefur	O
blý	O
(	O
Pb	O
)	O
sætistöluna	O
82	O
.	O

Nú	O
vita	O
menn	O
að	O
frumeindirnar	O
eru	O
samsettar	O
úr	O
enn	O
minni	O
eindum	O
sem	O
nefnast	O
róteindir	O
,	O
nifteindir	O
og	O
rafeindir	O
.	O

Byggingareindir	O
róteinda	O
og	O
nifteinda	O
nefnast	O
svo	O
kvarkar	O
en	O
hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
um	O
þá	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
eru	O
kvarkar	O
?	O

Íslenska	O
fleirtöluorðið	O
kvarkar	O
er	O
hljóðlíking	O
enska	O
orðsins	O
'	O
quarks	O
'	O
en	O
eðlisfræðingurinn	O
sem	O
stakk	O
upp	O
á	O
nafninu	O
sótti	O
það	O
í	O
skáldsögu	O
James	B-Person
Joyce	I-Person
,	O
Finnegans	B-Miscellaneous
Wake	I-Miscellaneous
.	O

Þar	O
er	O
að	O
finna	O
ljóð	O
ort	O
til	O
kokkálaða	O
konungsins	O
í	O
ævintýrinu	O
um	O
Tristan	B-Person
og	O
Ísoldu	B-Person
og	O
í	O
ljóðinu	O
standa	O
meðal	O
annars	O
þessar	O
línur	O
:	O
«	O
Three	O
quarks	O
for	O
Muster	O
Mark	O
!	O

/	O
Sure	O
he	O
hasn	O
'	O
t	O
got	O
much	O
of	O
a	O
bark	O
.	O
»	O

<	O
Heimild	O
>	O

Nokkrar	O
ágætar	O
bækur	O
eru	O
til	O
um	O
sögu	O
kvikmyndalistarinnar	O
.	O

Hér	O
bendum	O
við	O
á	O
tvær	O
þeirra	O
en	O
önnur	O
er	O
nýútkomin	O
í	O
íslenskri	O
þýðingu	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
nálgast	O
ritin	O
annaðhvort	O
á	O
Landsbókasafni	B-Organization
Íslands	I-Organization
-	I-Organization
Háskólabókasafni	I-Organization
,	O
á	O
öðrum	O
bókasöfnum	O
eða	O
í	O
bókabúðum	O
:	O
<	O
...	O
>	O
Á	O
vefsíðu	O
Berkeley-háskóla	B-Organization
er	O
að	O
finna	O
tilvísanaskrá	O
sem	O
gagnast	O
þeim	O
sem	O
vinna	O
að	O
rannsóknum	O
á	O
myndbanda-	O
og	O
kvikmyndalist	O
.	O

Ritalistinn	O
þar	O
miðast	O
að	O
vísu	O
við	O
háskólabókasöfnin	O
í	O
Berkeley	B-Organization
en	O
sumar	O
bækurnar	O
ættu	O
að	O
vera	O
til	O
á	O
bókasöfnum	O
hér	O
eða	O
þá	O
að	O
hægt	O
er	O
að	O
panta	O
þær	O
með	O
millisafnalánum	O
.	O

Berkeley-háskóli	B-Organization
er	O
einnig	O
með	O
tenglasafn	O
um	O
sögu	O
kvikmyndalistarinnar	O
og	O
annað	O
sambærilegt	O
tenglasafn	O
á	O
Veraldarvefnum	B-Miscellaneous
heitir	O
History	B-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
Film	I-Miscellaneous
Theme	I-Miscellaneous
Page	I-Miscellaneous
.	O

Mynd	O
Lumière-bræðranna	B-Miscellaneous
Auguste	B-Person
og	O
Louis	B-Person
La	B-Miscellaneous
Sortie	I-Miscellaneous
des	I-Miscellaneous
ouvriers	I-Miscellaneous
de	I-Miscellaneous
l	I-Miscellaneous
'	I-Miscellaneous
usine	I-Miscellaneous
Lumière	I-Miscellaneous
eða	O
Verkamenn	B-Miscellaneous
yfirgefa	I-Miscellaneous
Lumière-verksmiðjuna	I-Miscellaneous
er	O
stundum	O
talin	O
vera	O
fyrsta	O
kvikmyndin	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
sjá	O
miðbik	O
þessarar	O
stuttu	O
myndar	O
undir	O
þessum	O
tengli	O
hér	O
en	O
þar	O
sjást	O
konur	O
,	O
menn	O
og	O
hestur	O
yfirgefa	O
Lumière-verksmiðjuna	B-Organization
.	O

Upphaf	O
myndarinnar	O
er	O
þannig	O
að	O
dyrnar	O
eru	O
lokaðar	O
og	O
myndin	O
endar	O
á	O
því	O
að	O
þeim	O
er	O
aftur	O
lokað	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Risaeðlur	O
eiga	O
að	O
öllum	O
líkindum	O
ættir	O
að	O
rekja	O
til	O
svokallaðra	O
boleðla	O
sem	O
hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
varð	O
fyrsta	O
risaeðlan	O
til	O
?	O

Fyrstu	O
risaðlurnar	O
voru	O
í	O
raun	O
ekki	O
risar	O
.	O

Stjakeðlur	O
og	O
sindreðlur	O
voru	O
um	O
30	O
kg	O
á	O
þyngd	O
.	O

Risavöxtur	O
dýranna	O
kom	O
fyrst	O
fram	O
hjá	O
jurtaætunum	O
og	O
síðan	O
hjá	O
rándýrunum	O
.	O

Bent	O
hefur	O
verið	O
á	O
að	O
stærð	O
dýranna	O
hafi	O
gegnt	O
því	O
hlutverki	O
að	O
gera	O
þau	O
óárennilegri	O
og	O
auðvelda	O
þeim	O
þannig	O
að	O
komast	O
af	O
í	O
baráttu	O
við	O
önnur	O
dýr	O
um	O
lífssvæði	O
og	O
æti	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
risaeðlur	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
,	O
meðal	O
annars	O
í	O
svörum	O
við	O
spurningunum	O
:	O
*	O
Hvernig	O
varð	O
fyrsta	O
risaeðlan	O
til	O
?	O

*	O
Er	O
einhvers	O
staðar	O
til	O
erfðaefni	O
úr	O
risaeðlum	O
og	O
væri	O
hægt	O
að	O
láta	O
þær	O
koma	O
aftur	O
?	O

*	O
Ef	O
krókódílar	O
voru	O
uppi	O
á	O
sama	O
tíma	O
og	O
risaeðlur	O
af	O
hverju	O
dóu	O
þeir	O
þá	O
ekki	O
út	O
?	O

Frá	O
sólinni	O
berst	O
í	O
sífellu	O
svonefndur	O
sólvindur	O
sem	O
er	O
straumur	O
rafhlaðinna	O
agna	O
.	O

Þegar	O
vindurinn	O
nálgast	O
jörðina	O
hrindir	O
segulsvið	O
jarðarinnar	O
honum	O
frá	O
sér	O
nema	O
í	O
kringum	O
segulpólana	O
.	O

Þar	O
sleppur	O
eitthvað	O
af	O
ögnunum	O
inn	O
í	O
segulsviðið	O
.	O

Þegar	O
eindirnar	O
rekast	O
á	O
lofthjúp	O
jarðar	O
,	O
í	O
um	O
100-250	O
km	O
hæð	O
örvast	O
sameindir	O
og	O
frumeindir	O
í	O
hjúpnum	O
og	O
þær	O
senda	O
frá	O
sér	O
sýnilegt	O
ljós	O
sem	O
við	O
köllum	O
norður-	O
eða	O
suðurljós	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
norðurljós	O
í	O
svörum	O
við	O
spurningunum	O
:	O
*	O
Af	O
hverju	O
stafa	O
norður-	O
og	O
suðurljósin	O
?	O

*	O
Af	O
hverju	O
eru	O
norðurljós	O
í	O
mismunandi	O
litum	O
?	O

Það	O
er	O
ekki	O
tilviljun	O
ein	O
sem	O
ræður	O
útliti	O
gíraffans	O
heldur	O
hefur	O
það	O
mótast	O
fyrir	O
tilstilli	O
þróunar	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
um	O
þróun	O
og	O
þróunarkenninguna	O
meðal	O
annars	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
urðu	O
litlu	O
frumurnar	O
í	O
sjónum	O
að	O
mönnum	O
og	O
dýrum	O
?	O

Útlit	O
gíraffans	O
gagnast	O
honum	O
vel	O
þegar	O
hann	O
leitar	O
að	O
fæðu	O
á	O
hitabeltisgresju	O
og	O
staktrjáasléttum	O
Afríku	B-Location
,	O
þá	O
gegnir	O
það	O
hlutverki	O
eins	O
konar	O
felubúnings	O
.	O

Um	O
felubúning	O
dýra	O
er	O
hægt	O
að	O
lesa	O
um	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
eru	O
sebrahestar	O
og	O
tígrisdýr	O
röndótt	O
?	O

Rómverjar	B-Miscellaneous
til	O
forna	O
sýndu	O
stundum	O
gíraffa	O
í	O
hringleikahúsum	O
og	O
þeir	O
nefndu	O
þá	O
Camelopardalis	O
því	O
þeim	O
fannst	O
hálsinn	O
á	O
þeim	O
minn	O
á	O
háls	O
kameldýrsins	O
en	O
blettirnir	O
á	O
hlébarða	O
.	O

Fræðilega	O
heitið	O
á	O
gíraffa	O
er	O
Giraffa	O
camelopardalis	O
en	O
orðið	O
gíraffi	O
er	O
komið	O
úr	O
arabísku	O
.	O

Spurningin	O
í	O
heild	O
sinni	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Mig	O
langar	O
að	O
vita	O
hversu	O
fjölmennir	O
Maóríar	B-Miscellaneous
á	O
Nýja-Sjálandi	B-Location
eru	O
í	O
dag	O
?	O

Mér	O
er	O
alveg	O
fyrirmunað	O
að	O
finna	O
nokkuð	O
um	O
það	O
á	O
netinu	O
.	O

Ég	O
hef	O
ekki	O
tíma	O
til	O
að	O
bíða	O
eftir	O
svari	O
á	O
vefnum	O
svo	O
ef	O
þið	O
getið	O
svarað	O
því	O
strax	O
þá	O
væri	O
það	O
frábært	O
.	O

Þið	O
vitið	O
svo	O
mikið	O
!	O

Samkvæmt	O
manntali	O
Nýja-Sjálands	B-Location
árið	O
2001	B-Date
voru	O
Maóríar	B-Miscellaneous
alls	O
526.281	O
talsins	O
,	O
en	O
það	O
er	O
um	O
14,7%	B-Percent
af	O
mannfjölda	O
landsins	O
.	O

Einn	O
af	O
hverjum	O
fjórum	O
í	O
þessum	O
hópi	O
talar	O
tungu	O
Maórímanna	B-Miscellaneous
.	O

Rúmlega	O
600.000	O
í	O
viðböt	O
töldu	O
sig	O
vera	O
af	O
Maóríaættum	B-Miscellaneous
.	O

Frá	O
árinu	O
1991	B-Date
hefur	O
Maóríum	B-Miscellaneous
fjölgað	O
um	O
21%	B-Percent
.	O

Það	O
hefur	O
oft	O
verið	O
grafið	O
á	O
Bergþórshvoli	B-Location
og	O
þar	O
hafa	O
fundist	O
brunarústir	O
.	O

Svo	O
virðist	O
sem	O
bærinn	O
á	O
staðnum	O
hafi	O
brunnið	O
nokkrum	O
sinnum	O
og	O
þess	O
vegna	O
er	O
er	O
alls	O
ekki	O
ólíklegt	O
að	O
bruninn	O
í	O
Njáls	B-Miscellaneous
sögu	I-Miscellaneous
hafi	O
í	O
raun	O
og	O
veru	O
átt	O
sér	O
stað	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
Njáls	B-Miscellaneous
sögu	I-Miscellaneous
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
í	O
svörum	O
við	O
spurningunum	O
:	O
*	O
Hver	O
skrifaði	O
Njálu	B-Miscellaneous
og	O
hvenær	O
var	O
hún	O
skrifuð	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
finngálkn	O
sem	O
minnst	O
er	O
á	O
í	O
Njáls	B-Miscellaneous
sögu	I-Miscellaneous
?	O

Um	O
sannleika	O
og	O
staðreyndir	O
í	O
sögum	O
og	O
sögnum	O
má	O
lesa	O
meira	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
:	O
*	O
Eru	O
þjóðsögur	O
byggðar	O
á	O
sönnum	O
atburðum	O
?	O

Um	O
þetta	O
er	O
fjallað	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvers	O
vegna	O
eru	O
plánetur	O
hnöttóttar	O
en	O
ekki	O
kassalaga	O
?	O

en	O
þar	O
kemur	O
fram	O
að	O
kúlulögun	O
sólstjarna	O
,	O
reikistjarna	O
og	O
tungla	O
stafar	O
af	O
þyngdarkraftinum	O
.	O

Þegar	O
reikistjörnur	O
myndast	O
,	O
safnast	O
gas	O
í	O
geimnum	O
saman	O
í	O
kekki	O
sem	O
dragast	O
saman	O
vegna	O
aðdráttar	O
agnanna	O
í	O
kekkkjunum	O
.	O

Staðarorka	O
efnisins	O
í	O
kekkjunum	O
er	O
minnst	O
þegar	O
kúlulögun	O
er	O
náð	O
og	O
þess	O
vegna	O
eru	O
reikistjörnun	O
þannig	O
í	O
laginu	O
en	O
ekki	O
eins	O
og	O
kassar	O
.	O

Nokkrar	O
kenningar	O
eru	O
til	O
um	O
uppruna	O
tunglins	O
og	O
ein	O
þeirra	O
nefnist	O
klofningskenning	O
.	O

Samkvæmt	O
henni	O
á	O
jörðin	O
að	O
hafa	O
snúist	O
einu	O
sinni	O
það	O
hratt	O
að	O
hluti	O
af	O
henni	O
losnaði	O
og	O
myndaði	O
tunglið	O
.	O

Í	O
dag	O
er	O
talið	O
útilokað	O
að	O
þetta	O
hafi	O
átt	O
sér	O
stað	O
.	O

Ef	O
hnöttur	O
snýst	O
það	O
hratt	O
að	O
hann	O
klofnar	O
er	O
útilokað	O
að	O
annar	O
hlutinn	O
fari	O
á	O
braut	O
um	O
hinn	O
.	O

Það	O
sem	O
gerist	O
er	O
að	O
báðir	O
hlutarnir	O
losna	O
úr	O
þyngdarsviði	O
hvor	O
annars	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
um	O
myndun	O
tunglsins	O
í	O
svari	O
Sævars	B-Person
Helga	I-Person
Bragasonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
varð	O
tunglið	O
til	O
?	O

Ekki	O
er	O
fulljóst	O
hvaðan	O
sú	O
hefð	O
að	O
leggja	O
hornstein	O
að	O
byggingum	O
er	O
upprunnin	O
en	O
sumir	O
vilja	O
rekja	O
hana	O
aftur	O
til	O
Sargons	B-Person
konungs	O
í	O
Babylóníu	B-Location
sem	O
á	O
að	O
hafa	O
verið	O
uppi	O
um	O
3.800	B-Money
f.	I-Money
Kr.	I-Money

Í	O
katólsku	O
alfræðiriti	O
er	O
því	O
slegið	O
fram	O
að	O
sú	O
venja	O
að	O
grafa	O
gull	O
og	O
silfur	O
undir	O
hornsteini	O
sé	O
af	O
sama	O
meiði	O
sprottin	O
og	O
ævafornar	O
fórnarathafnir	O
þar	O
sem	O
lík	O
voru	O
limlest	O
og	O
grafin	O
í	O
steinhleðslu	O
bygginga	O
.	O

Í	O
dag	O
eru	O
hornsteinar	O
lagðir	O
að	O
ýmsum	O
merkum	O
byggingum	O
með	O
viðhöfn	O
.	O

Þá	O
er	O
ágripi	O
af	O
byggingarsögu	O
hússins	O
ásamt	O
nöfnum	O
sumra	O
þeirra	O
sem	O
stóðu	O
að	O
byggingunni	O
komið	O
fyrir	O
í	O
blýhólki	O
sem	O
er	O
lagður	O
í	O
holan	O
stein	O
og	O
síðan	O
er	O
lokað	O
fyrir	O
með	O
áletraðri	O
steinþynnu	O
.	O

Stundum	O
fylgja	O
aðrar	O
upplýsingar	O
með	O
.	O

Í	O
hornsteini	O
Hrauneyjafossstöðvar	B-Location
sem	O
Vigdís	B-Person
Finnbogadóttir	I-Person
lagði	O
árið	O
1981	B-Date
eru	O
einnig	O
geymd	O
nöfn	O
ráðherra	O
og	O
ráðuneytisstjóra	O
,	O
bankastjóra	O
Seðlabanka	B-Organization
og	O
Landsbanka	B-Organization
,	O
auk	O
nafna	O
hagstofustjóra	O
,	O
ríkisendurskoðanda	O
og	O
annarra	O
í	O
opinberum	O
stöðum	O
.	O

Hornsteinn	O
gegnir	O
því	O
aðeins	O
táknrænu	O
hlutverki	O
nú	O
en	O
áður	O
var	O
hann	O
undirstöðusteinn	O
undir	O
horni	O
byggingar	O
.	O

Í	O
Búnaðarriti	B-Miscellaneous
sem	O
Hermann	B-Person
Jónasson	I-Person
ritstýrði	O
frá	O
1887-1918	B-Date
segir	O
:	O
«	O
hornsteinninn	O
þarf	O
að	O
vera	O
niðurgrafinn	O
og	O
vera	O
vel	O
fastur	O
»	O
og	O
margir	O
kannast	O
við	O
eftirfarandi	O
hendingar	O
úr	O
kvæði	O
Jónasar	B-Person
Hallgrímssonar	I-Person
:	O
«	O
Traustir	O
skulu	O
hornsteinar	O
/	O
hárra	O
sala	O
»	O
.	O

Hornsteina	O
er	O
nokkrum	O
sinnum	O
getið	O
í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
.	O

Í	O
Jesaja	B-Miscellaneous
(	O
28:16	O
)	O
er	O
haft	O
eftir	O
Drottni	B-Person
:	O
«	O
Sjá	O
,	O
ég	O
legg	O
undirstöðustein	O
á	O
Síon	B-Location
,	O
traustan	O
stein	O
,	O
óbifanlegan	O
,	O
ágætan	O
hornstein	O
.	O
»	O

Í	O
kristinni	O
trú	O
er	O
hornsteinn	O
einnig	O
notaður	O
í	O
óeiginlegri	O
merkingu	O
sem	O
tákn	O
trúarinnar	O
.	O

Í	O
fyrra	B-Miscellaneous
almenna	I-Miscellaneous
bréfi	I-Miscellaneous
Péturs	I-Miscellaneous
(	O
2:6	O
)	O
segir	O
að	O
sá	O
sem	O
trúir	O
á	O
hornsteininn	O
mun	O
ekki	O
verða	O
til	O
skammar	O
,	O
«	O
en	O
hinum	O
vantrúuðu	O
er	O
steinninn	O
[	O
...	O
]	O
orðinn	O
að	O
hyrningarsteini	O
og	O
ásteytingarsteini	O
og	O
hrösunarhellu	O
.	O
»	O

Rómverski	O
sagnaritarinn	O
Tacitus	B-Person
(	O
56	B-Date
-	I-Date
um	I-Date
120	I-Date
)	O
segir	O
frá	O
því	O
að	O
þegar	O
hafist	O
var	O
handa	O
við	O
að	O
endurreisa	O
musteri	O
Júpíters	B-Person
á	O
fyrstu	B-Date
öld	I-Date
e.	I-Date
Kr.	I-Date
hafi	O
embættismenn	O
og	O
óbreyttir	O
borgarar	O
dregið	O
í	O
sameiningu	O
mikinn	O
stein	O
á	O
réttan	O
stað	O
í	O
grunninn	O
.	O

Í	O
katólskum	O
sið	O
tíðkaðist	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
frá	O
15.	B-Date
öld	I-Date
,	O
og	O
sennilega	O
mun	O
fyrr	O
,	O
að	O
leggja	O
hornstein	O
með	O
sérstakri	O
helgiathöfn	O
.	O

Þá	O
var	O
meðal	O
annars	O
merkt	O
fyrir	O
undirstöðum	O
byggingarinnar	O
og	O
trékross	O
var	O
reistur	O
þar	O
sem	O
altarið	O
átti	O
að	O
standa	O
.	O

Biskup	O
blessaði	O
síðan	O
krossinn	O
með	O
vígðu	O
vatni	O
og	O
þar	O
á	O
eftir	O
hornsteininn	O
en	O
á	O
hliðar	O
hans	O
voru	O
ristir	O
krossar	O
.	O

Elsta	O
heimildin	O
um	O
þá	O
hefð	O
að	O
leggja	O
dagsetta	O
mynt	O
með	O
hornsteini	O
er	O
að	O
finna	O
í	O
bókhaldsbók	O
frá	O
16.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Þar	O
segir	O
frá	O
því	O
að	O
við	O
endurbyggingu	O
hallar	O
í	O
Brugge	B-Location
árið	O
1519	B-Date
hafi	O
peningur	O
verið	O
lagður	O
undir	O
hornsteininn	O
.	O

Sú	O
hefð	O
er	O
vísir	O
að	O
þeim	O
sið	O
að	O
varðveita	O
byggingarannál	O
húsa	O
í	O
hornsteini	O
þeirra	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Jarðolía	O
myndast	O
úr	O
plöntu-	O
og	O
dýraleifum	O
sem	O
safnast	O
saman	O
á	O
sjárvabotni	O
.	O

Fyrir	O
tilstuðlan	O
gerla	O
og	O
hvata	O
,	O
þunga	O
efri	O
jarðlaga	O
og	O
hækkandi	O
hitastigs	O
taka	O
leifarnar	O
ýmsum	O
efnabreytingum	O
og	O
verða	O
með	O
tímanum	O
að	O
olíu	O
.	O

Olían	O
er	O
takmörkuð	O
auðlind	O
.	O

Nú	O
er	O
talið	O
að	O
í	O
jörðu	O
séu	O
um	O
1.000	O
milljarðar	O
tunna	O
en	O
það	O
samsvarar	O
um	O
159.000	O
milljörðum	O
lítra	O
.	O

Mest	O
af	O
olíu	O
er	O
í	O
Sádi-Arabíu	B-Location
.	O

Að	O
öllum	O
líkindum	O
munu	O
þessar	O
olíubirgðir	O
endast	O
í	O
um	O
40-80	O
ár	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
olíu	O
í	O
svari	O
Leifs	B-Person
A.	I-Person
Símonarsonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hversu	O
margir	O
lítrar	O
af	O
olíu	O
eru	O
til	O
í	O
heiminum	O
?	O

Vetni	O
er	O
frumefni	O
og	O
hefur	O
efnatáknið	O
H.	O

Sætistala	O
þess	O
í	O
lotukerfinu	O
er	O
1	O
og	O
það	O
er	O
léttasta	O
frumefnið	O
.	O

Þegar	O
það	O
binst	O
súrefni	O
myndar	O
það	O
vatn	O
sem	O
við	O
táknum	O
með	O
H2O	O
.	O

Vetnisgas	O
er	O
táknað	O
með	O
H2	O
en	O
þar	O
eru	O
tvær	O
vetnisfrumeindir	O
bundnar	O
saman	O
.	O

Eingöngu	O
0,01%	B-Percent
af	O
lofthjúpi	O
jarðar	O
er	O
vetni	O
og	O
í	O
massa	O
jarðskorpunnar	O
er	O
0,9%	B-Percent
af	O
vetni	O
,	O
að	O
mestu	O
bundið	O
í	O
efnasamböndum	O
.	O

Vetni	O
er	O
algengasta	O
frumefnið	O
í	O
geimnum	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
vetni	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
meðal	O
annars	O
í	O
svörum	O
við	O
spurningunum	O
:	O
*	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
vetni	O
svona	O
eldfimt	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
þungt	O
vatn	O
og	O
til	O
hvers	O
er	O
það	O
notað	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
að	O
segja	O
um	O
vetni	O
sem	O
orkugjafa	O
framtíðarinnar	O
?	O

Strúktúralismi	O
er	O
rannsóknaraðferð	O
sem	O
á	O
rætur	O
að	O
rekja	O
til	O
kenninga	O
svissneska	O
málvísindamannsins	O
Ferdinands	B-Person
de	I-Person
Saussure	I-Person
(	O
1857-1913	B-Date
)	O
.	O

Hann	O
er	O
stundum	O
talinn	O
vera	O
faðir	O
nútíma	O
málvísinda	O
og	O
leitaðist	O
við	O
að	O
útskýra	O
kerfi	O
tungumálsins	O
í	O
stað	O
þess	O
að	O
rekja	O
sögu	O
einstakra	O
mála	O
.	O

Þrjár	O
ályktanir	O
Saussure	B-Person
um	O
tungumálið	O
mynda	O
kjarna	O
strúktúralismans	O
:	O
*	O
Kerfiseðli	O
tungumálsins	O
.	O

*	O
Hugmyndin	O
um	O
venslahlutverk	O
tungumálsins	O
,	O
þar	O
sem	O
einingar	O
málsins	O
öðlast	O
merkingu	O
vegna	O
vensla	O
við	O
aðrar	O
einingar	O
.	O

*	O
Táknið	O
er	O
tilfallandi	O
eining	O
,	O
það	O
er	O
ekki	O
eðlislægt	O
að	O
tiltekin	O
orðmynd	O
vísi	O
til	O
ákveðins	O
hlutar	O
eða	O
hugtaks	O
.	O

Strúktúralismi	O
í	O
bókmenntafræðum	O
rannsakar	O
bókmenntir	O
og	O
texta	O
sem	O
kerfi	O
og	O
reynir	O
að	O
komast	O
að	O
því	O
hvaða	O
lögmál	O
liggja	O
kerfinu	O
til	O
grundvallar	O
.	O

Rússneski	O
málvísindamaðurinn	O
Roman	B-Person
Jakobson	I-Person
notaði	O
orðið	O
strúktúralismi	O
í	O
þessum	O
skilningi	O
fyrstur	O
manna	O
árið	O
1929	B-Date
.	O

Önnur	O
ályktun	O
Saussure	B-Person
kveður	O
á	O
um	O
það	O
að	O
einingar	O
innan	O
kerfisins	O
öðlist	O
aðeins	O
merkingu	O
vegna	O
vensla	O
við	O
aðrar	O
einingar	O
.	O

Einingin	O
er	O
merkingarlaus	O
ein	O
og	O
sér	O
en	O
tengslin	O
gefa	O
henni	O
merkingu	O
.	O

Þetta	O
má	O
útskýra	O
með	O
stuttri	O
frásögn	O
og	O
afar	O
einfaldri	O
strúktúralískri	O
greiningu	O
á	O
henni	O
:	O

Faðir	O
og	O
sonur	O
deila	O
um	O
rauðan	O
borðdúk	O
og	O
sonurinn	O
rýkur	O
út	O
í	O
fússi	O
.	O

Á	O
förnum	O
vegi	O
hittir	O
hann	O
farandleikara	O
og	O
flökkulýð	O
.	O

slæst	O
í	O
för	O
með	O
þeim	O
og	O
gerist	O
trúður	O
.	O

Leikflokkurinn	O
setur	O
upp	O
sýningar	O
og	O
rekur	O
spilavíti	O
í	O
undirheimum	O
borgarinnar	O
.	O

Nokkrum	O
árum	O
síðar	O
ranglar	O
örvæntingarfullur	O
faðirinn	O
inn	O
á	O
eina	O
sýninguna	O
og	O
þekkir	O
þar	O
son	O
sinn	O
á	O
bakvið	O
trúðsfarðann	O
.	O

Þeir	O
fallast	O
í	O
faðma	O
og	O
sættast	O
.	O

Síðan	O
fylgir	O
sonurinn	O
föður	O
sínum	O
heim	O
,	O
lærir	O
klæðskeraiðn	O
og	O
tekur	O
við	O
fjölskyldufyrirtækinu	O
.	O

Strúktúralísk	O
greining	O
á	O
þessari	O
sögu	O
gæti	O
verið	O
á	O
þessa	O
leið	O
:	O
Deila	O
föður	O
og	O
sonar	O
táknar	O
uppreisn	O
hins	O
lága	O
gegn	O
hinu	O
háa	O
.	O

Hið	O
lága	O
hrapar	O
enn	O
neðar	O
þegar	O
það	O
leikur	O
trúð	O
í	O
undirheimum	O
.	O

Hið	O
háa	O
mætir	O
um	O
síðir	O
hinu	O
lága	O
og	O
sættir	O
nást	O
sem	O
tákngerast	O
í	O
því	O
að	O
hið	O
lága	O
og	O
háa	O
fylgjast	O
saman	O
heim	O
.	O

Þar	O
verða	O
síðan	O
hlutverkaskipti	O
sem	O
voru	O
boðuð	O
með	O
uppreisninni	O
í	O
upphafi	O
sögunnar	O
og	O
hið	O
lága	O
tekur	O
við	O
af	O
hinu	O
háa	O
og	O
verður	O
yfirskipað	O
föðurnum	O
.	O

Strúktúralísk	O
greining	O
skiptir	O
sér	O
ekkert	O
af	O
einingum	O
sögunnar	O
heldur	O
aðeins	O
innbyrðis	O
tengslum	O
þeirra	O
.	O

Engu	O
hefði	O
skipt	O
þó	O
sagan	O
fjallaði	O
um	O
deilur	O
móður	O
og	O
dóttur	O
,	O
þá	O
hefði	O
móðirin	O
táknað	O
hið	O
háa	O
og	O
dóttirin	O
hið	O
lága	O
.	O

Og	O
sagan	O
hefði	O
allt	O
eins	O
getað	O
verið	O
í	O
dæmisagnastíl	O
eins	O
og	O
sögur	O
Esóps	B-Person
og	O
fjallað	O
um	O
lítinn	O
snigil	O
sem	O
félli	O
ofan	O
í	O
fúlan	O
pytt	O
og	O
væri	O
veiddur	O
upp	O
af	O
ljóni	O
.	O

Í	O
strúktúralískri	O
greiningu	O
skiptir	O
innihald	O
sögunnar	O
ekki	O
máli	O
heldur	O
aðeins	O
formgerðin	O
.	O

Svo	O
lengi	O
sem	O
venslin	O
milli	O
eininganna	O
haldast	O
er	O
í	O
raun	O
alltaf	O
um	O
sömu	O
söguna	O
að	O
ræða	O
.	O

Þessu	O
er	O
ólíkt	O
farið	O
þegar	O
öðrum	O
greiningaraðferðum	O
er	O
beitt	O
.	O

Sálfræðileg	O
rýni	O
myndi	O
leggja	O
mikla	O
merkingu	O
í	O
það	O
að	O
í	O
sögunni	O
takast	O
á	O
faðir	O
og	O
sonur	O
.	O

Deilur	O
á	O
milli	O
móður	O
og	O
dóttur	O
,	O
hvað	O
þá	O
milli	O
ljóns	O
og	O
snigils	O
,	O
hefðu	O
allt	O
aðra	O
merkingu	O
.	O

Í	O
sálfræðilegri	O
rýni	O
skipta	O
einingarnar	O
þess	O
vegna	O
máli	O
og	O
þær	O
fela	O
í	O
sér	O
ákveðin	O
gildi	O
sem	O
standa	O
fyrir	O
utan	O
söguna	O
.	O

Einnig	O
er	O
vert	O
að	O
benda	O
á	O
að	O
sem	O
greiningaraðferð	O
skiptir	O
það	O
strúktúralismann	O
litlu	O
máli	O
hvort	O
textarnir	O
sem	O
eru	O
til	O
umfjöllunar	O
séu	O
'	O
góðar	O
'	O
eða	O
'	O
slæmar	O
'	O
bókmenntir	O
.	O

Það	O
eru	O
engir	O
gildisdómar	O
innifaldir	O
í	O
strúktúralískri	O
greiningu	O
.	O

Strúktúralisma	O
var	O
mikið	O
beitt	O
á	O
stutta	O
,	O
einfalda	O
texta	O
sem	O
eru	O
líkir	O
innbyrðis	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
þjóðsögur	O
.	O

Þriðja	O
athugun	O
Saussure	B-Person
segir	O
að	O
táknið	O
sé	O
tilfallandi	O
eining	O
.	O

Með	O
því	O
er	O
átt	O
við	O
að	O
það	O
er	O
ekki	O
eðlislægt	O
samband	O
á	O
milli	O
hljóðmyndar	O
eða	O
orðs	O
og	O
þess	O
fyrirbæris	O
sem	O
vísað	O
er	O
til	O
.	O

Það	O
er	O
ekki	O
sjálfgefið	O
að	O
hljóðmyndin	O
selur	O
vísi	O
til	O
dýrsins	O
sels	O
,	O
allt	O
önnur	O
hljóðmynd	O
gæti	O
verið	O
notuð	O
yfir	O
dýrið	O
.	O

Forsendurnar	O
tvær	O
um	O
venslahlutverk	O
tungumálsins	O
og	O
það	O
að	O
táknið	O
sé	O
tilfallandi	O
eining	O
kalla	O
á	O
forsenduna	O
um	O
kerfiseðli	O
tungumálsins	O
um	O
leið	O
og	O
þær	O
grafa	O
undan	O
henni	O
.	O

Af	O
því	O
að	O
merkingareigindir	O
verða	O
til	O
vegna	O
vensla	O
og	O
þær	O
eru	O
tilfallandi	O
þá	O
þarf	O
strúktúralískt	O
kerfi	O
til	O
þess	O
að	O
greina	O
þær	O
:	O
Við	O
þurfum	O
að	O
búa	O
til	O
kerfið	O
til	O
þess	O
að	O
gefa	O
einingunum	O
merkingu	O
.	O

En	O
vegna	O
þess	O
að	O
táknið	O
er	O
tilfallandi	O
eining	O
og	O
merkingin	O
verður	O
til	O
vegna	O
vensla	O
er	O
alltaf	O
hægt	O
að	O
endurmynda	O
ótal	O
mörg	O
annars	O
konar	O
kerfi	O
úr	O
sömu	O
einingum	O
.	O

Þannig	O
felur	O
myndun	O
kerfisins	O
sem	O
gefur	O
einingunum	O
merkingu	O
í	O
sér	O
sífellda	O
afbyggingu	O
á	O
sama	O
kerfi	O
og	O
þar	O
með	O
tilurð	O
annars	O
konar	O
merkingar	O
.	O

Það	O
hefði	O
allt	O
eins	O
verið	O
hægt	O
að	O
mynda	O
annars	O
konar	O
kerfi	O
úr	O
sögunni	O
hér	O
að	O
ofan	O
ef	O
við	O
hefðum	O
raðað	O
öðrum	O
einingum	O
sögunnar	O
saman	O
,	O
til	O
að	O
mynda	O
syninum	O
og	O
rauða	O
dúknum	O
,	O
föðurnum	O
og	O
spilavítinu	O
,	O
leikflokknum	O
og	O
klæðskeraiðn	O
og	O
spilavíti	O
og	O
rauðum	O
dúk	O
.	O

Margir	O
benda	O
á	O
að	O
vegna	O
þessarar	O
innbyggðu	O
afbyggingar	O
feli	O
strúktúralisminn	O
í	O
sér	O
þá	O
gagnrýni	O
sem	O
að	O
honum	O
hefur	O
beinst	O
í	O
formi	O
póststrúktúralismans	O
.	O

Í	O
þeirri	O
gagnrýni	O
felst	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
andóf	O
gegn	O
andstæðuhugsun	O
og	O
tvenndakerfum	O
sem	O
eru	O
höfuðeinkenni	O
strúktúralismans	O
.	O

Þeir	O
sem	O
vilja	O
kynna	O
sér	O
strúktúralisma	O
frekar	O
er	O
bent	O
á	O
eftirfarandi	O
rit	O
og	O
greinar	O
:	O
<	O
...	O
>	O
<	O
Heimildir	O
>	O

Þessari	O
spurningu	O
má	O
svara	O
á	O
margan	O
hátt	O
eftir	O
því	O
hvað	O
spyrjandi	O
og	O
lesendur	O
hafa	O
í	O
huga	O
,	O
meðal	O
annars	O
hvort	O
eða	O
hvernig	O
þeir	O
trúa	O
á	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
eða	O
fyrstu	B-Miscellaneous
Mósebók	I-Miscellaneous
þar	O
sem	O
sagt	O
er	O
frá	O
Eden	B-Location
.	O

Þannig	O
er	O
til	O
dæmis	O
ljóst	O
að	O
sá	O
sem	O
trúir	O
alls	O
ekki	O
á	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
telur	O
spurninguna	O
óþarfa	O
og	O
hið	O
sama	O
gildir	O
líklega	O
einnig	O
um	O
marga	O
sem	O
trúa	O
kjarnanum	O
í	O
boðskap	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
þó	O
að	O
þeir	O
vilji	O
ekki	O
binda	O
sig	O
við	O
einstök	O
atriði	O
.	O

En	O
spurningin	O
þarf	O
ekki	O
að	O
vera	O
alveg	O
út	O
í	O
hött	O
þó	O
að	O
menn	O
vilji	O
ekki	O
trúa	O
sögninni	O
um	O
Eden	B-Location
eins	O
og	O
nýju	O
neti	O
;	O
eftir	O
sem	O
áður	O
er	O
auðvitað	O
hægt	O
að	O
spyrja	O
hvar	O
upphafsmenn	O
sagnarinnar	O
hafi	O
hugsað	O
sér	O
þennan	O
stað	O
.	O

Í	O
þeim	O
skilningi	O
getum	O
við	O
sagt	O
að	O
grísku	O
guðirnir	O
hafi	O
haft	O
bækistöð	O
sína	O
á	O
Ólympsfjalli	B-Location
,	O
sem	O
er	O
raunverulegt	O
og	O
þekkt	O
fjall	O
,	O
þó	O
að	O
fáir	O
trúi	O
því	O
hins	O
vegar	O
nú	O
á	O
dögum	O
að	O
þessir	O
guðir	O
hafi	O
einhvern	O
tímann	O
verið	O
til	O
samkvæmt	O
venjulegum	O
skilningi	O
þeirra	O
orða	O
.	O

En	O
spurningin	O
sem	O
fyrir	O
liggur	O
er	O
í	O
rauninni	O
enn	O
snúnari	O
en	O
þetta	O
því	O
að	O
það	O
er	O
ekki	O
einu	O
sinni	O
víst	O
að	O
menn	O
hafi	O
haft	O
einhvern	O
sérstakan	O
stað	O
í	O
huga	O
þegar	O
sagan	O
um	O
Eden	B-Location
varð	O
til	O
.	O

Þetta	O
kemur	O
betur	O
í	O
ljós	O
hér	O
á	O
eftir	O
.	O

Ýmsar	O
kenningar	O
hafa	O
sem	O
sé	O
verið	O
uppi	O
um	O
hugsanlega	O
staðsetningu	O
aldingarðsins	O
á	O
landakorti	O
.	O

Í	O
1.	B-Miscellaneous
Mósebók	I-Miscellaneous
segir	O
um	O
aldingarðinn	O
:	O
«	O
Drottinn	B-Person
Guð	I-Person
plantaði	O
aldingarð	O
í	O
Eden	B-Location
langt	O
austur	O
frá	O
og	O
setti	O
þar	O
manninn	O
,	O
sem	O
hann	O
hafði	O
myndað	O
.	O
»	O

(	O
2:8	O
)	O
Síðar	O
fylgir	O
nánari	O
staðsetning	O
á	O
garðinum	O
sem	O
tengist	O
fjórum	O
stórfljótum	O
:	O

Fljót	O
rann	O
frá	O
Eden	B-Location
til	O
að	O
vökva	O
aldingarðinn	O
,	O
og	O
þaðan	O
kvíslaðist	O
það	O
og	O
varð	O
að	O
fjórum	O
stórám	O
.	O

Hin	O
fyrsta	O
heitir	O
Píson	B-Location
;	O
hún	O
fellur	O
um	O
allt	O
landið	O
Havíla	B-Location
,	O
þar	O
sem	O
gullið	O
fæst	O
.	O

[	O
...	O
]	O
Önnur	O
stóráin	O
heitir	O
Gíhon	B-Location
.	O

Hún	O
fellur	O
um	O
allt	O
Kúsland	B-Location
.	O

Þriðja	O
stóráin	O
heitir	O
Kíddekel	B-Location
.	O

Hún	O
fellur	O
fyrir	O
vestan	O
Assýríu	B-Location
.	O

Fjórða	O
stóráin	O
er	O
Efrat	B-Location
.	O

(	O
2:10	O
-14	O
)	O

Eftir	O
að	O
Adam	B-Person
og	O
Eva	B-Person
eru	O
rekin	O
úr	O
aldingarðinum	O
er	O
hann	O
í	O
utan	O
mannlegs	O
samfélags	O
og	O
ljóst	O
að	O
mennirnir	O
eiga	O
ekki	O
afturkvæmt	O
þangað	O
enda	O
er	O
garðsins	O
gætt	O
af	O
kerúbum	O
eða	O
varðenglum	O
og	O
«	O
loga	O
hins	O
sveipanda	O
sverðs	O
til	O
að	O
geyma	O
vegarins	O
að	O
lífsins	O
tré	O
.	O
»	O

(	O
3:24	O
)	O
.	O

Ef	O
Biblían	B-Miscellaneous
er	O
lesin	O
bókstaflega	O
er	O
þess	O
vegna	O
ekkert	O
skrýtið	O
að	O
aldingarðurinn	O
Eden	B-Location
finnist	O
ekki	O
.	O

Mynd	O
Enricos	B-Person
Baj	I-Person
frá	O
árinu	O
1986	B-Date
sem	O
sýnir	O
þegar	O
Adam	B-Person
og	O
Eva	B-Person
eru	O
rekin	O
úr	O
aldingarðinum	O
.	O

Sagnaritarinn	O
Flavíus	B-Person
Jósefus	I-Person
(	O
37-um	B-Date
100	I-Date
)	O
taldi	O
að	O
þrjár	O
fyrsttöldu	O
árnar	O
í	O
1.	B-Miscellaneous
Mósebók	I-Miscellaneous
samsvöruðu	O
Ganges	B-Location
,	O
Tígris	B-Location
og	O
Níl	B-Location
.	O

Hann	O
taldi	O
til	O
dæmis	O
að	O
Kúsland	B-Location
væri	O
í	O
raun	O
Eþíópía	B-Location
og	O
áin	O
Gíhon	B-Location
væri	O
þess	O
vegna	O
Nílarfljót	B-Location
.	O

Þessi	O
túlkun	O
felur	O
í	O
sér	O
að	O
staðurinn	O
er	O
ekki	O
til	O
í	O
venjulegum	O
skilningi	O
því	O
að	O
árnar	O
fjórar	O
sem	O
koma	O
við	O
sögu	O
eiga	O
alls	O
ekki	O
upptök	O
sín	O
á	O
sama	O
stað	O
.	O

Eden	B-Location
hefur	O
yfirleitt	O
verið	O
fundinn	O
staður	O
einhvers	O
staðar	O
Mið-Asíu	B-Location
,	O
einnig	O
í	O
Armeníu	B-Location
þar	O
sem	O
árnar	O
Tígris	B-Location
og	O
Efrat	B-Location
eiga	O
upptök	O
sín	O
og	O
loks	O
þar	O
sem	O
Babýlonía	B-Location
var	O
til	O
forna	O
.	O

Að	O
lokum	O
er	O
rétt	O
að	O
minnast	O
á	O
þá	O
kenningu	O
Bandaríkjamannsins	B-Miscellaneous
Williams	B-Person
F.	I-Person
Warren	I-Person
(	O
1833-1929	B-Date
)	O
að	O
Paradís	B-Location
og	O
Eden	B-Location
hafi	O
í	O
raun	O
verið	O
á	O
öllu	O
norðlægari	O
slóðum	O
.	O

Árið	O
1885	B-Date
gaf	O
Warren	B-Person
út	O
bók	O
sem	O
ber	O
titilinn	O
Paradís	B-Miscellaneous
fundin	I-Miscellaneous
,	I-Miscellaneous
vagga	I-Miscellaneous
mannkynsins	I-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
Norðurpólnum	I-Miscellaneous
:	I-Miscellaneous
Rannsókn	I-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
hinum	I-Miscellaneous
forsögulega	I-Miscellaneous
heimi	I-Miscellaneous
(	O
Paradise	B-Miscellaneous
found	I-Miscellaneous
,	I-Miscellaneous
the	I-Miscellaneous
cradle	I-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
the	I-Miscellaneous
human	I-Miscellaneous
race	I-Miscellaneous
at	I-Miscellaneous
the	I-Miscellaneous
North	I-Miscellaneous
Pole	I-Miscellaneous
:	I-Miscellaneous
A	I-Miscellaneous
study	I-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
the	I-Miscellaneous
prehistoric	I-Miscellaneous
world	I-Miscellaneous
)	O
en	O
þar	O
hélt	O
hann	O
því	O
fram	O
að	O
paradís	O
og	O
aldingarðurinn	O
Eden	B-Location
hafi	O
verið	O
þar	O
sem	O
nú	O
er	O
Norðurpóllinn	B-Location
.	O

Rök	O
Warrens	B-Person
voru	O
meðal	O
annars	O
þau	O
að	O
um	O
mitt	O
tertíertímabilið	O
var	O
loftslag	O
nálægt	O
pólnum	O
svipað	O
því	O
sem	O
nú	O
er	O
í	O
Suður-Evrópu	B-Location
,	O
það	O
staðfesta	O
steingerðar	O
plöntur	O
sem	O
til	O
að	O
mynda	O
hafa	O
fundist	O
á	O
Norður-Grænlandi	B-Location
.	O

Fæstir	O
leggja	O
þó	O
nokkra	O
trú	O
á	O
þá	O
kenningu	O
Warrens	B-Person
að	O
þar	O
sem	O
hitastigið	O
nálægt	O
Norðurpól	B-Location
um	O
mitt	O
tertíertímabil	B-Date
hafi	O
verið	O
býsna	O
þægilegt	O
hafi	O
aldingarðurinn	O
Eden	B-Location
að	O
öllum	O
líkindum	O
verið	O
þar	O
.	O

<	O
Heimildir	O
og	O
mynd	O
>	O

Aðrir	O
spyrjendur	O
eru	O
nokkrir	O
nemendur	O
7.	O
bekkjar	O
Lágafellsskóla	B-Organization
:	O

Harpa	B-Person
Methúsalemsdóttir	I-Person
,	O
Tómas	B-Person
Helgi	I-Person
Valdimarsson	I-Person
,	O
Kristín	B-Person
Helga	I-Person
Hermannsdóttir	I-Person
,	O
Arnór	B-Person
Snær	I-Person
Guðmundsson	I-Person
,	O
Karen	B-Person
Gústavsdóttir	I-Person
,	O
Alex	B-Person
Jökulsson	I-Person

Við	O
höfum	O
áður	O
fjallað	O
um	O
litinn	O
á	O
sólinni	O
,	O
til	O
dæmis	O
af	O
hverju	O
hún	O
verður	O
gul	O
og	O
síðan	O
rauðleit	O
eftir	O
því	O
sem	O
hún	O
er	O
lægra	O
á	O
lofti	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
um	O
það	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvort	O
er	O
meira	O
af	O
gulu	O
litarefni	O
eða	O
rauðu	O
í	O
sólinni	O
?	O

Sólarljósið	O
er	O
í	O
raun	O
hvítt	O
ljós	O
sem	O
er	O
blanda	O
af	O
öllum	O
litum	O
.	O

Þegar	O
sólarljósið	O
fellur	O
á	O
hluti	O
á	O
jörðinni	O
drekka	O
þeir	O
hluta	O
af	O
því	O
í	O
sig	O
en	O
endurkasta	O
hinu	O
.	O

Endurkastið	O
ræður	O
litnum	O
á	O
hlutnum	O
.	O

Hlutir	O
sem	O
endurkasta	O
öllu	O
ljósinu	O
en	O
drekka	O
ekkert	O
í	O
sig	O
eru	O
hvítir	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
hvítt	O
blað	O
eða	O
strigi	O
málarans	O
.	O

Þegar	O
við	O
málum	O
á	O
striga	O
með	O
gulum	O
lit	O
drekkur	O
gula	O
málningin	O
í	O
sig	O
alla	O
aðra	O
liti	O
en	O
gulan	O
sem	O
hún	O
endurkastar	O
og	O
þess	O
vegna	O
verður	O
striginn	O
gulur	O
.	O

Hér	O
sést	O
skipting	O
sólarljóssins	O
í	O
útfjólublátt	O
,	O
sýnilegt	O
og	O
innrautt	O
ljós	O
,	O
eftir	O
bylgjulengdum	O
.	O

Plöntur	O
og	O
gras	O
gleypa	O
í	O
sig	O
bláa	O
og	O
rauða	O
hluta	O
sólarljóssins	O
en	O
endurvarpa	O
þeim	O
græna	O
og	O
gula	O
.	O

Það	O
er	O
skýringin	O
á	O
því	O
af	O
hverju	O
grasið	O
er	O
grænt	O
.	O

Sama	O
skýring	O
er	O
á	O
því	O
af	O
hverju	O
grasið	O
er	O
grænt	O
.	O

Litarefnið	O
blaðgræna	O
sem	O
sér	O
um	O
ljóstillífun	O
gleypir	O
í	O
sig	O
ákveðnar	O
ljósbylgjur	O
úr	O
sólarljósinu	O
en	O
það	O
eru	O
langar	O
bylgjur	O
af	O
rauðu	O
ljósi	O
og	O
stuttar	O
bylgjur	O
af	O
bláu	O
ljósi	O
.	O

Plantan	O
drekkur	O
ljóseindirnar	O
í	O
bláa	O
og	O
rauða	O
hluta	O
sólarljóssins	O
í	O
sig	O
og	O
notar	O
við	O
ljóstillífunina	O
en	O
þar	O
á	O
milli	O
eru	O
bylgjulengdir	O
græna	O
og	O
gula	O
hluta	O
sólarljóssins	O
.	O

Þeim	O
er	O
endurkastað	O
frá	O
plöntunni	O
og	O
þess	O
vegna	O
er	O
grasið	O
grænt	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
þetta	O
í	O
ítarlegu	O
svari	O
Kesöru	B-Person
Anamthawat-Jónsson	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hvers	O
vegna	O
eru	O
plöntur	O
grænar	O
en	O
ekki	O
fjólubláar	O
eða	O
svartar	O
?	O

og	O
þeir	O
sem	O
vilja	O
öðlast	O
betri	O
skilning	O
litum	O
geta	O
lesið	O
eftirfarandi	O
svör	O
*	O
Hvað	O
eru	O
litir	O
?	O

*	O
Eru	O
til	O
litir	O
sem	O
mannsaugað	O
greinir	O
ekki	O
?	O

*	O
Eru	O
hvítt	O
og	O
svart	O
litir	O
?	O

*	O
Hvaða	O
dýr	O
sjá	O
liti	O
rétt	O
?	O

Langjökull	B-Location
hét	O
einu	O
sinni	O
Baldjökull	B-Location
en	O
orðið	O
böllur	O
merkti	O
í	O
fornu	O
máli	O
hnöttur	O
eða	O
kúla	O
.	O

Langjökull	B-Location
er	O
annar	O
stærsti	O
jökull	O
landsins	O
og	O
Péturshorn	B-Location
er	O
hæsti	O
tindur	O
hans	O
,	O
alls	O
1355	O
metra	O
hár	O
.	O

Í	O
svari	O
eftir	O
Helga	B-Person
Björnsson	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hver	O
verður	O
líkleg	O
staða	O
jökla	O
hérlendis	O
eftir	O
50	O
ár	O
miðað	O
við	O
óbreytta	O
þróun	O
?	O

er	O
hægt	O
að	O
lesa	O
um	O
það	O
hvernig	O
jöklar	O
á	O
Íslandi	B-Location
gætu	O
rýrnað	O
á	O
næstu	O
hálfri	O
öld	O
.	O

Það	O
er	O
ekki	O
hægt	O
að	O
vita	O
nákvæmlega	O
hvenær	O
Hekla	B-Location
gýs	O
næst	O
.	O

Þegar	O
Hekla	B-Location
gaus	O
árið	O
1947	B-Date
töldu	O
menn	O
að	O
hún	O
gysi	O
reglulega	O
á	O
100	O
ára	O
fresti	O
.	O

Næst	O
hefði	O
hún	O
þess	O
vegna	O
átt	O
að	O
gjósa	O
nálægt	O
2045	B-Date
.	O

Þetta	O
gekk	O
ekki	O
eftir	O
og	O
síðan	O
hefur	O
Hekla	B-Location
gosið	O
1970	B-Date
,	O
1980	B-Date
,	O
1991	B-Date
og	O
2000	B-Date
.	O

Miðað	O
við	O
það	O
ætti	O
hún	O
að	O
gjósa	O
næst	O
nálægt	O
2010	B-Date
en	O
ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
slá	O
því	O
algjörlega	O
föstu	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
gosvirkni	O
í	O
Heklu	B-Location
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
gaus	O
Hekla	B-Location
árið	O
2000	B-Date
?	O

Á	O
Veraldarvefnum	B-Miscellaneous
er	O
hægt	O
að	O
leita	O
að	O
staðarnöfnum	O
í	O
sérstakri	O
Örnefnaskrá	B-Miscellaneous
.	O

Ef	O
slegnir	O
eru	O
inn	O
bókstafirnir	O
M	O
og	O
H	O
,	O
leitar	O
forritið	O
að	O
öllum	O
staðarnöfnum	O
í	O
grunninum	O
sem	O
byrja	O
á	O
stöfunum	O
.	O

Samkvæmt	O
talningu	O
byrja	O
913	O
staðarnöfn	O
á	O
M	O
og	O
2783	O
á	O
H.	O

Hér	O
sést	O
kort	O
með	O
fjölmörgum	O
staðarnöfnum	O
sem	O
byrja	O
á	O
H.	O

Jarðvísindamenn	O
stunda	O
margir	O
mælingar	O
á	O
eldvirkni	O
eldfjalla	O
.	O

Um	O
slíkar	O
rannsóknir	O
má	O
meðal	O
annars	O
lesa	O
í	O
svari	O
Sigurðar	B-Person
Steinþórssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Er	O
eldvirkni	O
á	O
Íslandi	B-Location
sveiflukennd	O
?	O
.	O

Þar	O
kemur	O
til	O
dæmis	O
fram	O
að	O
tíðni	O
eldgosi	O
er	O
háð	O
rúmmáli	O
þeirra	O
.	O

Lítil	O
gosa	O
koma	O
á	O
1-10	O
ára	O
fresti	O
en	O
stórgos	O
á	O
100-1000	O
ára	O
fresti	O
.	O

Það	O
er	O
auðvitað	O
vel	O
hægt	O
að	O
tala	O
við	O
dýr	O
en	O
spyrjandi	O
hefur	O
sennilega	O
í	O
huga	O
hvort	O
að	O
dýrin	O
skilji	O
það	O
sem	O
við	O
segjum	O
.	O

Við	O
vitum	O
flest	O
að	O
það	O
er	O
hægt	O
að	O
kenna	O
sumum	O
dýrum	O
að	O
bregðast	O
við	O
tali	O
okkar	O
á	O
ákveðinn	O
hátt	O
.	O

Hundar	O
geta	O
til	O
dæmis	O
sótt	O
spýtuna	O
sem	O
við	O
köstuðum	O
þegar	O
við	O
segjum	O
'	O
sæktu	O
'	O
og	O
hlýðnir	O
hundar	O
setjast	O
þegar	O
við	O
biðjum	O
þá	O
um	O
það	O
.	O

Við	O
getum	O
þess	O
vegna	O
sagt	O
að	O
hundarnir	O
skilji	O
einfaldar	O
skipanir	O
en	O
þeir	O
sýndu	O
okkur	O
sennilega	O
lítinn	O
skilning	O
ef	O
við	O
tækjum	O
okkur	O
til	O
og	O
segðum	O
þeim	O
allt	O
um	O
sjón	O
hunda	O
eða	O
ef	O
færum	O
að	O
útskýra	O
fyrir	O
þeim	O
Hvers	O
vegna	O
Andrés	B-Person
Önd	I-Person
sé	O
alltaf	O
með	O
handklæði	O
vafið	O
utan	O
um	O
sig	O
þegar	O
hann	O
kemur	O
úr	O
sturtu	O
?	O

Hitt	O
er	O
annað	O
mál	O
að	O
það	O
gæti	O
meira	O
en	O
vel	O
verið	O
að	O
hundarnir	O
mundu	O
hlusta	O
með	O
ánægju	O
á	O
okkar	O
masa	O
um	O
þessi	O
málefni	O
,	O
þó	O
að	O
þeir	O
skilji	O
ekkert	O
hvað	O
við	O
segjum	O
.	O

Um	O
greind	O
dýra	O
og	O
fleira	O
er	O
meðal	O
annars	O
hægt	O
að	O
lesa	O
um	O
í	O
svörum	O
við	O
eftirfarandi	O
spurningum	O
:	O
*	O
Hvert	O
er	O
vitrasta	O
dýr	O
í	O
heimi	O
,	O
fyrir	O
utan	O
manninn	O
?	O

*	O
Dreymir	O
dýr	O
?	O

*	O
Fengju	O
apar	O
mannréttindi	O
ef	O
hægt	O
væri	O
að	O
kenna	O
þeim	O
að	O
tala	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
það	O
sem	O
gefur	O
páfagaukum	O
umfram	O
aðra	O
fugla	O
möguleikann	O
á	O
að	O
geta	O
lært	O
að	O
tala	O
?	O

Við	O
vitum	O
ekki	O
nákvæmlega	O
hvenær	O
Vatnajökull	B-Location
hverfur	O
en	O
jöklafræðingar	O
spá	O
því	O
að	O
ef	O
loftslag	O
haldist	O
næstu	O
50	O
ár	O
eins	O
og	O
það	O
var	O
að	O
meðaltali	O
á	O
20.	B-Date
öld	I-Date
gæti	O
Vatnjajökull	B-Location
rýrnað	O
um	O
10%	B-Percent
eða	O
300	O
km3	O
á	O
næstu	O
hálfri	O
öld	O
.	O

Það	O
er	O
jafnmikil	O
rýrnun	O
og	O
varð	O
alla	O
20.	B-Date
öldina	I-Date
.	O

Ef	O
sú	O
rýrnun	O
helst	O
stöðug	O
gætum	O
við	O
þess	O
vegna	O
reiknað	O
út	O
að	O
það	O
taki	O
Vatnajökul	B-Location
um	O
500	O
ár	O
að	O
hverfa	O
alveg	O
-	O
en	O
rétt	O
er	O
að	O
taka	O
fram	O
að	O
margar	O
breytur	O
gætu	O
haft	O
áhrif	O
á	O
þessa	O
tölu	O
.	O

Loftslag	O
gæti	O
til	O
dæmis	O
haldið	O
áfram	O
að	O
hlýna	O
og	O
jökullinn	O
þess	O
vegna	O
bráðnað	O
hraðar	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
ástand	O
jökla	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hver	O
verður	O
líkleg	O
staða	O
jökla	O
hérlendis	O
eftir	O
50	O
ár	O
miðað	O
við	O
óbreytta	O
þróun	O
?	O

og	O
þar	O
er	O
hægt	O
að	O
skoða	O
myndir	O
af	O
Vatnajökli	B-Location
.	O

Hæsti	O
foss	O
í	O
heimi	O
er	O
í	O
Venesúela	B-Location
og	O
á	O
íslensku	O
gætum	O
við	O
nefnt	O
hann	O
Englafoss	B-Location
.	O

Hann	O
er	O
979	O
m	O
hár	O
.	O

Á	O
spænsku	O
kallast	O
hann	O
Salto	B-Location
Ángel	I-Location
en	O
á	O
ensku	O
Angel	B-Location
Falls	I-Location
.	O

Hann	O
er	O
nefndur	O
eftir	O
Bandaríkjamanninum	B-Miscellaneous
James	B-Person
Angel	I-Person
sem	O
brotlenti	O
flugvél	O
sinni	O
nálægt	O
fossinum	O
árið	O
1937	B-Date
.	O

Vegna	O
þess	O
hve	O
skógurinn	O
er	O
þéttur	O
nálægt	O
fossinum	O
sést	O
hann	O
best	O
úr	O
lofti	O
.	O

<	O
Heimild	O
>	O

Við	O
vitum	O
ekki	O
nákvæmlega	O
hvert	O
er	O
algengasta	O
orðið	O
í	O
heiminum	O
.	O

Það	O
gæti	O
verið	O
eitthvað	O
orð	O
á	O
mandarínsku	O
,	O
en	O
hana	O
tala	O
flestir	O
í	O
heiminum	O
,	O
um	O
850	O
milljónir	O
manna	O
.	O

Ensku	O
tala	O
um	O
um	O
340	O
milljónir	O
manna	O
og	O
á	O
vefsíðu	O
um	O
tíðni	O
enskra	O
ritmálsorða	O
fundum	O
við	O
þessa	O
þulu	O
um	O
algengustu	O
orðin	O
:	O

<	O
...	O
>	O

Samkvæmt	O
Íslenskri	O
orðtíðnibók	O
eru	O
tíu	O
algengustu	O
orðin	O
í	O
íslensku	O
þessi	O
:	O
*	O
og	O
*	O
vera	O
(	O
so.	O
)	O
*	O
að	O
*	O
í	O
*	O
á	O
*	O
það	O
*	O
hann	O
*	O
ég	O
*	O
sem	O
*	O
hafa	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
tíðni	O
orða	O
og	O
bókstafa	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hver	O
er	O
tíðni	O
bókstafa	O
í	O
íslensku	O
ritmáli	O
?	O

<	O
Heimild	O
>	O

Á	O
Íslandi	B-Location
eru	O
um	O
80	O
tegundir	O
varpfugla	O
en	O
það	O
er	O
litlu	O
meira	O
en	O
á	O
Suðurheimskautinu	B-Location
.	O

Þar	O
eru	O
um	O
65	O
fuglategundir	O
.	O

Flestar	O
fuglategundir	O
eru	O
í	O
Suður-Ameríku	B-Location
,	O
um	O
3.700	O
talsins	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
fuglategundir	O
í	O
svörum	O
við	O
spurningunum	O
:	O
*	O
Hvað	O
eru	O
til	O
margar	O
fuglategundir	O
?	O

*	O
Hvað	O
eru	O
margar	O
dýrategundir	O
á	O
Íslandi	B-Location
?	O

Í	O
Papey	B-Location
er	O
engin	O
byggð	O
núna	O
en	O
áður	O
fyrr	O
bjuggu	O
þar	O
menn	O
.	O

Eyjan	O
dregur	O
nafn	O
sitt	O
af	O
Pöpum	B-Miscellaneous
sem	O
sumir	O
telja	O
að	O
hafa	O
búið	O
þar	O
til	O
forna	O
.	O

Um	O
byggð	O
þeirra	O
í	O
eyjunni	O
er	O
hægt	O
að	O
lesa	O
í	O
svari	O
við	O
spurnigunni	O
Eru	O
til	O
áþreifanlegar	O
sannanir	O
fyrir	O
veru	O
papa	O
á	O
Íslandi	B-Location
fyrir	O
landnám	O
norrænna	O
manna	O
?	O

Papey	B-Location
var	O
eina	O
byggða	O
eyjan	O
við	O
austurströnd	O
landsins	O
en	O
byggð	O
lagðist	O
þar	O
af	O
árið	O
1966	B-Date
.	O

Í	O
Papey	B-Location
er	O
hins	O
vegar	O
mikið	O
fuglalíf	O
.	O

Þar	O
eru	O
tæplega	O
6.000	O
pör	O
af	O
ritu	O
,	O
um	O
2.000	O
pör	O
af	O
langvíu	O
og	O
rúmlega	O
20.000	O
pör	O
af	O
lunda	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Við	O
höfum	O
ekki	O
nákvæma	O
tölu	O
við	O
höndina	O
en	O
gera	O
má	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
árið	O
1992	B-Date
hafi	O
komið	O
út	O
rúmlega	O
2000	O
rit	O
.	O

Af	O
þeim	O
flokkast	O
sennilega	O
rúmlega	O
1800	O
sem	O
bækur	O
eða	O
bæklingar	O
og	O
um	O
200	O
sem	O
hljóðrit	O
,	O
þ.e.	O
geisladiskar	O
,	O
snældur	O
,	O
hljómplötur	O
og	O
margmiðlunardiskar	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
finna	O
upplýsingar	O
um	O
nákvæma	O
tölu	O
í	O
Íslenskri	B-Miscellaneous
bókaskrá	I-Miscellaneous
og	O
við	O
bendum	O
lesendum	O
einnig	O
á	O
að	O
lesa	O
svar	O
Guðrúnar	B-Person
Karlsdóttur	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hve	O
margar	O
bækur	O
eru	O
gefnar	O
út	O
á	O
Íslandi	B-Location
á	O
hverju	O
ári	O
?	O

Í	O
svari	O
Hjalta	B-Person
Hugasonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
gerist	O
ef	O
vísindin	O
sanna	O
að	O
Guð	B-Person
er	O
ekki	O
til	O
og	O
var	O
aldrei	O
til	O
?	O

segir	O
Hjalti	B-Person
að	O
það	O
brjóti	O
í	O
raun	O
í	O
bága	O
við	O
eðli	O
vísindanna	O
að	O
reyna	O
að	O
að	O
svara	O
einhverju	O
um	O
tilvist	O
Guðs	B-Person
.	O

Hjalti	B-Person
bendir	O
á	O
að	O
ýmsir	O
vísindamenn	O
og	O
heimspekingar	O
hafi	O
oft	O
lagt	O
fram	O
rök	O
og	O
sannanir	O
fyrir	O
annað	O
tveggja	O
tilveru	O
Guðs	B-Person
eða	O
því	O
að	O
hann	O
hafi	O
aldrei	O
verið	O
til	O
.	O

Slíkar	O
'	O
sannanir	O
'	O
hafa	O
hins	O
vegar	O
aldrei	O
haft	O
nein	O
áhrif	O
á	O
trúarbrögðin	O
.	O

Við	O
bendum	O
lesendum	O
á	O
að	O
lesa	O
svar	O
Hjalta	B-Person
í	O
heild	O
sinni	O
og	O
einnig	O
svar	O
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
lítur	O
Guð	B-Person
út	O
?	O

Við	O
þorum	O
að	O
fullyrða	O
að	O
það	O
séu	O
varla	O
neinar	O
líkur	O
á	O
því	O
að	O
sólin	O
okkar	O
muni	O
springa	O
innan	O
50	O
ára	O
.	O

Sólin	O
á	O
eftir	O
að	O
eyða	O
jörðinni	O
þegar	O
hún	O
þenst	O
út	O
og	O
gleypir	O
hana	O
,	O
en	O
það	O
gerist	O
ekki	O
fyrr	O
en	O
eftir	O
um	O
8	O
milljarða	O
ára	O
.	O

Það	O
er	O
mun	O
lengri	O
tími	O
en	O
aldur	O
jarðarinnar	O
sem	O
er	O
4,6	O
milljarða	O
ára	O
.	O

Um	O
sólstjörnur	O
er	O
hægt	O
að	O
lesa	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
er	O
þróun	O
sólstjarna	O
háttað	O
?	O

Ólymposfjall	B-Location
er	O
hæsta	O
fjall	O
Grikklands	B-Location
,	O
2917	O
metra	O
hátt	O
.	O

Það	O
er	O
í	O
Þessalíu	B-Location
og	O
og	O
frá	O
fornu	O
fari	O
hefur	O
það	O
verið	O
talið	O
heimkynni	O
grískra	O
guða	O
.	O

Sennilega	O
veit	O
enginn	O
hver	O
nefndi	O
fjallið	O
fyrstur	O
en	O
í	O
kvæðum	O
gríska	O
skáldsins	O
Hómers	B-Person
sem	O
talinn	O
er	O
hafa	O
verið	O
uppi	O
á	O
8.	B-Date
öld	I-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
segir	O
að	O
á	O
toppi	O
fjallsins	O
sé	O
alltaf	O
logn	O
.	O

Um	O
grískar	O
goðsögur	O
er	O
meðal	O
annars	O
hægt	O
að	O
lesa	O
í	O
eftirfarandi	O
svörum	O
:	O
*	O
Er	O
eitthvert	O
sannleikskorn	O
í	O
grísku	O
goðsögunum	O
?	O

*	O
Hver	O
var	O
Akkilles	B-Person
?	O

*	O
Hver	O
voru	O
Bellerófon	B-Person
og	O
Kímera	B-Person
?	O

Múslímar	O
telja	O
að	O
Kóraninn	B-Miscellaneous
hafi	O
vitrast	O
Múhameð	B-Person
spámanni	O
smám	O
saman	O
á	O
20	O
ára	O
tímabili	O
.	O

Lögregla	O
hefur	O
aðeins	O
heimild	O
til	O
að	O
handtaka	O
menn	O
fyrir	O
brot	O
sem	O
varða	O
við	O
refsingu	O
eða	O
í	O
sérstökum	O
tilvikum	O
þegar	O
þarf	O
að	O
fjarlægja	O
menn	O
sem	O
valda	O
vandræðum	O
eða	O
eru	O
líklegir	O
til	O
þess	O
.	O

Nánari	O
heimildir	O
um	O
þetta	O
má	O
finna	O
í	O
lögreglulögum	O
.	O

Lög	O
-	O
í	O
merkingunni	O
lög	O
frá	O
Alþingi	B-Organization
-	O
fela	O
raunar	O
alls	O
ekki	O
alltaf	O
í	O
sér	O
boð-	O
og	O
bannreglur	O
líkt	O
og	O
þær	O
sem	O
lögreglan	O
vinnur	O
eftir	O
.	O

Algengt	O
er	O
að	O
lög	O
feli	O
í	O
sér	O
fyrirmæli	O
um	O
skipulag	O
á	O
tilteknum	O
sviðum	O
og	O
eru	O
þá	O
almennar	O
reglur	O
um	O
ákveðin	O
atriði	O
.	O

Mikið	O
af	O
lagaákvæðum	O
er	O
í	O
gildi	O
og	O
fæst	O
þeirra	O
hafa	O
að	O
geyma	O
handtökuheimildir	O
.	O

Núgildandi	O
lagasafn	O
er	O
frá	O
árinu	O
2003	B-Date
og	O
til	O
að	O
gefa	O
lesendum	O
einhverja	O
hugmynd	O
um	O
þann	O
aragrúa	O
af	O
lagaákvæðum	O
sem	O
í	O
gildi	O
eru	O
má	O
nefna	O
að	O
safnið	O
er	O
1840	O
blaðsíður	O
að	O
lengd	O
.	O

Lagasafnið	O
er	O
gefið	O
út	O
á	O
4	O
ára	O
fresti	O
og	O
verður	O
lengra	O
með	O
hverri	O
útgáfunni	O
,	O
enda	O
mikið	O
af	O
lögum	O
og	O
löggjöf	O
afgreitt	O
frá	O
Alþingi	B-Organization
ár	O
hvert	O
.	O

Eins	O
og	O
áður	O
segir	O
þá	O
eru	O
lög	O
frá	O
Alþingi	B-Organization
allajafna	O
þannig	O
að	O
ekki	O
er	O
beinlínis	O
refsivert	O
að	O
brjóta	O
þau	O
.	O

Lögin	O
eru	O
frekar	O
eins	O
konar	O
skipulags-	O
og	O
verklagsreglur	O
á	O
ákveðnu	O
sviði	O
,	O
til	O
dæmis	O
fyrir	O
ákveðna	O
stofnun	O
eða	O
starfsemi	O
.	O

Á	O
heimasíðu	O
Alþingis	B-Organization
má	O
meðal	O
annars	O
finna	O
skrá	O
yfir	O
nýsamþykkt	O
lög	O
frá	O
þinginu	O
og	O
sjá	O
þannig	O
handahófskennd	O
dæmi	O
um	O
þau	O
mál	O
sem	O
löggjafinn	O
lætur	O
til	O
sín	O
taka	O
.	O

Nýlega	O
voru	O
til	O
dæmis	O
samþykkt	O
lög	O
um	O
sölu	O
kristfjárjarðarinnar	O
Utanverðuness	B-Location
,	O
lög	O
um	O
rannsóknarnefnd	O
umferðarslysa	O
og	O
lög	O
um	O
stofnun	O
einkahlutafélags	O
um	O
Orkuveitu	B-Organization
Húsavíkur	I-Organization
.	O

Hvergi	O
í	O
þessum	O
lögum	O
er	O
að	O
finna	O
ákvæði	O
sem	O
eitt	O
og	O
sér	O
myndi	O
leiða	O
til	O
handtöku	O
,	O
væri	O
það	O
brotið	O
heldur	O
eru	O
hér	O
einmitt	O
settar	O
reglur	O
um	O
skipulag	O
,	O
tilkynningarskyldu	O
,	O
verklag	O
,	O
tímasetningar	O
og	O
fleira	O
í	O
þeim	O
dúr	O
.	O

Væru	O
þessi	O
lög	O
þverbrotin	O
yrði	O
lögregla	O
ekki	O
kölluð	O
til	O
og	O
viðkomandi	O
«	O
brotamenn	O
»	O
handteknir	O
.	O

Viðurlög	O
við	O
slíkum	O
brotum	O
myndu	O
sennilega	O
beinast	O
gegn	O
þeim	O
embættismanni	O
sem	O
ber	O
ábyrgð	O
á	O
viðkomandi	O
málaflokk	O
,	O
til	O
dæmis	O
forstöðumanni	O
stofnunar	O
og	O
hann	O
fengi	O
þá	O
áminningu	O
eða	O
væri	O
hugsanlegt	O
sagt	O
upp	O
starfi	O
.	O

Lögregla	O
myndi	O
hins	O
vegar	O
aldrei	O
hafa	O
afskipti	O
af	O
slíkum	O
málum	O
.	O

Ef	O
við	O
skoðum	O
þetta	O
nánar	O
þá	O
má	O
taka	O
dæmi	O
af	O
löggjöf	O
sem	O
Alþingi	B-Organization
samþykkti	O
fyrr	O
í	O
vetur	O
um	O
veðurþjónustu	O
.	O

Í	O
8.	O
grein	O
laga	O
um	O
veðurþjónustu	O
er	O
til	O
dæmis	O
kveðið	O
á	O
um	O
að	O
Veðurstofan	B-Organization
skuli	O
miðla	O
upplýsingum	O
um	O
veður	O
og	O
veðurhorfur	O
til	O
fjölmiðla	O
og	O
annarra	O
miðla	O
.	O

Hér	O
er	O
því	O
á	O
ferðinni	O
dæmigert	O
verklagslýsingarákvæði	O
þar	O
sem	O
starfsmönnum	O
Veðurstofu	B-Organization
er	O
sagt	O
til	O
um	O
hvað	O
þeir	O
eigi	O
að	O
gera	O
.	O

En	O
hvernig	O
færi	O
ef	O
starfsmenn	O
Veðurstofu	B-Organization
myndu	O
vanrækja	O
skyldu	O
sína	O
?	O

Lögregla	O
gæti	O
ekki	O
handtekið	O
umrædda	O
starfsmenn	O
eða	O
neytt	O
þá	O
til	O
þess	O
að	O
senda	O
upplýsingarnar	O
á	O
rétta	O
aðila	O
.	O

Hér	O
er	O
miklu	O
frekar	O
um	O
almennt	O
ákvæði	O
að	O
ræða	O
,	O
sem	O
felur	O
í	O
sér	O
að	O
Veðurstofan	B-Organization
skuli	O
koma	O
upplýsingum	O
áleiðis	O
.	O

Fari	O
svo	O
að	O
þetta	O
ákvæði	O
væri	O
ítrekað	O
brotið	O
,	O
leiddi	O
það	O
ekki	O
til	O
lögreglurannsóknar	O
,	O
heldur	O
aðkomu	O
stjórnvalda	O
að	O
málinu	O
,	O
sem	O
myndu	O
ef	O
til	O
vill	O
grípa	O
til	O
aðgerða	O
til	O
að	O
koma	O
upplýsingaflæðinu	O
í	O
gang	O
aftur	O
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
því	O
að	O
veita	O
yfirmanni	O
tiltal	O
eða	O
áminningu	O
.	O

Haraldur	B-Person
Ólafsson	I-Person
veðurfræðingur	O
að	O
undirbúa	O
veðurfréttir	O
Sjónvarpsins	B-Organization
.	O

Aðalatriðið	O
er	O
að	O
lögregla	O
hefur	O
ekki	O
afskipti	O
af	O
öllum	O
mögulegum	O
lagabrotum	O
,	O
heldur	O
aðeins	O
afmörkuðum	O
hluta	O
þeirra	O
,	O
enda	O
eru	O
ekki	O
nærri	O
því	O
öll	O
lög	O
sem	O
Alþingi	B-Organization
samþykkir	O
þess	O
eðlis	O
að	O
brot	O
á	O
þeim	O
varði	O
við	O
handtöku	O
eða	O
fangavist	O
.	O

Álitaefnið	O
sem	O
er	O
hér	O
undirliggjandi	O
hefur	O
lengi	O
verið	O
réttarheimspekingum	O
hugleikið	O
.	O

Sumir	O
hafa	O
haldið	O
því	O
fram	O
að	O
skýra	O
megi	O
lög	O
á	O
þann	O
veg	O
að	O
þau	O
séu	O
skipanir	O
sem	O
skuli	O
hlýða	O
,	O
ella	O
verði	O
viðurlögum	O
,	O
í	O
einni	O
eða	O
annarri	O
merkingu	O
beitt	O
.	O

Meðal	O
þeirra	O
sem	O
sett	O
hafa	O
fram	O
slíkar	O
hugmyndir	O
er	O
réttarheimspekingurinn	O
John	B-Person
Austin	I-Person
.	O

Annar	O
réttarheimspekingur	O
,	O
Herbert	B-Person
Hart	I-Person
,	O
hrakti	O
þessar	O
hugmyndir	O
í	O
riti	O
sínu	O
The	B-Miscellaneous
Concept	I-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
Law	I-Miscellaneous
,	O
sem	O
kom	O
út	O
árið	O
.	O

Til	O
að	O
reifa	O
kenningar	O
Harts	B-Person
í	O
afar	O
stuttu	O
máli	O
má	O
segja	O
að	O
í	O
riti	O
sínu	O
setji	O
hann	O
meðal	O
annars	O
fram	O
þær	O
kenningar	O
að	O
til	O
að	O
skilja	O
hugtakið	O
lög	O
,	O
sé	O
ekki	O
nóg	O
að	O
horfa	O
á	O
lög	O
sem	O
boð	O
eða	O
tilskipanir	O
sem	O
valdi	O
því	O
að	O
viðurlögum	O
verði	O
beitt	O
ef	O
þeim	O
er	O
ekki	O
fylgt	O
eftir	O
.	O

Fylgni	O
og	O
hlýðni	O
manna	O
við	O
lagareglur	O
byggi	O
á	O
mörgu	O
fleira	O
en	O
óttanum	O
við	O
viðurlög	O
og	O
mörgum	O
lagaákvæðum	O
sé	O
ekki	O
ætlað	O
að	O
fela	O
í	O
sér	O
skipun	O
,	O
heldur	O
almennar	O
reglur	O
um	O
fyrirkomulag	O
á	O
tilteknu	O
sviði	O
.	O

Skoðið	O
skyld	O
svör	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

*	O
Má	O
lögregla	O
handtaka	O
mann	O
og	O
loka	O
inn	O
í	O
klefa	O
ef	O
hún	O
hefur	O
engar	O
sannanir	O
fyrir	O
því	O
sem	O
hann	O
er	O
grunaður	O
um	O
?	O

eftir	O
Halldór	B-Person
Gunnar	I-Person
Haraldsson	I-Person
.	O

*	O
Hve	O
langt	O
er	O
lögreglunni	O
heimilt	O
að	O
ganga	O
gagnvart	O
einkalífi	O
einstaklings	O
,	O
án	O
sérstakrar	O
heimildar	O
?	O

eftir	O
Skúla	B-Person
Magnússon	I-Person
.	O

*	O
Má	O
lögreglan	O
koma	O
inn	O
til	O
manns	O
þegar	O
maður	O
er	O
með	O
partí	O
og	O
nágrannarnir	O
hafa	O
kvartað	O
undan	O
hávaða	O
eða	O
einhverju	O
slíku	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Guðmundsson	I-Person
.	O

Ekkert	O
ákvæði	O
í	O
hegningar-	O
eða	O
lögreglulögum	O
leggur	O
blátt	O
bann	O
við	O
nekt	O
á	O
almannafæri	O
.	O

Í	O
209.	O
grein	O
hegningarlaga	O
er	O
að	O
vísu	O
að	O
finna	O
bann	O
við	O
því	O
að	O
særa	O
blygðunarkennd	O
manna	O
með	O
lostugu	O
athæfi	O
en	O
sennilega	O
þyrfti	O
meira	O
til	O
en	O
bara	O
nekt	O
á	O
almannafæri	O
til	O
þess	O
að	O
brotið	O
yrði	O
fellt	O
undir	O
þetta	O
ákvæði	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
í	O
lögreglusamþykktum	O
margra	O
sveitarfélaga	O
að	O
finna	O
ákvæði	O
sem	O
fela	O
í	O
sér	O
bann	O
við	O
ósæmilegri	O
háttsemi	O
eða	O
hegðun	O
og	O
getur	O
nekt	O
á	O
almannafæri	O
fallið	O
þar	O
undir	O
.	O

Nekt	O
á	O
almannafæri	O
getur	O
birst	O
með	O
ýmsum	O
hætti	O
og	O
skoða	O
verður	O
hvert	O
tilvik	O
fyrir	O
sig	O
.	O

Ef	O
nektin	O
er	O
til	O
þess	O
fallin	O
að	O
ögra	O
fólki	O
eða	O
valda	O
ónæði	O
,	O
til	O
dæmis	O
ef	O
við	O
ímyndum	O
okkar	O
að	O
maður	O
gangi	O
nakinn	O
niður	O
Laugaveginn	B-Location
án	O
nokkurrar	O
sýnilegrar	O
ástæðu	O
,	O
er	O
líklegt	O
að	O
hún	O
bryti	O
gegn	O
ákvæðum	O
lögreglusamþykktar	O
.	O

Ef	O
hún	O
birtist	O
hins	O
vegar	O
með	O
saklausari	O
hætti	O
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
því	O
að	O
kona	O
í	O
sólbaði	O
felli	O
niður	O
bikinitopp	O
í	O
sundlaug	O
á	O
heitum	O
sumardegi	O
,	O
er	O
ólíklegra	O
að	O
það	O
brjóti	O
gegn	O
lögreglusamþykkt	O
.	O

Sá	O
sem	O
kvartaði	O
til	O
lögreglu	O
af	O
þeim	O
sökum	O
yrði	O
líklegast	O
að	O
eiga	O
það	O
við	O
sjálfan	O
sig	O
að	O
geta	O
ekki	O
verið	O
innan	O
um	O
fáklæddar	O
konur	O
.	O

Bandaríski	O
listamaðurinn	O
Spencer	B-Person
Tunick	I-Person
hefur	O
nokkrum	O
sinnum	O
fengið	O
hóp	O
manna	O
til	O
að	O
fækka	O
fötum	O
.	O

Hér	O
sést	O
í	O
nokkra	O
af	O
160	O
berrössuðum	O
mönnum	O
í	O
London	B-Location
árið	O
2003	B-Date
.	O

Þetta	O
byggir	O
því	O
á	O
mati	O
í	O
hvert	O
skipti	O
.	O

Nokkur	O
skemmtileg	O
dæmi	O
um	O
nekt	O
hafa	O
komið	O
á	O
borð	O
lögreglu	O
.	O

Í	O
dagbók	O
lögreglu	O
er	O
stundum	O
minnst	O
á	O
tilvik	O
þar	O
sem	O
lögregla	O
þarf	O
að	O
hafa	O
afskipti	O
af	O
nöktu	O
fólki	O
.	O

Eitt	O
sinn	O
þurfti	O
lögregla	O
í	O
bæ	O
á	O
landsbyggðinni	O
að	O
hafa	O
afskipti	O
af	O
manni	O
sem	O
gekk	O
um	O
allsnakinn	O
í	O
líkamsræktarstöð	O
og	O
neitaði	O
að	O
klæða	O
sig	O
.	O

Þegar	O
lögregla	O
kom	O
á	O
staðinn	O
hafði	O
maðurinn	O
hins	O
vegar	O
klætt	O
sig	O
.	O

Í	O
önnur	O
skipti	O
virðist	O
yfirleitt	O
ölvun	O
vera	O
orsök	O
uppátækisins	O
.	O

Eitt	O
sinn	O
fékk	O
lögregla	O
tilkynningu	O
frá	O
konu	O
um	O
að	O
hún	O
hefði	O
fundið	O
ókunnugan	O
nakinn	O
mann	O
í	O
rúminu	O
sínu	O
þegar	O
hún	O
kom	O
heim	O
.	O

Hún	O
sagðist	O
hafa	O
fleygt	O
manninum	O
út	O
og	O
fötunum	O
hans	O
á	O
eftir	O
en	O
hann	O
hafi	O
viljað	O
komast	O
aftur	O
inn	O
.	O

Er	O
lögregla	O
kom	O
á	O
staðinn	O
náði	O
hún	O
tali	O
af	O
fáklæddum	O
manni	O
sem	O
hafði	O
aðra	O
sögu	O
að	O
segja	O
.	O

Hann	O
sagðist	O
hafa	O
sofið	O
hjá	O
konunni	O
og	O
hún	O
síðan	O
lokið	O
samverunni	O
með	O
því	O
að	O
kasta	O
honum	O
út	O
.	O

Lögregla	O
rakst	O
á	O
nakinn	O
mann	O
á	O
hlaupum	O
í	O
Öskjuhlíðinni	B-Location
um	O
hálfþrjú	B-Time
nótt	O
eina	O
.	O

Lögreglumennirnir	O
hlupu	O
manninn	O
uppi	O
og	O
gaf	O
hann	O
þá	O
skýringu	O
á	O
ferðum	O
sínum	O
að	O
hann	O
væri	O
að	O
koma	O
af	O
stefnumóti	O
.	O

Honum	O
var	O
sleppt	O
að	O
loknu	O
tiltali	O
.	O

Svo	O
virðist	O
sem	O
tiltölulega	O
fá	O
tilvik	O
hafi	O
komið	O
upp	O
og	O
að	O
úr	O
þeim	O
hafi	O
verið	O
leyst	O
í	O
hvert	O
skipti	O
án	O
frekari	O
eftirmála	O
.	O

Eins	O
og	O
áður	O
sagði	O
þarf	O
sennilega	O
öllu	O
meira	O
til	O
svo	O
að	O
nekt	O
á	O
almannafæri	O
verði	O
felld	O
undir	O
209.	O
grein	O
hegningarlaga	O
um	O
að	O
særa	O
blygðunarkennd	O
manna	O
.	O

Á	O
þetta	O
reyndi	O
í	O
dómi	O
Hæstaréttar	B-Organization
frá	O
árinu	O
1984	B-Date
en	O
þar	O
kom	O
fyrir	O
dóminn	O
mál	O
sem	O
komið	O
hafði	O
upp	O
í	O
Vestmannaeyjum	B-Location
.	O

Málavextir	O
voru	O
þeir	O
að	O
laugardaginn	B-Date
12.	I-Date
febrúar	I-Date
1983	I-Date
hafði	O
ónafngreind	O
kona	O
hringt	O
í	O
lögreglu	O
og	O
greint	O
frá	O
því	O
að	O
farþegar	O
í	O
bifreiðinni	O
V-1648	O
«	O
væru	O
að	O
reka	O
bera	O
þjóhnappa	O
sína	O
út	O
um	O
glugga	O
bifreiðarinnar	O
.	O
»	O

Lögregla	O
fór	O
á	O
stúfana	O
og	O
fann	O
mennina	O
eftir	O
nokkra	O
leit	O
.	O

Útskýrði	O
einn	O
mannanna	O
mál	O
sitt	O
með	O
þeim	O
hætti	O
að	O
þeir	O
hefðu	O
verið	O
að	O
heilsa	O
vegfarendum	O
með	O
þessum	O
hætti	O
.	O

«	O
Ákærði	O
kvað	O
ökumann	O
bifreiðarinnar	O
hafa	O
beðið	O
þá	O
að	O
láta	O
af	O
þessum	O
fíflalátum	O
,	O
en	O
þá	O
hefðu	O
þeir	O
verið	O
hættir	O
,	O
þar	O
eð	O
ekkert	O
gaman	O
hefði	O
verið	O
af	O
þessu	O
lengur	O
,	O
»	O
segir	O
í	O
dómnum	O
.	O

Málið	O
fór	O
fyrir	O
dómstóla	O
og	O
var	O
niðurstaða	O
héraðsdóms	O
á	O
þá	O
leið	O
að	O
dæma	O
mennina	O
til	O
sektar	O
með	O
þessum	O
orðum	O
:	O

Telja	O
verður	O
,	O
að	O
með	O
háttalagi	O
sínu	O
hafi	O
tilgangur	O
ákærðu	O
verið	O
sá	O
að	O
vekja	O
á	O
sér	O
athygli	O
á	O
stað	O
,	O
þar	O
sem	O
almennt	O
mátti	O
búast	O
við	O
mannaferðum	O
,	O
en	O
háttsemi	O
sem	O
þessi	O
er	O
almennt	O
til	O
þess	O
fallin	O
að	O
valda	O
opinberu	O
hneyksli	O
og	O
misbjóða	O
almennu	O
velsæmi	O
.	O

Á	O
hinn	O
bóginn	O
þykir	O
mega	O
fallast	O
á	O
það	O
með	O
verjanda	O
ákærðu	O
,	O
að	O
hér	O
hafi	O
enginn	O
kynferðislegur	O
þáttur	O
verið	O
í	O
.	O

Hæstiréttur	O
staðfesti	O
héraðsdóm	O
og	O
taldi	O
mennina	O
hafa	O
brotið	O
gegn	O
lögreglusamþykkt	O
og	O
áfengislögum	O
,	O
en	O
þeir	O
voru	O
ölvaðir	O
við	O
athæfið	O
.	O

Hins	O
vegar	O
þótti	O
brotið	O
ekki	O
eiga	O
undir	O
209.	O
grein	O
hegningarlaga	O
.	O

Meginreglan	O
um	O
ríkisborgararétt	O
er	O
að	O
hvert	O
ríki	O
ræður	O
því	O
sjálft	O
hverjir	O
séu	O
ríkisborgarar	O
þess	O
.	O

Tveimur	O
meginaðferðum	O
er	O
beitt	O
við	O
að	O
ákveða	O
skilyrði	O
ríkisborgararéttar	O
;	O
jus	O
soli	O
sem	O
felur	O
í	O
sér	O
að	O
sá	O
sem	O
fæðist	O
í	O
ákveðnu	O
landi	O
er	O
ríkisborgari	O
þess	O
og	O
jus	O
sanguinis	O
sem	O
byggir	O
á	O
blóðtengslum	O
og	O
felur	O
því	O
í	O
sér	O
að	O
menn	O
fá	O
ríkisborgararétt	O
samkvæmt	O
ætterni	O
foreldra	O
sinna	O
.	O

Íslenskur	O
ríkisborgararéttur	O
byggir	O
í	O
grunninn	O
á	O
jus	O
sanguinis	O
,	O
það	O
er	O
ef	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
annað	O
foreldrið	O
er	O
íslenskt	O
fær	O
barnið	O
íslenskan	O
ríkisborgararétt	O
,	O
samkvæmt	O
lögum	O
100/1952	O
.	O

Það	O
fer	O
því	O
eftir	O
löggjöf	O
Bandaríkjanna	B-Location
hvort	O
þeir	O
sem	O
þar	O
fæðast	O
fái	O
bandarískan	O
ríkisborgararétt	O
eða	O
ekki	O
.	O

Í	O
14.	O
viðauka	O
bandarísku	O
stjórnarskrárinnar	O
segir	O
:	O

<	O
...	O
>	O

Þessi	O
regla	O
myndi	O
í	O
lauslegri	O
þýðingu	O
útleggjast	O
svona	O
:	O

Allir	O
þeir	O
sem	O
fæðast	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
eða	O
á	O
svæðum	O
sem	O
lúta	O
lögsögu	O
Bandaríkjanna	B-Location
eða	O
hafa	O
öðlast	O
þar	O
ríkisborgararétt	O
eru	O
ríkisborgarar	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
og	O
í	O
því	O
ríki	O
sem	O
þeir	O
hafa	O
fasta	O
búsetu	O
...	O

Því	O
er	O
svarið	O
við	O
spurningunni	O
í	O
stuttu	O
máli	O
já	O
,	O
þeir	O
sem	O
fæðast	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
fá	O
sjálfkrafa	O
bandarískan	O
ríkisborgararétt	O
.	O

Þess	O
má	O
þó	O
geta	O
að	O
víða	O
er	O
verið	O
að	O
reyna	O
að	O
sporna	O
gegn	O
því	O
að	O
fólk	O
sé	O
með	O
tvöfaldan	O
ríkisborgararétt	O
,	O
eins	O
og	O
getur	O
til	O
að	O
mynda	O
gerst	O
þegar	O
barn	O
fæðist	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
en	O
á	O
íslenska	O
foreldra	O
og	O
býr	O
aðeins	O
í	O
öðru	O
landinu	O
.	O

Já	O
,	O
Alþingi	B-Organization
getur	O
komið	O
saman	O
utan	O
Reykjavíkur	B-Location
og	O
sinnt	O
hefðbundnum	O
þingstörfum	O
.	O

Í	O
37.	O
grein	O
stjórnarskrárinnar	O
segir	O
:	O

Samkomustaður	O
Alþingis	B-Organization
er	O
jafnaðarlega	O
í	O
Reykjavík	B-Location
.	O

Þegar	O
sérstaklega	O
er	O
ástatt	O
,	O
getur	O
forseti	O
lýðveldisins	O
skipað	O
fyrir	O
um	O
,	O
að	O
Alþingi	B-Organization
skuli	O
koma	O
saman	O
á	O
öðrum	O
stað	O
á	O
Íslandi	B-Location
.	O

Heimildin	O
til	O
að	O
ákveða	O
annan	O
stað	O
fyrir	O
þingið	O
er	O
í	O
höndum	O
forseta	O
lýðveldisins	O
,	O
samkvæmt	O
orðum	O
ákvæðisins	O
,	O
en	O
í	O
framkvæmd	O
væri	O
það	O
forsætisráðherra	O
sem	O
tæki	O
ákvörðun	O
um	O
þetta	O
,	O
samanber	O
13.	O
grein	O
stjórnarskrárinnar	O
.	O

Forsetinn	O
myndi	O
svo	O
undirrita	O
slíka	O
skipun	O
,	O
samanber	O
19.	O
grein	O
.	O

Ekki	O
kemur	O
oft	O
til	O
þess	O
að	O
þessari	O
heimild	O
er	O
beitt	O
.	O

Þess	O
eru	O
þó	O
dæmi	O
og	O
í	O
tilefni	O
af	O
Kristnihátíð	B-Miscellaneous
á	O
Þingvöllum	B-Location
kom	O
Alþingi	B-Organization
saman	O
til	O
sérstaks	O
hátíðarfundar	O
2.	B-Date
júlí	I-Date
árið	I-Date
2000	I-Date
.	O

Á	O
fundinum	O
var	O
samþykkt	O
þingsályktunartillaga	O
um	O
stofnun	O
kristnihátíðarsjóðar	O
auk	O
þess	O
sem	O
formenn	O
þingflokkanna	O
tóku	O
til	O
máls	O
.	O

Þetta	O
var	O
í	O
fimmta	O
sinn	O
sem	O
Alþingi	B-Organization
kom	O
saman	O
á	O
Þingvöllum	B-Location
frá	O
endurreisn	O
þess	O
árið	O
1843	B-Date
.	O

Fyrir	O
utan	O
hátíðleg	O
tilefni	O
má	O
einnig	O
hugsa	O
sér	O
að	O
heimildin	O
í	O
37.	O
grein	O
stjórnarskrárinnar	O
væri	O
notuð	O
ef	O
Alþingi	B-Organization
gæti	O
af	O
einhverjum	O
ástæðum	O
ekki	O
komið	O
saman	O
í	O
Reykjavík	B-Location
,	O
til	O
dæmis	O
vegna	O
náttúruhamfara	O
eða	O
annarra	O
ófyrirsjáanlegra	O
ástæðna	O
.	O

Hér	O
er	O
einnig	O
svarað	O
spurningunni	O
:	O

o	O
Hver	O
eru	O
skilyrðin	O
til	O
kosningaréttar	O
?	O

(	O
Róbert	B-Person
)	O

Í	O
stjórnarskránni	O
er	O
að	O
finna	O
skilyrði	O
þess	O
að	O
mega	O
bjóða	O
sig	O
fram	O
til	O
þings	O
eða	O
embættis	O
forseta	O
Íslands	B-Location
.	O

Í	O
4.	O
grein	O
stjórnarskrárinnar	O
segir	O
:	O

Kjörgengur	O
til	O
forseta	O
er	O
hver	O
35	O
ára	O
gamall	O
maður	O
,	O
sem	O
fullnægir	O
skilyrðum	O
kosningarréttar	O
til	O
Alþingis	B-Organization
,	O
að	O
fráskildu	O
búsetuskilyrðinu	O
.	O

Í	O
34.	O
grein	O
segir	O
:	O

Kjörgengur	O
við	O
kosningar	O
til	O
Alþingis	B-Organization
er	O
hver	O
sá	O
ríkisborgari	O
sem	O
kosningarrétt	O
á	O
til	O
þeirra	O
og	O
hefur	O
óflekkað	O
mannorð	O
.	O

Hæstaréttardómarar	O
eru	O
þó	O
ekki	O
kjörgengir	O
.	O

Báðar	O
greinarnar	O
vísa	O
því	O
til	O
reglna	O
um	O
kosningarétt	O
.	O

Skilyrði	O
þess	O
að	O
hafa	O
kosningarrétt	O
er	O
að	O
finna	O
í	O
33.	O
grein	O
stjórnarskrárinnar	O
og	O
hljóðar	O
hún	O
svo	O
:	O

Kosningarrétt	O
við	O
kosningar	O
til	O
Alþingis	B-Organization
hafa	O
allir	O
sem	O
eru	O
18	O
ára	O
eða	O
eldri	O
þegar	O
kosning	O
fer	O
fram	O
og	O
hafa	O
íslenskan	O
ríkisborgararétt	O
.	O

Lögheimili	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
þegar	O
kosning	O
fer	O
fram	O
,	O
er	O
einnig	O
skilyrði	O
kosningarréttar	O
,	O
nema	O
undantekningar	O
frá	O
þeirri	O
reglu	O
verði	O
ákveðnar	O
í	O
lögum	O
um	O
kosningar	O
til	O
Alþingis	B-Organization
.	O

Í	O
1.	O
grein	O
laga	O
24/2000	O
um	O
kosningar	O
til	O
Alþingis	B-Organization
segir	O
:	O

Kosningarrétt	O
við	O
kosningar	O
til	O
Alþingis	B-Organization
á	O
hver	O
íslenskur	O
ríkisborgari	O
sem	O
náð	O
hefur	O
18	O
ára	O
aldri	O
þegar	O
kosning	O
fer	O
fram	O
og	O
lögheimili	O
á	O
hér	O
á	O
landi	O
.	O

Í	O
4.	O
grein	O
laganna	O
segir	O
:	O

Kjörgengur	O
við	O
kosningar	O
til	O
Alþingis	B-Organization
er	O
hver	O
sá	O
sem	O
kosningarrétt	O
á	O
samkvæmt	O
1.	O
grein	O
og	O
hefur	O
óflekkað	O
mannorð	O
.	O

Hæstaréttardómarar	O
og	O
umboðsmaður	O
Alþingis	B-Organization
eru	O
þó	O
ekki	O
kjörgengir	O
.	O

Ef	O
við	O
tökum	O
þetta	O
saman	O
þá	O
sést	O
að	O
skilyrðin	O
til	O
að	O
mega	O
bjóða	O
sig	O
fram	O
sem	O
forseti	O
Íslands	B-Location
eru	O
:	O

o	O
35	O
ára	O
aldur	O
o	O
Íslenskur	O
ríkisborgararéttur	O

Skilyrði	O
til	O
þess	O
að	O
bjóða	O
sig	O
fram	O
til	O
þings	O
eru	O
hins	O
vegar	O
:	O

o	O
18	O
ára	O
aldur	O
o	O
Íslenskur	O
ríkisborgararéttur	O
o	O
Lögheimili	O
á	O
Íslandi	B-Location
o	O
Óflekkað	O
mannorð	O
o	O
Gegnir	O
ekki	O
stöðu	O
hæstaréttardómara	O
eða	O
umboðsmanns	O
Alþingis	B-Organization

Af	O
þessu	O
er	O
ljóst	O
að	O
kjörgengisskilyrði	O
fela	O
ekki	O
í	O
sér	O
sjálfstæðar	O
kröfur	O
um	O
íslenskukunnáttu	O
.	O

Íslensks	O
ríkisborgararéttar	O
er	O
hins	O
vegar	O
krafist	O
.	O

Í	O
lögum	O
100/1952	O
eru	O
talin	O
upp	O
þau	O
skilyrði	O
sem	O
umsækjandi	O
þarf	O
að	O
uppfylla	O
til	O
að	O
fá	O
íslenskan	O
ríkisborgararétt	O
.	O

Íslenskukunnátta	O
er	O
ekki	O
eitt	O
af	O
þeim	O
skilyrðum	O
.	O

Lagalega	O
eru	O
því	O
ekki	O
gerð	O
skilyrði	O
um	O
íslenskukunnáttu	O
til	O
að	O
njóta	O
kjörgengis	O
.	O

Í	O
lögum	O
er	O
hvergi	O
lagt	O
blátt	O
bann	O
við	O
því	O
að	O
valda	O
sjálfum	O
sér	O
skaða	O
hvort	O
sem	O
það	O
er	O
gert	O
með	O
því	O
að	O
borða	O
eigið	O
hold	O
,	O
skera	O
í	O
það	O
eða	O
beita	O
öðrum	O
aðferðum	O
.	O

Í	O
þessu	O
felst	O
þó	O
að	O
sjálfsögðu	O
ekki	O
að	O
löggjafinn	O
vilji	O
stuðla	O
að	O
því	O
að	O
menn	O
valdi	O
sjálfum	O
sér	O
skaða	O
,	O
heldur	O
er	O
ástæðan	O
miklu	O
frekar	O
sú	O
að	O
réttur	O
einstaklingsins	O
til	O
að	O
ráða	O
yfir	O
sér	O
sjálfum	O
er	O
viðurkenndur	O
og	O
fólk	O
hefur	O
því	O
yfirráð	O
yfir	O
líkama	O
sínum	O
.	O

Lög	O
banna	O
til	O
dæmis	O
ekki	O
að	O
fólk	O
valdi	O
sjálfum	O
sér	O
meiðslum	O
eða	O
fari	O
illa	O
með	O
sig	O
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
hreyfingarleysi	O
eða	O
ofáti	O
.	O

Slíkar	O
reglur	O
myndu	O
ganga	O
illa	O
upp	O
út	O
frá	O
lagatæknilegum	O
sjónarmiðum	O
,	O
enda	O
væri	O
erfitt	O
að	O
framfylgja	O
slíku	O
banni	O
og	O
skera	O
úr	O
um	O
hvar	O
mörkin	O
milli	O
þess	O
að	O
valda	O
sjálfum	O
sér	O
meiðslum	O
eða	O
ekki	O
lægju	O
.	O

Það	O
er	O
undir	O
hverjum	O
og	O
einum	O
komið	O
hvað	O
hann	O
gerir	O
við	O
líkama	O
sinn	O
,	O
svo	O
fremi	O
sem	O
það	O
skaðar	O
ekki	O
aðra	O
.	O

Meira	O
um	O
mannát	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

o	O
Eru	O
til	O
þjóðir	O
sem	O
borða	O
mannakjöt	O
?	O

Hvar	O
eru	O
þær	O
?	O

eftir	O
Arnar	B-Person
Árnason	I-Person
o	O
Af	O
hverju	O
stundaði	O
Ídí	B-Person
Amín	I-Person
mannát	O
?	O

eftir	O
Jón	B-Person
Gunnar	I-Person
Þorsteinsson	I-Person
o	O
Er	O
rétt	O
að	O
Keltar	B-Miscellaneous
hafi	O
verið	O
mannætur	O
fyrir	O
2000	O
árum	O
?	O

eftir	O
Valgerði	B-Person
G.	I-Person
Johnsen	I-Person

Svarið	O
við	O
þessari	O
spurningu	O
veltur	O
nokkuð	O
á	O
því	O
hvað	O
átt	O
er	O
við	O
með	O
djarfar	O
fullorðinsmyndir	O
.	O

Samkvæmt	O
210.	O
gr.	O
hegningarlaga	O
19/1940	O
með	O
síðari	O
breytingum	O
er	O
refsivert	O
að	O
búa	O
til	O
,	O
selja	O
,	O
útbýta	O
og	O
dreifa	O
klámmyndum	O
.	O

210.	O
gr.	O

Ef	O
klám	O
birtist	O
á	O
prenti	O
,	O
skal	O
sá	O
,	O
sem	O
ábyrgð	O
ber	O
á	O
birtingu	O
þess	O
eftir	O
prentlögum	O
,	O
sæta	O
sektum	O
...	O
eða	O
fangelsi	O
allt	O
að	O
6	O
mánuðum	O
.	O

Sömu	O
refsingu	O
varðar	O
það	O
að	O
búa	O
til	O
eða	O
flytja	O
inn	O
í	O
útbreiðsluskyni	O
,	O
selja	O
,	O
útbýta	O
eða	O
dreifa	O
á	O
annan	O
hátt	O
út	O
klámritum	O
,	O
klámmyndum	O
eða	O
öðrum	O
slíkum	O
hlutum	O
,	O
eða	O
hafa	O
þá	O
opinberlega	O
til	O
sýnis	O
,	O
svo	O
og	O
að	O
efna	O
til	O
opinbers	O
fyrirlestrar	O
,	O
eða	O
leiks	O
,	O
sem	O
er	O
ósiðlegur	O
á	O
sama	O
hátt	O
.	O

[	O
Þegar	O
slíkt	O
efni	O
sýnir	O
börn	O
á	O
kynferðislegan	O
eða	O
klámfenginn	O
hátt	O
getur	O
refsing	O
þó	O
orðið	O
fangelsi	O
allt	O
að	O
2	O
árum	O
.	O
]	O

Við	O
getum	O
því	O
ályktað	O
sem	O
svo	O
að	O
ef	O
klám	O
kemur	O
fyrir	O
í	O
«	O
djarfri	O
fullorðinsmynd	O
»	O
fellur	O
myndin	O
undir	O
ákvæðið	O
.	O

Ef	O
ekki	O
er	O
að	O
sjálfsögðu	O
refsilaust	O
að	O
framleiða	O
slíka	O
mynd	O
.	O

Nánari	O
útskýring	O
á	O
hugtakinu	O
klám	O
er	O
ekki	O
auðfundin	O
.	O

Hegningarlögin	O
voru	O
sett	O
árið	O
1940	B-Date
og	O
þær	O
skilgreiningar	O
sem	O
hafðar	O
voru	O
til	O
hliðsjónar	O
þá	O
veita	O
takmarkaða	O
aðstoð	O
enda	O
hefur	O
skilningur	O
manna	O
á	O
hugtakinu	O
breyst	O
talsvert	O
síðan	O
þá	O
.	O

Utan	O
lögfræðilegrar	O
umræðu	O
hafa	O
margir	O
reynt	O
að	O
skilgreina	O
og	O
afmarka	O
hugtakið	O
klám	O
og	O
mætti	O
hér	O
meðal	O
annars	O
benda	O
á	O
svar	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
er	O
klám	O
?	O

Í	O
lagalegum	O
skilningi	O
hefur	O
klám	O
verið	O
skilgreint	O
sem	O
«	O
ögrandi	O
framsetning	O
á	O
kynlífi	O
í	O
auðgunartilgangi	O
,	O
án	O
ástar	O
,	O
blíðu	O
eða	O
ábyrgðar	O
»	O
andstætt	O
erótík	O
eða	O
kynþokkalist	O
sem	O
er	O
skilgreind	O
sem	O
«	O
bókmenntaleg	O
eða	O
listræn	O
tjáning	O
ástar	O
»	O
.	O

Ennfremur	O
er	O
gerður	O
nokkur	O
greinarmunur	O
á	O
klámi	O
og	O
grófu	O
klámi	O
en	O
hið	O
síðarnefnda	O
tekur	O
til	O
barna-	O
og	O
dýrakláms	O
og	O
kláms	O
þar	O
sem	O
ofbeldi	O
kemur	O
við	O
sögu	O
.	O

Við	O
þessa	O
skilgreiningu	O
hafa	O
íslenskir	O
dómstólar	O
miðað	O
í	O
málum	O
varðandi	O
klámmyndir	O
og	O
dreifingu	O
þeirra	O
.	O

Skilgreiningin	O
er	O
frá	O
árinu	O
1986	B-Date
og	O
var	O
hún	O
sett	O
fram	O
af	O
sérfræðinganefnd	O
Menningarstofnunar	B-Organization
Sameinuðu	I-Organization
þjóðanna	I-Organization
.	O

Hæstiréttur	O
hefur	O
þrívegis	O
byggt	O
niðurstöður	O
sínar	O
á	O
þessari	O
skilgreiningu	O
,	O
síðast	O
í	O
máli	O
H	O
321/2000	O
.	O

Þannig	O
er	O
einkum	O
horft	O
til	O
þess	O
að	O
kynfæri	O
og	O
kynlíf	O
sé	O
sett	O
fram	O
á	O
ögrandi	O
hátt	O
án	O
þess	O
að	O
hafa	O
nokkuð	O
með	O
bókmenntalega	O
eða	O
listræna	O
tjáningu	O
að	O
gera	O
.	O

Því	O
getur	O
mynd	O
talist	O
djörf	O
og	O
«	O
fullorðins	O
»	O
,	O
til	O
dæmis	O
vegna	O
þess	O
að	O
nekt	O
og	O
kynlíf	O
koma	O
við	O
sögu	O
án	O
þess	O
þó	O
að	O
hún	O
flokkist	O
sem	O
klámmynd	O
.	O

En	O
þrátt	O
fyrir	O
að	O
þessi	O
skilgreining	O
og	O
markalína	O
skýri	O
málið	O
talsvert	O
eru	O
auðvitað	O
margar	O
myndir	O
á	O
gráu	O
svæði	O
og	O
mat	O
á	O
því	O
hvað	O
telst	O
klámmynd	O
og	O
hvað	O
erótísk	O
mynd	O
fer	O
alltaf	O
eftir	O
efnistökum	O
myndar	O
hverju	O
sinni	O
.	O

Sú	O
regla	O
að	O
stjórnarskráin	O
sé	O
æðri	O
öðrum	O
lögum	O
kemur	O
hvergi	O
fram	O
í	O
settu	O
lagaákvæði	O
.	O

Regluna	O
má	O
leiða	O
af	O
þeirri	O
viðurkenndu	O
stjórnskipunarvenju	O
að	O
dómstólar	O
skeri	O
úr	O
um	O
hvort	O
lög	O
standist	O
stjórnarskrá	O
.	O

Styðst	O
þessi	O
regla	O
við	O
mörg	O
fordæmi	O
dómstóla	O
.	O

Hæstiréttur	O
hefur	O
nokkrum	O
sinnum	O
dæmt	O
lög	O
andstæð	O
stjórnarskrá	O
,	O
fyrst	O
árið	O
1943	B-Date
í	O
svokölluðu	O
Hrafnkötlumáli	B-Miscellaneous
.	O

Þá	O
komst	O
dómurinn	O
að	O
því	O
að	O
lög	O
sem	O
kváðu	O
meðal	O
annars	O
á	O
um	O
einkarétt	O
íslenska	O
ríkisins	O
til	O
að	O
gefa	O
út	O
rit	O
samin	O
fyrir	O
árið	O
1400	B-Date
,	O
voru	O
talin	O
brjóta	O
gegn	O
tjáningarfrelsisákvæði	O
stjórnarskrárinnar	O
.	O

Reglan	O
um	O
endurskoðunarvald	O
dómstóla	O
er	O
auk	O
þess	O
varin	O
af	O
1.	O
mgr.	O
79.	O
gr.	O
stjórnarskrárinnar	O
sem	O
fjallar	O
um	O
hvernig	O
breyta	O
megi	O
stjórnarskránni	O
.	O

2	O
Staða	O
stjórnarskrárinnar	O
er	O
óumdeild	O
og	O
í	O
raun	O
væri	O
óþarft	O
að	O
setja	O
sérstakt	O
ákvæði	O
um	O
stöðu	O
hennar	O
gagnvart	O
öðrum	O
lögum	O
.	O

Slíkt	O
ákvæði	O
myndi	O
ekki	O
breyta	O
stöðu	O
stjórnarskrárinnar	O
lagalega	O
,	O
heldur	O
aðeins	O
staðfesta	O
það	O
sem	O
menn	O
vita	O
nú	O
þegar	O
,	O
að	O
hún	O
er	O
æðri	O
öðrum	O
lögum	O
.	O

Sett	O
lög	O
frá	O
Alþingi	B-Organization
verða	O
að	O
standast	O
ákvæði	O
stjórnarskrár	O
og	O
komist	O
dómstólar	O
að	O
því	O
að	O
þau	O
geri	O
það	O
ekki	O
teljast	O
lögin	O
ekki	O
gild	O
réttarheimild	O
.	O

Þetta	O
á	O
við	O
um	O
öll	O
ákvæði	O
stjórnarskrárinnar	O
en	O
einkum	O
reynir	O
á	O
þessa	O
reglu	O
varðandi	O
mannréttindakafla	O
hennar	O
.	O

Þrátt	O
fyrir	O
að	O
staða	O
stjórnarskrárinnar	O
sé	O
hvergi	O
formlega	O
staðfest	O
í	O
settum	O
lögum	O
hefur	O
hún	O
slíka	O
grundvallarþýðingu	O
fyrir	O
íslenskt	O
réttarkerfi	O
og	O
samfélagsskipan	O
að	O
afar	O
ólíklegt	O
hlýtur	O
að	O
teljast	O
að	O
stöðu	O
hennar	O
verði	O
mótmælt	O
.	O

Stjórnarskráin	O
er	O
það	O
regluverk	O
sem	O
samfélagið	O
hefur	O
komið	O
sér	O
saman	O
um	O
að	O
setja	O
til	O
lengra	O
tíma	O
og	O
til	O
að	O
móta	O
þau	O
grundvallargildi	O
sem	O
við	O
höfum	O
í	O
heiðri	O
.	O

Hún	O
á	O
að	O
geta	O
«	O
staðið	O
af	O
sér	O
hin	O
tíðu	O
veðrabrigði	O
stjórnmálanna	O
og	O
stundarátök	O
þjóðfélagsins	O
»	O
3	O
.	O

Ísland	B-Location
er	O
að	O
sjálfsögðu	O
ekki	O
eina	O
landið	O
sem	O
hefur	O
stjórnarskrá	O
-	O
það	O
gera	O
flest	O
ríki	O
heimsins	O
.	O

Fyrsta	O
nútíma	O
stjórnarskráin	O
varð	O
til	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
á	O
18.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Höfundar	O
hennar	O
sóttu	O
mjög	O
í	O
hugmyndir	O
heimspekinga	O
á	O
borð	O
við	O
Platon	B-Person
,	O
Aristóteles	B-Person
og	O
John	B-Person
Locke	I-Person
.	O

Þeir	O
vildu	O
tryggja	O
að	O
hið	O
æðsta	O
vald	O
væri	O
í	O
höndum	O
almennings	O
en	O
jafnframt	O
vildu	O
þeir	O
takmarka	O
þetta	O
vald	O
og	O
búa	O
til	O
reglur	O
um	O
hvernig	O
setja	O
má	O
lög	O
og	O
breyta	O
stjórnarskránni	O
.	O

Með	O
bandarísku	O
stjórnarskránni	O
var	O
hugmyndum	O
um	O
lýðræði	O
,	O
þingræði	O
,	O
réttarríki	O
og	O
mannréttindi	O
í	O
raun	O
steypt	O
saman	O
í	O
eina	O
heild	O
.	O

4	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
hollt	O
að	O
hafa	O
í	O
huga	O
að	O
stjórnarskráin	O
í	O
sinni	O
núverandi	O
mynd	O
er	O
ekki	O
eilíf	O
.	O

Samfélög	O
manna	O
þróast	O
og	O
breytast	O
með	O
tímanum	O
og	O
þau	O
grundvallargildi	O
sem	O
við	O
trúum	O
á	O
núna	O
gætu	O
hæglega	O
þótt	O
úrelt	O
seinna	O
meir	O
.	O

Breytingar	O
í	O
samfélaginu	O
leiða	O
til	O
þess	O
að	O
nýjar	O
áherslur	O
verða	O
ofan	O
á	O
í	O
stjórnmálum	O
og	O
skila	O
sér	O
fyrr	O
eða	O
síðar	O
inn	O
í	O
löggjöfina	O
og	O
stjórnarskrána	O
.	O

Kæmist	O
sá	O
stjórnmálaflokkur	O
eða	O
flokkar	O
til	O
valda	O
hér	O
á	O
landi	O
,	O
sem	O
væru	O
ósammála	O
þeim	O
grundvallargildum	O
,	O
sem	O
eru	O
bundin	O
í	O
stjórnarskrána	O
núna	O
,	O
gætu	O
þeir	O
með	O
löglegum	O
hætti	O
gjörbreytt	O
stjórnarskránni	O
eða	O
ógilt	O
hana	O
.	O

Breytingar	O
á	O
stjórnarskránni	O
eiga	O
sér	O
stað	O
með	O
þeim	O
hætti	O
að	O
þegar	O
Alþingi	B-Organization
samþykkir	O
svonefnd	O
stjórnskipunarlög	O
,	O
sem	O
fela	O
í	O
sér	O
breytingar	O
á	O
stjórnaskránni	O
,	O
er	O
þing	O
rofið	O
og	O
boðað	O
til	O
almennra	O
þingkosninga	O
.	O

Nýkosið	O
Alþingi	B-Organization
tekur	O
lögin	O
svo	O
aftur	O
fyrir	O
eftir	O
kosningar	O
og	O
samþykki	O
þingið	O
lögin	O
samhljóða	O
taka	O
þau	O
gildi	O
.	O

Næðist	O
víðtæk	O
pólitísk	O
sátt	O
um	O
tilteknar	O
breytingar	O
eða	O
ef	O
einhver	O
stjórnmálaflokkur	O
nyti	O
meirihlutafylgis	O
í	O
kosningum	O
væri	O
því	O
hægt	O
að	O
gjörbreyta	O
eða	O
jafnvel	O
fella	O
stjórnaskrána	O
úr	O
gildi	O
með	O
löglegum	O
hætti	O
.	O

Eðlilegt	O
er	O
að	O
stjórnarskráin	O
þróist	O
og	O
breytist	O
með	O
tímanum	O
.	O

Tilgangurinn	O
með	O
stjórnarskránni	O
er	O
ekki	O
að	O
hindra	O
eðlilega	O
þróun	O
í	O
þjóðfélaginu	O
,	O
heldur	O
verja	O
grundvallargildi	O
samfélagsins	O
hverju	O
sinni	O
.	O

Ef	O
stjórnarskráin	O
nær	O
ekki	O
að	O
aðlaga	O
sig	O
«	O
bíða	O
hennar	O
sömu	O
örlög	O
og	O
nátttröllsins	O
í	O
þjóðsögunni	O
,	O
hana	O
dagar	O
uppi	O
og	O
hún	O
verður	O
að	O
steini	O
,	O
dauðum	O
bókstaf	O
sem	O
enginn	O
hirðir	O
um	O
...	O
»	O

4	O
Tilvísanir	O
:	O
1	O
.	O

Um	B-Miscellaneous
lög	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
lögfræði	I-Miscellaneous
.	O

Sigurður	B-Person
Líndal	I-Person
.	O

Bls.	O
86	O
.	O

2	O
.	O

Gunnar	B-Person
G.	I-Person
Schram	I-Person
.	O

Stjórnskipunarréttur	B-Miscellaneous
.	O

Bls.	O
24	O
.	O

3	O
.	O

Atli	B-Person
Harðarson	I-Person
.	O

Lýðræði	B-Miscellaneous
.	O

Líndæla	B-Miscellaneous
-	I-Miscellaneous
Sigurður	I-Miscellaneous
Líndal	I-Miscellaneous
sjötugur	I-Miscellaneous
.	O

Bls.	O
25-26	O
.	O

4	O
.	O

Gunnar	B-Person
G.	I-Person
Schram	I-Person
.	O

Stjórnskipunarréttur	B-Miscellaneous
.	O

Bls.	O
24	O
.	O

Spurningin	O
í	O
heild	O
sinni	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Geta	O
einkaaðilar	O
tekið	O
land	O
eignarnámi	O
?	O

Ef	O
svo	O
er	O
,	O
hver	O
tekur	O
þá	O
ákvörðun	O
um	O
eignarnámið	O
?	O

Í	O
1.	O
mgr.	O
72.	O
gr.	O
stjórnarskrárinnar	O
er	O
ákvæði	O
um	O
vernd	O
eignarréttarins	O
.	O

Þar	O
segir	O
:	O

Eignarrétturinn	O
er	O
friðhelgur	O
.	O

Engan	O
má	O
skylda	O
til	O
að	O
láta	O
af	O
hendi	O
eign	O
sína	O
nema	O
almenningsþörf	O
krefji	O
.	O

Þarf	O
til	O
þess	O
lagafyrirmæli	O
og	O
komi	O
fullt	O
verð	O
fyrir	O
.	O

Þetta	O
ákvæði	O
setur	O
þrenn	O
skilyrði	O
fyrir	O
eignarnámi	O
.	O

Að	O
almenningsþörf	O
krefji	O
,	O
lagaheimild	O
sé	O
fyrir	O
eignarnáminu	O
og	O
fullt	O
verð	O
(	O
fullar	O
bætur	O
)	O
komi	O
fyrir	O
.	O

Fyrstu	O
tvö	O
skilyrðin	O
tengjast	O
,	O
því	O
löggjafinn	O
metur	O
hvort	O
almenningsþörf	O
sé	O
fyrir	O
hendi	O
og	O
telji	O
hann	O
svo	O
vera	O
eru	O
sett	O
lög	O
sem	O
heimila	O
eignarnám	O
.	O

Matsnefnd	O
um	O
eignarnámsbætur	O
ákvarðar	O
hins	O
vegar	O
bætur	O
fyrir	O
eignarnámið	O
,	O
skv.	O
lögum	O
11/1973	O

Heimildir	O
löggjafans	O
til	O
að	O
veita	O
eignarnámsheimildir	O
eru	O
ekki	O
bundnar	O
við	O
opinbera	O
aðila	O
,	O
þó	O
mun	O
sjaldgæfara	O
sé	O
að	O
einkaaðilum	O
séu	O
veittar	O
eignarnámsheimildir	O
.	O

Algengast	O
er	O
að	O
stjórnvöldum	O
sé	O
veitt	O
heimild	O
til	O
eignarnáms	O
.	O

Heimildin	O
er	O
oftast	O
þannig	O
úr	O
garði	O
gerð	O
að	O
stjórnvaldinu	O
er	O
veitt	O
almenn	O
eignarnámsheimild	O
sem	O
má	O
beita	O
við	O
ákveðin	O
skilyrði	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
má	O
nefna	O
Vegagerðina	B-Organization
,	O
sbr.	O
1.	O
mgr.	O
11.	O
gr.	O
laga	O
vegalaga	O
45/1994	O
en	O
þar	O
segir	O
að	O
ráðherra	O
geti	O
að	O
fengnum	O
tillögum	O
vegamálastjóra	O
heimilað	O
eignarnám	O
lands	O
til	O
lagningar	O
vega	O
.	O

Ýmislegt	O
mælir	O
hins	O
vegar	O
gegn	O
því	O
að	O
einkaaðilar	O
fái	O
heimild	O
til	O
eignarnáms	O
og	O
kann	O
ef	O
til	O
vill	O
að	O
skýra	O
hve	O
sjaldgæfar	O
eignarnámsheimildir	O
til	O
einstaklinga	O
eru	O
.	O

Fyrst	O
má	O
nefna	O
að	O
þegar	O
stjórnvaldi	O
eru	O
veittar	O
eignarnámsheimildir	O
verður	O
ákvörðun	O
þeirra	O
um	O
að	O
beita	O
heimildinni	O
að	O
styðjast	O
við	O
stjórnsýslulög	O
og	O
þar	O
af	O
leiðandi	O
að	O
uppfylla	O
kröfur	O
um	O
meðalhóf	O
,	O
jafnræði	O
,	O
andmælareglu	O
og	O
fleira	O
.	O

Dæmi	O
eru	O
um	O
að	O
ákvörðun	O
um	O
eignarnám	O
hafi	O
verið	O
dæmd	O
ógilt	O
vegna	O
þess	O
að	O
stjórnvald	O
hafði	O
ekki	O
fullreynt	O
að	O
ná	O
samningum	O
við	O
eignarnámsþolann	O
áður	O
en	O
ákvörðun	O
var	O
tekin	O
.	O

Stjórnsýslulögin	O
ná	O
ekki	O
til	O
einkaaðila	O
og	O
því	O
er	O
hætt	O
við	O
að	O
staða	O
eignarnámsþola	O
sé	O
ójöfn	O
eftir	O
því	O
hvort	O
opinber	O
aðili	O
eða	O
einkaaðili	O
eigi	O
í	O
hlut	O
.	O

Í	O
öðru	O
lagi	O
má	O
nefna	O
að	O
skilyrðið	O
um	O
almannaþörf	O
felur	O
í	O
sér	O
að	O
eignarnám	O
verður	O
að	O
vera	O
í	O
þágu	O
framkvæmda	O
eða	O
aðgerða	O
sem	O
hafa	O
þýðingu	O
fyrir	O
almenning	O
.	O

Ef	O
fyrirtæki	O
fengi	O
eignarnámsheimild	O
vegna	O
þess	O
að	O
það	O
vildi	O
stækka	O
við	O
starfsemi	O
sína	O
og	O
auka	O
hagnað	O
en	O
framkvæmdin	O
þjónaði	O
ekki	O
almannahagsmunum	O
að	O
öðru	O
leyti	O
,	O
eru	O
allar	O
líkur	O
á	O
að	O
lagaheimildin	O
stæðist	O
ekki	O
stjórnarskrá	O
.	O

Skilyrðinu	O
um	O
almenningsþörf	O
er	O
ekki	O
talið	O
fullnægt	O
við	O
það	O
eitt	O
að	O
löggjafinn	O
segi	O
að	O
svo	O
sé	O
og	O
lagaheimildir	O
um	O
eignarnám	O
sæta	O
endurskoðunarvaldi	O
dómstóla	O
sem	O
leggja	O
mat	O
á	O
hvort	O
lögin	O
standist	O
stjórnarskrá	O
.	O

Í	O
þriðja	O
lagi	O
mætti	O
nefna	O
að	O
flest	O
sú	O
starfsemi	O
sem	O
lýtur	O
að	O
almenningsþörf	O
í	O
dag	O
er	O
á	O
höndum	O
hins	O
opinbera	O
.	O

Sú	O
skipan	O
mála	O
er	O
þó	O
ekki	O
heilög	O
og	O
væru	O
stofnanir	O
sem	O
sjá	O
um	O
framkvæmd	O
þessara	O
verkefna	O
einkavæddar	O
er	O
ljóst	O
að	O
þeir	O
aðilar	O
sem	O
tækju	O
við	O
starfseminni	O
fyrirtækisins	O
gætu	O
þurft	O
á	O
eignarnámsheimildum	O
að	O
halda	O
.	O

Svarið	O
við	O
spurningunni	O
er	O
í	O
stuttu	O
máli	O
að	O
heimild	O
löggjafans	O
til	O
að	O
veita	O
eignarnámsheimildir	O
er	O
ekki	O
bundin	O
við	O
opinbera	O
aðila	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
mun	O
sjaldgæfara	O
að	O
einkaaðilum	O
séu	O
veittar	O
eignarnámsheimildir	O
,	O
meðal	O
annars	O
vegna	O
þess	O
að	O
flestar	O
framkvæmdir	O
í	O
almannaþágu	O
eru	O
á	O
höndum	O
hins	O
opinbera	O
.	O

Gerðardómur	O
er	O
eitt	O
af	O
þeim	O
úrræðum	O
sem	O
mönnum	O
standa	O
til	O
boða	O
utan	O
hins	O
hefðbundna	O
dómstólakerfis	O
.	O

Ákveða	O
má	O
með	O
samkomulagi	O
að	O
skjóta	O
ágreiningi	O
milli	O
aðila	O
í	O
gerð	O
.	O

Niðurstaða	O
slíks	O
gerðardóms	O
er	O
bindandi	O
fyrir	O
aðila	O
og	O
ekki	O
má	O
fara	O
með	O
slíkt	O
mál	O
fyrir	O
dómstóla	O
.	O

Sé	O
það	O
gert	O
ber	O
að	O
vísa	O
málinu	O
frá	O
dómi	O
,	O
komi	O
fram	O
krafa	O
um	O
það	O
.	O

Í	O
samningi	O
um	O
að	O
leggja	O
mál	O
fyrir	O
gerðardóm	O
kemur	O
iðulega	O
fram	O
hverjir	O
skuli	O
sitja	O
í	O
gerðardómi	O
.	O

Ef	O
svo	O
er	O
ekki	O
og	O
ef	O
ekki	O
næst	O
samkomulag	O
milli	O
aðila	O
um	O
þetta	O
atriði	O
,	O
geta	O
aðilar	O
skotið	O
málinu	O
til	O
héraðsdómara	O
sem	O
skipar	O
þrjá	O
menn	O
í	O
dóminn	O
,	O
skv.	O
3.	O
mgr.	O
4.	O
gr.	O
laga	O
53/1989	O
um	O
samningsbundna	O
gerðardóma	O
.	O

Í	O
lögunum	O
er	O
að	O
finna	O
ýmis	O
ákvæði	O
um	O
hæfi	O
gerðardómsmanna	O
(	O
gerðarmanna	O
)	O
,	O
kröfur	O
málsaðila	O
fyrir	O
gerðardómi	O
og	O
málsmeðferð	O
fyrir	O
dóminum	O
.	O

Gerðardómssamningur	O
getur	O
falið	O
í	O
sér	O
að	O
tiltekið	O
,	O
afmarkað	O
ágreiningsefni	O
er	O
lagt	O
fyrir	O
gerðardóm	O
eða	O
að	O
þau	O
ágreiningsefni	O
sem	O
upp	O
kunna	O
að	O
koma	O
,	O
til	O
dæmis	O
í	O
vinnusambandi	O
,	O
verði	O
lögð	O
fyrir	O
gerðardóm	O
.	O

Einnig	O
er	O
algengt	O
að	O
ákvæði	O
séu	O
í	O
verksamningum	O
um	O
að	O
leggja	O
skuli	O
ágreining	O
í	O
gerð	O
.	O

Slík	O
ákvæði	O
eru	O
gjarnan	O
orðuð	O
á	O
þá	O
vegu	O
að	O
ágreiningur	O
sem	O
kann	O
að	O
rísa	O
á	O
samningstímanum	O
verður	O
lagður	O
fyrir	O
gerðardóm	O
.	O

Auk	O
samninga	O
um	O
gerðardóm	O
geta	O
lög	O
einnig	O
mælt	O
fyrir	O
um	O
að	O
leggja	O
skuli	O
tiltekinn	O
ágreining	O
í	O
gerðardóm	O
.	O

Nýverið	O
samþykkti	O
Alþingi	B-Organization
frumvarp	O
sem	O
kvað	O
á	O
um	O
að	O
kjaradeila	O
kennara	O
skyldi	O
lögð	O
fyrir	O
gerðardóm	O
en	O
til	O
þess	O
kom	O
þó	O
ekki	O
.	O

Ákvæði	O
um	O
gerðardóm	O
er	O
á	O
nokkrum	O
stöðum	O
í	O
löggjöfinni	O
,	O
til	O
dæmis	O
7.	O
gr.	O
laga	O
87/2003	O
um	O
Orkustofnun	B-Organization
þar	O
sem	O
kveðið	O
er	O
á	O
um	O
að	O
leggja	O
skuli	O
ágreining	O
um	O
endurgreiðslur	O
til	O
ríkisins	O
vegna	O
rannsókna	O
og	O
áætlanagerðar	O
í	O
gerð	O
.	O

Ekki	O
má	O
leggja	O
hvaða	O
ágreiningsefni	O
sem	O
er	O
undir	O
gerðardóm	O
.	O

Einungis	O
má	O
leggja	O
í	O
gerð	O
þau	O
ágreiningsefni	O
sem	O
aðilar	O
hafa	O
forræði	O
yfir	O
.	O

Því	O
væri	O
til	O
dæmis	O
ekki	O
heimilt	O
að	O
leggja	O
refsimál	O
á	O
borð	O
við	O
líkamsárás	O
eða	O
þjófnað	O
fyrir	O
gerðardóm	O
.	O

Heimild	O
:	O
Einkamálaréttarfar	B-Miscellaneous
.	O

Markús	B-Person
Sigurbjörnsson	I-Person
.	O

2003	B-Date
.	O

Samkynhneigðir	O
á	O
Íslandi	B-Location
hafa	O
ekki	O
heimild	O
að	O
lögum	O
til	O
svokallaðrar	O
frumættleiðingar	O
barna	O
.	O

Samkynhneigður	O
aðili	O
í	O
staðfestri	O
samvist	O
má	O
hins	O
vegar	O
ættleiða	O
stjúpbarn	O
sitt	O
,	O
það	O
er	O
barn	O
sem	O
maki	O
hans	O
á	O
fyrir	O
.	O

Þetta	O
kemur	O
fram	O
í	O
2.	O
gr.	O
laga	O
130/1999	O
um	O
ættleiðingar	O
og	O
1.	O
mgr.	O
6.	O
gr.	O
laga	O
87/1996	O
um	O
staðfesta	O
samvist	O
.	O

Nýlega	O
var	O
gefin	O
út	O
skýrsla	O
nefndar	O
sem	O
fór	O
yfir	O
réttarstöðu	O
samkynhneigðra	O
og	O
setti	O
fram	O
tillögur	O
til	O
úrbóta	O
.	O

Nefndin	O
lagði	O
meðal	O
annars	O
til	O
að	O
samkynhneigðir	O
fái	O
að	O
frumættleiða	O
íslensk	O
börn	O
,	O
en	O
klofnaði	O
hins	O
vegar	O
í	O
afstöðu	O
sinni	O
til	O
þess	O
hvort	O
samkynhneigðir	O
ættu	O
að	O
fá	O
að	O
ættleiða	O
erlend	O
börn	O
.	O

Þrír	O
nefndarmenn	O
töldu	O
að	O
svo	O
ætti	O
að	O
vera	O
en	O
þrír	O
voru	O
á	O
móti	O
.	O

Rökin	O
fyrir	O
því	O
að	O
takmarka	O
heimildina	O
við	O
ættleiðingar	O
íslenskra	O
barna	O
eru	O
þau	O
að	O
annars	O
gæti	O
samstarf	O
við	O
erlend	O
ríki	O
spillst	O
.	O

Var	O
þar	O
einkum	O
átt	O
við	O
þau	O
ríki	O
sem	O
Íslendingar	B-Miscellaneous
hafa	O
ættleitt	O
börn	O
frá	O
,	O
það	O
er	O
Kína	B-Location
,	O
Indland	B-Location
og	O
Kólumbíu	B-Location
.	O

Talið	O
var	O
að	O
slíkt	O
gæti	O
minnkað	O
möguleika	O
gagnkynhneigðra	O
para	O
á	O
að	O
ættleiða	O
börn	O
frá	O
þessum	O
löndum	O
.	O

Þess	O
má	O
geta	O
að	O
Svíþjóð	B-Location
er	O
eina	O
landið	O
í	O
heiminum	O
í	O
dag	O
sem	O
heimilar	O
samkynhneigðum	O
að	O
ættleiða	O
erlend	O
börn	O
.	O

Sá	O
misskilningur	O
skal	O
hér	O
einnig	O
leiðréttur	O
,	O
sem	O
stundum	O
heyrist	O
,	O
að	O
samkynhneigðir	O
megi	O
gifta	O
sig	O
á	O
Íslandi	B-Location
.	O

Samkynhneigðum	O
er	O
ekki	O
heimilt	O
að	O
gifta	O
sig	O
,	O
en	O
þeir	O
mega	O
ganga	O
í	O
staðfesta	O
samvist	O
.	O

Þetta	O
tvennt	O
er	O
ólíkt	O
,	O
þó	O
réttindi	O
fólks	O
í	O
staðfestri	O
samvist	O
séu	O
um	O
margt	O
þau	O
sömu	O
og	O
hjóna	O
.	O

Kirkjuleg	O
gifting	O
fer	O
fram	O
í	O
kirkju	O
eða	O
annars	O
staðar	O
þar	O
sem	O
prestur	O
vígir	O
saman	O
hjón	O
.	O

Borgaraleg	O
gifting	O
fer	O
fram	O
hjá	O
sýslumanni	O
eða	O
á	O
hans	O
vegum	O
og	O
sýslumenn	O
einir	O
framkvæma	O
staðfestingu	O
samvistar	O
.	O

Þess	O
má	O
einnig	O
geta	O
að	O
í	O
áðurnefndri	O
skýrslu	O
var	O
þjóðkirkjan	O
hvött	O
til	O
þess	O
að	O
breyta	O
afstöðu	O
sinni	O
til	O
giftinga	O
samkynhneigðra	O
þannig	O
að	O
þeir	O
geti	O
fengið	O
kirkjulega	O
vígslu	O
.	O

Forsætisráðuneytið	O
lét	O
vinna	O
skýrsluna	O
sem	O
hér	O
hefur	O
verið	O
vísað	O
til	O
og	O
er	O
ekki	O
ósennilegt	O
að	O
skýrslan	O
verði	O
grundvöllur	O
lagasetningar	O
um	O
málefni	O
samkynhneigðra	O
í	O
framtíðinni	O
.	O

Skýrsluna	O
má	O
nálgast	O
hér	O
.	O

Þess	O
má	O
geta	O
að	O
norska	O
þingið	O
hafnaði	O
nýverið	O
frumvarpi	O
um	O
breytingar	O
á	O
lögum	O
sem	O
hefðu	O
veitt	O
samkynhneigðum	O
rétt	O
til	O
þess	O
að	O
ganga	O
í	O
hjónaband	O
og	O
ættleiða	O
börn	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
fleiri	O
svör	O
um	O
ættleiðingar	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O
o	O
Ef	O
ég	O
væri	O
ættleidd	O
hvenær	O
ættu	O
foreldrar	O
mínir	O
að	O
segja	O
mér	O
frá	O
því	O
?	O

o	O
Er	O
hægt	O
að	O
ættleiða	O
á	O
nýjan	O
leik	O
einstakling	O
sem	O
hefur	O
áður	O
verið	O
ættleiddur	O
?	O

Hér	O
snýr	O
málið	O
nokkuð	O
ólíkt	O
við	O
eftir	O
því	O
hverjar	O
aðstæðurnar	O
eru	O
.	O

Ef	O
upplýsingar	O
OPEC	B-Organization
standast	O
,	O
eru	O
því	O
um	O
159.000	O
milljarðar	O
lítra	O
til	O
af	O
olíu	O
í	O
jörðu	O
.	O

Samkvæmt	O
mati	O
OPEC	B-Organization
ættu	O
þessar	O
birgðir	O
að	O
endast	O
í	O
um	O
80	O
ár	O
miðað	O
við	O
núverandi	O
notkun	O
.	O

Hins	O
vegar	O
má	O
benda	O
á	O
að	O
hér	O
er	O
um	O
álit	O
seljanda	O
að	O
ræða	O
,	O
en	O
ýmis	O
umhverfissamtök	O
eru	O
ekki	O
eins	O
bjartsýn	O
og	O
telja	O
að	O
olía	O
í	O
jörðu	O
muni	O
aðeins	O
endast	O
í	O
40-50	O
ár	O
,	O
sem	O
er	O
vissulega	O
mun	O
styttri	O
tími	O
.	O

Á	O
síðustu	O
árum	O
hafa	O
nýfundin	O
olíusvæði	O
gefið	O
af	O
sér	O
um	O
það	O
bil	O
fjórðung	O
af	O
olíuframleiðslunni	O
.	O

Allt	O
virðist	O
því	O
benda	O
til	O
þess	O
að	O
á	O
næstu	O
áratugum	O
verði	O
reynt	O
að	O
finna	O
nýja	O
orkugjafa	O
sem	O
geta	O
komið	O
í	O
stað	O
olíunnar	O
.	O

Meðan	O
hún	O
er	O
ódýrasti	O
kosturinn	O
verður	O
það	O
þó	O
líklega	O
ekki	O
gert	O
af	O
fullum	O
krafti	O
fyrr	O
en	O
verðið	O
hefur	O
hækkað	O
talsvert	O
vegna	O
þverrandi	O
birgða	O
í	O
jörðu	O
og	O
þar	O
af	O
leiðandi	O
minna	O
framboðs	O
.	O

Hvernig	O
leit	O
snareðla	O
út	O
og	O
hvernig	O
lifði	O
hún	O
?	O

Leifar	O
snareðlu	O
(	O
Velociraptor	O
)	O
hafa	O
fundist	O
í	O
jarðlögum	O
frá	O
efri	O
hluta	O
krítartímabils	B-Date
í	O
Rússlandi	B-Location
,	O
Mongólíu	B-Location
og	O
Kína	B-Location
.	O

Aldur	O
þeirra	O
er	O
talinn	O
vera	O
80-85	O
milljónir	O
ára	O
.	O

Fyrstu	O
leifarnar	O
fann	O
H.F.	B-Person
Osborn	I-Person
í	O
Mongólíu	B-Location
árið	O
1924	B-Date
,	O
en	O
nú	O
eru	O
þekktar	O
leifar	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
12	O
dýra	O
.	O

Snareðla	O
tilheyrir	O
skriðdýraættbálknum	O
eðlungum	O
(	O
Saurischia	O
)	O
og	O
ennfremur	O
þrítáungum	O
(	O
Theropoda	O
)	O
,	O
en	O
þeir	O
gengu	O
á	O
afturlimunum	O
(	O
bipedal	O
)	O
og	O
notuðu	O
framlimina	O
sem	O
griplimi	O
.	O

Snareðla	O
varð	O
allt	O
að	O
því	O
tveir	O
metrar	O
að	O
lengd	O
og	O
um	O
það	O
bil	O
einn	O
metri	O
á	O
hæð	O
,	O
en	O
vóg	O
líklega	O
ekki	O
meira	O
en	O
15	O
kg	O
.	O

Höfuðið	O
virðist	O
hafa	O
verið	O
allt	O
að	O
því	O
18	O
cm	O
langt	O
,	O
en	O
frekar	O
lágt	O
.	O

Snareðlurnar	O
sem	O
sýndar	O
voru	O
í	O
kvikmyndinni	O
Júragarðinum	B-Miscellaneous
voru	O
því	O
helmingi	O
of	O
stórar	O
og	O
raunar	O
líktust	O
þær	O
meira	O
klóeðlum	O
(	O
Deinonychus	O
)	O
.	O

Snareðla	O
var	O
aflöng	O
og	O
léttbyggð	O
með	O
lágt	O
og	O
afturdregið	O
höfuð	O
þar	O
sem	O
augun	O
sátu	O
frekar	O
aftarlega	O
,	O
en	O
nasaopin	O
framarlega	O
.	O

Heilakassinn	O
var	O
frekar	O
stór	O
og	O
talið	O
er	O
að	O
heilinn	O
hafi	O
einnig	O
verið	O
hlutfallslega	O
stór	O
.	O

Fyrir	O
vikið	O
er	O
oft	O
er	O
fjallað	O
um	O
snareðluna	O
sem	O
gáfuðustu	O
risaeðluna	O
.	O

Kjálkarnir	O
voru	O
langir	O
en	O
sterklegir	O
og	O
kjálkaliðurinn	O
sat	O
aftarlega	O
þannig	O
að	O
dýrið	O
hefur	O
getað	O
gapað	O
mikið	O
sem	O
hefur	O
komið	O
sér	O
vel	O
við	O
fæðuöflun	O
.	O

Allt	O
að	O
því	O
80	O
beittar	O
keilulaga	O
tennur	O
sátu	O
í	O
kjálkunum	O
,	O
þær	O
voru	O
lítillega	O
bognar	O
og	O
allt	O
að	O
því	O
2,5	O
cm	O
langar	O
.	O

Munur	O
á	O
tönnum	O
fremst	O
og	O
aftast	O
í	O
kjálkunum	O
var	O
óverulegur	O
.	O

Háls	O
snareðlunnar	O
var	O
frekar	O
stuttur	O
,	O
tæplega	O
jafnlangur	O
og	O
höfuðið	O
,	O
en	O
frekar	O
sver	O
.	O

Bakið	O
var	O
ofurlítið	O
uppsveigt	O
og	O
halinn	O
næstum	O
því	O
helmingurinn	O
af	O
lengd	O
dýrsins	O
.	O

Hann	O
var	O
sterklegur	O
og	O
allsver	O
og	O
talið	O
er	O
að	O
hann	O
hafi	O
verið	O
sperrtur	O
upp	O
á	O
við	O
þegar	O
dýrið	O
var	O
á	O
hlaupum	O
.	O

Framlimirnir	O
voru	O
mun	O
styttri	O
en	O
afturlimirnir	O
,	O
en	O
þó	O
frekar	O
langir	O
og	O
hlutfallslega	O
miklu	O
lengri	O
en	O
til	O
dæmis	O
hjá	O
grameðlu	O
(	O
Tyrannosaurus	O
)	O
.	O

Á	O
framlimum	O
voru	O
þrír	O
alllangir	O
fingur	O
með	O
klær	O
.	O

Beinin	O
í	O
úlnlið	O
voru	O
sigðlaga	O
og	O
líklega	O
hefur	O
dýrið	O
getað	O
lagt	O
framlimina	O
upp	O
að	O
síðunum	O
eins	O
og	O
fuglsvængi	O
.	O

Afturlimirnir	O
voru	O
langir	O
og	O
sterklegir	O
,	O
en	O
þó	O
lipurlega	O
byggðir	O
.	O

Hnén	O
sneru	O
fram	O
og	O
ökklaliðir	O
aftur	O
,	O
þannig	O
að	O
hreyfing	O
í	O
limnum	O
hefur	O
verið	O
fram	O
og	O
aftur	O
líkt	O
og	O
hjá	O
spendýrum	O
,	O
en	O
ekki	O
út	O
frá	O
dýrinu	O
og	O
inn	O
undir	O
það	O
eins	O
og	O
hjá	O
núlifandi	O
skriðdýrum	O
og	O
nefdýrum	O
.	O

Dýrið	O
hafði	O
fjórar	O
tær	O
með	O
klóm	O
á	O
afturlimum	O
,	O
en	O
virðist	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
hafa	O
gengið	O
á	O
tveim	O
þeirra	O
(	O
3.	O
og	O
4.	O
tá	O
)	O
.	O

Fyrsta	O
táin	O
var	O
lítil	O
og	O
náði	O
varla	O
til	O
jarðar	O
,	O
en	O
önnur	O
táin	O
var	O
stór	O
með	O
sigðlaga	O
beitta	O
kló	O
sem	O
dýrið	O
gat	O
hreyft	O
út	O
og	O
inn	O
.	O

Líklega	O
hefur	O
snareðlan	O
notað	O
þessa	O
kló	O
til	O
varnar	O
en	O
einnig	O
til	O
að	O
særa	O
og	O
jafnvel	O
drepa	O
með	O
önnur	O
dýr	O
.	O

Snareðla	O
var	O
greinilega	O
kjötæta	O
og	O
líklega	O
ein	O
af	O
þeim	O
ráneðlum	O
sem	O
fóru	O
hvað	O
hraðast	O
um	O
,	O
en	O
talið	O
er	O
að	O
hún	O
hafi	O
getað	O
náð	O
allt	O
að	O
því	O
60	O
km	O
hraða	O
á	O
klukkustund	O
á	O
stuttum	O
sprettum	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
dýrin	O
hafi	O
veitt	O
í	O
hópum	O
og	O
umkringt	O
bráðina	O
á	O
svipaðan	O
hátt	O
og	O
ljón	O
gera	O
.	O

Fótspor	O
snareðla	O
hafa	O
fundist	O
þar	O
sem	O
þau	O
mynda	O
allstóran	O
hring	O
utan	O
um	O
fótspor	O
frumhyrnu	O
(	O
Protoceratops	O
)	O
sem	O
var	O
þá	O
inni	O
í	O
hringum	O
og	O
greinilega	O
umkringd	O
.	O

Af	O
setlögum	O
sem	O
leifar	O
snareðla	O
hafa	O
fundist	O
í	O
má	O
draga	O
þá	O
ályktun	O
að	O
dýrin	O
hafi	O
lifað	O
í	O
þurru	O
umhverfi	O
,	O
jafnvel	O
í	O
nágrenni	O
við	O
eyðimerkur	O
.	O

Húðin	O
virðist	O
hafa	O
verið	O
mislit	O
og	O
talið	O
er	O
að	O
hún	O
hafi	O
að	O
mestu	O
leyti	O
verið	O
brúngrá	O
,	O
en	O
líklega	O
með	O
gulgrænum	O
röndum	O
þvert	O
yfir	O
dýrið	O
sem	O
hefur	O
auðveldað	O
því	O
að	O
felast	O
í	O
skugga	O
undir	O
trjám	O
og	O
runnum	O
.	O

Annað	O
slagið	O
hafa	O
komið	O
fram	O
vísbendingar	O
um	O
að	O
dýrið	O
hafi	O
ef	O
til	O
vill	O
verið	O
fiðrað	O
,	O
en	O
það	O
hefur	O
ekki	O
verið	O
endanlega	O
staðfest	O
.	O

Hvort	O
þróuðust	O
fuglar	O
frá	O
forsögulegum	O
eðlungum	O
eða	O
fleglum	O
?	O

Upprunalega	O
spurningin	O
var	O
sem	O
hér	O
segir	O
:	O

Í	O
bók	O
um	O
risaeðlur	O
DK	B-Miscellaneous
Guide	I-Miscellaneous
to	I-Miscellaneous
Dinosaurs	I-Miscellaneous
:	I-Miscellaneous
A	I-Miscellaneous
thrilling	I-Miscellaneous
journey	I-Miscellaneous
through	I-Miscellaneous
prehistoric	I-Miscellaneous
times	I-Miscellaneous
eftir	O
David	B-Person
Lambert	I-Person
er	O
því	O
haldið	O
fram	O
að	O
fuglar	O
hafi	O
þróast	O
frá	O
eðlungum	O
(	O
Saurischia	O
)	O
en	O
ekki	O
frá	O
fleglum	O
(	O
Ornithischia	O
)	O
eins	O
og	O
mér	O
var	O
kennt	O
í	O
framhaldskóla	O
.	O

Er	O
það	O
rétt	O
?	O

Ef	O
svo	O
er	O
hver	O
er	O
þá	O
skýringin	O
(	O
þar	O
sem	O
fleglar	O
hafa	O
nú	O
sömu	O
byggingu	O
á	O
mjaðmagrind	O
og	O
fuglar	O
)	O
?	O

Löngum	O
hefur	O
verið	O
talið	O
að	O
fuglar	O
væru	O
þróaðir	O
frá	O
svonefndum	O
boleðlum	O
(	O
Thecodontia	O
)	O
,	O
en	O
þær	O
voru	O
uppi	O
á	O
Perm-	B-Miscellaneous
og	O
Tríastímabilum	B-Miscellaneous
og	O
dóu	O
út	O
fyrir	O
um	O
það	O
bil	O
208	O
milljónum	O
ára	O
.	O

Einnig	O
var	O
þá	O
talið	O
að	O
báðir	O
ættbálkar	O
risaeðla	O
,	O
eðlungar	O
(	O
Saurischia	O
)	O
og	O
fleglar	O
(	O
Ornithischia	O
)	O
,	O
ættu	O
uppruna	O
sinn	O
að	O
rekja	O
til	O
boleðla	O
.	O

Því	O
var	O
álitið	O
að	O
fuglar	O
og	O
risaeðlur	O
ættu	O
sameiginlegan	O
uppruna	O
hjá	O
boleðlum	O
(	O
lesa	O
má	O
um	O
boleðlur	O
í	O
svari	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
varð	O
fyrsta	O
risaeðlan	O
til	O
?	O
)	O
.	O

Hins	O
vegar	O
hafa	O
sífellt	O
fundist	O
fleiri	O
leifar	O
þessara	O
dýra	O
og	O
nú	O
er	O
svo	O
komið	O
að	O
flestir	O
fræðimenn	O
telja	O
að	O
fuglar	O
séu	O
frekar	O
þróaðir	O
frá	O
risaeðlum	O
og	O
þá	O
helst	O
þrítáungum	O
(	O
Theropoda	O
)	O
,	O
en	O
það	O
er	O
elsti	O
hópur	O
eðlunga	O
.	O

Sá	O
hópur	O
þrítáunga	O
sem	O
flestir	O
fræðimenn	O
líta	O
til	O
í	O
dag	O
þegar	O
reynt	O
er	O
að	O
rekja	O
uppruna	O
fugla	O
hefur	O
verið	O
nefndur	O
stinnhalar	O
(	O
Tetanurae	O
)	O
.	O

Fagurkjálki	O
(	O
Compsognathus	O
)	O
eða	O
þvengeðla	O
,	O
eins	O
og	O
hún	O
er	O
oftast	O
nefnd	O
á	O
íslensku	O
,	O
er	O
einnig	O
talinn	O
þróaður	O
frá	O
þessum	O
hópi	O
þrítáunga	O
(	O
sjá	O
svar	O
Jóns	B-Person
Más	I-Person
Halldórssonar	I-Person
um	O
þvengeðlu	O
)	O
.	O

Þvengeðla	O
er	O
af	O
svipuðum	O
aldri	O
og	O
öglir	O
(	O
Archaeopteryx	O
)	O
,	O
sem	O
er	O
einna	O
best	O
þekktur	O
frumfugla	O
.	O

Það	O
sem	O
öglir	O
hefur	O
fram	O
yfir	O
þessar	O
eðlur	O
er	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
fiðrið	O
,	O
en	O
för	O
eftir	O
fjaðrir	O
bæði	O
á	O
búk	O
og	O
rófu	O
hafa	O
fundist	O
með	O
öðrum	O
leifum	O
öglisins	O
.	O

Í	O
hauskúpugerð	O
,	O
tönnum	O
og	O
beinagrind	O
eru	O
dýrin	O
öll	O
mjög	O
lík	O
.	O

Öglir	O
hefur	O
vart	O
getað	O
flogið	O
,	O
heldur	O
aðeins	O
svifið	O
,	O
enda	O
var	O
enginn	O
kjölur	O
(	O
carina	O
)	O
á	O
brjóstbeininu	O
.	O

Slíkur	O
kjölur	O
er	O
áberandi	O
hjá	O
fleygum	O
nútímafuglum	O
og	O
er	O
hald	O
fyrir	O
sterka	O
vöðva	O
út	O
í	O
vængina	O
.	O

Bein	O
öglisins	O
voru	O
ekki	O
nærri	O
því	O
eins	O
hol	O
að	O
innan	O
eins	O
og	O
bein	O
fleygra	O
nútímafugla	O
þannig	O
að	O
dýrið	O
hefur	O
verið	O
þyngra	O
fyrir	O
vikið	O
,	O
en	O
talið	O
var	O
að	O
hann	O
hafi	O
verið	O
um	O
25	O
cm	O
á	O
hæð	O
þegar	O
hann	O
stóð	O
uppréttur	O
.	O

Í	O
lendarbyggingu	O
er	O
öglir	O
eins	O
konar	O
millistig	O
milli	O
skriðdýra	O
annars	O
vegar	O
og	O
flegla	O
og	O
fugla	O
hins	O
vegar	O
.	O

Hjá	O
öllum	O
skriðdýrum	O
,	O
nema	O
fleglum	O
,	O
snýr	O
lífbeinið	O
(	O
pubis	O
)	O
fram	O
,	O
en	O
þjóbeinið	O
(	O
ischium	O
)	O
aftur	O
eins	O
og	O
hjá	O
eðlungum	O
.	O

Hjá	O
fleglum	O
og	O
núlifandi	O
fuglum	O
liggja	O
þessi	O
bein	O
saman	O
og	O
snúa	O
aftur	O
í	O
dýrið	O
,	O
en	O
efsti	O
hluti	O
lífbeinsins	O
er	O
oft	O
langur	O
og	O
snýr	O
fram	O
(	O
praepubis	O
)	O
,	O
sjá	O
skýringarmynd	O
.	O

Hjá	O
ögli	O
snýr	O
lífbeinið	O
að	O
vísu	O
aftur	O
,	O
en	O
það	O
lá	O
ekki	O
upp	O
við	O
þjóbeinið	O
.	O

Flestir	O
fræðimenn	O
líta	O
á	O
þessa	O
lendargerð	O
sem	O
«	O
skriðdýrslend	O
»	O
(	O
saurischian	O
)	O
,	O
sem	O
er	O
að	O
vísu	O
að	O
breytast	O
í	O
«	O
fuglslend	O
»	O
(	O
ornithischian	O
)	O
,	O
en	O
sú	O
breyting	O
er	O
ekki	O
að	O
fullu	O
um	O
garð	O
gengin	O
.	O

Því	O
telja	O
flestir	O
fræðimenn	O
nú	O
á	O
dögum	O
að	O
hjá	O
fuglum	O
og	O
fleglum	O
hafi	O
átt	O
sér	O
stað	O
samhliða	O
(	O
parallel	O
)	O
þróun	O
í	O
lendaruppbyggingu	O
frekar	O
en	O
að	O
fuglar	O
séu	O
þróaðir	O
frá	O
fleglum	O
,	O
en	O
hjá	O
þeim	O
má	O
sjá	O
fleiri	O
fuglseinkenni	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
goggmyndun	O
í	O
kjálkum	O
og	O
rýrnun	O
og	O
fækkun	O
tanna	O
.	O

Hverjar	O
eru	O
helstu	O
kenningar	O
í	O
sambandi	O
við	O
fjöldadauða	O
í	O
lok	O
tríastímabilsins	B-Date
?	O

Talið	O
er	O
að	O
aðeins	O
fjórum	O
til	O
fimm	O
sinnum	O
í	O
sögu	O
jarðar	O
hafi	O
átt	O
sér	O
stað	O
jafn	O
umfangsmikill	O
útdauði	O
tegunda	O
og	O
varð	O
í	O
lok	O
tríastímabils	B-Date
fyrir	O
um	O
208	O
milljónum	O
ára	O
.	O

Meira	O
en	O
20%	B-Percent
af	O
þeim	O
300	O
ættum	O
hryggleysingja	O
og	O
hryggdýra	O
sem	O
lifðu	O
í	O
sjó	O
um	O
þetta	O
leyti	O
dóu	O
út	O
.	O

Einnig	O
hefur	O
verið	O
sýnt	O
fram	O
á	O
að	O
landdýr	O
urðu	O
illa	O
úti	O
og	O
margar	O
tegundir	O
þeirra	O
hurfu	O
úr	O
jarðsögunni	O
.	O

Í	O
sjó	O
voru	O
kolkrabbar	O
hart	O
leiknir	O
,	O
einkum	O
ammónítar	O
og	O
þá	O
dó	O
út	O
einn	O
ættbálkur	O
þeirra	O
,	O
seratítar	O
(	O
Ceratites	O
)	O
.	O

Um	O
miðbik	O
Carnian-tíma	B-Miscellaneous
á	O
trías	B-Date
,	O
fyrir	O
um	O
það	O
bil	O
227	O
milljónum	O
ára	O
,	O
voru	O
lifandi	O
um	O
150	O
ættkvíslir	O
seratíta	O
.	O

Nokkrum	O
ármilljónum	O
seinna	O
voru	O
100	O
ættkvíslir	O
ennþá	O
lifandi	O
,	O
en	O
þær	O
hurfu	O
síðan	O
endanlega	O
fyrir	O
um	O
208	O
milljónum	O
ára	O
.	O

Útdauðinn	O
virðist	O
þannig	O
hafa	O
tekið	O
nokkrar	O
ármilljónir	O
.	O

Hjá	O
sæsniglum	O
dóu	O
út	O
13	O
ættir	O
um	O
þetta	O
leyti	O
,	O
13	O
hurfu	O
einnig	O
hjá	O
sæskriðdýrum	O
,	O
átta	O
ættir	O
hjá	O
samlokum	O
,	O
12	O
hjá	O
armfætlum	O
og	O
átta	O
hjá	O
svömpum	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
í	O
lok	O
trías	B-Date
hafi	O
42%	B-Percent
af	O
þeim	O
samlokuættkvíslum	O
,	O
sem	O
þá	O
lifðu	O
í	O
sjó	O
við	O
strendur	O
Evrópu	B-Location
,	O
dáið	O
út	O
og	O
tegundaútdauðinn	O
hjá	O
þessum	O
hópi	O
hafi	O
verið	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
92%	B-Percent
.	O

Hjá	O
landdýrum	O
hurfu	O
35	O
ættir	O
skordýra	O
í	O
lok	O
tríastímabils	B-Date
,	O
átta	O
hjá	O
beinfiskum	O
í	O
ferskvatni	O
og	O
einnig	O
átta	O
ættir	O
boleðla	O
.	O

Hinu	O
er	O
ekki	O
að	O
leyna	O
að	O
um	O
þetta	O
leyti	O
komu	O
fram	O
dýr	O
sem	O
síðar	O
áttu	O
eftir	O
að	O
setja	O
mjög	O
svip	O
sinn	O
á	O
dýrasamfélög	O
bæði	O
í	O
sjó	O
og	O
á	O
landi	O
.	O

Nægir	O
þar	O
að	O
nefna	O
risaeðlur	O
,	O
flugeðlur	O
og	O
spendýr	O
.	O

Eins	O
og	O
bent	O
hefur	O
verið	O
á	O
hér	O
á	O
undan	O
virðist	O
þessi	O
útdauði	O
í	O
lok	O
tríastímabils	B-Date
standa	O
yfir	O
í	O
nokkrar	O
ármilljónir	O
,	O
og	O
raunar	O
hefur	O
verið	O
bent	O
á	O
að	O
líklega	O
hafi	O
verið	O
um	O
þrjár	O
meginhrinur	O
að	O
ræða	O
.	O

Flestir	O
fræðimenn	O
telja	O
líklegast	O
að	O
fækkun	O
og	O
útdauða	O
ferfætlinga	O
á	O
landi	O
á	O
þessum	O
tíma	O
megi	O
rekja	O
til	O
loftslagsbreytinga	O
,	O
en	O
talið	O
hefur	O
verið	O
að	O
loftslag	O
hafi	O
þornað	O
talsvert	O
um	O
þetta	O
leyti	O
og	O
það	O
leitt	O
til	O
verulegra	O
breytinga	O
í	O
gróðurfari	O
á	O
stórum	O
svæðum	O
.	O

Ljóst	O
er	O
að	O
í	O
lok	O
trías	B-Date
átti	O
sér	O
stað	O
mikið	O
afflæði	O
sjávar	O
og	O
minnkandi	O
fellingafjallamyndun	O
samfara	O
því	O
að	O
verulega	O
dró	O
úr	O
jarðskorpuhreyfingum	O
og	O
plötureki	O
.	O

Við	O
það	O
drógust	O
grunnhöf	O
verulega	O
saman	O
og	O
lífsvæði	O
stórra	O
hópa	O
fóru	O
forgörðum	O
.	O

Einnig	O
hefur	O
verið	O
bent	O
á	O
að	O
í	O
kjölfarið	O
virðist	O
súrefnisinnihald	O
sjávar	O
hafa	O
minnkað	O
,	O
en	O
það	O
hefur	O
haft	O
alvarlegar	O
afleiðingar	O
fyrir	O
marga	O
dýrahópa	O
.	O

Kemur	O
þetta	O
meðal	O
annars	O
fram	O
í	O
því	O
að	O
svört	O
og	O
kolefnisrík	O
sjávarsetlög	O
verða	O
meira	O
áberandi	O
.	O

Á	O
landi	O
minnkaði	O
fjölbreytileiki	O
lífsvæða	O
verulega	O
við	O
stækkun	O
láglendissvæða	O
því	O
að	O
færri	O
þröskuldar	O
eða	O
hindranir	O
komu	O
í	O
veg	O
fyrir	O
samgang	O
dýra	O
til	O
æxlunar	O
á	O
stórum	O
svæðum	O
og	O
það	O
dró	O
úr	O
tegundamyndun	O
.	O

Þá	O
hefur	O
einnig	O
verið	O
bent	O
á	O
að	O
loftsteinn	O
eða	O
halastjarna	O
hafi	O
ef	O
til	O
vill	O
rekist	O
á	O
jörðina	O
í	O
lok	O
trías	B-Date
,	O
en	O
í	O
Kanada	B-Location
hefur	O
fundist	O
stór	O
gígur	O
(	O
Manicougan	B-Location
)	O
,	O
um	O
70	O
kílómetrar	O
í	O
þvermál	O
,	O
og	O
virðist	O
aldur	O
hans	O
vera	O
206-213	O
milljónir	O
ára	O
.	O

Þetta	O
kann	O
að	O
hafa	O
haft	O
mjög	O
slæm	O
áhrif	O
á	O
dýr	O
og	O
plöntur	O
og	O
valdið	O
miklum	O
útdauða	O
eins	O
og	O
sambærilegir	O
atburðir	O
á	O
mörkum	O
krítar-	B-Date
og	O
tertíer-tímabila	B-Date
þegar	O
risaeðlurnar	O
dóu	O
út	O
.	O

Hins	O
vegar	O
hefur	O
verið	O
bent	O
á	O
að	O
magn	O
iridíns	O
í	O
jarðlögum	O
virðist	O
ekki	O
hafa	O
aukist	O
um	O
það	O
leyti	O
sem	O
útdauðinn	O
átti	O
sér	O
stað	O
í	O
lok	O
Trías	B-Date
og	O
kvarskristallar	O
á	O
jörðu	O
hafa	O
ekki	O
sprungið	O
við	O
högg	O
.	O

Því	O
er	O
ekki	O
talið	O
eins	O
líklegt	O
að	O
slíkur	O
atburður	O
hafi	O
skipt	O
sköpum	O
.	O

Hversu	O
stór	O
eru	O
stærstu	O
risaeðlusporin	O
sem	O
hafa	O
fundist	O
?	O

Útlimir	O
risaeðlanna	O
voru	O
mjög	O
fjölbreytilegir	O
.	O

Flestar	O
stóru	O
jurtaæturnar	O
notuðu	O
alla	O
fjóra	O
útlimina	O
til	O
gangs	O
og	O
voru	O
með	O
sterka	O
og	O
svera	O
fótleggi	O
og	O
breiðar	O
iljar	O
.	O

Hjá	O
flestum	O
þeirra	O
voru	O
þó	O
afturlimirnir	O
stærri	O
en	O
framlimirnir	O
.	O

Flestar	O
ráneðlurnar	O
gengu	O
hins	O
vegar	O
nær	O
eingöngu	O
á	O
afturlimunum	O
(	O
e.	O
bipedal	O
)	O
,	O
sem	O
voru	O
miklu	O
lengri	O
en	O
framlimirnir	O
,	O
en	O
þá	O
notuðu	O
dýrin	O
meira	O
sem	O
griplimi	O
.	O

Afturlimirnir	O
hjá	O
ráneðlunum	O
minntu	O
mjög	O
á	O
afturlimi	O
fugla	O
;	O
voru	O
oftast	O
með	O
þrjár	O
tær	O
með	O
beittum	O
klóm	O
eða	O
hóflaga	O
nöglum	O
.	O

Fótspor	O
eftir	O
risaeðlur	O
hafa	O
fundist	O
á	O
allmörgum	O
stöðum	O
,	O
en	O
ekki	O
er	O
alltaf	O
ljóst	O
hvaða	O
dýr	O
skildu	O
eftir	O
sig	O
sporin	O
.	O

Í	O
mörgum	O
tilvikum	O
er	O
þó	O
unnt	O
að	O
rekja	O
ákveðin	O
spor	O
til	O
ákveðinnar	O
tegundar	O
.	O

Þegar	O
það	O
er	O
ekki	O
hægt	O
hefur	O
sporunum	O
verið	O
gefin	O
sérstök	O
nöfn	O
á	O
latínu	O
,	O
án	O
tillits	O
til	O
þess	O
hvaða	O
dýr	O
skildi	O
þau	O
eftir	O
sig	O
.	O

Í	O
nokkrum	O
tilvikum	O
hefur	O
verið	O
unnt	O
að	O
sjá	O
hvernig	O
risaeðlur	O
ferðuðust	O
um	O
og	O
fundist	O
hafa	O
spor	O
sem	O
benda	O
til	O
þess	O
að	O
sumar	O
jurtaæturnar	O
hafi	O
haft	O
ungviðið	O
inni	O
í	O
hring	O
stórra	O
,	O
fullvaxinna	O
dýra	O
.	O

Þá	O
má	O
stundum	O
ráða	O
af	O
sporunum	O
hversu	O
hratt	O
dýrið	O
fór	O
og	O
jafnvel	O
fótlengd	O
þess	O
.	O

Stærstu	O
fótspor	O
eftir	O
risaeðlur	O
,	O
sem	O
unnt	O
er	O
að	O
rekja	O
með	O
vissu	O
til	O
ákveðinnar	O
tegundar	O
,	O
eru	O
líklega	O
fótspor	O
þórseðlu	O
(	O
Apatosaurus	O
)	O
.	O

Farið	O
eftir	O
ilina	O
á	O
afturfæti	O
er	O
72	O
cm	O
langt	O
og	O
55	O
cm	O
breitt	O
,	O
en	O
á	O
framfæti	O
40	O
cm	O
langt	O
og	O
45	O
cm	O
breitt	O
.	O

Förin	O
eftir	O
afturfæturna	O
eru	O
perulaga	O
og	O
breiðust	O
fremst	O
,	O
en	O
varla	O
sést	O
móta	O
fyrir	O
tánum	O
þótt	O
dýrin	O
hafi	O
fyrst	O
of	O
fremst	O
gengið	O
á	O
þeim	O
,	O
enda	O
voru	O
tærnar	O
á	O
sameiginlegum	O
ilpúða	O
líkt	O
og	O
hjá	O
fílum	O
í	O
dag	O
.	O

Hjá	O
ráneðlunum	O
,	O
til	O
dæmis	O
grameðlu	O
(	O
Tyrannosaurus	O
)	O
,	O
sést	O
vel	O
móta	O
fyrir	O
tánum	O
,	O
en	O
þær	O
voru	O
þrjár	O
og	O
enduðu	O
allar	O
í	O
beittri	O
kló	O
.	O

Fótsporið	O
er	O
þess	O
vegna	O
ekki	O
ósvipað	O
og	O
hjá	O
fuglum	O
sem	O
ekki	O
hafa	O
sundfit	O
.	O

Lengd	O
iljar	O
um	O
miðtá	O
gat	O
orðið	O
allt	O
að	O
því	O
64	O
cm	O
og	O
breiddin	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
54	O
cm	O
hjá	O
grameðlu	O
.	O

Skoðið	O
einnig	O
skyld	O
svör	O
:	O

*	O
Ef	O
krókódílar	O
voru	O
uppi	O
á	O
sama	O
tíma	O
og	O
risaeðlur	O
af	O
hverju	O
dóu	O
þeir	O
þá	O
ekki	O
út	O
?	O

eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
.	O

*	O
Er	O
vitað	O
hvers	O
vegna	O
risaeðlur	O
dóu	O
út	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
.	O

*	O
Hvernig	O
vita	O
vísindamenn	O
hvernig	O
risaeðlur	O
litu	O
út	O
,	O
hvernig	O
þær	O
voru	O
á	O
litinn	O
og	O
hver	O
líkamsbygging	O
þeirra	O
var	O
'	O
eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
.	O

*	O
Af	O
hverju	O
hafa	O
risaeðlur	O
verið	O
til	O
lengur	O
en	O
mannfólk	O
og	O
af	O
hverju	O
eru	O
ekki	O
ennþá	O
til	O
risaeðlur	O
?	O

eftir	O
Þorstein	B-Person
Vilhjálmsson	I-Person
.	O

*	O
Hver	O
var	O
stærsta	O
risaeðlan	O
?	O

eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
.	O

*	O
Hvernig	O
varð	O
fyrsta	O
risaeðlan	O
til	O
?	O

eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
.	O

*	O
Hvað	O
voru	O
risaeðlutegundir	O
margar	O
þegar	O
þær	O
voru	O
uppi	O
?	O

Eru	O
einhverjar	O
núlifandi	O
dýrategundir	O
náskyldar	O
þeim	O
?	O

eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
.	O

Hvað	O
voru	O
risaeðlutegundir	O
margar	O
þegar	O
þær	O
voru	O
uppi	O
?	O

Eru	O
einhverjar	O
núlifandi	O
dýrategundir	O
náskyldar	O
þeim	O
?	O

Um	O
fjölda	O
risaeðla	O
er	O
erfitt	O
að	O
fullyrða	O
,	O
en	O
alls	O
hefur	O
verið	O
lýst	O
737	O
ættkvíslum	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
talið	O
líklegt	O
að	O
þær	O
hafi	O
verið	O
mun	O
fleiri	O
því	O
að	O
leifar	O
landdýra	O
varðveitast	O
yfirleitt	O
ekki	O
sérlega	O
vel	O
nema	O
þær	O
grafist	O
í	O
setlög	O
.	O

Því	O
má	O
gera	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
mikill	O
fjöldi	O
risaeðluleifa	O
hafi	O
tapast	O
,	O
brotnað	O
niður	O
,	O
leyst	O
upp	O
og	O
eyðst	O
á	O
yfirborði	O
jarðar	O
eftir	O
að	O
bakteríur	O
og	O
aðrar	O
hræætur	O
voru	O
búnar	O
að	O
hreinsa	O
kjötið	O
af	O
beinunum	O
.	O

Margir	O
telja	O
að	O
ættkvíslafjöldinn	O
hafi	O
jafnvel	O
verið	O
einhvers	O
staðar	O
á	O
bilinu	O
1.200	O
til	O
1.500	O
.	O

Yfirleitt	O
eru	O
sárafáar	O
tegundir	O
taldar	O
til	O
hverrar	O
ættkvíslar	O
risaeðla	O
,	O
þannig	O
að	O
tegundirnar	O
eru	O
sennilega	O
ekki	O
miklu	O
fleiri	O
en	O
ættkvíslirnar	O
.	O

Fyrstu	O
risaeðlurnar	O
komu	O
fram	O
á	O
Tríastímabili	B-Date
,	O
en	O
það	O
hófst	O
fyrir	O
245	O
milljón	O
árum	O
og	O
því	O
lauk	O
fyrir	O
208	O
milljón	O
árum	O
,	O
en	O
þá	O
tók	O
við	O
Júratímabil	B-Date
.	O

Varla	O
verður	O
sagt	O
að	O
risaeðlur	O
hafi	O
verið	O
áberandi	O
fyrst	O
á	O
Trías	B-Date
.	O

Þær	O
sækja	O
ögn	O
í	O
sig	O
veðrið	O
þegar	O
líður	O
á	O
tímabilið	O
og	O
í	O
lok	O
þess	O
er	O
ættkvíslafjöldinn	O
talinn	O
um	O
56	O
og	O
tegundafjöldinn	O
rúmlega	O
80	O
.	O

Í	O
lok	O
Júratímabils	B-Date
,	O
fyrir	O
rúmlega	O
145	O
milljón	O
árum	O
,	O
var	O
ættkvíslafjöldinn	O
um	O
130	O
og	O
tegundafjöldinn	O
líklega	O
tæplega	O
200	O
.	O

Í	O
byrjun	O
síðasta	O
tíma	O
(	O
epoch	O
)	O
á	O
Krítartímabili	B-Date
var	O
ættkvíslafjöldinn	O
nær	O
170	O
og	O
tegundafjöldinn	O
sennilega	O
nálægt	O
250	O
.	O

Hins	O
vegar	O
voru	O
í	O
lok	O
Krítar	B-Date
,	O
við	O
mörkin	O
milli	O
Krítar	B-Date
og	O
Tertíers	B-Date
,	O
aðeins	O
eftir	O
8	O
ættkvíslir	O
með	O
samtals	O
12	O
tegundir	O
.	O

Rétt	O
er	O
að	O
benda	O
á	O
að	O
hér	O
er	O
sennilega	O
um	O
lágmarkstölur	O
að	O
ræða	O
,	O
þar	O
sem	O
gert	O
hefur	O
verið	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
ættkvíslirnar	O
séu	O
ekki	O
miklu	O
fleiri	O
en	O
737	O
.	O

Margir	O
telja	O
að	O
fuglar	O
séu	O
þær	O
núlifandi	O
dýrategundir	O
sem	O
séu	O
skyldastar	O
risaeðlum	O
.	O

Bent	O
hefur	O
verið	O
á	O
að	O
elsti	O
fuglinn	O
,	O
öglir	O
(	O
Archaeopteryx	O
)	O
,	O
sé	O
í	O
beinabyggingu	O
,	O
til	O
dæmis	O
hvað	O
varðar	O
beinasamsetningu	O
hauskúpunnar	O
,	O
mjög	O
svo	O
líkur	O
risaeðluættkvíslinni	O
fagurkjálka	O
(	O
Compsognathus	O
)	O
eða	O
þvengeðlu	O
eins	O
og	O
hún	O
er	O
oftast	O
nefnd	O
í	O
íslenskum	O
ritum	O
.	O

Öglir	O
var	O
vissulega	O
fiðraður	O
líkt	O
og	O
núlifandi	O
fuglar	O
,	O
en	O
ólíkur	O
þeim	O
að	O
því	O
leyti	O
að	O
hann	O
hafði	O
tennur	O
í	O
skolti	O
og	O
fría	O
fingur	O
á	O
vænghnúum	O
.	O

Hinu	O
er	O
ekki	O
að	O
leyna	O
að	O
sumir	O
telja	O
að	O
fuglar	O
og	O
risaeðlur	O
hafi	O
þróast	O
frá	O
boleðlum	O
(	O
Thecodontia	O
)	O
og	O
að	O
þessir	O
tveir	O
hópar	O
eigi	O
frekar	O
sameiginlegan	O
uppruna	O
.	O

Skoðið	O
einnig	O
skyld	O
svör	O
:	O

*	O
Ef	O
krókódílar	O
voru	O
uppi	O
á	O
sama	O
tíma	O
og	O
risaeðlur	O
af	O
hverju	O
dóu	O
þeir	O
þá	O
ekki	O
út	O
?	O

eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
.	O

*	O
Er	O
vitað	O
hvers	O
vegna	O
risaeðlur	O
dóu	O
út	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
.	O

*	O
Hvernig	O
vita	O
vísindamenn	O
hvernig	O
risaeðlur	O
litu	O
út	O
,	O
hvernig	O
þær	O
voru	O
á	O
litinn	O
og	O
hver	O
líkamsbygging	O
þeirra	O
var	O
'	O
eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
*	O
Af	O
hverju	O
hafa	O
risaeðlur	O
verið	O
til	O
lengur	O
en	O
mannfólk	O
og	O
af	O
hverju	O
eru	O
ekki	O
ennþá	O
til	O
risaeðlur	O
?	O

eftir	O
Þorstein	B-Person
Vilhjálmsson	I-Person
.	O

*	O
Hver	O
var	O
stærsta	O
risaeðlan	O
?	O

eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person
*	O
Hvernig	O
varð	O
fyrsta	O
risaeðlan	O
til	O
?	O

eftir	O
Leif	B-Person
A.	I-Person
Símonarson	I-Person

Ef	O
krókódílar	O
voru	O
uppi	O
á	O
sama	O
tíma	O
og	O
risaeðlur	O
af	O
hverju	O
dóu	O
þeir	O
þá	O
ekki	O
út	O
?	O

Allmikið	O
hefur	O
verið	O
rætt	O
um	O
útdauða	O
dýra	O
og	O
plantna	O
á	O
mörkum	O
Krítar-	B-Date
og	O
Tertíertímabila	B-Date
,	O
fyrir	O
um	O
66	O
milljón	O
árum	O
.	O

Margir	O
telja	O
að	O
loftslagsbreytingar	O
í	O
kjölfar	O
mikilla	O
breytinga	O
á	O
landi	O
og	O
grunnhöfum	O
hafi	O
átt	O
mestan	O
þátt	O
í	O
þessum	O
útdauða	O
.	O

Í	O
lok	O
Krítartímabilsins	B-Date
virðist	O
hafa	O
átt	O
sér	O
stað	O
mikil	O
afflæði	O
(	O
e.	O
regression	O
)	O
sjávar	O
sem	O
leiddi	O
til	O
þess	O
að	O
grunnhöf	O
drógust	O
verulega	O
saman	O
.	O

Á	O
landi	O
mynduðust	O
þá	O
stórir	O
fjallgarðar	O
vegna	O
plötureks	O
á	O
yfirborði	O
jarðar	O
.	O

Áður	O
var	O
land	O
víðast	O
hvar	O
orðið	O
flatt	O
þar	O
sem	O
það	O
var	O
sorfið	O
niður	O
,	O
skipting	O
í	O
loftslags-	O
og	O
gróðurbelti	O
var	O
ekki	O
eins	O
skörp	O
og	O
nú	O
og	O
gróskumikill	O
gróður	O
á	O
víðáttumiklum	O
svæðum	O
.	O

Þegar	O
fjallgarðarnir	O
mynduðust	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
Alpafjöllin	B-Location
,	O
gnæfðu	O
þau	O
upp	O
í	O
lofthjúpinn	O
og	O
skiptu	O
honum	O
niður	O
í	O
gleggri	O
loftslagsbelti	O
en	O
áður	O
.	O

Þetta	O
hafði	O
áhrif	O
á	O
gróðurinn	O
sem	O
einnig	O
skipaði	O
sér	O
í	O
gróðurbelti	O
,	O
en	O
samfara	O
því	O
dróst	O
gróðurþekjan	O
saman	O
.	O

Þessar	O
breytingar	O
höfðu	O
líka	O
áhrif	O
á	O
dýrin	O
sem	O
lifðu	O
á	O
gróðrinum	O
og	O
aftur	O
rándýrin	O
sem	O
lifðu	O
á	O
grasbítunum	O
.	O

Nú	O
þurftu	O
dýrin	O
að	O
hafa	O
meira	O
fyrir	O
því	O
að	O
ná	O
í	O
fæðuna	O
og	O
þá	O
voru	O
dýr	O
með	O
meiri	O
hreyfiorku	O
og	O
betri	O
einangrun	O
en	O
skriðdýrin	O
,	O
dýr	O
eins	O
og	O
fuglar	O
og	O
spendýr	O
,	O
miklu	O
hæfari	O
eða	O
heppilegri	O
.	O

Harðast	O
komu	O
þessar	O
breytingar	O
niður	O
á	O
stórum	O
dýrum	O
sem	O
þar	O
að	O
auki	O
voru	O
orðin	O
sérhæfð	O
í	O
fæðuvali	O
og	O
þurftu	O
mikið	O
að	O
éta	O
.	O

Nú	O
varð	O
samkeppni	O
um	O
fæðuna	O
miklu	O
harðari	O
en	O
áður	O
.	O

Þá	O
hefur	O
því	O
einnig	O
verið	O
haldið	O
fram	O
að	O
loftsteinn	O
,	O
loftsteinar	O
eða	O
jafnvel	O
halastjarna	O
hafi	O
rekist	O
á	O
jörðina	O
um	O
þetta	O
leyti	O
og	O
orðið	O
þess	O
valdandi	O
að	O
mikið	O
rykský	O
þyrlaðist	O
upp	O
.	O

Skýið	O
skyggði	O
á	O
sólu	O
með	O
þeim	O
afleiðingum	O
að	O
ljóstillífun	O
minnkaði	O
stórlega	O
.	O

Það	O
hafði	O
slæm	O
áhrif	O
á	O
plönturnar	O
og	O
áfram	O
á	O
dýrin	O
sem	O
lifðu	O
á	O
þeim	O
og	O
loks	O
á	O
rándýrin	O
.	O

Þegar	O
litið	O
er	O
til	O
útdauðans	O
á	O
mörkum	O
Krítar	B-Date
og	O
Tertíers	B-Date
er	O
rétt	O
að	O
minna	O
á	O
að	O
hann	O
er	O
ekki	O
eins	O
mikill	O
og	O
á	O
mörkum	O
sumra	O
eldri	O
jarðsögutímabila	O
.	O

Hins	O
vegar	O
verður	O
okkur	O
starsýnna	O
á	O
hann	O
vegna	O
þess	O
að	O
þá	O
hurfu	O
velþekktir	O
dýrahópar	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
ammónítar	O
,	O
belemnítar	O
og	O
risaeðlur	O
.	O

Það	O
er	O
löngu	O
ljóst	O
að	O
allir	O
þessir	O
hópar	O
voru	O
að	O
týna	O
tölunni	O
á	O
ofanverðu	O
Krítartímabilinu	B-Date
.	O

Í	O
lok	O
þess	O
er	O
talið	O
að	O
aðeins	O
12	O
tegundir	O
risaeðla	O
hafi	O
verið	O
eftir	O
lifandi	O
og	O
þær	O
tilheyrt	O
átta	O
ættkvíslum	O
.	O

Úr	O
jarðlögum	O
frá	O
byrjun	O
síðasta	O
tíma	O
(	O
epoch	O
)	O
á	O
Krít	B-Date
,	O
sem	O
kallast	O
Maastrichtian	B-Date
,	O
eru	O
þekktar	O
34	O
ættkvíslir	O
ammóníta	O
,	O
en	O
af	O
þeim	O
er	O
aðeins	O
helmingurinn	O
lifandi	O
alveg	O
við	O
mörk	O
Krítar	B-Date
og	O
Tertíers	B-Date
.	O

Talið	O
er	O
að	O
af	O
belemnítum	O
hafi	O
aðeins	O
tvær	O
tegundir	O
verið	O
lifandi	O
á	O
mörkunum	O
.	O

Af	O
þessu	O
má	O
því	O
vera	O
nokkuð	O
ljóst	O
að	O
í	O
þessum	O
tilvikum	O
hefur	O
loftsteinn	O
eða	O
halastjarna	O
,	O
sem	O
rakst	O
á	O
jörðina	O
um	O
þetta	O
leyti	O
,	O
hitt	O
fyrir	O
hnignandi	O
dýrahópa	O
sem	O
þegar	O
áttu	O
í	O
verulegum	O
erfiðleikum	O
vegna	O
umhverfisbreytinga	O
.	O

Þetta	O
virðist	O
hins	O
vegar	O
ekki	O
hafa	O
verið	O
tilfellið	O
með	O
krókódíla	O
.	O

Þeir	O
voru	O
ekki	O
eins	O
sérhæfðir	O
,	O
til	O
dæmis	O
hvað	O
varðar	O
fæðuval	O
og	O
lífssvæði	O
.	O

Þeir	O
lifðu	O
og	O
lifa	O
á	O
mörkum	O
lands	O
og	O
vatns	O
eða	O
sjávar	O
og	O
stefndu	O
raunar	O
inn	O
í	O
eitt	O
af	O
sínum	O
blómlegustu	O
þróunarskeiðum	O
í	O
byrjun	O
Tertíers	B-Miscellaneous
.	O

Hvað	O
kom	O
út	O
úr	O
rannsóknum	O
á	O
steingervingum	O
sem	O
fundust	O
í	O
Burstarfellsfjalli	B-Location
í	O
Vopnafirði	B-Location
og	O
voru	O
taldir	O
vera	O
af	O
hjartardýri	O
?	O

Fyrstu	O
niðurstöður	O
rannsókna	O
á	O
beinaleifunum	O
úr	O
Burstarfelli	B-Location
í	O
Vopnafirði	B-Location
birtust	O
í	O
stuttri	O
grein	O
í	O
Náttúrufræðingnum	B-Organization
árið	O
1990	B-Date
,	O
59.	O
árg.	O
,	O
bls.	O
189-195	O
.	O

Þar	O
var	O
því	O
haldið	O
fram	O
að	O
um	O
væri	O
að	O
ræða	O
bein	O
úr	O
einhverju	O
hjartardýri	O
eða	O
dýri	O
af	O
hjartarætt	O
,	O
Cervidae	O
.	O

Stærsta	O
beinið	O
er	O
að	O
því	O
er	O
virðist	O
hluti	O
úr	O
hægra	O
herðablaði	O
,	O
scapula	O
,	O
en	O
næststærsta	O
beinið	O
er	O
með	O
smáhluta	O
af	O
liðkúlu	O
og	O
líklega	O
úr	O
útlimagrind	O
.	O

Þrjú	O
minni	O
bein	O
sem	O
fundust	O
eru	O
svo	O
illa	O
farin	O
að	O
ekki	O
er	O
mögulegt	O
að	O
greina	O
þau	O
.	O

Því	O
miður	O
hefur	O
frekari	O
leit	O
að	O
beinum	O
í	O
Burstarfelli	B-Location
ekki	O
borið	O
árangur	O
.	O

Steingervingafræðingarnir	O
Ella	B-Person
Hoch	I-Person
í	O
Kaupmannahöfn	B-Location
og	O
Leonard	B-Person
Ginsburg	I-Person
í	O
París	B-Location
eru	O
sammála	O
um	O
að	O
beinaleifarnar	O
séu	O
úr	O
einhverju	O
litlu	O
og	O
ungu	O
hjartardýri	O
.	O

En	O
frekari	O
greiningar	O
meðal	O
annars	O
með	O
efnafræðilegum	O
aðferðum	O
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
DNA-greiningu	O
,	O
hafa	O
ekki	O
enn	O
borið	O
árangur	O
.	O

Mögulegt	O
er	O
að	O
greining	O
eftir	O
beinagerð	O
,	O
það	O
er	O
munstri	O
opa	O
og	O
beinbjálka	O
í	O
beinunum	O
,	O
geti	O
leitt	O
til	O
frekari	O
ákvörðunar	O
,	O
ef	O
til	O
vill	O
til	O
ættkvíslar	O
og	O
jafnvel	O
tegundar	O
.	O

Þetta	O
er	O
hins	O
vegar	O
mikil	O
nákvæmnisvinna	O
,	O
ekki	O
síst	O
þar	O
sem	O
um	O
er	O
að	O
ræða	O
bein	O
úr	O
ungu	O
dýri	O
.	O

Frakkinn	B-Miscellaneous
Leonard	B-Person
Ginsburg	I-Person
hefur	O
lengi	O
unnið	O
að	O
gerð	O
greiningarlykils	O
,	O
sem	O
byggir	O
á	O
beinamunstri	O
allra	O
núlifandi	O
og	O
útdauðra	O
hjartardýra	O
,	O
og	O
vonandi	O
tekst	O
einhvern	O
tíma	O
að	O
ljúka	O
því	O
verki	O
.	O

Þá	O
verður	O
ef	O
til	O
vill	O
unnt	O
að	O
greina	O
betur	O
hjartardýrið	O
sem	O
fannst	O
í	O
Burstarfelli	B-Location
.	O

Hvort	O
sem	O
okkur	O
tekst	O
að	O
greina	O
beinaleifarnar	O
enn	O
frekar	O
eða	O
ekki	O
,	O
þá	O
eru	O
þær	O
vitnisburður	O
um	O
að	O
landspendýr	O
lifðu	O
hér	O
á	O
landi	O
fyrir	O
3-3,5	O
milljón	O
árum	O
,	O
í	O
lok	O
tertíertímabils	B-Date
áður	O
en	O
ísöld	B-Date
gekk	O
í	O
garð	O
.	O

Þau	O
hafa	O
að	O
öllum	O
líkindum	O
verið	O
afkomendur	O
spendýra	O
,	O
sem	O
urðu	O
innlyksa	O
á	O
landinu	O
þegar	O
það	O
varð	O
eyja	O
einhvern	O
tíma	O
um	O
miðbik	O
tertíertímans	B-Date
.	O

Finnast	O
steingerðir	O
ammonítar	O
hér	O
við	O
land	O
?	O

Ammonítar	O
eða	O
ammonshorn	O
er	O
undirflokkur	O
sælindýra	O
af	O
flokki	O
kolkrabba	O
.	O

Þeir	O
eru	O
með	O
klefaskipta	O
,	O
oft	O
kuðungslaga	O
,	O
ytri	O
skel	O
.	O

Ammonítar	O
voru	O
sunddýr	O
og	O
flestar	O
tegundirnar	O
með	O
mikla	O
landfræðilega	O
útbreiðslu	O
.	O

Ammonítar	O
þróuðust	O
hratt	O
og	O
mikið	O
var	O
um	O
nýmyndun	O
og	O
útdauða	O
tegunda	O
,	O
einkum	O
á	O
miðlífsöld	B-Date
.	O

Þeir	O
eru	O
því	O
víða	O
mikilvægir	O
einkennissteingervingar	O
.	O

Það	O
verður	O
að	O
teljast	O
mjög	O
ólíklegt	O
að	O
ammonítar	O
finnist	O
í	O
jarðlögum	O
á	O
Íslandi	B-Location
.	O

Ammonítar	O
dóu	O
út	O
á	O
mörkum	O
krítar-	B-Date
og	O
tertíertímabila	B-Date
fyrir	O
um	O
65	O
milljón	O
árum	O
,	O
en	O
elstu	O
jarðlög	O
á	O
Íslandi	B-Location
eru	O
hins	O
vegar	O
15-16	O
milljón	O
ára	O
gömul	O
og	O
því	O
miklu	O
yngri	O
.	O

Ammonítar	O
voru	O
því	O
löngu	O
útdauðir	O
þegar	O
elstu	O
jarðlög	O
hér	O
á	O
landi	O
mynduðust	O
.	O

Þegar	O
haft	O
er	O
í	O
huga	O
að	O
Ísland	B-Location
er	O
að	O
mestu	O
leyti	O
myndað	O
við	O
eldvirkni	O
í	O
tengslum	O
við	O
landrek	O
á	O
Mið-Atlantshafshryggnum	B-Location
eru	O
afar	O
litlar	O
líkur	O
á	O
því	O
að	O
gömul	O
jarðlög	O
með	O
ammonítum	O
leynist	O
einhvers	O
staðar	O
undir	O
landinu	O
.	O

Ef	O
svo	O
væri	O
gætu	O
setklumpar	O
,	O
til	O
dæmis	O
úr	O
sandsteini	O
,	O
með	O
ammonítum	O
hugsanlega	O
borist	O
upp	O
í	O
yfirborðslög	O
með	O
bergkviku	O
í	O
eldgosum	O
.	O

Slíkir	O
hnyðlingar	O
með	O
steingervingum	O
eru	O
þekktir	O
,	O
til	O
dæmis	O
í	O
Surtsey	B-Location
,	O
Heimaey	B-Location
og	O
víða	O
í	O
Mýrdalnum	B-Location
.	O

Þessir	O
steingervingar	O
eru	O
þó	O
allir	O
frekar	O
ungir	O
jarðsögulega	O
séð	O
og	O
varla	O
eldri	O
en	O
3,5	O
milljón	O
ára	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
ekki	O
unnt	O
að	O
útiloka	O
að	O
setklumpar	O
með	O
ammonítum	O
berist	O
út	O
í	O
sundið	O
milli	O
Grænlands	B-Location
og	O
Íslands	B-Location
og	O
jafnvel	O
langleiðina	O
til	O
Íslands	B-Location
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
hafís	O
.	O

Þar	O
hafa	O
áhafnir	O
íslenskra	O
fiskiskipa	O
fundið	O
allstór	O
setstykki	O
með	O
samlokuskeljum	O
,	O
sem	O
eru	O
um	O
260	O
milljón	O
ára	O
.	O

Þessi	O
setbrot	O
eru	O
líklega	O
komin	O
frá	O
svæði	O
norðan	O
við	O
Scoresbysund	B-Location
á	O
Austur-Grænlandi	B-Location
.	O

Eins	O
og	O
áður	O
sagði	O
dóu	O
ammonítar	O
út	O
á	O
mörkum	O
krítar-	B-Date
og	O
tertíer-tímabila	B-Date
fyrir	O
um	O
65	O
milljón	O
árum	O
.	O

Fyrir	O
tveimur	O
árum	O
fundust	O
í	O
Stevns	B-Person
Klint	I-Person
í	O
Danmörku	B-Location
leifar	O
af	O
ammónítum	O
í	O
jarðlögum	O
rétt	O
ofan	O
við	O
þessi	O
mörk	O
og	O
eru	O
þeir	O
ekki	O
taldir	O
ættaðir	O
úr	O
eldri	O
jarðlögum	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
fluttir	O
til	O
úr	O
setlögum	O
frá	O
krítartímabili	B-Date
sem	O
voru	O
að	O
rofna	O
niður	O
þegar	O
þessi	O
yngri	O
lög	O
voru	O
að	O
myndast	O
.	O

Ef	O
þetta	O
mat	O
manna	O
er	O
rétt	O
má	O
leiða	O
að	O
því	O
líkur	O
að	O
þarna	O
sé	O
um	O
að	O
ræða	O
yngstu	O
ammóníta	O
sem	O
fundist	O
hafa	O
.	O

Hvar	O
má	O
finna	O
upplýsingar	O
um	O
steingervinga	O
á	O
Íslandi	B-Location
?	O

<	O
Helstu	O
heimildir	O
um	O
steingervinga	O
á	O
Íslandi	B-Location
eru	O
líklega	O
þessar	O
>	O

Í	O
þessum	O
ritum	O
eru	O
ýmsar	O
upplýsingar	O
um	O
íslenska	O
steingervinga	O
,	O
en	O
þar	O
að	O
auki	O
skal	O
bent	O
á	O
bók	O
Þorleifs	B-Person
Einarssonar	I-Person
frá	O
1991	B-Date
Myndun	B-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
mótun	I-Miscellaneous
lands	I-Miscellaneous
-	I-Miscellaneous
Jarðfræði	I-Miscellaneous
,	O
Mál	B-Organization
og	I-Organization
menning	I-Organization
,	O
Reykjavík	B-Location
,	O
bls.	O
243-247	O
og	O
252-279	O
.	O

Allmargar	O
greinar	O
um	O
steingervinga	O
í	O
íslenskum	O
jarðlögum	O
hafa	O
einnig	O
birst	O
í	O
tímaritinu	O
Náttúrufræðingnum	B-Organization
sem	O
Hið	O
íslenska	O
náttúrufræðifélag	O
gefur	O
út	O
.	O

Hver	O
var	O
minnsta	O
risaeðlan	O
og	O
hvernig	O
var	O
andrúmsloftið	O
þegar	O
hún	O
lifði	O
?	O

Líklega	O
var	O
stökkfeti	O
(	O
Saltopus	O
)	O
léttasta	O
risaeðlan	O
,	O
en	O
leifar	O
hans	O
fundust	O
í	O
norðausturhluta	O
Skotlands	B-Location
þar	O
sem	O
honum	O
var	O
gefið	O
nafnið	O
árið	O
1910	B-Date
.	O

Eðlan	O
var	O
tvífætla	O
,	O
um	O
60	O
cm	O
löng	O
,	O
hæðin	O
rétt	O
um	O
30	O
cm	O
(	O
frá	O
jörðu	O
upp	O
á	O
efsta	O
hluta	O
höfuðs	O
)	O
og	O
þyngdin	O
er	O
talin	O
hafa	O
verið	O
900	O
g	O
.	O

Hins	O
vegar	O
var	O
þverhaus	O
(	O
Micropachycephalosaurus	O
)	O
,	O
sem	O
fannst	O
í	O
Kína	B-Location
árið	O
1978	B-Date
,	O
ögn	O
styttri	O
þar	O
sem	O
hann	O
var	O
51	O
cm	O
á	O
lengd	O
,	O
en	O
hann	O
er	O
talinn	O
hafa	O
verið	O
mun	O
þyngri	O
,	O
ekki	O
síst	O
vegna	O
þess	O
að	O
beinin	O
í	O
honum	O
voru	O
öll	O
þykkari	O
.	O

Þannig	O
var	O
stökkfeti	O
talsvert	O
léttari	O
en	O
til	O
dæmis	O
fagurkjálki	O
(	O
Compsognathus	O
)	O
eða	O
þvengeðla	O
eins	O
og	O
hún	O
er	O
oftast	O
nefnd	O
í	O
íslenskum	O
ritum	O
.	O

Þar	O
sem	O
60-70	O
cm	O
langur	O
fagurkjálki	O
er	O
talinn	O
hafa	O
verið	O
3-3,5	O
kg	O
á	O
þyngd	O
er	O
nokkuð	O
ljóst	O
að	O
stökkfeti	O
hefur	O
verið	O
mun	O
þvengmjórri	O
en	O
fagurkjálki	O
og	O
því	O
verið	O
enn	O
meiri	O
«	O
þvengeðla	O
»	O
.	O

Stökkfeti	O
var	O
smávaxið	O
rándýr	O
með	O
litla	O
hauskúpu	O
,	O
beittar	O
tennur	O
í	O
kjálkum	O
og	O
hala	O
sem	O
var	O
um	O
það	O
bil	O
helmingur	O
af	O
lengd	O
dýrsins	O
.	O

Fjórði	O
og	O
fimmti	O
fingur	O
voru	O
grannir	O
og	O
frekar	O
litlir	O
.	O

Framlimir	O
voru	O
um	O
það	O
bil	O
helmingi	O
styttri	O
en	O
afturlimir	O
.	O

Stökkfeti	O
fannst	O
í	O
jarðlögum	O
frá	O
efsta	O
hluta	O
tríastímabils	B-Date
,	O
en	O
þau	O
eru	O
talin	O
um	O
215	O
milljóna	O
ára	O
gömul	O
.	O

Þverhaus	O
er	O
aftur	O
miklu	O
yngri	O
,	O
en	O
leifar	O
hans	O
fundust	O
í	O
setlögum	O
frá	O
efsta	O
hluta	O
krítartímabils	B-Date
og	O
eru	O
þau	O
álitin	O
um	O
70	O
milljóna	O
ára	O
gömul	O
.	O

Dýrið	O
var	O
tvífætla	O
,	O
jurtaæta	O
með	O
litla	O
en	O
allþykka	O
og	O
flata	O
hauskúpu	O
og	O
blaðlaga	O
sljóyddar	O
tennur	O
í	O
kjálkum	O
.	O

Halinn	O
var	O
tæplega	O
helmingur	O
af	O
lengd	O
dýrsins	O
.	O

Þegar	O
stökkfeti	O
lifði	O
var	O
loftslag	O
mun	O
mildara	O
en	O
nú	O
.	O

Enginn	O
ís	O
var	O
á	O
pólsvæðunum	O
og	O
flest	O
bendir	O
til	O
þess	O
að	O
veðurfar	O
hafi	O
verið	O
staðvindasamt	O
(	O
monsoonal	O
)	O
.	O

Lofthiti	O
var	O
mun	O
hærri	O
en	O
nú	O
,	O
en	O
þurrviðrasamir	O
árstímar	O
og	O
mjög	O
úrkomusamir	O
skiptust	O
á	O
.	O

Stökkfeti	O
virðist	O
hafa	O
haldið	O
sig	O
á	O
miðhluta	O
hins	O
stóra	O
meginlands	O
Pangea	B-Location
sem	O
síðar	O
átti	O
eftir	O
að	O
brotna	O
upp	O
.	O

Þetta	O
gríðarstóra	O
meginland	O
var	O
þá	O
vaxið	O
köngulpálmum	O
,	O
musteristrjám	O
(	O
ginkgótrjám	O
)	O
,	O
fræburknum	O
og	O
burknum	O
,	O
þar	O
sem	O
grunnvatn	O
stóð	O
hátt	O
,	O
til	O
dæmis	O
við	O
ár	O
í	O
daladrögum	O
.	O

Á	O
þurrari	O
landsvæðum	O
voru	O
barrtré	O
áberandi	O
og	O
fjærst	O
sjó	O
voru	O
eyðimerkur	O
hér	O
og	O
þar	O
.	O

Hver	O
var	O
stærsta	O
risaeðlan	O
?	O

Almennt	O
er	O
talið	O
að	O
finngálknið	O
(	O
Brachiosaurus	O
)	O
sé	O
þyngsta	O
risaeðlan	O
,	O
en	O
það	O
gat	O
orðið	O
allt	O
að	O
55	O
tonn	O
á	O
þyngd	O
og	O
25	O
m	O
langt	O
.	O

Trölleðla	O
(	O
Supersaurus	O
)	O
,	O
sem	O
var	O
náskyld	O
þórseðlubróður	O
(	O
Diplodocus	O
)	O
,	O
var	O
hins	O
vegar	O
lengri	O
eða	O
um	O
42	O
m	O
en	O
líklega	O
hefur	O
hún	O
vegið	O
um	O
50	O
tonn	O
og	O
því	O
verið	O
nokkru	O
léttari	O
en	O
finngálknið	O
.	O

Af	O
og	O
til	O
koma	O
fréttir	O
af	O
lengri	O
og	O
þyngri	O
dýrum	O
en	O
fæstar	O
þeirra	O
hafa	O
staðist	O
frekari	O
rannsóknir	O
.	O

Þannig	O
má	O
nefna	O
skjálftaeðlu	O
(	O
Seismosaurus	O
)	O
,	O
sem	O
talin	O
er	O
náskyld	O
þórseðlubróður	O
,	O
en	O
af	O
henni	O
hafa	O
aðeins	O
fundist	O
hlutar	O
af	O
hryggsúlu	O
í	O
baki	O
og	O
hala	O
,	O
lendargrind	O
og	O
afturlimir	O
og	O
er	O
talið	O
að	O
hún	O
hafi	O
jafnvel	O
verið	O
um	O
58	O
m	O
löng	O
.	O

Mjög	O
stórir	O
en	O
illa	O
farnir	O
hryggjarliðir	O
úr	O
144	O
milljóna	O
ára	O
gömlum	O
jarðlögum	O
í	O
Colorado	B-Location
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
voru	O
í	O
fyrstu	O
taldir	O
úr	O
dýri	O
sem	O
hlyti	O
að	O
hafa	O
verið	O
vel	O
yfir	O
100	O
tonn	O
á	O
þyngd	O
,	O
jafnvel	O
136-190	O
tonn	O
,	O
og	O
var	O
það	O
í	O
fyrstu	O
nefnt	O
áseðla	O
(	O
Ultrasaurus	O
)	O
.	O

Flestir	O
fræðingar	O
telja	O
hana	O
nú	O
til	O
finngálkna	O
og	O
virðist	O
nokkuð	O
ljóst	O
að	O
eðlan	O
var	O
í	O
fyrstu	O
álitin	O
alltof	O
þung	O
og	O
er	O
hún	O
nú	O
yfirleitt	O
talin	O
hafa	O
vegið	O
um	O
55	O
tonn	O
.	O

Það	O
er	O
samt	O
varla	O
til	O
að	O
kvarta	O
undan	O
þegar	O
haft	O
er	O
í	O
huga	O
að	O
þyngsta	O
landdýrið	O
á	O
jörðinni	O
í	O
dag	O
,	O
Afríkufíllinn	B-Miscellaneous
,	O
vegur	O
sjaldnast	O
yfir	O
7,5	O
tonn	O
.	O

Hvernig	O
varð	O
fyrsta	O
risaeðlan	O
til	O
?	O

Hér	O
er	O
einnig	O
að	O
finna	O
svör	O
við	O
eftirfarandi	O
spurningum	O
:	O

Spurning	O
Brynjars	B-Person
Arnar	I-Person
Reynissonar	I-Person
Hvað	O
voru	O
risaeðlutegundirnar	O
margar	O
og	O
hvernig	O
voru	O
fyrstu	O
risaeðlurnar	O
?	O

og	O
spurning	O
Dags	B-Person
Ebenezerssonar	I-Person
Hvað	O
er	O
búið	O
að	O
finna	O
margar	O
risaeðlutegundir	O
?	O

Risaeðlur	O
(	O
Dinosauria	O
)	O
teljast	O
til	O
skriðdýra	O
(	O
Reptilia	O
)	O
og	O
eru	O
flokkaðar	O
í	O
tvo	O
ættbálka	O
:	O
eðlunga	O
(	O
Saurischia	O
)	O
og	O
flegla	O
(	O
Ornithischia	O
)	O
.	O

Munurinn	O
á	O
þessum	O
ættbálkum	O
er	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
í	O
lögun	O
beina	O
í	O
lendargrind	O
,	O
eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
latnesku	O
heiti	O
þeirra	O
.	O

Eðlungar	O
eru	O
með	O
lendarbyggingu	O
eins	O
og	O
núlifandi	O
skriðdýr	O
,	O
en	O
fleglar	O
hafa	O
lendarbyggingu	O
fugla	O
.	O

Talið	O
er	O
næsta	O
víst	O
að	O
risaeðlur	O
eigi	O
uppruna	O
sinn	O
að	O
rekja	O
til	O
boleðla	O
(	O
Thecodontia	O
)	O
,	O
en	O
leifar	O
þeirra	O
eru	O
einkum	O
þekktar	O
frá	O
Suður-Afríku	B-Location
.	O

Boleðlur	O
voru	O
upp	O
til	O
hópa	O
með	O
miklu	O
lengri	O
afturlimi	O
en	O
framlimi	O
og	O
notuðu	O
afturlimina	O
til	O
gangs	O
en	O
framlimina	O
frekar	O
sem	O
griplimi	O
.	O

Flestar	O
voru	O
því	O
tvífætlur	O
(	O
bipedal	O
)	O
eins	O
og	O
fyrstu	O
risaeðlurnar	O
.	O

Þá	O
má	O
sjá	O
ýmislegt	O
annað	O
í	O
byggingu	O
dýranna	O
sem	O
eindregið	O
bendir	O
til	O
náins	O
skyldleika	O
og	O
kemur	O
það	O
ekki	O
síst	O
fram	O
í	O
hauskúpugerð	O
.	O

Fyrstu	O
og	O
elstu	O
risaeðlurnar	O
voru	O
raunar	O
engir	O
risar	O
,	O
en	O
fljótlega	O
fór	O
þó	O
að	O
bera	O
á	O
stækkandi	O
líkamsformum	O
.	O

Fyrstu	O
risaeðlurnar	O
eins	O
og	O
stjakeðlur	O
(	O
Staurikosaurus	O
)	O
frá	O
Brasilíu	B-Location
og	O
sindreðlur	O
(	O
Lesothosaurus	O
)	O
frá	O
Suður-Afríku	B-Location
voru	O
eins	O
til	O
tveggja	O
metra	O
langar	O
og	O
þyngdin	O
varla	O
yfir	O
30	O
kg	O
.	O

Dýrin	O
voru	O
greinilega	O
tvífætlur	O
,	O
með	O
stutta	O
framlimi	O
og	O
allstór	O
höfuð	O
með	O
beittum	O
tönnum	O
í	O
kjálkum	O
.	O

Halinn	O
var	O
langur	O
,	O
líklega	O
um	O
helmingurinn	O
af	O
lengd	O
dýrsins	O
.	O

Minnstu	O
risaeðlurnar	O
eins	O
og	O
fagurkjálki	O
(	O
Compsognathus	O
)	O
voru	O
hins	O
vegar	O
mun	O
yngri	O
,	O
en	O
talið	O
er	O
að	O
þær	O
hafi	O
verið	O
30-60	O
cm	O
langar	O
og	O
þyngdin	O
3-3,5	O
kg	O
.	O

Bent	O
hefur	O
verið	O
á	O
ýmislegt	O
sem	O
gæti	O
skýrt	O
risavöxt	O
þessara	O
dýra	O
.	O

Það	O
er	O
ljóst	O
að	O
hann	O
kemur	O
fyrst	O
fram	O
hjá	O
jurtaætunum	O
,	O
en	O
síðan	O
fylgja	O
rándýrin	O
í	O
kjölfarið	O
.	O

Í	O
fyrsta	O
lagi	O
er	O
nauðsynlegt	O
að	O
framboð	O
á	O
fæðu	O
sé	O
nægilegt	O
og	O
svo	O
virðist	O
hafa	O
verið	O
á	O
stórum	O
svæðum	O
á	O
miðlífsöld	B-Date
.	O

Þá	O
eru	O
skriðdýr	O
upp	O
til	O
hópa	O
með	O
frekar	O
lág	O
efnaskipti	O
og	O
breytilegan	O
líkamshita	O
,	O
sem	O
fer	O
allmikið	O
eftir	O
hitanum	O
í	O
umhverfinu	O
,	O
og	O
benda	O
má	O
á	O
að	O
hitabreytingar	O
fara	O
hægar	O
um	O
stór	O
dýr	O
með	O
mikið	O
rúmfang	O
en	O
lítil	O
dýr	O
.	O

Þar	O
að	O
auki	O
minnkar	O
hlutfallslegt	O
yfirborð	O
dýranna	O
með	O
auknu	O
rúmfangi	O
,	O
þannig	O
að	O
snertiflöturinn	O
við	O
umhverfið	O
verður	O
hlutfallslega	O
minni	O
hjá	O
stóru	O
dýri	O
en	O
litlu	O
.	O

Ýmislegt	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
vöxtur	O
beina	O
,	O
bendir	O
þó	O
til	O
þess	O
að	O
sumar	O
stærstu	O
risaeðlurnar	O
hafi	O
haft	O
mun	O
hærri	O
efnaskipti	O
og	O
stöðugri	O
líkamshita	O
þegar	O
þær	O
voru	O
orðnar	O
fullvaxnar	O
en	O
þær	O
höfðu	O
sem	O
ungviði	O
.	O

Þá	O
hefur	O
verið	O
bent	O
á	O
að	O
risavöxtur	O
geri	O
dýrin	O
óárennilegri	O
og	O
ógurlegri	O
og	O
auðveldi	O
þeim	O
baráttuna	O
við	O
önnur	O
dýr	O
um	O
lífssvæði	O
og	O
æti	O
.	O

Þegar	O
lífsbaráttan	O
varð	O
síðan	O
harðari	O
á	O
mörkum	O
krítar-	B-Date
og	O
tertíertímabila	B-Date
fyrir	O
um	O
66	O
milljónum	O
ára	O
,	O
er	O
gróðurþekjan	O
dróst	O
saman	O
og	O
miklu	O
gleggri	O
skipting	O
í	O
afmörkuð	O
loftslags-	O
og	O
gróðurbelti	O
kom	O
fram	O
,	O
sýndi	O
sig	O
að	O
dýr	O
með	O
meiri	O
hreyfiorku	O
,	O
eins	O
og	O
spendýr	O
og	O
fuglar	O
,	O
gátu	O
betur	O
lifað	O
við	O
þessar	O
nýju	O
aðstæður	O
.	O

Um	O
fjölda	O
risaeðla	O
er	O
erfitt	O
að	O
fullyrða	O
,	O
en	O
alls	O
hefur	O
verið	O
lýst	O
737	O
ættkvíslum	O
.	O

Hin	O
fyrri	O
voru	O
stofnuð	O
um	O
1866	B-Date
í	O
lok	O
þrælastríðsins	O
og	O
störfuðu	O
til	O
1871	B-Date
,	O
en	O
þá	O
voru	O
þau	O
bönnuð	O
með	O
lögum	O
.	O

Yngri	O
samtökin	O
voru	O
stofnuð	O
1915	B-Date
og	O
eru	O
til	O
enn	O
í	O
dag	O
.	O

Fyrri	O
hluti	O
nafnsins	O
,	O
Ku	B-Organization
Klux	I-Organization
,	O
er	O
fenginn	O
að	O
láni	O
úr	O
grísku	O
,	O
en	O
gríska	O
orðið	O
kýklos	O
merkir	O
«	O
hringur	O
,	O
hjól	O
»	O
.	O

Það	O
er	O
einnig	O
samstofna	O
enska	O
orðinu	O
cycle	O
(	O
«	O
hringsnúast	O
;	O
hjóla	O
;	O
hjól	O
...	O
»	O
)	O
og	O
bicycle	O
(	O
«	O
reiðhjól	O
»	O
)	O
.	O

Íslensku	O
orðin	O
hjól	O
og	O
hvel	O
eru	O
skyld	O
sama	O
gríska	O
orðinu	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
orðið	O
Klan	B-Organization
hafi	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
verið	O
valið	O
vegna	O
hljóðstafanna	O
,	O
en	O
clan	O
á	O
ensku	O
merkir	O
annars	O
vegar	O
«	O
flokkur	O
fjölskyldna	O
sem	O
rekja	O
ættir	O
til	O
sameiginlegs	O
forföður	O
»	O
en	O
hins	O
vegar	O
«	O
samtök	O
manna	O
um	O
sameiginlegt	O
áhugamál	O
,	O
oft	O
öfgasamtök	O
»	O
.	O

Líklegast	O
er	O
að	O
síðari	O
merking	O
clan	O
eigi	O
við	O
Klan	O
.	O

Rithátturinn	O
með	O
K	O
hefur	O
svo	O
væntanlega	O
verið	O
valinn	O
til	O
að	O
falla	O
að	O
fyrri	O
hluta	O
nafnsins	O
.	O

Á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
er	O
að	O
finna	O
fleiri	O
tengd	O
svör	O
,	O
til	O
dæmis	O
:	O
-	O
Börðust	O
indjánar	O
í	O
Þrælastríðinu	B-Miscellaneous
?	O

eftir	O
Skúla	B-Person
Sæland	I-Person
.	O

-	O
Hver	O
var	O
Marcus	B-Person
Garvey	I-Person
?	O

eftir	O
Björgvin	B-Person
Sigurðsson	I-Person
.	O

-	O
Hver	O
var	O
merkasti	O
leiðtogi	O
mannréttindabaráttu	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
eftir	O
1950	B-Date
?	O

eftir	O
Ulriku	B-Person
Andersson	I-Person
.	O

Mynd	O
:	O
Studenterpræstearbejdet	B-Organization
i	I-Organization
Aalborg	I-Organization
.	O

Kvenkynsorðið	O
vís	O
í	O
sambandinu	O
öðru	O
vís	O
eða	O
öðruvísi	O
(	O
sjaldnar	O
öðruvísa	O
,	O
öðruvísu	O
)	O
merkir	O
«	O
háttur	O
,	O
venja	O
»	O
Það	O
er	O
til	O
í	O
nýnorsku	O
sem	O
vis	O
í	O
sömu	O
merkingu	O
og	O
er	O
bæði	O
notað	O
í	O
kvenkyni	O
og	O
karlkyni	O
.	O

Orðið	O
er	O
einnig	O
til	O
í	O
sænsku	O
og	O
dönsku	O
sem	O
vis	O
.	O

Í	O
fornensku	O
var	O
orðmyndin	O
wîs	O
(	O
e	O
)	O
og	O
í	O
fornháþýsku	O
wîs	O
(	O
a	O
)	O
,	O
sbr.	O
nútímaþýsku	O
Weise	O
«	O
háttur	O
»	O
Sambandið	O
otherwise	O
var	O
í	O
fornensku	O
þrjú	O
orð	O
:	O
on	O
oðre	O
wîsan	O
,	O
síðar	O
oðre	O
wisan	O
«	O
á	O
annan	O
hátt	O
»	O
Samböndin	O
öðruvís	O
(	O
i	O
)	O
og	O
otherwise	O
eru	O
því	O
náskyld	O
.	O

Elstu	O
heimildir	O
um	O
nöfn	O
manna	O
sem	O
fluttust	O
hingað	O
til	O
lands	O
og	O
settust	O
hér	O
að	O
er	O
að	O
finna	O
í	O
Landnámu	B-Miscellaneous
.	O

Þótt	O
engin	O
vissa	O
sé	O
fyrir	O
því	O
að	O
allir	O
þeir	O
menn	O
sem	O
þar	O
eru	O
nefndir	O
hafi	O
verið	O
til	O
hafa	O
þó	O
landsmenn	O
borið	O
flest	O
þessara	O
nafna	O
um	O
aldir	O
.	O

Til	O
Landnámu	B-Miscellaneous
og	O
Íslendinga	B-Miscellaneous
sagna	I-Miscellaneous
hafa	O
einnig	O
verið	O
sótt	O
nöfn	O
á	O
síðari	O
öldum	O
og	O
í	O
Sturlunga	B-Miscellaneous
sögu	I-Miscellaneous
og	O
Biskupa	B-Miscellaneous
sögum	I-Miscellaneous
er	O
enn	O
að	O
finna	O
ný	O
nöfn	O
.	O

Þessi	O
nöfn	O
mynda	O
kjarnann	O
í	O
íslenskum	O
nafnaforða	O
en	O
ýmiss	O
konar	O
tískustraumar	O
bættu	O
í	O
hann	O
nýjum	O
nöfnum	O
eftir	O
því	O
sem	O
tímar	O
liðu	O
.	O

Í	O
raun	O
er	O
það	O
skilgreiningaratriði	O
hvort	O
telja	O
eigi	O
þessi	O
nöfn	O
íslensk	O
nöfn	O
.	O

Þau	O
eru	O
að	O
mestum	O
hluta	O
vesturnorræn	O
,	O
það	O
er	O
bárust	O
hingað	O
með	O
norskum	O
landnámsmönnum	O
.	O

Fáein	O
eru	O
austurnorræn	O
,	O
það	O
er	O
koma	O
frá	O
Svíþjóð	B-Location
eða	O
Danmörku	B-Location
eins	O
og	O
Uni	B-Person
,	O
Garðar	B-Person
og	O
Vagn	B-Person
.	O

Norrænu	O
nöfnin	O
eiga	O
mörg	O
rætur	O
að	O
rekja	O
til	O
sameiginlegs	O
germansks	O
arfs	O
.	O

Sum	O
hafa	O
borist	O
til	O
Norðurlanda	B-Location
frá	O
Englandi	B-Location
eða	O
Þýskalandi	B-Location
eins	O
og	O
Angantýr	B-Person
,	O
Vilborg	B-Person
og	O
Hlöðver	B-Person
.	O

Eins	O
og	O
kunnugt	O
er	O
fluttu	O
landnámsmenn	O
með	O
sér	O
keltneska	O
þræla	O
til	O
landsins	O
og	O
ýmis	O
nöfn	O
,	O
sem	O
þetta	O
fólk	O
bar	O
,	O
urðu	O
hluti	O
nafnaforðans	O
eins	O
og	O
Kjartan	B-Person
,	O
Njáll	B-Person
og	O
Melkorka	B-Person
.	O

Eftir	O
kristnitöku	O
árið	O
1000	B-Date
var	O
fjöldi	O
nafna	O
sóttur	O
í	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
eða	O
rit	O
um	O
heilaga	O
menn	O
og	O
konur	O
.	O

Í	O
tengslum	O
við	O
kristni	O
komst	O
einnig	O
á	O
sá	O
siður	O
að	O
skeyta	O
forliðnum	O
Krist-	O
framan	O
við	O
innlenda	O
viðliði	O
.	O

Elstu	O
nöfn	O
af	O
þessum	O
toga	O
eru	O
Kriströður	B-Person
og	O
Kristrún	B-Person
sem	O
bæði	O
þekkjast	O
frá	O
13.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Strangt	O
til	O
tekið	O
er	O
allur	O
hinn	O
forni	O
nafnaforði	O
aðfluttur	O
á	O
einn	O
eða	O
annan	O
hátt	O
.	O

Íslendingar	B-Miscellaneous
hafa	O
þó	O
lengi	O
litið	O
á	O
þau	O
nöfn	O
sem	O
finna	O
má	O
í	O
elstu	O
íslenskum	O
heimildum	O
sem	O
íslensk	O
á	O
sama	O
hátt	O
og	O
litið	O
er	O
á	O
tungumálið	O
sem	O
íslenskt	O
alveg	O
frá	O
landnámsöld	B-Date
þótt	O
það	O
berist	O
í	O
raun	O
í	O
upphafi	O
frá	O
Noregi	B-Location
.	O

Mörg	O
nöfn	O
eru	O
vissulega	O
búin	O
til	O
hérlendis	O
.	O

Á	O
það	O
einkum	O
við	O
um	O
samsett	O
nöfn	O
sem	O
oft	O
eru	O
orðin	O
þannig	O
til	O
að	O
verið	O
er	O
að	O
gefa	O
barni	O
nafn	O
í	O
höfuðið	O
á	O
afa	O
og	O
ömmu	O
.	O

Þannig	O
mun	O
Feldís	B-Person
vera	O
sett	O
saman	O
úr	O
nöfnunum	O
Felix	B-Person
og	O
Herdís	B-Person
,	O
og	O
ein	O
Eydís	B-Person
fékk	O
nafn	O
eftir	O
Einari	B-Person
og	O
Þórdísi	B-Person
.	O

Dæmi	O
um	O
samsett	O
nöfn	O
eru	O
Heiðmundur	B-Person
,	O
Heiðný	B-Person
og	O
Heiðrós	B-Person
sem	O
öll	O
hafa	O
forliðinn	O
Heið-	O
en	O
mismunandi	O
viðliði	O
,	O
-mundur	O
,	O
-ný	O
og	O
-rós	O
sem	O
þekkjast	O
úr	O
öðrum	O
nöfnum	O
.	O

Sólbrá	B-Person
og	O
Sólbrún	B-Person
munu	O
vera	O
íslenskar	O
nýmyndanir	O
.	O

Sóllilja	B-Person
er	O
einnig	O
íslensk	O
nýmyndun	O
upprunnin	O
fyrir	O
vestan	O
og	O
þangað	O
sótti	O
Halldór	B-Person
Laxness	I-Person
nafnið	O
á	O
Ástu	B-Person
Sóllilju	I-Person
í	O
Sjálfstæðu	B-Miscellaneous
fólki	I-Miscellaneous
.	O

Þetta	O
eru	O
aðeins	O
fáein	O
dæmi	O
af	O
fjölmörgum	O
.	O

Ósamsett	O
nöfn	O
,	O
sem	O
tekin	O
hafa	O
verið	O
upp	O
hérlendis	O
,	O
eru	O
miklu	O
færri	O
.	O

Nefna	O
má	O
Ynja	B-Person
,	O
Æska	B-Person
,	O
Hekla	B-Person
,	O
Katla	B-Person
,	O
Vin	B-Person
,	O
Viðar	B-Person
,	O
Þorri	B-Person
,	O
Þengill	B-Person
.	O

Sá	O
siður	O
hefur	O
einmitt	O
verið	O
ríkjandi	O
um	O
skeið	O
að	O
leita	O
að	O
stuttum	O
,	O
íslenskum	O
orðum	O
úr	O
almennum	O
orðaforða	O
til	O
nafngjafa	O
,	O
til	O
dæmis	O
Stormur	B-Person
,	O
Þoka	B-Person
og	O
Vísa	B-Person
.	O

Í	O
ensku	O
er	O
fag	O
«	O
sígaretta	O
»	O
stytting	O
úr	O
fag-end	O
,	O
«	O
stubbur	O
,	O
stúfur	O
»	O
Upphafleg	O
merking	O
er	O
því	O
endi	O
á	O
sígarettu	O
en	O
færist	O
síðan	O
yfir	O
á	O
alla	O
sígarettuna	O
í	O
óformlegu	O
máli	O
.	O

Orðið	O
virðist	O
frá	O
því	O
í	O
lok	O
19.	B-Date
aldar	I-Date
.	O

Orðið	O
fag	O
þekkist	O
í	O
amerísku	O
slangurmáli	O
um	O
sígarettur	O
þegar	O
árið	O
1915	B-Date
en	O
um	O
kvenlegan	O
karlmann	O
frá	O
því	O
um	O
1920	B-Date
og	O
frá	O
því	O
um	O
1940	B-Date
nánast	O
eingöngu	O
um	O
samkynhneigðan	O
mann	O
.	O

Skýringin	O
á	O
notkuninni	O
um	O
sígarettur	O
er	O
talin	O
sú	O
að	O
vindla-	O
og	O
pípureykingarmönnum	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
hafi	O
þótt	O
kvenlegt	O
að	O
reykja	O
sígarettur	O
sem	O
fóru	O
að	O
verða	O
mjög	O
algengar	O
í	O
lok	O
fyrri	O
heimsstyrjaldar	O
.	O

(	O
Dictionary	B-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
American	I-Miscellaneous
Slang	I-Miscellaneous
1967:176	B-Date
)	O
.	O

Fag	O
í	O
merkingunni	O
«	O
samkynhneigður	O
karlmaður	O
»	O
er	O
stytting	O
úr	O
orðinu	O
faggot	O
í	O
sömu	O
merkingu	O
.	O

Elsta	O
dæmi	O
í	O
Oxford	B-Miscellaneous
English	I-Miscellaneous
Dictionary	I-Miscellaneous
(	O
V	O
:	O
663-664	O
)	O
er	O
frá	O
1914	B-Date
.	O

Þar	O
er	O
orðið	O
talið	O
slangur	O
sem	O
upprunalega	O
komi	O
frá	O
Bandaríkjunum	B-Location
.	O

Í	O
Dictionary	B-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
American	I-Miscellaneous
Slang	I-Miscellaneous
segir	O
aftur	O
á	O
móti	O
að	O
enskir	O
skólastrákar	O
hafi	O
notað	O
fag	O
allt	O
frá	O
1830	B-Date
um	O
strák	O
sem	O
var	O
í	O
þjónustu	O
einhvers	O
,	O
skósvein	O
og	O
að	O
þaðan	O
sé	O
merkingin	O
«	O
samkynhneigður	O
»	O
komin	O
.	O

Svo	O
virðist	O
því	O
sem	O
báðar	O
merkingarnar	O
þekkist	O
í	O
ensku	O
vestan	O
hafs	O
og	O
austan	O
þótt	O
sígarettumerkingin	O
virðist	O
hin	O
algengari	O
í	O
Bretlandi	B-Location
.	O

Mynd	O
:	O
Chud.com	O
.	O

Því	O
engi	O
er	O
sá	O
maður	O
,	O
hvorki	O
meira	O
háttar	O
,	O
né	O
minna	O
,	O
að	O
ekki	O
fái	O
eitthvert	O
nafn	O
,	O
þá	O
hann	O
eitt	O
sinn	O
er	O
til	O
kominn	O
,	O
því	O
allir	O
foreldrar	O
gefa	O
heiti	O
börnum	O
sínum	O
,	O
þá	O
þau	O
eru	O
fædd	O
.	O

(	O
Sveinbjörn	B-Person
Egilsson	I-Person
1948	B-Date
)	O

Þetta	O
lætur	O
skáldið	O
Hómer	B-Person
Alkinóus	B-Person
segja	O
við	O
hina	O
róðrargjörnu	O
Feaka	B-Person
í	O
áttunda	O
þætti	O
Ódysseifskviðu	B-Miscellaneous
en	O
hún	O
var	O
ort	O
á	O
8.	B-Date
öld	I-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
.	O

Í	O
þúsundir	O
ára	O
hefur	O
tíðkast	O
að	O
mönnum	O
séu	O
gefin	O
nöfn	O
og	O
mannanöfn	O
koma	O
fyrir	O
í	O
elstu	O
rituðum	O
heimildum	O
.	O

Þótt	O
meginhlutverk	O
nafna	O
sé	O
að	O
greina	O
persónur	O
hverja	O
frá	O
annarri	O
liggja	O
oft	O
aðrar	O
ástæður	O
að	O
baki	O
nafngiftum	O
.	O

Gyðingar	O
gáfu	O
oft	O
alvarlega	O
veikum	O
sjúklingi	O
nýtt	O
nafn	O
í	O
þeirri	O
von	O
að	O
hann	O
styrktist	O
og	O
gæti	O
orðið	O
að	O
nýjum	O
manni	O
.	O

Í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
eru	O
dæmi	O
um	O
að	O
nöfnum	O
sé	O
breytt	O
til	O
þess	O
að	O
merkingin	O
hæfi	O
nafnbera	O
betur	O
.	O

Sumir	O
þjóðflokkar	O
trúa	O
því	O
að	O
einstaklingur	O
getir	O
orðið	O
nýr	O
maður	O
með	O
því	O
einu	O
að	O
breyta	O
um	O
nafn	O
.	O

Indíánaþjóðflokkur	O
einn	O
í	O
Suður-Ameríku	B-Location
trúir	O
því	O
til	O
dæmis	O
að	O
hver	O
sá	O
sem	O
deyr	O
af	O
ættflokknum	O
hafi	O
undir	O
höndum	O
skrá	O
með	O
nöfnum	O
ættingja	O
sinna	O
til	O
þess	O
að	O
hann	O
geti	O
komið	O
og	O
sótt	O
þá	O
yfir	O
í	O
dauðraríkið	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
koma	O
í	O
veg	O
fyrir	O
það	O
taka	O
ættingjarnir	O
upp	O
ný	O
nöfn	O
.	O

Með	O
því	O
telja	O
þeir	O
sig	O
hafa	O
leikið	O
á	O
hinn	O
látna	O
og	O
hann	O
þekki	O
þá	O
ekki	O
aftur	O
.	O

Af	O
því	O
sem	O
vitað	O
er	O
um	O
nafngjafir	O
og	O
mikilvægi	O
þeirra	O
tel	O
ég	O
ólíklegt	O
að	O
til	O
séu	O
menningarheimar	O
þar	O
sem	O
engin	O
nöfn	O
eru	O
gefin	O
.	O

Þrátt	O
fyrir	O
leit	O
hefur	O
mér	O
ekki	O
tekist	O
að	O
finna	O
heimildir	O
um	O
slíkt	O
.	O

Heimildir	O
:	O
-	O
Sveinbjörn	B-Person
Egilsson	I-Person
.	O

1948	B-Date
.	O

Kviður	B-Miscellaneous
Hómers	I-Miscellaneous
.	O

II.	O
Bindi	O
.	O

Ódysseifskviða	B-Miscellaneous
.	O

Bókaútgáfa	B-Organization
Menningarsjóðs	I-Organization
,	O
Reykjavík	B-Location
.	O

-	O
Guðrún	B-Person
Kvaran	I-Person
.	O

1991	B-Date
.	O

Formáli	O
að	O
verkinu	O
Nöfn	B-Miscellaneous
Íslendinga	I-Miscellaneous
.	O

Heimskringla	B-Organization
,	O
Reykjavík	B-Location
.	O

-	O
Kapla	B-Person
,	I-Person
Justin	I-Person
og	O
Bernays	B-Person
,	I-Person
Anne	I-Person
.	O

1997	B-Date
.	O

The	B-Miscellaneous
Language	I-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
Names	I-Miscellaneous
.	O

Simon	B-Organization
&	I-Organization
Schuster	I-Organization
,	O
New	B-Location
York	I-Location
.	O

Skammstöfunin	O
WC	O
stendur	O
fyrir	O
water	O
closet	O
«	O
vatnssalerni	O
»	O
.	O

Closet	O
er	O
notað	O
í	O
fleiri	O
en	O
einni	O
merkingu	O
:	O
1.	O
fataskápur	O
,	O
fataherbergi	O
2.	O
lítið	O
herbergi	O
notað	O
til	O
hvíldar	O
eða	O
til	O
þess	O
að	O
draga	O
sig	O
í	O
hlé	O
.	O

Orðið	O
er	O
skylt	O
latnesku	O
sögninni	O
claudo	O
«	O
ég	O
loka	O
,	O
læsi	O
»	O
en	O
af	O
henni	O
er	O
dregið	O
nafnorðið	O
claustrum	O
«	O
læstur	O
staður	O
»	O
.	O

Fyrr	O
á	O
tímum	O
,	O
þegar	O
útikamrar	O
voru	O
mjög	O
algengir	O
,	O
þótti	O
mikil	O
framför	O
þegar	O
tekið	O
var	O
að	O
leiða	O
vatn	O
inn	O
á	O
slíka	O
staði	O
og	O
síðar	O
í	O
salerni	O
í	O
húsum	O
.	O

Slík	O
salerni	O
voru	O
þá	O
greind	O
frá	O
öðrum	O
með	O
því	O
að	O
taka	O
fram	O
að	O
þau	O
væru	O
með	O
vatni	O
,	O
water	O
closet	O
,	O
síðar	O
stytt	O
í	O
WC	O
.	O

Á	O
íslensku	O
var	O
farið	O
að	O
notað	O
orðið	O
vatnssalerni	O
um	O
aldamótin	O
1900	B-Date
.	O

Skoðið	O
einnig	O
svör	O
við	O
spurningunum	O
:	O
-	O
Hver	O
fann	O
upp	O
vatnsklósettið	O
?	O

Hvenær	O
og	O
hvar	O
var	O
það	O
?	O

-	O
Getur	O
verið	O
að	O
orðið	O
klósett	O
sé	O
komið	O
af	O
orðinu	O
closed	O
?	O

Hér	O
áður	O
fyrr	O
voru	O
snerlar	O
á	O
hurðum	O
með	O
þessu	O
orði	O
.	O

Mynd	O
:	O
Period	B-Miscellaneous
Features	I-Miscellaneous

Hin	O
svonefna	O
«	O
fyrsta	O
málfræðiritgerð	O
»	O
stendur	O
fremst	O
af	O
fjórum	O
málfræðiritgerðum	O
sem	O
varðveittar	O
eru	O
í	O
Ormsbók	B-Miscellaneous
Snorra-Eddu	B-Miscellaneous
(	O
Codex	B-Miscellaneous
Wormianus	I-Miscellaneous
,	O
AM	O
242	O
fol	O
.	O
)	O
.	O

Handritið	O
er	O
frá	O
þriðja	O
fjórðungi	O
14.	B-Date
aldar	I-Date
en	O
fyrsta	O
málfræðiritgerðin	O
er	O
frá	O
miðri	O
12.	B-Date
öld	I-Date
og	O
er	O
höfundur	O
ókunnur	O
.	O

Höfundur	O
ritgerðarinnar	O
hefur	O
verið	O
afar	O
vel	O
að	O
sér	O
um	O
klassíska	O
latínuhefð	O
og	O
styðst	O
við	O
rit	O
Priscianusar	B-Person
og	O
Donatusar	B-Person
sem	O
voru	O
helstu	O
málfræðingar	O
fornaldar	O
.	O

Málfræðirit	O
þeirra	O
voru	O
notuð	O
við	O
kennslu	O
víða	O
um	O
Evrópu	B-Location
langt	O
fram	O
eftir	O
öldum	O
.	O

Efni	O
ritgerðarinnar	O
er	O
hljóðfræði	O
og	O
hefur	O
höfundur	O
hennar	O
verið	O
mjög	O
vel	O
að	O
sér	O
um	O
þá	O
grein	O
málfræðinnar	O
og	O
kann	O
að	O
beita	O
henni	O
á	O
frumlegan	O
hátt	O
.	O

Meginverk	O
hans	O
fólst	O
í	O
því	O
að	O
laga	O
latneska	O
stafrófið	O
að	O
hljóðkerfi	O
íslensku	O
.	O

Hann	O
var	O
langt	O
á	O
undan	O
samtíð	O
sinni	O
að	O
nota	O
svonefnd	O
lágmarkspör	O
en	O
ekki	O
var	O
farið	O
að	O
nota	O
þau	O
við	O
mállýsingu	O
fyrr	O
en	O
komið	O
var	O
fram	O
á	O
20.	O
öld	O
.	O

Með	O
lágmarkspari	O
er	O
átt	O
við	O
tvö	O
orð	O
,	O
sem	O
hafa	O
ólíka	O
merkingu	O
og	O
eru	O
eins	O
að	O
öðru	O
leyti	O
en	O
því	O
að	O
einu	O
hljóði	O
munar	O
til	O
þess	O
að	O
þau	O
séu	O
samhljóða	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
mætti	O
nefna	O
:	O
bar-kar	O
,	O
mar-far	O
,	O
par-var	O
.	O

Þarna	O
eru	O
samhljóðarnir	O
í	O
framstöðu	O
merkingargreinandi	O
.	O

Því	O
hefur	O
oft	O
verið	O
haldið	O
fram	O
að	O
lýsingin	O
á	O
hljóðkerfi	O
íslensku	O
í	O
fyrstu	O
málfræðiritgerðinni	O
sú	O
besta	O
sem	O
til	O
sé	O
um	O
nokkurt	O
tungumál	O
fram	O
undir	O
miðja	O
20.	O
öld	O
.	O

Um	O
fyrstu	O
málfræðiritgerðina	O
má	O
t.d.	O
lesa	O
í	O
riti	O
Hreins	B-Person
Benediktssonar	I-Person
The	B-Miscellaneous
First	I-Miscellaneous
Grammatical	I-Miscellaneous
Treatise	I-Miscellaneous
frá	O
1972	B-Date
.	O

Skoðið	O
einnig	O
svar	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
var	O
fyrsta	O
málfræðiritgerðin	O
?	O

Spurningin	O
í	O
heild	O
sinni	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Í	O
hvaða	O
átt	O
er	O
humátt	O
?	O

Af	O
hverju	O
er	O
það	O
dregið	O
að	O
fara	O
í	O
humátt	O
á	O
eftir	O
einhverjum	O
?	O

Humátt	O
er	O
eitt	O
af	O
nokkrum	O
afbökunum	O
úr	O
orðinu	O
hámót	O
.	O

Hámót	O
merkir	O
«	O
hælfar	O
,	O
spor	O
»	O
og	O
orðasambandið	O
var	O
upphaflega	O
að	O
fara	O
í	O
hámót	O
á	O
eftir	O
einhverjum	O
«	O
læðast	O
á	O
eftir	O
e-m	O
»	O
Fyrri	O
liðurinn	O
há-	O
kemur	O
ekki	O
fyrir	O
sjálfstæður	O
en	O
finnst	O
í	O
orðunum	O
háband	O
«	O
hækilhaft	O
á	O
sauðkind	O
»	O
og	O
hásin	O
«	O
sinin	O
aftan	O
á	O
hælnum	O
»	O
Sambærilegt	O
orð	O
var	O
til	O
í	O
fornensku	O
hôh	O
«	O
hæll	O
,	O
hækill	O
»	O
meðal	O
annars	O
í	O
hôhsinu	O
«	O
hásin	O
»	O
Elstu	O
dæmi	O
Orðabókar	B-Organization
Háskólans	I-Organization
eru	O
frá	O
miðri	O
18.	B-Date
öld	I-Date
um	O
að	O
fylgja	O
e-m	O
í	O
hámóti	O
en	O
snemma	O
á	O
19.	B-Date
öld	I-Date
er	O
farið	O
að	O
nota	O
að	O
fara	O
/	O
ganga	O
í	O
hámót	O
á	O
eftir	O
e-m	O
og	O
er	O
það	O
notað	O
enn	O
þann	O
dag	O
í	O
dag	O
.	O

Elsta	O
dæmi	O
Orðabókarinnar	B-Organization
um	O
afbökunina	O
humátt	O
er	O
frá	O
því	O
um	O
aldamótin	O
1700	B-Date
.	O

Það	O
er	O
úr	O
kvæði	O
þar	O
sem	O
talað	O
var	O
um	O
að	O
halda	O
í	O
humátt	O
til	O
e-s	O
.	O

Orðasambandið	O
ganga	O
/	O
fylgja	O
/	O
í	O
humátt	O
á	O
eftir	O
e-m	O
virðist	O
koma	O
fram	O
um	O
miðja	O
19.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Aðrar	O
hliðarmyndir	O
eru	O
humótt	O
,	O
sem	O
elst	O
dæmi	O
er	O
um	O
frá	O
því	O
um	O
1700	B-Date
,	O
og	O
hémótt	O
frá	O
lokum	O
18.	B-Date
aldar	I-Date
.	O

Í	O
íslenskri	O
þjóðtrú	O
kemur	O
fram	O
að	O
máli	O
gat	O
skipt	O
á	O
hvaða	O
vikudegi	O
barn	O
fæddist	O
.	O

Í	O
þjóðsögum	O
Jóns	B-Person
Árnasonar	I-Person
(	O
II.	O
bindi	O
,	O
558	O
)	O
stendur	O
:	O

Sagt	O
er	O
að	O
sá	O
sem	O
fæddur	O
er	O
á	O
sunnudegi	O
sé	O
fæddur	O
til	O
sigurs	O
,	O
á	O
mánudag	B-Date
til	O
mæðu	O
,	O
á	O
þriðjudag	B-Date
til	O
þrifa	O
(	O
þrautar	O
)	O
,	O
á	O
miðvikudag	B-Date
til	O
moldar	O
,	O
á	O
fimmtudag	B-Date
til	O
frama	O
,	O
á	O
föstudag	B-Date
til	O
fjár	O
,	O
á	O
laugardag	B-Date
til	O
lukku	O
.	O

Ekki	O
er	O
trútt	O
um	O
að	O
menn	O
hafi	O
ekki	O
haft	O
hliðsjón	O
af	O
þessari	O
kreddu	O
þegar	O
eitthvert	O
fyrirtæki	O
hefur	O
verið	O
byrjað	O
.	O

Þessi	O
þula	O
er	O
sú	O
algengasta	O
um	O
dagana	O
en	O
í	O
Skaftfellskum	B-Miscellaneous
þjóðsögum	I-Miscellaneous
má	O
lesa	O
(	O
bls.	O
221	O
)	O
að	O
sumir	O
tali	O
um	O
að	O
þriðjudagur	B-Date
sé	O
til	O
þroska	O
og	O
miðvikudagur	B-Date
til	O
minnis	O
.	O

Miðvikudagur	B-Date
til	O
moldar	O
hefur	O
oftast	O
verið	O
skýrt	O
á	O
þann	O
hátt	O
að	O
fyrir	O
þeim	O
sem	O
fæddist	O
á	O
miðvikudegi	B-Date
hefði	O
verið	O
talið	O
að	O
lægi	O
moldarvinna	O
,	O
það	O
er	O
útivinna	O
við	O
mokstur	O
og	O
aðra	O
grófari	O
sveitavinnu	O
.	O

Þótt	O
flestir	O
séu	O
hættir	O
að	O
taka	O
mark	O
á	O
þessari	O
þjóðtrú	O
eru	O
þó	O
enn	O
margir	O
sem	O
ekki	O
vilja	O
hefja	O
verk	O
,	O
af	O
hvaða	O
tagi	O
sem	O
,	O
er	O
á	O
mánudegi	B-Date
(	O
mánudagur	B-Date
til	O
mæðu	O
)	O
.	O

Það	O
er	O
vel	O
þekkt	O
að	O
konur	O
byrjuðu	O
ekki	O
á	O
nýrri	O
flík	O
,	O
sokkum	O
,	O
vettlingum	O
eða	O
öðru	O
,	O
á	O
mánudegi	O
.	O

Þær	O
fitjuðu	O
frekar	O
upp	O
á	O
sunnudagskvöldi	O
þótt	O
þær	O
legðu	O
síðan	O
prjónana	O
frá	O
sér	O
til	O
næsta	O
dags	O
.	O

Orðasambandið	O
frá	O
blautu	O
barnsbeini	O
þekkist	O
allt	O
frá	O
fornu	O
máli	O
og	O
merkir	O
«	O
frá	O
frumbernsku	O
,	O
alla	O
ævi	O
»	O
Lýsingarorðið	O
blautur	O
merkir	O
hér	O
«	O
linur	O
,	O
mjúkur	O
»	O
samanber	O
dönsku	O
blød	O
,	O
sænsku	O
blöt	O
«	O
linur	O
,	O
mjúkur	O
»	O
og	O
vísar	O
til	O
þess	O
að	O
bein	O
barna	O
eru	O
mýkri	O
en	O
bein	O
fullorðinna	O
.	O

Bein	O
merking	O
er	O
því	O
«	O
allt	O
frá	O
því	O
að	O
beinin	O
í	O
bernsku	O
voru	O
lin	O
»	O
Önnur	O
tilbrigði	O
eru	O
á	O
blautu	O
barnsbeini	O
/	O
barnsbeinum	O
,	O
frá	O
barnsbeini	O
/	O
barnsbeinum	O
.	O

Orðasambandið	O
á	O
sér	O
erlenda	O
fyrirmynd	O
.	O

Í	O
dönsku	O
er	O
notað	O
fra	O
barnsben	O
(	O
af	O
)	O
,	O
samanber	O
íslensku	O
frá	O
barnsbeini	O
/	O
barnsbeinum	O
og	O
í	O
þýsku	O
von	O
Kindesbeinen	O
;	O
von	O
samasem	O
«	O
frá	O
»	O
Kind	O
samasem	O
«	O
barn	O
»	O
Bein	O
samasem	O
«	O
fótur	O
»	O
orðrétt	O
«	O
frá	O
barnsfótum	O
»	O
Mynd	O
:	O
Carolyn	B-Organization
Sandstrom	I-Organization
Photography	I-Organization

Í	O
gildi	O
eru	O
reglur	O
um	O
greinarmerkjasetningu	O
sem	O
birtar	O
voru	O
í	O
Auglýsingu	B-Miscellaneous
um	I-Miscellaneous
greinarmerkjasetningu	I-Miscellaneous
í	O
Stjórnartíðindum	B-Miscellaneous
B	I-Miscellaneous
,	O
nr.	O
133/1974	O
.	O

Þessar	O
reglur	O
,	O
ásamt	O
reglum	O
um	O
stafsetningu	O
,	O
hafa	O
nú	O
verið	O
birtar	O
á	O
heimasíðu	O
Íslenskrar	B-Organization
málstöðvar	I-Organization
.	O

Ætlunin	O
er	O
að	O
birta	O
bæði	O
stafsetningar-	O
og	O
kommusetningarreglur	O
í	O
nýrri	O
stafsetningarorðabók	O
sem	O
kemur	O
út	O
á	O
fyrri	O
hluta	O
næsta	O
árs	O
.	O

Nafnið	O
Blær	B-Person
er	O
karlmannsnafn	O
á	O
sama	O
hátt	O
og	O
samnafnið	O
blær	O
«	O
andvari	O
,	O
vindgustur	O
»	O
og	O
bera	O
það	O
allnokkrir	O
karlar	O
ýmist	O
sem	O
fyrra	O
eða	O
síðara	O
nafn	O
.	O

Það	O
beygist	O
:	O
nf.	O
Blær	B-Person
þf.	O
Blæ	B-Person
þgf.	O
Blæ	B-Person
ef.	O
Blæs	B-Person

Í	O
lögum	O
nr.	O
45	O
frá	O
17.	B-Date
maí	I-Date
1996	I-Date
um	O
íslensk	O
mannanöfn	O
er	O
eftirfarandi	O
ákvæði	O
sem	O
hefur	O
verið	O
óbreytt	O
frá	O
1991	B-Date
:	O

Stúlku	O
skal	O
gefa	O
kvenmannsnafn	O
og	O
dreng	O
skal	O
gefa	O
karlmannsnafn	O
.	O

Þar	O
sem	O
Blær	B-Person
er	O
karlmannsnafn	O
er	O
ekki	O
heimilt	O
að	O
gefa	O
stúlku	O
það	O
nafn	O
.	O

Aðeins	O
ein	O
kona	O
ber	O
nafnið	O
Blær	B-Person
samkvæmt	O
þjóðskrá	O
,	O
en	O
henni	O
var	O
gefið	O
nafn	O
fyrir	O
gildistöku	O
lagaákvæðisins	O
árið	O
1991	B-Date
.	O

Orðið	O
einvígi	O
er	O
þekkt	O
þegar	O
í	O
fornu	O
máli	O
um	O
vopnaviðskipti	O
tveggja	O
manna	O
.	O

Það	O
er	O
samgermanskt	O
og	O
var	O
í	O
fornsænsku	O
envîghe	O
,	O
fornháþýsku	O
einwîc	O
og	O
fornensku	O
ânwîg	O
.	O

Algengara	O
var	O
þó	O
að	O
tala	O
um	O
hólmgöngu	O
og	O
að	O
skora	O
einhverjum	O
á	O
hólm	O
,	O
einkum	O
á	O
vesturnorræna	O
svæðinu	O
þótt	O
svo	O
virðist	O
af	O
sumum	O
gömlum	O
heimildum	O
að	O
munur	O
hafi	O
verið	O
á	O
einvígi	O
og	O
hólmgöngu	O
.	O

Mynd	O
af	O
einvígi	O
úr	O
bókinni	O
Shakespeare	B-Miscellaneous
'	I-Miscellaneous
s	I-Miscellaneous
England	I-Miscellaneous
.	O

Með	O
orðinu	O
einvígi	O
er	O
átt	O
við	O
að	O
einhver	O
gangi	O
einn	O
til	O
bardaga	O
á	O
móti	O
öðrum	O
,	O
hann	O
þiggur	O
ekki	O
hjálp	O
frá	O
sínum	O
mönnum	O
.	O

Sama	O
orð	O
er	O
til	O
í	O
dönsku	O
máli	O
,	O
enekamp	O
,	O
þótt	O
lítið	O
sé	O
notað	O
nú	O
og	O
hafi	O
lotið	O
í	O
lægra	O
haldi	O
fyrir	O
orðinu	O
duel	O
,	O
sem	O
aftur	O
er	O
fengið	O
að	O
láni	O
úr	O
latínu	O
duellum	O
.	O

Duellum	O
mun	O
vera	O
gömul	O
mynd	O
af	O
orðinu	O
bellum	O
«	O
stríð	O
»	O
og	O
merkingin	O
«	O
stríð	O
milli	O
tveggja	O
»	O
(	O
duo	O
«	O
tveir	O
»	O
)	O
.	O

Hugsunin	O
er	O
nánast	O
hin	O
sama	O
í	O
báðum	O
orðunum	O
einvígi	O
og	O
duel	O
.	O

Í	O
hinu	O
fyrra	O
er	O
hún	O
«	O
einn	O
á	O
móti	O
einum	O
»	O
en	O
í	O
hinu	O
síðara	O
«	O
tveir	O
heyja	O
stríð	O
»	O
Heimild	O
um	O
einvígi	O
og	O
hólmgöngu	O
og	O
mynd	O
:	O
-	O
Kulturhistorisk	B-Miscellaneous
leksikon	I-Miscellaneous
for	I-Miscellaneous
nordisk	I-Miscellaneous
middelalder	I-Miscellaneous
III	I-Miscellaneous
:	O
533-535	O
.	O

-	O
The	B-Miscellaneous
Duel	I-Miscellaneous

Sögnin	O
að	O
tvínóna	O
er	O
ekki	O
gömul	O
í	O
málinu	O
og	O
virðast	O
elstu	O
heimildir	O
um	O
hana	O
vera	O
frá	O
því	O
um	O
1700	B-Date
samkvæmt	O
heimildum	O
Orðabókar	B-Organization
Háskólans	I-Organization
.	O

Merkingin	O
er	O
«	O
dunda	O
,	O
hika	O
,	O
slóra	O
»	O
Síðari	O
hluti	O
orðsins	O
er	O
tengdur	O
hvorugkynsorðinu	O
nón	B-Time
«	O
tíminn	O
um	O
klukkan	B-Time
3	I-Time
síðdegis	I-Time
»	O
kvenkynsorðinu	O
nóna	O
sem	O
í	O
eldra	O
máli	O
var	O
notað	O
um	O
tíðir	O
sungnar	O
um	O
nón	B-Time
og	O
sögninni	O
nóna	O
«	O
slóra	O
,	O
dunda	O
»	O
Upphaflega	O
merkingin	O
í	O
tvínóna	O
gæti	O
verið	O
að	O
syngja	O
nóntíðir	O
tvisvar	O
eða	O
tvöfalda	O
og	O
langa	O
nónmessu	O
.	O

Til	O
þess	O
bendir	O
fyrri	O
liðurinn	O
tví-	O
.	O

Við	O
það	O
hefur	O
orðið	O
til	O
merkingin	O
«	O
hangsa	O
,	O
slóra	O
»	O
því	O
að	O
sumum	O
hefur	O
líklega	O
þótt	O
nóg	O
um	O
þann	O
tíma	O
sem	O
fór	O
í	O
messuna	O
.	O

Spurningin	O
í	O
heild	O
sinni	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Hvaðan	O
eru	O
orðið	O
pæling	O
og	O
sögnin	O
að	O
pæla	O
upprunnin	O
og	O
hvenær	O
koma	O
þessi	O
orð	O
fyrst	O
fram	O
í	O
íslenskri	O
tungu	O
?	O

Hafa	O
þau	O
alltaf	O
haft	O
sömu	O
merkingu	O
?	O

[	O
Hér	O
er	O
verið	O
að	O
pæla	O
mold	O
og	O
fólkið	O
fyrir	O
aftan	O
pælir	O
í	O
því	O
hvað	O
sé	O
verið	O
að	O
gera	O
.	O
]	O
Sögnin	O
að	O
pæla	O
hefur	O
tvær	O
aðalmerkingar	O
í	O
íslensku	O
.	O

Annars	O
vegar	O
er	O
hún	O
notuð	O
um	O
að	O
stinga	O
mold	O
upp	O
með	O
pál	O
eða	O
skóflu	O
en	O
páll	O
er	O
spaði	O
sem	O
notaður	O
er	O
til	O
að	O
stinga	O
í	O
sundur	O
hnausa	O
.	O

Hann	O
líkist	O
skóflu	O
en	O
blaðið	O
er	O
mjórra	O
.	O

Jörð	O
,	O
sem	O
hefur	O
verið	O
pæld	O
er	O
kölluð	O
pæla	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
sögnin	O
notuð	O
í	O
merkingunni	O
að	O
«	O
erfiða	O
»	O
til	O
dæmis	O
að	O
pæla	O
í	O
gegnum	O
eitthvert	O
verkefni	O
.	O

Fyrri	O
merkingin	O
virðist	O
eldri	O
af	O
heimildum	O
Orðabókar	B-Organization
Háskólans	I-Organization
að	O
ráða	O
,	O
frá	O
17.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Elstu	O
dæmi	O
um	O
hina	O
merkinguna	O
eru	O
frá	O
því	O
um	O
miðja	O
19.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Orðasambandið	O
að	O
pæla	O
í	O
e-u	O
merkir	O
að	O
«	O
fást	O
við	O
eitthvað	O
,	O
hugsa	O
um	O
eitthvað	O
»	O
Að	O
baki	O
liggur	O
líklegast	O
samlíkingin	O
við	O
moldarvinnsluna	O
og	O
erfiðið	O
en	O
hugsanleg	O
eru	O
síðan	O
tengsl	O
við	O
dönsku	O
þar	O
sem	O
notað	O
er	O
at	O
pejle	O
sig	O
ind	O
på	O
noget	O
í	O
merkingunni	O
«	O
reyna	O
að	O
setja	O
sig	O
inn	O
í	O
eitthvað	O
,	O
reyna	O
að	O
skilja	O
eitthvað	O
»	O
Verknaðurinn	O
að	O
vinna	O
moldina	O
nefnist	O
pæling	O
og	O
er	O
það	O
orð	O
þekkt	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
frá	O
lokum	O
18.	B-Date
aldar	I-Date
.	O

Sú	O
merking	O
sem	O
algeng	O
er	O
nú	O
í	O
óformlegu	O
máli	O
«	O
umhugsun	O
,	O
ráðagerð	O
»	O
er	O
sótt	O
til	O
sagnarinnar	O
pæla	O
en	O
hefur	O
orðið	O
fyrir	O
áhrifum	O
frá	O
danska	O
orðinu	O
pejling	O
sem	O
notað	O
er	O
í	O
svipaðri	O
merkingu	O
.	O

Athugasemd	O
ritstjórnar	O
:	O
Eftir	O
að	O
þetta	O
svar	O
birtist	O
höfum	O
við	O
fengið	O
tvö	O
bréf	O
,	O
annað	O
frá	O
Hirti	B-Person
Brynjólfssyni	I-Person
og	O
hitt	O
frá	O
Boga	B-Person
Agnarssyni	I-Person
.	O

Þeir	O
hafa	O
báðir	O
verið	O
til	O
sjós	O
og	O
kannast	O
við	O
að	O
sögnin	O
pæla	O
hafi	O
verið	O
notuð	O
þegar	O
vatnshæð	O
eða	O
olíuhæð	O
í	O
tönkum	O
var	O
mæld	O
.	O

Í	O
þessari	O
merkingu	O
er	O
hún	O
komin	O
af	O
dönsku	O
sögninni	O
«	O
pejle	O
»	O
og	O
hefur	O
ekki	O
orðsifjar	O
við	O
orðið	O
pál	O
.	O

Sögnin	O
pejle	O
merkir	O
líka	O
að	O
miða	O
e-ð	O
út	O
og	O
er	O
notuð	O
í	O
óeiginlegri	O
merkingu	O
þegar	O
menn	O
vilja	O
gera	O
sér	O
grein	O
fyrir	O
vandamálunum	O
,	O
«	O
pejle	O
sig	O
ind	O
på	O
problemerne	O
»	O
Bogi	B-Person
segir	O
þetta	O
í	O
bréfi	O
sínu	O
:	O

Á	O
flutninga-	O
og	O
varðskipum	O
,	O
var	O
þessi	O
sögn	O
nánast	O
alltaf	O
notuð	O
um	O
það	O
að	O
mæla	O
vatnshæð	O
í	O
tönkum	O
.	O

Gilti	O
það	O
bæði	O
um	O
vatns-	O
og	O
sjótanka	O
.	O

T.d.	O
gæti	O
skipstjóri	O
hafa	O
sagt	O
«	O
stýrimaður	O
láttu	O
pæla	O
forpikkinn	O
»	O
þegar	O
hann	O
vildi	O
fá	O
að	O
vita	O
hversu	O
mikið	O
af	O
sjó	O
eða	O
vatni	O
væri	O
í	O
stefnistank	O
.	O

Þetta	O
er	O
komið	O
beint	O
úr	O
dönsku	O
.	O

Mynd	O
:	O
Soilworkshop	B-Organization

Orðið	O
renta	O
er	O
notað	O
um	O
vexti	O
eða	O
ávöxtun	O
á	O
fjármunum	O
eða	O
öðrum	O
verðmætum	O
.	O

Það	O
er	O
tökuorð	O
úr	O
dönsku	O
rente	O
í	O
sömu	O
merkingu	O
frá	O
16.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Orðatiltækið	O
að	O
bera	O
nafn	O
með	O
rentu	O
merkir	O
að	O
«	O
heita	O
eitthvað	O
með	O
réttu	O
,	O
standa	O
undir	O
nafni	O
sínu	O
»	O
Það	O
er	O
til	O
í	O
fleiri	O
en	O
einni	O
gerð	O
.	O

Hin	O
elsta	O
í	O
safni	O
Orðabókar	B-Organization
Háskólans	I-Organization
er	O
að	O
láta	O
nafni	O
fylgja	O
rentu	O
og	O
er	O
frá	O
miðri	O
17.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Aðeins	O
yngra	O
er	O
dæmið	O
um	O
nafnið	O
tómt	O
fyrir	O
utan	O
rentu	O
.	O

Að	O
bera	O
nafn	O
með	O
rentu	O
þekkist	O
frá	O
lokum	O
18.	B-Date
aldar	I-Date
og	O
stundum	O
er	O
talað	O
um	O
að	O
eiga	O
nafn	O
með	O
rentu	O
.	O

Renta	O
er	O
líka	O
notað	O
í	O
orðasambandinu	O
að	O
fá	O
eitthvað	O
með	O
rentu	O
eða	O
rentum	O
.	O

Það	O
er	O
yfirleitt	O
notað	O
í	O
neikvæðri	O
merkingu	O
um	O
að	O
fá	O
eitthvað	O
endurgoldið	O
sem	O
einhver	O
telur	O
sig	O
eiga	O
inni	O
(	O
svik	O
,	O
pretti	O
,	O
barsmíð	O
eða	O
annað	O
í	O
þá	O
veru	O
)	O
og	O
meira	O
en	O
það	O
.	O

Orðasambandið	O
um	O
úlfaldann	O
og	O
nálaraugað	O
á	O
rætur	O
að	O
rekja	O
til	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
.	O

Í	O
samstofna	O
guðsjöllunum	O
Matteusarguðspjalli	B-Miscellaneous
(	O
19.24	O
)	O
,	O
Markúsarguðspjalli	B-Miscellaneous
(	O
10.25	O
)	O
og	O
Lúkasarguðspjalli	B-Miscellaneous
(	O
18.25	O
)	O
stendur	O
í	O
biblíuútgáfunni	O
frá	O
1981	B-Date
:	O

Enn	O
segi	O
ég	O
:	O
Auðveldara	O
er	O
úlfalda	O
að	O
fara	O
í	O
gegnum	O
nálarauga	O
en	O
auðmanni	O
að	O
komast	O
inn	O
í	O
Guðs	B-Person
ríki	O
.	O

Í	O
elstu	O
þýðingu	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
frá	O
1542	B-Date
,	O
sem	O
unnin	O
var	O
af	O
Oddi	B-Person
Gottskálkssyni	I-Person
,	O
var	O
textinn	O
svona	O
(	O
stafsetningu	O
breytt	O
)	O
:	O

auðveldara	O
er	O
úlfbaldanum	O
að	O
smjúga	O
í	O
gegnum	O
nálar	O
auga	O
en	O
ríkum	O
inn	O
að	O
ganga	O
í	O
guðs	O
ríki	O
.	O

Í	O
útgáfu	O
Viðeyjarbiblíu	B-Miscellaneous
frá	O
1841	B-Date
er	O
þýtt	O
þannig	O
:	O

auðveldara	O
er	O
úlfaldanum	O
að	O
ganga	O
í	O
gegnum	O
nálar	O
augað	O
en	O
ríkum	O
manni	O
inn	O
í	O
Guðs	B-Person
ríki	O
.	O

Þótt	O
Oddur	B-Person
noti	O
smjúga	O
,	O
Viðeyjarbiblía	B-Miscellaneous
ganga	O
og	O
útgáfan	O
frá	O
1981	B-Date
fara	O
í	O
gegnum	O
nálaraugað	O
er	O
hugsunin	O
alls	O
staðar	O
hin	O
sama	O
.	O

Úlfaldinn	O
var	O
eitt	O
stærsta	O
dýr	O
sem	O
menn	O
þekktu	O
og	O
sú	O
hugsun	O
að	O
hann	O
kæmist	O
í	O
gegnum	O
lítið	O
nálarauga	O
var	O
fjarstæðukennd	O
.	O

Með	O
samlíkingu	O
sinni	O
er	O
Jesús	B-Person
að	O
segja	O
lærisveinum	O
sínum	O
að	O
gnægð	O
fjár	O
hjálpi	O
engum	O
inn	O
í	O
himnaríki	O
,	O
sama	O
hversu	O
mikill	O
auðurinn	O
er	O
,	O
ekki	O
fremur	O
en	O
að	O
úlfaldinn	O
komist	O
í	O
gegnum	O
nálarauga	O
.	O

Þess	O
má	O
geta	O
að	O
sú	O
tillaga	O
hefur	O
komið	O
fram	O
að	O
með	O
Nálarauga	B-Miscellaneous
sé	O
átt	O
við	O
lítið	O
hlið	O
í	O
múrnum	O
umhverfis	O
Jerúsalem	B-Location
.	O

Þetta	O
hlið	O
var	O
of	O
lítið	O
til	O
þess	O
að	O
unnt	O
væri	O
að	O
fara	O
þar	O
um	O
með	O
úlfalda	O
.	O

Í	O
fornu	O
máli	O
voru	O
tölurnar	O
frá	O
30	O
til	O
90	O
myndaðar	O
á	O
þann	O
hátt	O
að	O
við	O
tölurnur	O
3	O
,	O
4	O
og	O
svo	O
framvegis	O
var	O
skeytt	O
orðinu	O
tigr	O
eða	O
tugr	O
(	O
einnig	O
ritað	O
tegr	O
,	O
tøgr	O
)	O
,	O
það	O
er	O
þrír	O
tiger	O
,	O
fiórir	O
tiger	O
og	O
beygðust	O
þá	O
báðir	O
liðir	O
talnanna	O
,	O
til	O
dæmis	O
þrjá	O
tigu	O
,	O
fióra	O
tigu	O
(	O
þf.	O
)	O
.	O

Aðrar	O
tölur	O
,	O
eins	O
og	O
fimm	O
,	O
sex	O
,	O
sjö	O
og	O
svo	O
framvegis	O
,	O
voru	O
óbeygjanlegar	O
í	O
fornu	O
máli	O
eins	O
og	O
nú	O
.	O

Síðar	O
breytast	O
tölurnar	O
þrír	O
tiger	O
og	O
fiórir	O
tiger	O
þannig	O
að	O
fyrri	O
liðurinn	O
varð	O
óbeygjanlegur	O
.	O

Þetta	O
gerðist	O
um	O
1300	B-Date
við	O
það	O
að	O
orðið	O
tigr	O
,	O
tugr	O
skipti	O
um	O
beygingarflokk	O
.	O

Um	O
fyrri	O
liðinn	O
er	O
það	O
að	O
segja	O
að	O
í	O
tölunni	O
30	O
var	O
notað	O
þolfall	O
í	O
karlkyni	O
,	O
þrjá-	O
,	O
en	O
talan	O
40	O
var	O
skrifuð	O
fjóru-	O
með	O
-ó-	O
og	O
bindistaf	O
.	O

Þegar	O
kemur	O
fram	O
á	O
16.	B-Date
öld	I-Date
má	O
sjá	O
,	O
til	O
dæmis	O
í	O
Guðbrandsbiblíu	B-Miscellaneous
,	O
sem	O
best	O
hefur	O
verið	O
rannsökuð	O
af	O
16.	B-Date
aldar	I-Date
ritum	O
,	O
að	O
oftast	O
virðist	O
skrifað	O
fjóru-	O
en	O
myndin	O
fjøru-	O
(	O
=	O
fjöru-	O
)	O
kemur	O
þó	O
fyrir	O
.	O

Á	O
14.	B-Date
og	O
15.	B-Date
old	I-Date
virðist	O
sú	O
mynd	O
ekki	O
notuð	O
samkvæmt	O
athugunum	O
Björns	B-Person
Karels	I-Person
Þórólfssonar	I-Person
(	O
1925:41	B-Date
)	O
og	O
sá	O
háttur	O
að	O
rita	O
fjöru-	O
með	O
-ö-	O
(	O
ritað	O
ø	O
)	O
virðist	O
því	O
koma	O
upp	O
á	O
16.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Um	O
þróun	O
orðsins	O
tegr	O
,	O
tugr	O
er	O
það	O
að	O
segja	O
að	O
myndin	O
-tigi	O
kemur	O
fram	O
þegar	O
í	O
handritum	O
frá	O
14.	B-Date
öld	I-Date
og	O
óbeygjanleg	O
töluorð	O
eru	O
orðin	O
algeng	O
á	O
15.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Á	O
13.	B-Date
öld	I-Date
varð	O
önghljóðið	O
-g-	O
milli	O
sérhljóðs	O
og	O
-i-	O
að	O
-j-	O
í	O
framburði	O
,	O
það	O
er	O
tigi	O
var	O
borið	O
fram	O
(	O
og	O
stundum	O
skrifað	O
)	O
«	O
tíji	O
»	O
sem	O
síðar	O
breyttist	O
í	O
«	O
tíu	O
»	O
sennilega	O
vegna	O
þess	O
að	O
menn	O
litu	O
á	O
tölurnar	O
sem	O
margfeldi	O
af	O
tölunni	O
tíu	O
og	O
tíu	O
þá	O
sem	O
þolfall	O
(	O
þrjá-tigi	O
verður	O
þrjá-tíji	O
sem	O
aftur	O
verður	O
þrjá-tíju	O
í	O
framburði	O
)	O
.	O

Sama	O
gilti	O
um	O
fjörutíu	O
.	O

Tengihljóðið	O
-u-	O
í	O
fjöru-	O
var	O
ýmist	O
ritað	O
-u-	O
eða	O
-i-	O
fyrir	O
1600	B-Date
en	O
myndin	O
fjöru-	O
hefur	O
verið	O
ríkjandi	O
síðustu	O
aldir	O
.	O

Heimildir	O
:	O
-	O
Björn	B-Person
Karel	I-Person
Þórólfsson	I-Person
.	O

1925	B-Date
.	O

Um	O
íslenzkar	O
orðmyndir	O
á	O
14.	B-Date
og	O
15.	B-Date
öld	I-Date
og	O
breytingar	O
þeirra	O
úr	O
fornmálinu	O
.	O

Reykjavík	B-Location
.	O

-	O
Oskar	B-Person
Bandle	I-Person
.	O

1956	B-Date
.	O

Die	B-Miscellaneous
Sprache	I-Miscellaneous
der	I-Miscellaneous
Gudbrandsbiblia	I-Miscellaneous
.	O

Bibliotheca	B-Organization
arnamagnæana	I-Organization
.	O

Vol.	O
Xvii	O
.	O

København	B-Location
.	O

Spurningin	O
í	O
heild	O
sinni	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Er	O
orðið	O
ógnanir	O
til	O
?	O

Ég	O
er	O
í	O
viðskiptafræði	O
og	O
kennararnir	O
tala	O
alltaf	O
um	O
ógnanir	O
en	O
ekki	O
ógnir	O
,	O
er	O
þetta	O
ekki	O
vitlaust	O
hjá	O
þeim	O
?	O

Orðið	O
ógnun	O
er	O
verknaðarnafnorð	O
leitt	O
af	O
sögninni	O
að	O
ógna	O
með	O
viðskeytinu	O
-un	O
og	O
merkir	O
«	O
hótun	O
,	O
það	O
að	O
ógna	O
»	O
Ógnanir	O
eru	O
því	O
hótanir	O
sem	O
einhver	O
beitir	O
einhvern	O
annan	O
.	O

Orðið	O
mun	O
ekki	O
vera	O
gamalt	O
í	O
málinu	O
,	O
líklegast	O
frá	O
upphafi	O
20.	B-Date
aldar	I-Date
.	O

Sögnin	O
ógna	O
merkir	O
að	O
«	O
hóta	O
,	O
hræða	O
»	O
og	O
er	O
til	O
dæmis	O
notuð	O
í	O
samböndunum	O
að	O
ógna	O
e-m	O
«	O
hræða	O
e-n	O
»	O
og	O
ópersónulega	O
í	O
e-m	O
ógnar	O
e-ð	O
«	O
e-r	O
óttast	O
eitthvað	O
(	O
mjög	O
)	O
»	O
Nafnorðið	O
ógn	O
er	O
hins	O
vegar	O
gamalt	O
í	O
málinu	O
og	O
merkir	O
«	O
skelfing	O
,	O
hræðsla	O
,	O
ótti	O
»	O
Það	O
er	O
til	O
dæmis	O
notað	O
í	O
orðasambandinu	O
að	O
standa	O
ógn	O
af	O
e-m	O
eða	O
e-u	O
,	O
það	O
er	O
óttast	O
e-n	O
eða	O
e-ð	O
mjög	O
,	O
og	O
ógn	O
stafar	O
af	O
e-u	O
«	O
ástæða	O
er	O
til	O
að	O
óttast	O
e-ð	O
»	O
Ógn	O
er	O
því	O
ekki	O
notað	O
um	O
verknaðinn	O
heldur	O
fremur	O
um	O
ástand	O
.	O

Samhengið	O
sker	O
úr	O
hverju	O
sinni	O
hvort	O
við	O
á	O
að	O
nota	O
ógn	O
eða	O
ógnun	O
.	O

Sögnin	O
að	O
bursta	O
er	O
fengin	O
að	O
láni	O
úr	O
dönsku	O
børste	O
og	O
merkir	O
«	O
hreinsa	O
með	O
bursta	O
»	O
Nafnorðið	O
bursti	O
(	O
áhaldið	O
)	O
var	O
sömuleiðis	O
fengið	O
að	O
láni	O
úr	O
dönsku	O
børste	O
þegar	O
á	O
17.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Á	O
20.	B-Date
öld	I-Date
var	O
tekin	O
að	O
láni	O
,	O
einnig	O
úr	O
dönsku	O
,	O
sagnmerkingin	O
«	O
sigra	O
með	O
yfirburðum	O
»	O
Upphaflega	O
merkingin	O
hefur	O
þarna	O
víkkað	O
og	O
má	O
vel	O
hugsa	O
sér	O
að	O
hún	O
hafi	O
verið	O
þannig	O
hugsuð	O
að	O
öll	O
geta	O
annars	O
liðsins	O
hafi	O
verið	O
burstuð	O
burt	O
eins	O
og	O
ryk	O
af	O
fati	O
.	O

Algert	O
burst	O
!	O

Af	O
sögninni	O
í	O
þessari	O
merkingu	O
voru	O
síðar	O
leidd	O
hvorugkynsorðið	O
burst	O
eins	O
og	O
í	O
«	O
þetta	O
var	O
algert	O
burst	O
»	O
og	O
kvenkynsorðið	O
burstun	O
í	O
merkingunni	O
«	O
mikill	O
ósigur	O
»	O
Mynd	O
:	O
BBC	B-Organization
Sport	I-Organization

Upphaflega	O
var	O
spurningin	O
svona	O
:	O

Hvað	O
þýðir	O
orðið	O
svakalega	O
,	O
og	O
er	O
til	O
slæm	O
merking	O
t.d.	O
fyrir	O
orðatiltækið	O
að	O
verða	O
fyrir	O
svaka	O
?	O

Nafnorðið	O
svaki	O
er	O
notað	O
um	O
ruddamenni	O
eða	O
ofsamenni	O
en	O
einnig	O
um	O
smábrim	O
,	O
vind	O
og	O
hláku	O
.	O

Það	O
er	O
ruddamerkingin	O
sem	O
er	O
að	O
baki	O
fyrri	O
liðnum	O
í	O
svakalegur	O
.	O

Til	O
dæmis	O
er	O
sagt	O
um	O
mann	O
að	O
hann	O
sé	O
mikill	O
svaki	O
við	O
vín	O
,	O
það	O
er	O
hann	O
verður	O
þá	O
ofstopafullur	O
.	O

Ef	O
einhver	O
er	O
svakalegur	O
þá	O
má	O
ætla	O
að	O
hann	O
líkist	O
svaka	O
,	O
sé	O
ruddalegur	O
,	O
skelfilegur	O
,	O
veki	O
ótta	O
.	O

Nafnorðið	O
svak	O
er	O
meðal	O
annars	O
notað	O
um	O
hávaða	O
og	O
sögnin	O
svaka	O
merkir	O
að	O
«	O
gera	O
háreysti	O
,	O
svalla	O
»	O
en	O
einnig	O
að	O
«	O
blása	O
,	O
vera	O
hvass	O
»	O
.	O

Fótboltabullur	O
eru	O
oft	O
miklir	O
svakar	O
.	O

Oft	O
er	O
talað	O
um	O
að	O
eitthvað	O
sé	O
svakalega	O
gaman	O
í	O
merkingunni	O
«	O
afskaplega	O
gaman	O
»	O
og	O
er	O
þar	O
á	O
ferðinni	O
sami	O
merkingarflutningur	O
og	O
þegar	O
sagt	O
er	O
að	O
eitthvað	O
sé	O
ógeðslega	O
fallegt	O
.	O

Upphaflega	O
merkingin	O
í	O
svakalegur	O
og	O
ógeðslegur	O
hverfur	O
en	O
lýsingarorðið	O
er	O
notað	O
herðandi	O
í	O
gagnstæðri	O
merkingu	O
.	O

Forliðurinn	O
svaka-	O
er	O
einnig	O
notaður	O
herðandi	O
í	O
tilvikum	O
eins	O
og	O
:	O
«	O
Þetta	O
var	O
svakapartý	O
»	O
eða	O
«	O
þetta	O
var	O
svakagrín	O
»	O
.	O

Mynd	O
:	O
Estados	B-Organization
.	O

Orðasambandið	O
að	O
sofa	O
yfir	O
sig	O
er	O
,	O
eins	O
og	O
svo	O
mörg	O
önnur	O
orð	O
og	O
orðasambönd	O
í	O
síðari	O
alda	O
íslensku	O
,	O
fengið	O
að	O
láni	O
úr	O
dönsku	O
.	O

Þar	O
er	O
talað	O
um	O
at	O
sove	O
over	O
sig	O
ef	O
einhver	O
sefur	O
lengur	O
en	O
hann	O
ætlaði	O
sér	O
.	O

Ekkert	O
er	O
að	O
því	O
að	O
nota	O
sambandið	O
að	O
sofa	O
of	O
lengi	O
og	O
reyndar	O
gera	O
það	O
margir	O
,	O
segja	O
til	O
dæmis	O
:	O
«	O
Ég	O
svaf	O
of	O
lengi	O
í	O
morgun	O
og	O
kom	O
þess	O
vegna	O
of	O
seint	O
í	O
vinnuna	O
.	O
»	O

Sumir	O
sofa	O
hvorki	O
yfir	O
sig	O
né	O
of	O
lengi	O
en	O
blunda	O
þess	O
í	O
stað	O
í	O
vinnunni	O
.	O

Mynd	O
:	O
www.astro.princeton.edu	O

Sögnin	O
að	O
melda	O
er	O
tökuorð	O
í	O
íslensku	O
og	O
fengin	O
að	O
láni	O
úr	O
dönsku	O
þar	O
sem	O
melde	O
merkir	O
að	O
«	O
tilkynna	O
,	O
gera	O
viðvart	O
um	O
e-ð	O
»	O
.	O

Í	O
íslensku	O
hefur	O
sögnin	O
verið	O
notuð	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
frá	O
því	O
snemma	O
á	O
19.	B-Date
öld	I-Date
,	O
aðallega	O
þó	O
í	O
talmáli	O
.	O

Elsta	O
dæmið	O
í	O
söfnum	O
Orðabókar	B-Organization
Háskólans	I-Organization
er	O
frá	O
1815	B-Date
.	O

Það	O
sama	O
gildir	O
um	O
nafnorðið	O
melding	O
,	O
«	O
tilkynning	O
,	O
ábending	O
»	O
,	O
en	O
melding	O
er	O
danskt	O
orð	O
sem	O
hefur	O
sömu	O
merkingu	O
og	O
hið	O
íslenska	O
.	O

Villumelding	O
í	O
tölvu	O
.	O

Mynd	O
:	O
Free	B-Organization
images	I-Organization
:	O
Computer	O
.	O

Eitt	O
sér	O
virðist	O
orðið	O
kunda	O
ekki	O
hafa	O
verið	O
til	O
í	O
málinu	O
.	O

Bæði	O
-kund	O
og	O
-kunda	O
finnast	O
þó	O
í	O
samsettu	O
orðunum	O
samkund	O
og	O
samkunda	O
og	O
þekktust	O
þegar	O
í	O
fornu	O
máli	O
.	O

Í	O
gotnesku	O
,	O
sem	O
var	O
austurgermanskt	O
mál	O
náskylt	O
norðurgermönskum	O
málum	O
,	O
var	O
til	O
nafnorðið	O
ga-qumþs	O
þar	O
sem	O
ga-	O
hafði	O
sömu	O
merkingu	O
og	O
sam-	O
í	O
íslensku	O
og	O
-qumþs	O
samsvaraði	O
-kund	O
(	O
a	O
)	O
.	O

Í	O
fornháþýsku	O
,	O
sem	O
er	O
vesturgermanskt	O
mál	O
,	O
var	O
til	O
kvenkynsorðið	O
cumft	O
sem	O
merkti	O
«	O
koma	O
»	O
og	O
lifir	O
til	O
dæmis	O
í	O
orðinu	O
Unterkunft	O
«	O
híbýli	O
,	O
herbergi	O
»	O
Gotnesku	O
og	O
fornháþýsku	O
orðin	O
staðfesta	O
að	O
grunnorðið	O
-kund	O
(	O
a	O
)	O
,	O
-qumþs	O
,	O
cumft	O
er	O
skylt	O
sögninni	O
að	O
koma	O
.	O

Samkunda	O
er	O
þá	O
«	O
þeir	O
sem	O
koma	O
saman	O
»	O

Samkunda	O
-	O
alþingi	O
til	O
forna	O
.	O

Bæði	O
samkoma	O
og	O
gaqumþs	O
eru	O
líklega	O
þýðingar	O
á	O
latneska	O
orðinu	O
con-ventiô	O
«	O
samkoma	O
»	O
af	O
sögninni	O
venire	O
eða	O
«	O
koma	O
»	O
Algengt	O
var	O
að	O
þýða	O
latneska	O
forskeytið	O
con-	O
sem	O
sam-	O
í	O
íslensku	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
mætti	O
nefna	O
að	O
samviska	O
er	O
þýðing	O
á	O
latneska	O
orðinu	O
conscientia	O
.	O

Mynd	O
:	O
Kynningarbæklingur	O
Alþingis	B-Organization
.	O

Vefur	O
Alþingis	B-Organization
.	O

Samkvæmt	O
seðlasöfnum	O
Orðabókar	B-Organization
Háskólans	I-Organization
virðist	O
orðatiltækið	O
að	O
sýna	O
einhverjum	O
í	O
tvo	O
heimana	O
vera	O
til	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
frá	O
18.	B-Date
öld	I-Date
en	O
elsta	O
dæmið	O
er	O
úr	O
orðabókarhandriti	O
Jóns	B-Person
Ólafssonar	I-Person
úr	O
Grunnavík	B-Location
.	O

Orðasambandið	O
virðist	O
orðið	O
algengt	O
á	O
19.	B-Date
öld	I-Date
og	O
frá	O
svipuðum	O
tíma	O
er	O
sambandið	O
að	O
sýna	O
einhverjum	O
í	O
báða	O
heimana	O
.	O

Hér	O
er	O
boxara	O
sýnt	O
í	O
tvo	O
heimana	O
.	O

Merkingin	O
er	O
að	O
«	O
þjarma	O
að	O
e-m	O
,	O
ógna	O
e-m	O
»	O
Þar	O
sem	O
orðasambandið	O
er	O
alltaf	O
notað	O
ógnandi	O
er	O
eiginleg	O
merking	O
sennilega	O
sú	O
að	O
lúskra	O
svo	O
duglega	O
á	O
einhverjum	O
að	O
nærri	O
sé	O
gengið	O
af	O
honum	O
dauðum	O
,	O
hann	O
sjái	O
inn	O
í	O
annan	O
heim	O
(	O
góðan	O
eða	O
vondan	O
)	O
.	O

Hann	O
sér	O
þá	O
bæði	O
þann	O
heim	O
sem	O
hann	O
lifir	O
í	O
og	O
yfir	O
í	O
þann	O
næsta	O
sem	O
tekur	O
við	O
honum	O
eftir	O
dauðann	O
.	O

Mynd	O
:	O
Redbird	B-Organization
Nation	I-Organization

Nafnið	O
á	O
leiktækinu	O
vegasalt	O
er	O
sett	O
saman	O
úr	O
sögninni	O
að	O
vega	O
«	O
lyfta	O
,	O
vigta	O
»	O
og	O
nafnorðinu	O
salt	O
.	O

Talað	O
er	O
um	O
að	O
vega	O
salt	O
,	O
til	O
dæmis	O
«	O
Eigum	O
við	O
að	O
vega	O
salt	O
?	O
»	O
,	O
oft	O
stytt	O
í	O
:	O
«	O
Eigum	O
við	O
að	O
vega	O
?	O
»	O

Orðin	O
flytjast	O
síðan	O
frá	O
athöfninni	O
yfir	O
á	O
verkfærið	O
og	O
til	O
verður	O
heitið	O
vegasalt	O
.	O

Líkingin	O
er	O
sennilega	O
sótt	O
til	O
þess	O
er	O
salt	O
var	O
vegið	O
í	O
sekkjum	O
og	O
jafn	O
mikið	O
skyldi	O
í	O
hverjum	O
sekk	O
.	O

Ef	O
svo	O
var	O
ekki	O
seig	O
vigtin	O
niður	O
þeim	O
megin	O
sem	O
þyngri	O
sekkurinn	O
var	O
.	O

Sambandið	O
að	O
vega	O
salt	O
er	O
oft	O
notað	O
í	O
yfirfærðri	O
merkingu	O
um	O
eitthvað	O
sem	O
er	O
eða	O
þyrfti	O
að	O
vera	O
í	O
jafnvægi	O
.	O

Til	O
dæmis	O
þurfa	O
tekjur	O
og	O
útgjöld	O
nokkurn	O
veginn	O
að	O
vega	O
salt	O
.	O

Eigum	O
við	O
að	O
vega	O
salt	O
?	O

Þrautin	O
að	O
vega	O
salt	O
þekktist	O
þegar	O
í	O
fornu	O
máli	O
.	O

Önnur	O
nöfn	O
á	O
þrautinni	O
voru	O
að	O
ríða	O
kort	O
,	O
ríða	O
kortu	O
eða	O
róa	O
kort	O
,	O
eru	O
þau	O
líklega	O
til	O
komin	O
fyrir	O
erlend	O
áhrif	O
,	O
og	O
að	O
ríða	O
ása	O
.	O

Í	O
ritinu	O
Íslenzkar	B-Miscellaneous
skemtanir	I-Miscellaneous
,	O
sem	O
Ólafur	B-Person
Davíðsson	I-Person
safnaði	O
saman	O
og	O
gaf	O
út	O
í	O
Kaupmannahöfn	B-Location
1888-1892	B-Date
,	O
er	O
þess	O
getið	O
að	O
lýsingu	O
á	O
þessum	O
sið	O
sé	O
að	O
finna	O
í	O
sögunni	O
af	O
Þorsteini	B-Person
Víkingssyni	I-Person
,	O
einni	O
af	O
fornaldarsögum	O
Norðurlanda	B-Location
.	O

Sagt	O
er	O
frá	O
því	O
að	O
synir	O
Víkings	B-Person
jarls	O
hafi	O
tekið	O
mann	O
um	O
tvítugt	O
og	O
borið	O
hann	O
upp	O
á	O
bæjarhúsin	O
.	O

Þar	O
hafi	O
þeir	O
notað	O
hann	O
í	O
stað	O
bjálka	O
til	O
að	O
ríða	O
bæjarhúsum	O
þar	O
til	O
faðir	O
hans	O
lauk	O
upp	O
dyrum	O
fyrir	O
þeim	O
.	O

Til	O
eru	O
gamlar	O
rímur	O
af	O
Þorsteini	B-Person
Víkingssyni	I-Person
þar	O
sem	O
þessum	O
atburði	O
er	O
lýst	O
svona	O
:	O

Voru	O
þeir	O
lengi	O
að	O
vega	O
salt	O
á	O
vænum	O
ási	O
;	O
heyrðu	O
þeir	O
þótt	O
hríðin	O
blási	O
,	O
að	O
hringlað	O
var	O
í	O
bæjarlási	O
.	O

Ólafur	B-Person
Davíðsson	I-Person
lýsir	O
leiknum	O
á	O
eftirfarandi	O
hátt	O
(	O
155	O
)	O
:	O

Optast	O
vega	O
tveir	O
salt	O
.	O

Talan	O
60	O
var	O
einnig	O
grunntala	O
í	O
talnaritunarkerfi	O
þeirra	O
.	O

Þess	O
sér	O
stað	O
í	O
tímamælingum	O
enn	O
í	O
dag	O
þar	O
sem	O
klukkustundinni	O
er	O
skipt	O
í	O
60	O
mínútur	O
og	O
mínútunni	O
í	O
60	O
sekúndur	O
.	O

En	O
hvers	O
vegna	O
var	O
talan	O
60	O
notuð	O
sem	O
grunntala	O
?	O

Það	O
er	O
ekki	O
vitað	O
með	O
vissu	O
en	O
talið	O
líklegt	O
að	O
ástæðan	O
sé	O
hve	O
margar	O
tölur	O
ganga	O
upp	O
í	O
60	O
.	O

Tölurnar	O
2	O
,	O
3	O
og	O
5	O
eru	O
frumþættir	O
hennar	O
en	O
auk	O
þeirra	O
ganga	O
fjölmargar	O
tölur	O
upp	O
í	O
60	O
:	O
4	O
,	O
6	O
,	O
10	O
,	O
12	O
,	O
15	O
,	O
20	O
og	O
30	O
.	O

Talan	O
60	O
er	O
lægsta	O
talan	O
sem	O
allar	O
sex	O
fyrstu	O
tölur	O
talnakerfisins	O
,	O
1-6	O
,	O
ganga	O
upp	O
í	O
.	O

Líklegt	O
er	O
að	O
skipting	O
hringsins	O
í	O
360	O
gráður	O
,	O
sé	O
af	O
sömu	O
rótum	O
runnin	O
.	O

Talan	O
360	O
er	O
deilanleg	O
með	O
sömu	O
frumþáttum	O
og	O
60	O
.	O

Hún	O
hefur	O
enn	O
fleiri	O
deilitölur	O
,	O
þar	O
sem	O
360	O
=	O
23	O
·	O
32	O
·	O
5	O
,	O
svo	O
að	O
margvísleg	O
skipting	O
hringsins	O
er	O
möguleg	O
þannig	O
að	O
gráðutala	O
hvers	O
hluta	O
verði	O
heil	O
tala	O
.	O

Skipting	O
hringsins	O
í	O
360	O
gráður	O
er	O
hagnýtt	O
í	O
landmælingum	O
þannig	O
að	O
miðbaug	O
jarðar	O
er	O
skipt	O
í	O
360	O
gráður	O
.	O

Hornrétt	O
á	O
hann	O
eru	O
dregnir	O
lengdarbaugar	O
sem	O
mætast	O
á	O
norður-	O
og	O
suðurpól	O
.	O

Einnig	O
eru	O
dregnir	O
breiddarbaugar	O
,	O
90	O
gráður	O
í	O
norður	O
og	O
90	O
gráður	O
í	O
suður	O
.	O

Þurfi	O
að	O
skipta	O
hverri	O
gráðu	O
nánar	O
,	O
eins	O
og	O
nauðsynlegt	O
er	O
í	O
nákvæmum	O
staðarákvörðunum	O
,	O
er	O
henni	O
skipt	O
í	O
60	O
mínútur	O
og	O
mínútunni	O
í	O
60	O
sekúndur	O
,	O
á	O
sama	O
hátt	O
og	O
klukkustundinni	O
.	O

Fleygrúnir	O

Leirtafla	O
með	O
9-sinnum	O
töflunni	O
.	O

Smellið	O
til	O
að	O
fá	O
stærri	O
mynd	O
.	O

Í	O
Mesópótamíu	B-Location
,	O
landinu	O
milli	O
fljótanna	O
Efrat	B-Location
og	O
Tígris	B-Location
,	O
blómstraði	O
háþróuð	O
menning	O
um	O
1700	B-Money
f.	I-Money
Kr.	I-Money

Varðveist	O
hafa	O
hundruð	O
leirtaflna	O
með	O
stærðfræðilegu	O
efni	O
.	O

Tölur	O
voru	O
ritaðar	O
með	O
fleygtáknum	O
þannig	O
að	O
talan	O
1	O
var	O
rituð	O
með	O
lóðréttum	O
fleyg	O
en	O
10	O
með	O
láréttum	O
fleyg	O
.	O

Þannig	O
hafa	O
til	O
dæmis	O
fundist	O
leirtöflur	O
með	O
9-sinnum	O
töflunni	O
(	O
sjá	O
mynd	O
hér	O
til	O
hliðar	O
)	O
.	O

Út	O
frá	O
þeirri	O
töflu	O
og	O
öðrum	O
með	O
einföldum	O
textum	O
mátti	O
sjá	O
að	O
talnaritun	O
Babýloníumanna	B-Miscellaneous
var	O
í	O
sætiskerfi	O
þar	O
sem	O
grunntalan	O
var	O
60	O
,	O
á	O
sama	O
hátt	O
og	O
grunntalan	O
10	O
sem	O
við	O
notum	O
í	O
dag	O
.	O

Hvers	O
vegna	O
notum	O
við	O
sætiskerfi	O
og	O
hvaða	O
kosti	O
hefur	O
það	O
umfram	O
önnur	O
talnakerfi	O
?	O

Einfaldasta	O
leiðin	O
til	O
að	O
rita	O
tölur	O
er	O
að	O
skrá	O
strik	O
fyrir	O
hverja	O
einingu	O
.	O

Betri	O
yfirsýn	O
fæst	O
yfir	O
talninguna	O
ef	O
strikunum	O
er	O
raðað	O
í	O
hneppi	O
,	O
til	O
dæmis	O
fimm	O
strik	O
saman	O
eins	O
og	O
oft	O
er	O
gert	O
í	O
spilamennsku	O
.	O

Rómverskur	O
talnaritháttur	O
er	O
skyldur	O
þessum	O
rithætti	O
,	O
en	O
ef	O
til	O
vill	O
þrepi	O
ofar	O
í	O
þróuninni	O
.	O

Þá	O
táknar	O
bókstafurinn	O
I	O
eina	O
einingu	O
og	O
III	O
þrjár	O
einingar	O
,	O
en	O
bókstafurinn	O
V	O
látinn	O
tákna	O
fimm	O
einingar	O
,	O
X	O
tíu	O
einingar	O
,	O
L	O
fimmtíu	O
,	O
C	O
hundrað	O
,	O
D	O
fimm	O
hundruð	O
,	O
M	O
þúsund	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Galli	O
þessa	O
kerfis	O
er	O
að	O
sífellt	O
þarf	O
að	O
bæta	O
við	O
táknum	O
til	O
að	O
tákna	O
hærri	O
og	O
hærri	O
tölur	O
.	O

Rómversk	O
talnaritun	O
var	O
þó	O
notuð	O
í	O
Evrópu	B-Location
öldum	O
saman	O
en	O
reikningar	O
fóru	O
fram	O
á	O
talnagrindum	O
.	O

Þess	O
vegna	O
er	O
sætiskerfi	O
talna	O
dálítið	O
snilldarverk	O
.	O

Aðeins	O
þarf	O
að	O
nota	O
tíu	O
tákn	O
,	O
talnatáknin	O
1	O
,	O
2	O
,	O
3	O
,	O
4	O
,	O
5	O
,	O
6	O
,	O
7	O
,	O
8	O
og	O
9	O
,	O
og	O
eitt	O
tákn	O
að	O
auki	O
0	O
,	O
til	O
að	O
tákna	O
auð	O
sæti	O
.	O

Teinar	O
í	O
talnagrindum	O
tákna	O
einingu	O
,	O
tug	O
,	O
hundrað	O
og	O
svo	O
framvegis	O
og	O
líta	O
má	O
á	O
talnagrind	O
sem	O
undanfara	O
talnaritunar	O
með	O
sætiskerfi	O
.	O

Sætistalnaritun	O
breiddist	O
út	O
um	O
Evrópu	B-Location
á	O
síðmiðöldum	O
og	O
olli	O
mikilli	O
byltingu	O
í	O
færni	O
manna	O
til	O
að	O
fara	O
með	O
tölur	O
.	O

Oft	O
er	O
miðað	O
við	O
bókina	O
Liber	B-Miscellaneous
abaci	I-Miscellaneous
sem	O
rituð	O
er	O
1202	B-Date
af	O
ítalanum	O
Leonardo	B-Person
frá	I-Person
Pisa	I-Person
,	O
sem	O
nefndur	O
var	O
Fibonacci	B-Person
,	O
sonur	O
Bonaccis	B-Person
.	O

Bonacci	B-Person
var	O
kaupmaður	O
sem	O
verslaði	O
við	O
arabískar	O
þjóðir	O
en	O
sætiskerfi	O
barst	O
frá	O
Aröbum	B-Miscellaneous
sem	O
höfðu	O
lært	O
talnaritunina	O
af	O
Indverjum	B-Miscellaneous
.	O

Þekktastur	O
arabískra	O
höfunda	O
var	O
Mohamed	B-Person
ibn	I-Person
Musa	I-Person
al-Kwarizmi	I-Person
sem	O
ritaði	O
kennslubók	O
í	O
indverskum	O
reikningi	O
og	O
aðra	O
um	O
það	O
sem	O
nú	O
nefnist	O
algebra	O
.	O

En	O
hvað	O
er	O
þá	O
sætiskerfi	O
?	O

Í	O
stuttu	O
máli	O
fer	O
gildi	O
einstakra	O
tölustafa	O
eftir	O
sæti	O
þeirra	O
í	O
tölunni	O
.	O

Tökum	O
dæmi	O
af	O
tölunni	O
587.052	O
.	O

Í	O
þessari	O
talnasamstæðu	O
kemur	O
tölustafurinn	O
5	O
tvisvar	O
sinnum	O
fyrir	O
.	O

Hægra	O
megin	O
merkir	O
hann	O
5	O
tugir	O
en	O
vinstra	O
megin	O
5	O
hundruð	O
þúsund	O
.	O

Töluna	O
má	O
liða	O
þannig	O
niður	O
:	O

5	O
·	O
100000	O
+	O
8	O
·	O
10000	O
+	O
7	O
·	O
1000	O
+	O
0	O
·	O
100	O
+	O
5	O
·	O
10	O
+	O
2	O

Í	O
öllum	O
liðum	O
kemur	O
fyrir	O
veldi	O
af	O
10	O
og	O
veldið	O
hækkar	O
frá	O
hægri	O
til	O
vinstri	O
:	O

5	O
·	O
105	O
+	O
8	O
·	O
104	O
+	O
7	O
·	O
103	O
+	O
0	O
·	O
102	O
+	O
5	O
·	O
101	O
+	O
2	O
·	O
100	O

Auðséð	O
er	O
að	O
þannig	O
mætti	O
halda	O
áfram	O
með	O
hækkandi	O
veldi	O
eins	O
langt	O
til	O
vinstri	O
og	O
óskað	O
er	O
.	O

Engin	O
takmörk	O
eru	O
fyrir	O
því	O
hve	O
stórar	O
tölur	O
er	O
hægt	O
að	O
rita	O
með	O
þessum	O
hætti	O
.	O

Í	O
íslensku	O
ritgerðinni	O
Algorismus	B-Miscellaneous
frá	O
13.	B-Date
öld	I-Date
segir	O
:	O

-	O
...	O

sifra	O
(	O
núll	O
)	O
merkir	O
ekkert	O
fyrir	O
sig	O
en	O
hún	O
gerir	O
stað	O
og	O
gefur	O
öðrum	O
fígúrum	O
merking	O
»	O
.	O

Hlutverk	O
núllsins	O
er	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
að	O
marka	O
auð	O
sæti	O
og	O
kom	O
það	O
ekki	O
til	O
sögunnar	O
fyrr	O
en	O
seint	O
í	O
þróunarsögu	O
talnahugtaksins	O
en	O
reyndist	O
vera	O
lykilhugtak	O
í	O
sætistalnarituninni	O
.	O

En	O
hvers	O
vegna	O
veldi	O
af	O
tíu	O
?	O

Eflaust	O
tengist	O
það	O
þeirri	O
staðreynd	O
að	O
maðurinn	O
er	O
með	O
tíu	O
fingur	O
.	O

En	O
tíu	O
er	O
ekki	O
eina	O
grunntalan	O
sem	O
notuð	O
hefur	O
verið	O
.	O

Í	O
fornum	O
ritum	O
íslenskum	O
var	O
gjarnan	O
talið	O
í	O
tylftum	O
og	O
stórt	O
hundrað	O
voru	O
tíu	O
tylftir	O
.	O

Menningarþjóðin	O
Babýloníumenn	B-Miscellaneous
,	O
sem	O
bjó	O
í	O
landinu	O
milli	O
fljótanna	O
Efrat	B-Location
og	O
Tígris	B-Location
þar	O
sem	O
Írak	B-Location
er	O
nú	O
,	O
hafði	O
tamið	O
sér	O
háþróaða	O
talnaritun	O
um	O
1700	B-Money
f.	I-Money
Kr.	I-Money
og	O
hefur	O
vitnisburður	O
um	O
það	O
varðveist	O
á	O
leirtöflum	O
.	O

Babýloníumenn	B-Miscellaneous
notuðu	O
sætistalnaritun	O
með	O
grunntölunni	O
60	O
.	O

Þar	O
sem	O
grunntalan	O
var	O
svo	O
há	O
var	O
ekki	O
eins	O
mikil	O
þörf	O
fyrir	O
núll	O
og	O
í	O
tugakerfi	O
og	O
skilja	O
varð	O
af	O
samhenginu	O
hvert	O
gildi	O
sætisins	O
var	O
.	O

Leifar	O
af	O
þessari	O
talnaritun	O
er	O
að	O
finna	O
í	O
tímatalinu	O
,	O
þar	O
sem	O
klukkustundin	O
er	O
60	O
mínútur	O
og	O
mínútan	O
60	O
sekúndur	O
.	O

Kostir	O
sætistalnaritunar	O
halda	O
sér	O
þótt	O
valin	O
sé	O
hvaða	O
önnur	O
náttúrleg	O
tala	O
sem	O
er	O
.	O

Látum	O
g	O
vera	O
grunntölu	O
.	O

Þá	O
mætti	O
rita	O
:	O

...	O

+	O
f	O
·	O
g5	O
+	O
e	O
·	O
g4	O
+	O
d	O
·	O
g3	O
+	O
c	O
·	O
g2	O
+	O
b	O
·	O
g1	O
+	O
a	O
·	O
g0	O

Ekki	O
er	O
gott	O
að	O
nota	O
mjög	O
stóra	O
grunntölu	O
því	O
þá	O
þurfum	O
við	O
mörg	O
talnatákn	O
.	O

Að	O
sumu	O
leyti	O
er	O
það	O
þó	O
kostur	O
að	O
grunntalan	O
sé	O
deilanleg	O
með	O
mörgum	O
tölum	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
12	O
og	O
60	O
eru	O
.	O

En	O
grunntala	O
,	O
sem	O
er	O
frumtala	O
eins	O
og	O
7	O
eða	O
11	O
,	O
hefði	O
einnig	O
sína	O
kosti	O
.	O

Sætistalnaritun	O
með	O
grunntölunni	O
2	O
,	O
minnstu	O
hugsanlegu	O
grunntölunni	O
,	O
hefur	O
fengið	O
feikimikil	O
not	O
í	O
tölvunarfræði	O
.	O

Þegar	O
grunntalan	O
er	O
tveir	O
þarf	O
aðeins	O
tvö	O
talnatákn	O
,	O
1	O
og	O
0	O
.	O

Slíkt	O
kerfi	O
nefnist	O
tvíundakerfi	O
.	O

Tvö	O
tákn	O
er	O
auðvelt	O
að	O
tákna	O
á	O
rafrænan	O
hátt	O
.	O

Þau	O
má	O
setja	O
fram	O
með	O
straum	O
/	O
ekki	O
straum	O
í	O
rafrás	O
,	O
kveikt	O
eða	O
slökkt	O
á	O
peru	O
,	O
+	O
eða	O
-	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Þetta	O
er	O
óspart	O
notað	O
í	O
tölvutækni	O
.	O

Tíu	O
fyrstu	O
tölurnar	O
í	O
tvíundakerfinu	O
eru	O
:	O

1	O
,	O
10	O
,	O
11	O
,	O
100	O
,	O
101	O
,	O
110	O
,	O
111	O
,	O
1000	O
,	O
1001	O
,	O
1010	O
.	O

Tvíundakerfi	O
er	O
sætiskerfi	O
með	O
grunntölunni	O
tveimur	O
samkvæmt	O
eftirfarandi	O
formi	O
þar	O
sem	O
bókstafirnir	O
a	O
,	O
b	O
,	O
c	O
,	O
...	O

tákna	O
1	O
eða	O
0	O
:	O

...	O

+	O
f	O
·	O
25	O
+	O
e	O
·	O
24	O
+	O
d	O
·	O
23	O
+	O
c	O
·	O
22	O
+	O
b	O
·	O
21	O
+	O
a	O
·	O
20	O

Skoðum	O
nú	O
tengsl	O
tvíunda	O
og	O
tugakerfis	O
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
því	O
að	O
athuga	O
töluna	O
10101tví	O
og	O
finna	O
talnagildi	O
hennar	O
í	O
tugakerfi	O
:	O

10101tví	O
=	O
1	O
·	O
24	O
+	O
0	O
·	O
23	O
+	O
1	O
·	O
22	O
+	O
0	O
·	O
21	O
+	O
1	O
·	O
20	O
=	O
16	O
+	O
0	O
+	O
4	O
+	O
0	O
+	O
1	O
=	O
21tug	O

Ekkert	O
er	O
því	O
til	O
fyrirstöðu	O
að	O
setja	O
kommu	O
í	O
tölu	O
sem	O
rituð	O
er	O
í	O
tvíundakerfi	O
og	O
halda	O
áfram	O
til	O
hægri	O
með	O
tölustafarununa	O
:	O

110,11tví	O
=	O
1	O
·	O
22	O
+	O
1	O
·	O
21	O
+	O
0	O
·	O
20	O
+	O
1	O
·	O
2-1	O
+	O
1	O
·	O
2-2	O
=	O
4	O
+	O
2	O
+	O
0	O
+	O
½	O
+	O
¼	O
=	O
6	O
¾	O
tug	O
.	O

Sýnt	O
er	O
að	O
tölur	O
ritaðar	O
í	O
tvíundakerfi	O
taka	O
töluvert	O
pláss	O
og	O
auk	O
þess	O
eru	O
ekki	O
auðlesnar	O
.	O

Þess	O
vegna	O
hefur	O
verið	O
þróað	O
nokkurs	O
konar	O
lestrarkerfi	O
fyrir	O
tvíundakerfi	O
þar	O
sem	O
sextán	O
er	O
grunntala	O
.	O

Þetta	O
kerfi	O
er	O
nefnt	O
sextándakerfi	O
(	O
e.	O
hexadecimal	O
system	O
)	O
.	O

Lesandanum	O
er	O
látið	O
eftir	O
að	O
gera	O
sér	O
þetta	O
kerfi	O
í	O
hugarlund	O
og	O
tengsl	O
þess	O
við	O
tvíundakerfi	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Hvað	O
er	O
stærðfræðitáknið	O
e	O
og	O
hvaða	O
tölu	O
stendur	O
það	O
fyrir	O
?	O

Táknið	O
e	O
stendur	O
fyrir	O
tölu	O
sem	O
byrjar	O
svona	O
:	O

e	O
=	O
2,71828182845904523536028..	O
.	O

Aukastafarunan	O
heldur	O
áfram	O
án	O
nokkurrar	O
reglu	O
á	O
sama	O
hátt	O
og	O
aukastafir	O
tölunnar	O
p	O
.	O

Raunar	O
eru	O
tölurnar	O
e	O
og	O
p	O
oft	O
flokkaðar	O
saman	O
og	O
taldar	O
til	O
torræðra	O
(	O
e.	O
transcendental	O
)	O
talna	O
.	O

Tölurnar	O
e	O
og	O
p	O
eru	O
óræðar	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
ferningsrætur	O
,	O
svo	O
sem	O
,	O
en	O
eru	O
að	O
því	O
leyti	O
torræðari	O
að	O
þær	O
geta	O
ekki	O
verið	O
lausn	O
á	O
«	O
venjulegri	O
»	O
jöfnu	O
(	O
margliðujöfnu	O
með	O
rauntölustuðlum	O
)	O
.	O

Þrátt	O
fyrir	O
torræðni	O
tölunnar	O
e	O
má	O
rita	O
hana	O
sem	O
óendanlega	O
runu	O
af	O
ræðum	O
tölum	O
:	O

Upphrópunarmerkið	O
er	O
útskýrt	O
í	O
þessu	O
svari	O
.	O

Talan	O
e	O
er	O
grundvöllur	O
náttúrlega	O
lograns	O
,	O
sem	O
táknaður	O
er	O
með	O
ln	O
á	O
vasareiknum	O
,	O
og	O
telst	O
því	O
,	O
«	O
náttúrlegri	O
»	O
tala	O
í	O
því	O
samhengi	O
en	O
til	O
dæmis	O
talan	O
10	O
.	O

Tíu-logrinn	O
er	O
táknaður	O
með	O
log	O
á	O
vasareiknum	O
.	O

Hvað	O
er	O
þá	O
logri	O
?	O

Í	O
upphafi	O
nýrrar	O
lærdómsaldar	O
í	O
stærðfræði	O
og	O
stjörnufræði	O
á	O
17.	B-Date
og	O
18	B-Date
öld	I-Date
fóru	O
menn	O
að	O
þurfa	O
að	O
reikna	O
með	O
mjög	O
stórum	O
tölum	O
.	O

Margföldun	O
og	O
deiling	O
stórra	O
talna	O
er	O
mjög	O
tímafrek	O
og	O
með	O
logrum	O
fundu	O
menn	O
leið	O
til	O
að	O
snúa	O
þeim	O
yfir	O
í	O
samlagningu	O
og	O
frádrátt	O
.	O

Valin	O
var	O
grunntala	O
,	O
til	O
dæmis	O
10	O
,	O
og	O
fundið	O
hvaða	O
veldi	O
þyrfti	O
að	O
hefja	O
10	O
í	O
til	O
að	O
fá	O
upphaflegu	O
töluna	O
.	O

Til	O
dæmis	O
er	O

2	O
=	O
100,3010	O
og	O
3	O
=	O
100,4771	O

Þá	O
er	O
talan	O
0,3010	O
tíu-logrinn	O
af	O
2	O
og	O
0,4771	O
tíu-logrinn	O
af	O
3	O
.	O

Nú	O
má	O
reikna	O
:	O

2	O
·	O
3	O
=	O
100,3010	O
·	O
100,4771	O
=	O
100,3010+0,4771	O
=	O
100,7781	O
=	O
6	O

Þetta	O
er	O
að	O
sjálfsögðu	O
óþarfa	O
fyrirhöfn	O
við	O
að	O
margfalda	O
saman	O
2	O
og	O
3	O
en	O
sjá	O
má	O
í	O
hendi	O
sér	O
að	O
þessi	O
aðferð	O
gæti	O
verið	O
hentug	O
ef	O
margfalda	O
þarf	O
saman	O
tvær	O
fjögurra	O
stafa	O
tölur	O
eða	O
stærri	O
.	O

Þá	O
má	O
spyrja	O
hvernig	O
veldisvísarnir	O
(	O
lograrnir	O
)	O
voru	O
fundnir	O
.	O

Þeir	O
voru	O
reiknaðir	O
fyrir	O
allmargar	O
tölur	O
í	O
eitt	O
skipti	O
fyrir	O
öll	O
og	O
gefnir	O
út	O
í	O
töflum	O
.	O

Síðan	O
eru	O
ákveðnar	O
reglur	O
um	O
það	O
hvernig	O
finna	O
má	O
logra	O
annarra	O
talna	O
út	O
frá	O
logrunum	O
í	O
töflunni	O
.	O

Það	O
kom	O
fljótt	O
í	O
ljós	O
að	O
talan	O
e	O
var	O
á	O
ýmsan	O
hátt	O
heppilegri	O
en	O
10	O
sem	O
grunntala	O
logra	O
.	O

Það	O
kemur	O
til	O
af	O
þeim	O
eiginleikum	O
tölunnar	O
e	O
að	O
fyrir	O
lág	O
gildi	O
á	O
x	O
.	O

Til	O
dæmis	O
er	O

Talan	O
e	O
er	O
því	O
heppileg	O
grunntala	O
þegar	O
reikna	O
skal	O
logra	O
af	O
mjög	O
smáum	O
tölum	O
.	O

Táknið	O
e	O
fyrir	O
þessa	O
tölu	O
er	O
eignað	O
svissneska	O
stærðfræðingnum	O
Euler	B-Person
.	O

Euler	B-Person
setti	O
fram	O
tillögu	O
um	O
þessa	O
nafngift	O
er	O
hann	O
var	O
21	O
árs	O
gamall	O
.	O

Hann	O
var	O
þá	O
ráðinn	O
til	O
starfa	O
við	O
hirðina	O
í	O
St.	B-Location
Pétursborg	I-Location
og	O
nafngiftin	O
kemur	O
fram	O
í	O
grein	O
sem	O
hann	O
ritaði	O
þar	O
og	O
nefndi	O
«	O
Hugleiðingar	B-Miscellaneous
um	I-Miscellaneous
tilraunir	I-Miscellaneous
sem	I-Miscellaneous
nýlega	I-Miscellaneous
voru	I-Miscellaneous
gerðar	I-Miscellaneous
um	I-Miscellaneous
að	I-Miscellaneous
skjóta	I-Miscellaneous
af	I-Miscellaneous
fallbyssu	I-Miscellaneous
»	O
.	O

Talan	O
e	O
er	O
oft	O
nefnd	O
Eulers	B-Person
tala	O
en	O
þó	O
er	O
ekki	O
talið	O
að	O
Euler	B-Person
hafi	O
nefnt	O
hana	O
í	O
höfuðið	O
á	O
sjálfum	O
sér	O
heldur	O
var	O
e	O
næsti	O
sérhljóðinn	O
á	O
eftir	O
a	O
sem	O
Euler	B-Person
notaði	O
til	O
að	O
tákna	O
aðrar	O
grunntölur	O
fyrir	O
logra	O
.	O

Töluna	O
e	O
má	O
einnig	O
telja	O
náttúrlega	O
á	O
annan	O
hátt	O
.	O

Meginferlum	O
lífsins	O
,	O
vexti	O
og	O
hrörnun	O
,	O
verður	O
einmitt	O
best	O
lýst	O
á	O
stærðfræðilegan	O
hátt	O
með	O
svonefndum	O
vísisföllum	O
,	O
það	O
er	O
ýmsum	O
afbrigðum	O
af	O
fallinu	O
y	O
=	O
ex	O
.	O

Talan	O
e	O
er	O
því	O
mikilvæg	O
tala	O
í	O
vísindagreinum	O
sem	O
nota	O
stærðfræðiföll	O
eins	O
og	O
líkindafræði	O
og	O
tölfræði	O
,	O
líffræði	O
og	O
eðlisfræði	O
,	O
verkfræði	O
og	O
jafnvel	O
hagfræði	O
.	O

Til	O
eru	O
tvö	O
óendanleg	O
keðjubrot	O
sem	O
tákna	O
e	O
og	O
eru	O
eignuð	O
Euler	B-Person
.	O

Annað	O
þeirra	O
er	O

Hitt	O
er	O

Ekki	O
verður	O
svo	O
skilið	O
við	O
töluna	O
e	O
að	O
ónefndar	O
séu	O
tvær	O
algengar	O
leiðir	O
til	O
að	O
skilgreina	O
hana	O
.	O

Sú	O
fyrri	O
fjallar	O
um	O
ferilinn	O
y	O
=	O
1/x	O
.	O

Ef	O
flatarmálið	O
undir	O
þessum	O
ferli	O
er	O
reiknað	O
niður	O
að	O
x-ás	O
frá	O
x	O
=	O
1	O
þá	O
er	O
spurningin	O
hvert	O
gildi	O
x	O
sé	O
þegar	O
flatarmálið	O
er	O
nákvæmlega	O
1	O
.	O

Svarið	O
er	O
e.	O

Um	O
hina	O
leiðina	O
er	O
þetta	O
að	O
segja	O
:	O
Öllum	O
má	O
vera	O
ljóst	O
að	O
það	O
gefur	O
meiri	O
afrakstur	O
að	O
reikna	O
6%	B-Percent
vexti	O
af	O
höfuðstól	O
tvisvar	O
á	O
ári	O
og	O
bæta	O
þeim	O
jafnharðan	O
við	O
höfuðstólinn	O
í	O
stað	O
þess	O
að	O
reikna	O
12%	B-Percent
vexti	O
einu	O
sinni	O
á	O
ári	O
.	O

Enn	O
hærri	O
verður	O
afraksturinn	O
ef	O
reiknaðir	O
eru	O
4%	B-Percent
vextir	O
þrisvar	O
á	O
ári	O
eða	O
3%	B-Percent
vextir	O
fjórum	O
sinnum	O
á	O
ári	O
.	O

Þannig	O
mætti	O
stytta	O
vaxtatímabilin	O
og	O
deila	O
niður	O
vaxtaprósentunni	O
eins	O
oft	O
og	O
óskað	O
er	O
.	O

Vextirnir	O
leggjast	O
strax	O
við	O
höfuðstólinn	O
og	O
taka	O
að	O
bera	O
vaxtavexti	O
.	O

En	O
aukningin	O
á	O
afrakstrinum	O
hefur	O
takmörk	O
.	O

Ef	O
1	B-Money
þúsund	I-Money
kr.	I-Money
eru	O
ávaxtaðar	O
með	O
100%	B-Percent
ársvöxtum	O
í	O
óendanlega	O
smáum	O
vaxtatímabilum	O
í	O
eitt	O
ár	O
verður	O
upphæðin	O
í	O
lok	O
ársins	O
e	O
þúsund	O
kr.	O

Á	O
formlegan	O
hátt	O
er	O
þessi	O
staðhæfing	O
sett	O
fram	O
þannig	O
:	O

Að	O
lokum	O
má	O
nefna	O
að	O
e	O
er	O
ein	O
talan	O
í	O
frægri	O
jöfnu	O
sem	O
sumir	O
telja	O
fegurstu	O
jöfnu	O
stærðfræðinnar	O
.	O

Til	O
að	O
skoða	O
þá	O
jöfnu	O
þarf	O
að	O
leiða	O
fram	O
til	O
sögunnar	O
töluna	O
i	O
en	O

Jafnan	O
er	O
eip	O
+	O
1	O
=	O
0	O

Jafnan	O
er	O
raunar	O
jafngild	O
jöfnunni	O
cos	O
p	O
=	O
-1	O
en	O
af	O
þessum	O
jöfnum	O
er	O
önnur	O
saga	O
sem	O
ekki	O
verður	O
rakin	O
hér	O
.	O

Hvert	O
er	O
upphaf	O
algebru	O
og	O
hvenær	O
barst	O
hún	O
til	O
Evrópu	B-Location
?	O

Þegar	O
flett	O
er	O
upp	O
í	O
ritum	O
um	O
sögu	O
stærðfræðinnar	O
er	O
að	O
finna	O
klausur	O
um	O
algebru	O
meðal	O
menningarþjóða	O
í	O
Egyptalandi	B-Location
,	O
Babýloníu	B-Location
og	O
Kína	B-Location
löngu	O
fyrir	O
daga	O
Krists	B-Person
.	O

Þessar	O
þjóðir	O
fengust	O
við	O
algebru	O
í	O
þeim	O
skilningi	O
að	O
menn	O
leystu	O
til	O
dæmis	O
fyrsta	O
stigs	O
jöfnur	O
með	O
einni	O
eða	O
tveimur	O
óþekktum	O
stærðum	O
,	O
þekktu	O
Pýþagórasarreglu	B-Miscellaneous
og	O
gátu	O
leyst	O
annars	O
stigs	O
jöfnur	O
.	O

Menn	O
notuðu	O
hins	O
vegar	O
forskriftir	O
til	O
að	O
gera	O
þetta	O
í	O
stað	O
bókstafa	O
eins	O
og	O
gert	O
er	O
í	O
eiginlegri	O
algebru	O
.	O

Önnur	O
bók	O
hins	O
merka	O
rits	O
Undirstöður	B-Miscellaneous
,	O
Elementa	B-Miscellaneous
eftir	O
Evklíð	B-Person
(	O
um	O
325-265	B-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
)	O
frá	O
því	O
um	O
300	B-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
,	O
fjallar	O
að	O
mestu	O
leyti	O
um	O
efni	O
sem	O
nú	O
telst	O
til	O
algebru	O
.	O

Þar	O
eru	O
til	O
dæmis	O
reglurnar	O
a	O
(	O
b	O
+	O
c	O
+	O
d	O
)	O
=	O
ab	O
+	O
ac	O
+	O
ad	O
og	O
(	O
a	O
+	O
b	O
)	O
2	O
=	O
a2	O
+	O
2ab	O
+	O
b2	O
birtar	O
undir	O
merkjum	O
flatarmyndafræði	O
og	O
rúmfræði	O
ásamt	O
fleiri	O
reglum	O
sem	O
auðveldlega	O
má	O
yfirfæra	O
á	O
táknmál	O
algebru	O
.	O

Meðal	O
þeirra	O
er	O
að	O
finna	O
lausn	O
annars	O
stigs	O
jöfnu	O
.	O

Venjan	O
er	O
þó	O
að	O
telja	O
algebru	O
upprunna	O
í	O
hinu	O
islamska	O
menningarríki	O
sem	O
reis	O
á	O
Arabaskaga	B-Location
á	O
7.	B-Date
öld	I-Date
og	O
breiddist	O
síðan	O
út	O
um	O
Miðausturlönd	B-Location
og	O
Norður-Afríku	B-Location
.	O

Arabar	B-Miscellaneous
tóku	O
lausnir	O
jafna	O
í	O
arf	O
frá	O
Babýloníumönnum	B-Miscellaneous
,	O
tengdu	O
við	O
gríska	O
rúmfræði	O
og	O
sköpuðu	O
úr	O
því	O
nýja	O
algebru	O
.	O

Í	O
ritum	O
islamska	O
stærðfræðingsins	O
Thabit	B-Person
ibn	I-Person
Qurra	I-Person
(	O
836	B-Date
-	I-Date
901	I-Date
)	O
vísar	O
hann	O
til	O
reglna	O
úr	O
riti	O
Evklíðs	B-Person
til	O
að	O
sanna	O
framsetningu	O
sína	O
á	O
lausn	O
annars	O
stigs	O
jöfnu	O
.	O

Orðið	O
algebra	O
er	O
rakið	O
til	O
bókar	O
islamska	O
höfundarins	O
al-Kwarizmis	B-Person
(	O
um	O
780	B-Date
-	I-Date
850	I-Date
)	O
,	O
Al-kitab	B-Miscellaneous
al-muhtasar	I-Miscellaneous
fi	I-Miscellaneous
hisab	I-Miscellaneous
al-jabr	I-Miscellaneous
wa-l-muqabala	I-Miscellaneous
(	O
lauslega	O
þýtt	O
:	O
Reikningar	B-Miscellaneous
um	I-Miscellaneous
endursköpun	I-Miscellaneous
jafnvægis	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
samanburð	I-Miscellaneous
)	O
.	O

Orðið	O
'	O
al-jabr	O
'	O
hefur	O
ummyndast	O
í	O
orðið	O
algebra	O
í	O
evrópskum	O
tungumálum	O
.	O

Að	O
sögn	O
höfundar	O
fjallar	O
bókin	O
um	O
þá	O
reikninga	O
sem	O
menn	O
þurfa	O
á	O
að	O
halda	O
varðandi	O
arf	O
,	O
sjóði	O
,	O
skiptingu	O
,	O
málsókn	O
,	O
viðskipti	O
,	O
landmælingu	O
,	O
hönnun	O
skurða	O
,	O
flatar-	O
og	O
rúmmálsútreikninga	O
og	O
marvísleg	O
önnur	O
efni	O
.	O

Ætlun	O
al-Kwarizmis	B-Person
var	O
því	O
að	O
setja	O
saman	O
handbók	O
um	O
hagnýt	O
efni	O
en	O
ekki	O
fræðileg	O
.	O

Höfundur	O
hefur	O
þó	O
orðið	O
fyrir	O
töluverðum	O
áhrifum	O
af	O
grískum	O
ritum	O
um	O
stærðfræði	O
svo	O
að	O
bókin	O
er	O
allfræðileg	O
.	O

Þar	O
eru	O
gefnar	O
aðferðir	O
til	O
lausna	O
á	O
sex	O
gerðum	O
jafna	O
.	O

Al-Kwarizmi	B-Person
ritaði	O
aðra	O
bók	O
um	O
talnareikning	O
þar	O
sem	O
indóarabískar	O
tölur	O
og	O
tilheyrandi	O
reikniaðgerðir	O
eru	O
kynntar	O
.	O

Nánar	O
er	O
sagt	O
frá	O
henni	O
í	O
svari	O
Snorra	B-Person
Agnarssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hvernig	O
er	O
orðið	O
algrím	O
til	O
komið	O
?	O

Bækur	O
hans	O
tvær	O
höfðu	O
geysimikil	O
áhrif	O
eftir	O
að	O
þær	O
bárust	O
inn	O
í	O
evrópskan	O
menningarheim	O
í	O
þýðingum	O
og	O
endursögnum	O
á	O
12.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Á	O
Ítalíu	B-Location
og	O
síðar	O
víðar	O
um	O
Evrópu	B-Location
fóru	O
verslun	O
og	O
viðskipti	O
í	O
vöxt	O
á	O
næstu	O
öldum	O
.	O

Þá	O
varð	O
til	O
stétt	O
stórumsvifamanna	O
sem	O
tók	O
að	O
nota	O
indóarabískar	O
tölur	O
og	O
reikniaðgerðir	O
í	O
viðskiptum	O
og	O
bókhaldi	O
.	O

Þörf	O
varð	O
á	O
sérstakri	O
stétt	O
manna	O
sem	O
fékkst	O
við	O
að	O
reikna	O
.	O

Þeir	O
nefndust	O
á	O
ítölsku	O
maestri	O
d	O
'	O
abbaco	O
,	O
abakistar	O
eða	O
reiknigrindarmenn	O
.	O

Abakistar	O
rituðu	O
bækur	O
um	O
listir	O
sína	O
og	O
kenndu	O
sonum	O
viðskiptajöfranna	O
í	O
nýjum	O
skólum	O
utan	O
hefðbundinna	O
háskóla	O
.	O

Í	O
kjölfarið	O
fengust	O
menn	O
við	O
talnaþrautir	O
og	O
urðu	O
sífellt	O
leiknari	O
að	O
leysa	O
jöfnur	O
.	O

Islömsk	O
algebra	O
var	O
alfarið	O
í	O
samfelldu	O
máli	O
án	O
táknmáls	O
og	O
er	O
því	O
ekki	O
bókstafareikningur	O
í	O
nútímaskilningi	O
.	O

Þótt	O
menn	O
kynnu	O
að	O
leysa	O
jöfnur	O
voru	O
ekki	O
notuð	O
tákn	O
fyrir	O
óþekktar	O
stærðir	O
eða	O
veldi	O
af	O
þeim	O
.	O

Allir	O
reikningar	O
voru	O
skýrðir	O
út	O
með	O
orðum	O
.	O

Sama	O
máli	O
gegndi	O
um	O
stærðfræði	O
abakista	O
á	O
Ítalíu	B-Location
en	O
á	O
fjórtándu	B-Date
og	O
fimmtándu	B-Date
öld	I-Date
þróuðust	O
skammstafanir	O
sem	O
urðu	O
vísir	O
að	O
táknmáli	O
.	O

Dæmi	O
um	O
þær	O
voru	O
C	O
fyrir	O
'	O
cosa	O
'	O
,	O
hlut	O
eða	O
óþekkta	O
stærð	O
,	O
Ce	O
fyrir	O
'	O
censo	O
'	O
eða	O
ferning	O
,	O
annað	O
veldi	O
.	O

og	O
Cu	O
fyrir	O
'	O
cubo	O
'	O
eða	O
tening	O
,	O
þriðja	O
veldi	O
.	O

Viðfangsefnin	O
voru	O
talnadæmi	O
og	O
negatífar	O
lausnir	O
á	O
jöfnum	O
komu	O
ekki	O
fyrir	O
.	O

Undir	O
lok	O
15.	B-Date
aldar	I-Date
komu	O
fram	O
táknin	O
og	O
fyrir	O
'	O
più	O
'	O
og	O
'	O
meno	O
'	O
,	O
plús	O
og	O
mínus	O
.	O

Jafnframt	O
því	O
tóku	O
menn	O
að	O
glíma	O
við	O
lausnir	O
jafna	O
af	O
hærri	O
stigi	O
en	O
tveimur	O
.	O

Svipuð	O
þróun	O
varð	O
víðar	O
um	O
Evrópu	B-Location
.	O

Menn	O
glímdu	O
við	O
jöfnur	O
og	O
táknmál	O
þróaðist	O
.	O

Aðgerðatáknin	O
+	O
og	O
-	O
birtust	O
í	O
þýskum	O
bókum	O
snemma	O
á	O
16.	B-Date
öld	I-Date
og	O
sömuleiðis	O
Ö	O
fyrir	O
ferningsrót	O
.	O

Á	O
sextándu	O
öld	O
höfðu	O
menn	O
náð	O
eins	O
langt	O
og	O
komist	O
varð	O
með	O
islamska	O
algebru	O
.	O

Þeir	O
gátu	O
leyst	O
jöfnur	O
allt	O
að	O
fjórða	O
stigi	O
en	O
táknmálinu	O
var	O
áfátt	O
.	O

Tákn	O
voru	O
notuð	O
fyrir	O
óþekktar	O
stærðir	O
og	O
veldi	O
en	O
ekki	O
fyrir	O
stuðla	O
jöfnunnar	O
.	O

Eina	O
leiðin	O
til	O
að	O
skýra	O
aðferðir	O
við	O
að	O
leysa	O
jöfnur	O
var	O
að	O
nota	O
töluleg	O
dæmi	O
.	O

Hvergi	O
var	O
formúlur	O
að	O
finna	O
,	O
til	O
dæmis	O
formúlu	O
fyrir	O
lausn	O
annars	O
stigs	O
jöfnu	O
sem	O
hver	O
framhaldsskólanemi	O
um	O
aldahvörfin	O
2000	B-Date
kannast	O
við	O
.	O

Með	O
Frakkanum	B-Location
François	B-Person
Viete	I-Person
(	O
1540	B-Date
-	I-Date
1603	I-Date
)	O
beindist	O
algebra	O
inn	O
á	O
nýjar	O
brautir	O
.	O

Í	O
verkum	O
sínum	O
sameinaði	O
Viete	B-Person
þekkingu	O
á	O
islamskri	O
algebru	O
og	O
grískri	O
rúmfræði	O
úr	O
nýþýddum	O
forngrískum	O
ritum	O
.	O

Rithætti	O
hans	O
var	O
enn	O
í	O
ýmsu	O
ábótavant	O
frá	O
nútímasjónarmiði	O
;	O
hann	O
notaði	O
til	O
dæmis	O
ekki	O
jafnaðarmerki	O
heldur	O
orð	O
,	O
'	O
aequitus	O
'	O
,	O
og	O
C2	O
ritaði	O
hann	O
'	O
C	O
quadratum	O
'	O
.	O

En	O
það	O
sem	O
skipti	O
sköpum	O
var	O
að	O
Viete	B-Person
tók	O
upp	O
bókstafi	O
fyrir	O
talnafasta	O
og	O
losnaði	O
þannig	O
úr	O
viðjum	O
talnadæma	O
og	O
langorðra	O
útskýringa	O
sem	O
forverar	O
hans	O
voru	O
bundnir	O
í	O
.	O

Með	O
því	O
að	O
nota	O
bókstafi	O
um	O
talnafasta	O
var	O
auðveldara	O
að	O
beina	O
athygli	O
að	O
tilurð	O
lausnar	O
á	O
jöfnu	O
fremur	O
en	O
að	O
einblína	O
á	O
lausnina	O
sjálfa	O
.	O

Í	O
ritum	O
sínum	O
sýnir	O
Viete	B-Person
ýmsar	O
alkunnar	O
algebruumritanir	O
í	O
fyrsta	O
skipti	O
á	O
táknmáli	O
,	O
að	O
vísu	O
með	O
þeim	O
takmörkunum	O
sem	O
lýst	O
hefur	O
verið	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
má	O
nefna	O
hina	O
alkunnu	O
reglu	O
(	O
A	O
-	O
B	O
)	O
sinnum	O
(	O
A	O
+	O
B	O
)	O
er	O
jafnt	O
(	O
A2	O
-	O
B2	O
)	O
sem	O
hafði	O
löngu	O
fyrr	O
verið	O
tjáð	O
með	O
orðum	O
í	O
ritum	O
Forngrikkja	B-Miscellaneous
.	O

Til	O
marks	O
um	O
þróun	O
algebrunnar	O
á	O
1350	O
ára	O
tímabili	O
er	O
athyglisvert	O
að	O
skoða	O
dæmi	O
þar	O
sem	O
gefnar	O
eru	O
summa	O
tveggja	O
talna	O
og	O
mismunur	O
sömu	O
talna	O
.	O

Þetta	O
dæmi	O
leysti	O
Diofantus	B-Person
um	O
miðja	O
þriðju	B-Date
öld	I-Date
eftir	I-Date
Krist	I-Date
með	O
tölum	O
.	O

Jordanus	B-Person
de	I-Person
Nemore	I-Person
(	O
1230-1260	B-Date
)	O
leysti	O
sama	O
dæmi	O
á	O
fyrri	O
hluta	O
13.	B-Date
aldar	I-Date
með	O
orðum	O
eingöngu	O
en	O
Viete	B-Person
leysti	O
dæmið	O
með	O
táknmáli	O
.	O

Saga	O
algebrunnar	O
er	O
þannig	O
saga	O
aldalangrar	O
þróunar	O
þar	O
sem	O
ólíkir	O
straumar	O
menningar	O
fléttast	O
saman	O
og	O
renna	O
stoðum	O
undir	O
stærðfræði	O
eins	O
og	O
hún	O
er	O
iðkuð	O
nú	O
um	O
þúsaldarmót	O
.	O

Nútíma	O
algebra	O
felur	O
í	O
sér	O
öflugt	O
táknmál	O
til	O
að	O
tjá	O
flóknar	O
hugmyndir	O
á	O
einföldu	O
og	O
skýru	O
formi	O
.	O

Sérhvert	O
ungmenni	O
sem	O
hefur	O
nám	O
í	O
algebru	O
þarf	O
samt	O
sem	O
áður	O
að	O
byrja	O
á	O
byrjuninni	O
og	O
öðlast	O
skilning	O
út	O
frá	O
sínum	O
reynsluheimi	O
.	O

Rætt	O
er	O
um	O
hvort	O
ekki	O
sé	O
rétt	O
að	O
beita	O
orðræðu	O
og	O
talnadæmum	O
jafnhliða	O
táknmálinu	O
í	O
algebrukennslu	O
meira	O
en	O
oft	O
hefur	O
tíðkast	O
til	O
að	O
auðvelda	O
ungum	O
nemum	O
fyrstu	O
skrefin	O
inn	O
í	O
þennan	O
framandi	O
hugmyndaheim	O
.	O

Slíkt	O
væri	O
óneitanlega	O
í	O
góðu	O
samræmi	O
við	O
þróun	O
algebrunnar	O
eins	O
og	O
henni	O
hefur	O
verið	O
lýst	O
hér	O
.	O

Hver	O
fann	O
upp	O
stærðfræðina	O
?	O

«	O
Guð	B-Person
fann	O
upp	O
heilu	O
tölurnar	O
,	O
allt	O
annað	O
eru	O
mannanna	O
verk	O
»	O
er	O
haft	O
eftir	O
Kronecker	B-Person
,	O
einum	O
af	O
höfuðstærðfræðingum	O
19.	B-Date
aldar	I-Date
.	O

Öll	O
menningarsamfélög	O
hafa	O
einhverja	O
aðferð	O
til	O
að	O
kasta	O
tölu	O
á	O
tiltekinn	O
fjölda	O
.	O

Að	O
þessu	O
leyti	O
mætti	O
segja	O
að	O
enginn	O
hafi	O
fundið	O
upp	O
stærðfræðina	O
heldur	O
sé	O
hún	O
samofin	O
menningunni	O
og	O
af	O
Guði	B-Person
gefin	O
ef	O
menn	O
vilja	O
líta	O
svo	O
á	O
.	O

Hvenær	O
varð	O
þá	O
«	O
allt	O
annað	O
»	O
til	O
?	O

Vitað	O
er	O
um	O
forna	O
menningu	O
í	O
Babýloníu	B-Location
,	O
þar	O
sem	O
nú	O
er	O
Írak	B-Location
,	O
og	O
í	O
Egyptalandi	B-Location
þar	O
sem	O
töluverð	O
þekking	O
hafði	O
safnast	O
fyrir	O
um	O
stærðfræðileg	O
efni	O
um	O
1700	B-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
.	O

Um	O
þetta	O
bera	O
vitni	O
leirtöflur	O
frá	O
Babýlóníu	B-Location
og	O
egypsk	O
skjöl	O
sem	O
varðveist	O
hafa	O
,	O
rituð	O
á	O
papýrus	O
.	O

Nokkru	O
yngri	O
eru	O
kínversk	O
rit	O
um	O
stærðfræði	O
og	O
indversku	O
Vedabækurnar	B-Miscellaneous
þar	O
sem	O
er	O
að	O
finna	O
þátt	O
um	O
stærðfræði	O
.	O

Í	O
framangreindum	O
ritum	O
er	O
að	O
finna	O
talnaritun	O
þessara	O
þjóða	O
,	O
reikningsaðferðir	O
og	O
jafnvel	O
aðferðir	O
við	O
að	O
leysa	O
jöfnur	O
.	O

Þær	O
bera	O
þess	O
vitni	O
að	O
menn	O
kunnu	O
að	O
reikna	O
flatarmál	O
rétthyrninga	O
,	O
þríhyrninga	O
og	O
jafnvel	O
trapiza	O
.	O

Þessar	O
þjóðir	O
kunnu	O
að	O
reikna	O
ummál	O
hrings	O
með	O
mismikilli	O
nákvæmni	O
og	O
gátu	O
einnig	O
námundað	O
flatarmál	O
hrings	O
.	O

Mismunandi	O
var	O
hvort	O
menn	O
komu	O
auga	O
á	O
samhengið	O
milli	O
ummáls	O
og	O
flatarmáls	O
sem	O
fólgið	O
er	O
í	O
hlutfallsfastanum	O
p	O
.	O

Þá	O
má	O
víða	O
finna	O
þess	O
vott	O
að	O
menn	O
hafi	O
þekkt	O
reglu	O
þá	O
sem	O
nú	O
er	O
kennd	O
við	O
gríska	O
stærðfræðinginn	O
Pýþagóras	B-Person
,	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
fyrir	O
tiltekin	O
gildi	O
.	O

Fræði	O
þessi	O
voru	O
sprottin	O
af	O
þörf	O
manna	O
til	O
dæmis	O
til	O
að	O
hafa	O
reiður	O
á	O
eigum	O
sínum	O
.	O

Þar	O
sem	O
ár	O
flæddu	O
með	O
reglulegu	O
millibili	O
yfir	O
bakka	O
sína	O
og	O
endurnýjuðu	O
þannig	O
gróðurmagn	O
landsins	O
þurfti	O
að	O
mæla	O
landareignir	O
að	O
nýju	O
þegar	O
flóðum	O
slotaði	O
.	O

Þá	O
þurfti	O
að	O
kunna	O
skil	O
á	O
tímatalsreikningum	O
,	O
meðal	O
annars	O
til	O
að	O
geta	O
undirbúið	O
sig	O
undir	O
flóðatímabilin	O
.	O

Þar	O
sem	O
miklar	O
byggingar	O
voru	O
reistar	O
,	O
svo	O
sem	O
pýramídarnir	O
í	O
Nílardalnum	B-Location
eða	O
babýlonsk	O
hof	O
,	O
var	O
þörf	O
á	O
rúmmálsreikningum	O
.	O

Um	O
miðja	O
þúsöldina	O
fyrir	O
Krists	B-Person
burð	O
kom	O
fram	O
í	O
Grikklandi	B-Location
nýtt	O
viðhorf	O
til	O
stærðfræðiiðkana	O
.	O

Ekki	O
var	O
lengur	O
nægilegt	O
að	O
reikna	O
stærðir	O
með	O
viðunandi	O
nákvæmni	O
heldur	O
varð	O
að	O
sýna	O
fram	O
á	O
með	O
óyggjandi	O
hætti	O
að	O
svarið	O
væri	O
rétt	O
.	O

Menn	O
tóku	O
ekki	O
gott	O
og	O
gilt	O
það	O
sem	O
sagt	O
var	O
í	O
gömlum	O
þulum	O
og	O
ritum	O
heldur	O
leituðu	O
svars	O
við	O
spurningunni	O
Hvers	O
vegna	O
?	O

Kenningar	O
eru	O
um	O
að	O
þjóðskipulag	O
það	O
sem	O
ríkti	O
í	O
Grikklandi	B-Location
á	O
þeim	O
tíma	O
hafi	O
stuðlað	O
að	O
slíkum	O
hugsunarhætti	O
.	O

Grikkland	B-Location
var	O
þá	O
safn	O
sjálfstæðra	O
borgríkja	O
sem	O
lutu	O
hvert	O
sínum	O
lögum	O
.	O

Lögin	O
hvöttu	O
borgarana	O
til	O
að	O
færa	O
rök	O
fyrir	O
máli	O
sínu	O
og	O
skiptast	O
á	O
skoðunum	O
.	O

Tímabilið	O
300	B-Date
-	I-Date
200	I-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
var	O
blómaskeið	O
grískrar	O
stærðfræði	O
.	O

Í	O
kennslubókinni	O
Undirstöður	B-Miscellaneous
(	O
Elementa	B-Miscellaneous
)	O
eftir	O
Evklíð	B-Person
,	O
sem	O
talin	O
er	O
rituð	O
er	O
um	O
300	B-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
,	O
eru	O
settar	O
fram	O
undirstöður	O
stærðfræðinnar	O
í	O
23	O
skilgreiningum	O
,	O
fimm	O
frumreglum	O
sem	O
nefnast	O
frumsendur	O
,	O
og	O
5	O
almennum	O
reglum	O
.	O

Út	O
frá	O
þessum	O
forsendum	O
er	O
síðan	O
leitt	O
kerfi	O
stærðfræðireglna	O
.	O

Bókin	O
fjallar	O
um	O
tölur	O
,	O
flatarmálsfræði	O
og	O
rúmmálsfræði	O
en	O
síðar	O
voru	O
ritaðar	O
bækur	O
um	O
flóknari	O
efni	O
,	O
meðal	O
annars	O
um	O
keilusnið	O
.	O

Viðhorf	O
Grikkja	B-Miscellaneous
til	O
stærðfræði	O
hefur	O
mótað	O
stærðfræðiiðkun	O
í	O
heiminum	O
æ	O
síðan	O
.	O

Engin	O
regla	O
þykir	O
boðleg	O
til	O
framsetningar	O
nema	O
hún	O
standi	O
á	O
traustum	O
grunni	O
.	O

Þegar	O
spurt	O
er	O
hver	O
hafi	O
fundið	O
upp	O
stærðfræðina	O
gæti	O
svarið	O
því	O
verið	O
Grikkir	B-Miscellaneous
en	O
varla	O
er	O
hægt	O
að	O
eigna	O
stærðfræðina	O
einum	O
manni	O
.	O

Sumir	O
segja	O
að	O
mestu	O
stærðfræðingar	O
sögunnar	O
hafi	O
verið	O
Grikkinn	B-Miscellaneous
Arkímedes	B-Person
(	O
287	B-Date
-	I-Date
212	I-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
)	O
,	O
Englendingurinn	B-Miscellaneous
Newton	B-Person
(	O
1642	B-Date
-	I-Date
1727	I-Date
)	O
og	O
Þjóðverjinn	B-Miscellaneous
Gauss	B-Person
(	O
1777	B-Date
-	I-Date
1855	I-Date
)	O
.	O

En	O
þá	O
ber	O
að	O
minnast	O
orða	O
Newtons	B-Person
er	O
hann	O
sagði	O
:	O
«	O
Hafi	O
ég	O
náð	O
langt	O
er	O
það	O
af	O
því	O
að	O
ég	O
stend	O
á	O
herðum	O
mikilla	O
fyrirrennara	O
»	O
.	O

Hvernig	O
reiknuðu	O
menn	O
með	O
brotum	O
á	O
dögum	O
Rómaveldis	B-Location
?	O

Upphafleg	O
spurning	O
var	O
sem	O
hér	O
segir	O
:	O

Notuðu	O
Rómverjar	B-Miscellaneous
brotareikning	O
,	O
og	O
ef	O
svo	O
var	O
,	O
hvernig	O
táknuðu	O
þeir	O
hann	O
með	O
öllum	O
sínum	O
X-um	O
og	O
V-um	O
?	O

Engar	O
heimildir	O
eru	O
um	O
það	O
að	O
Rómverjar	B-Miscellaneous
hafi	O
sett	O
upp	O
reikningsdæmi	O
með	O
X-um	O
og	O
V-um	O
eða	O
öðrum	O
talnatáknum	O
þess	O
tíma	O
.	O

Reikningar	O
voru	O
í	O
upphafi	O
gerðir	O
í	O
sand	O
eða	O
á	O
plötur	O
sem	O
sandi	O
var	O
stráð	O
á	O
.	O

Markaðir	O
voru	O
dálkar	O
í	O
sandinn	O
og	O
í	O
dálkana	O
var	O
síðan	O
raðað	O
smávölum	O
sem	O
nefndar	O
voru	O
calculi	O
eða	O
lapuli	O
.	O

Völurnar	O
voru	O
gjarnan	O
úr	O
fílabeini	O
eða	O
öðru	O
endingargóðu	O
efni	O
og	O
voru	O
geymdar	O
í	O
öskjum	O
,	O
nefndum	O
loculi	O
.	O

Dálkarnir	O
í	O
sandinum	O
voru	O
undanfarar	O
talnagrindar	O
.	O

Rómverskar	O
talnagrindur	O
,	O
sem	O
varðveist	O
hafa	O
,	O
eru	O
með	O
allmörgum	O
þvergrindum	O
,	O
tvískiptum	O
þannig	O
að	O
fjórar	O
perlur	O
eru	O
öðrum	O
megin	O
en	O
ein	O
(	O
eða	O
tvær	O
)	O
hinum	O
megin	O
.	O

Staka	O
perlan	O
táknar	O
5	O
en	O
hinar	O
fjórar	O
eina	O
einingu	O
hver	O
.	O

Þannig	O
er	O
hægt	O
að	O
tákna	O
allar	O
tölur	O
frá	O
einum	O
upp	O
í	O
níu	O
.	O

Slíkar	O
talnagrindur	O
er	O
alþekktar	O
í	O
mörgum	O
menningarsamfélögum	O
og	O
hafa	O
verið	O
notaðar	O
í	O
Austur-Asíu	B-Location
til	O
skamms	O
tíma	O
.	O

Dálkarnir	O
í	O
sandinum	O
og	O
grindurnar	O
á	O
talnagrindinni	O
tákna	O
sæti	O
þannig	O
að	O
dálkurinn	O
lengst	O
til	O
vinstri	O
hefur	O
táknað	O
einingasæti	O
,	O
næsti	O
dálkur	O
tugasæti	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Hvað	O
brot	O
varðar	O
fer	O
litlum	O
sögum	O
af	O
brotareikningi	O
Rómverja	B-Miscellaneous
til	O
forna	O
en	O
vitað	O
er	O
um	O
brot	O
hjá	O
eldri	O
menningarþjóðum	O
,	O
svo	O
sem	O
Egyptum	B-Miscellaneous
og	O
Grikkjum	B-Miscellaneous
,	O
og	O
líklegt	O
að	O
Rómverjar	B-Miscellaneous
hafi	O
lært	O
af	O
þeim	O
.	O

Báðar	O
þessar	O
þjóðir	O
notuðu	O
mest	O
einingarbrot	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
brot	O
með	O
einn	O
í	O
teljara	O
,	O
svo	O
sem	O
1/2	O
,	O
1/4	O
,	O
1/5	O
,	O
1/7	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Slík	O
brot	O
voru	O
ekki	O
mjög	O
hentug	O
til	O
reikninga	O
.	O

Voru	O
útbúnar	O
sérstakar	O
töflur	O
til	O
að	O
margfalda	O
brotin	O
og	O
leggja	O
saman	O
.	O

Er	O
óhætt	O
að	O
segja	O
að	O
engin	O
hentug	O
uppsetning	O
hafi	O
verið	O
notuð	O
heldur	O
stuðst	O
við	O
hugareikning	O
og	O
töflur	O
.	O

Þetta	O
var	O
svo	O
langt	O
fram	O
á	O
miðaldir	O
,	O
jafnvel	O
eftir	O
að	O
tugasætiskerfið	O
kom	O
fram	O
.	O

Almenn	O
brot	O
með	O
nefnaranum	O
sextíu	O
,	O
sem	O
áttu	O
rætur	O
að	O
rekja	O
til	O
Babýloníumanna	B-Miscellaneous
alllöngu	O
fyrir	O
tímatal	O
okkar	O
,	O
voru	O
notuð	O
við	O
útreikninga	O
á	O
gangi	O
himintunglanna	O
og	O
aðrar	O
vísindalegar	O
iðkanir	O
.	O

Þau	O
eru	O
raunar	O
notuð	O
við	O
staðarákvarðanir	O
enn	O
í	O
dag	O
því	O
að	O
mínútur	O
í	O
landfræðilegri	O
lengd	O
og	O
breidd	O
eru	O
sextugustu	O
hlutar	O
úr	O
gráðu	O
og	O
sekúndur	O
eru	O
aftur	O
sextugustu	O
partar	O
úr	O
mínútu	O
.	O

Hnattstaða	O
Reykjavíkur	B-Location
er	O
til	O
dæmis	O
64°8	O
'	O
24	O
'	O
'	O
n.br.	O
,	O
eða	O
64	O
gráður	O
,	O
8	O
mínútur	O
og	O
24	O
sekúndur	O
norðlægrar	O
breiddar	O
.	O

Sextugabrot	O
voru	O
rituð	O
á	O
þennan	O
sama	O
hátt	O
á	O
dögum	O
Ptólemaíosar	B-Person
sem	O
var	O
uppi	O
á	O
2.	B-Date
öld	I-Date
eftir	I-Date
Krist	I-Date
.	O

Ptólemaíos	B-Person
reiknaði	O
og	O
ritaði	O
miklar	O
töflur	O
sem	O
samsvara	O
sínus	O
og	O
kósínus	O
vorra	O
tíma	O
.	O

Töflurnar	O
voru	O
reiknaðar	O
í	O
sextugakerfi	O
.	O

Ptólemaíos	B-Person
ritaði	O
á	O
grísku	O
og	O
bjó	O
í	O
Alexandríu	B-Location
þar	O
sem	O
nú	O
er	O
Egyptaland	B-Location
en	O
á	O
þeim	O
tíma	O
laut	O
það	O
rómverska	O
heimsveldinu	O
.	O

Grikkir	B-Miscellaneous
rituðu	O
tölur	O
með	O
bókstöfum	O
þannig	O
að	O
fyrstu	O
níu	O
stafirnir	O
í	O
stafrófinu	O
táknuðu	O
tölurnar	O
1	O
til	O
9	O
,	O
næstu	O
níu	O
bókstafir	O
táknuðu	O
tugina	O
10	O
til	O
90	O
og	O
hundruðin	O
voru	O
táknuð	O
á	O
sama	O
hátt	O
.	O

Ptólemaíos	B-Person
ritaði	O
til	O
dæmis	O
5°45	O
'	O
27	O
'	O
'	O
þannig	O
:	O
e	O
me	O
kx	O
.	O

Þetta	O
var	O
eins	O
konar	O
sætiskerfi	O
.	O

Til	O
dæmis	O
kemur	O
stafurinn	O
e	O
tvisvar	O
fyrir	O
,	O
fyrst	O
sem	O
5	O
gráður	O
en	O
síðan	O
sem	O
5	O
mínútur	O
.	O

Hafa	O
verður	O
í	O
huga	O
að	O
rómverska	O
heimsveldið	O
var	O
víðáttumikið	O
og	O
það	O
var	O
ekki	O
einsleitt	O
heldur	O
mættust	O
þar	O
margir	O
menningarstraumar	O
.	O

Sextugakerfið	O
er	O
ættað	O
frá	O
Babýloníumönnum	B-Miscellaneous
,	O
sem	O
bjuggu	O
þar	O
sem	O
nú	O
er	O
Írak	B-Location
,	O
en	O
einingabrotin	O
frá	O
Egyptum	B-Miscellaneous
.	O

Landsvæðið	O
þar	O
sem	O
áður	O
var	O
ríki	O
Hellena	B-Miscellaneous
á	O
næstu	O
öldum	O
fyrir	O
fæðingu	O
Krists	B-Person
var	O
komið	O
undir	O
Rómaveldi	B-Location
á	O
næstu	O
öldum	O
eftir	O
Krists	B-Person
burð	O
.	O

En	O
hellensk	O
menning	O
lifði	O
og	O
mál	O
menntaðra	O
manna	O
víða	O
í	O
Rómaveldi	B-Location
var	O
gríska	O
.	O

Mörgum	O
menningarþáttum	O
laust	O
saman	O
og	O
menn	O
voru	O
ekki	O
ætíð	O
samkvæmir	O
sjálfum	O
sér	O
í	O
framsetningu	O
talna	O
eða	O
annarri	O
fræðiiðkun	O
.	O

Ptólemaíos	B-Person
blandaði	O
til	O
dæmis	O
saman	O
grískri	O
talnaritun	O
og	O
sextugakerfi	O
.	O

Auk	O
þess	O
átti	O
ólík	O
framsetning	O
við	O
ólík	O
viðfangsefni	O
.	O

Sætistalnaritun	O
í	O
tugakerfi	O
er	O
ættuð	O
frá	O
Indverjun	B-Miscellaneous
og	O
Aröbum	B-Miscellaneous
og	O
er	O
oft	O
nefnd	O
indóarabísk	O
talnaritun	O
.	O

Upphaf	O
slíkrar	O
talnaritunar	O
í	O
Evrópu	B-Location
er	O
oft	O
miðuð	O
við	O
árið	O
1202	B-Date
eða	O
ritun	O
bókarinnar	O
Liber	B-Miscellaneous
Abaci	I-Miscellaneous
(	O
Bókin	B-Miscellaneous
um	I-Miscellaneous
talnagrindina	I-Miscellaneous
)	O
eftir	O
Leonardo	B-Person
Fibonacci	I-Person
.	O

Talnaritunin	O
breiddist	O
hratt	O
út	O
á	O
13.	B-Date
öld	I-Date
en	O
tugabrot	O
komu	O
þó	O
ekki	O
til	O
sögunnar	O
fyrr	O
en	O
hollenski	O
stærðfræðingurinn	O
Stevin	B-Person
birti	O
verk	O
sitt	O
De	B-Miscellaneous
Thiende	I-Miscellaneous
(	O
List	B-Miscellaneous
tíunduhlutanna	I-Miscellaneous
)	O
árið	O
1585	B-Date
.	O

Fram	O
til	O
þess	O
tíma	O
höfðu	O
menn	O
einungis	O
notað	O
almenn	O
brot	O
og	O
einingabrotin	O
urðu	O
einnig	O
lífseig	O
.	O

Fibonacci	B-Person
notaði	O
til	O
dæmis	O
helst	O
einingabrot	O
þótt	O
þau	O
væru	O
stirð	O
til	O
útreikninga	O
.	O

Segja	O
má	O
að	O
það	O
hafi	O
tekið	O
um	O
það	O
bil	O
heila	O
þúsöld	O
eftir	O
að	O
sætistalnaritun	O
í	O
tugakerfi	O
varð	O
til	O
meðal	O
Indverja	B-Miscellaneous
þar	O
til	O
menn	O
fóru	O
að	O
nota	O
hana	O
til	O
brotareikninga	O
þar	O
sem	O
kostir	O
hennar	O
nýtast	O
þó	O
einmitt	O
sérlega	O
vel	O
.	O

Að	O
lokum	O
má	O
nefna	O
að	O
ritháttur	O
brota	O
var	O
lengi	O
á	O
reiki	O
.	O

Stundum	O
var	O
teljari	O
ritaður	O
fyrir	O
ofan	O
nefnara	O
en	O
einnig	O
var	O
nefnari	O
ritaður	O
fyrir	O
ofan	O
teljara	O
.	O

Brotastrik	O
kom	O
fram	O
með	O
indóevrópskum	O
tölum	O
í	O
byrjun	O
13.	B-Date
aldar	I-Date
en	O
var	O
þó	O
ekki	O
almennt	O
notað	O
fyrr	O
en	O
á	O
16.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Hvernig	O
voru	O
logratöflur	O
búnar	O
til	O
fyrir	O
daga	O
tölvunnar	O
?	O

Bæði	O
í	O
verkum	O
síðmiðalda	O
og	O
í	O
verkum	O
Arkímedesar	B-Person
(	O
287	B-Date
-	I-Date
212	I-Date
f.	I-Date
Kr.	I-Date
)	O
má	O
sjá	O
þess	O
merki	O
að	O
menn	O
hafa	O
tekið	O
eftir	O
því	O
að	O
samlagning	O
veldisvísa	O
tiltekinnar	O
tölu	O
,	O
til	O
dæmis	O
2	O
,	O
samsvarar	O
margföldun	O
talnanna	O
.	O

Dæmi	O
um	O
það	O
gæti	O
til	O
dæmis	O
verið	O

25	O
·	O
27	O
=	O
32	O
·	O
128	O
=	O
4096	O
,	O

en	O
einnig	O
mætti	O
reikna	O

25	O
·	O
27	O
=	O
25+7	O
=	O
212	O
=	O
4096	O
.	O

Margföldun	O
er	O
allflókin	O
og	O
tímafrek	O
aðgerð	O
miðað	O
við	O
samlagningu	O
þannig	O
að	O
þarna	O
má	O
eygja	O
leið	O
til	O
að	O
auðvelda	O
útreikninga	O
.	O

Gallinn	O
var	O
þó	O
sá	O
að	O
bilið	O
milli	O
heiltöluvelda	O
af	O
heiltölum	O
,	O
jafnvel	O
af	O
tölunni	O
2	O
,	O
er	O
alltof	O
stórt	O
til	O
þess	O
að	O
hægt	O
sé	O
að	O
beita	O
einföldum	O
brúunaraðferðum	O
til	O
að	O
finna	O
gildi	O
sem	O
liggja	O
á	O
milli	O
veldanna	O
.	O

Þannig	O
er	O
til	O
dæmis	O
22	O
=	O
4	O
og	O
23	O
=	O
8	O
en	O
22,5	O
er	O
ekki	O
6	O
sem	O
er	O
mitt	O
á	O
milli	O
4	O
og	O
8	O
,	O
heldur	O
rúmlega	O
5,6	O
.	O

John	B-Person
Napier	I-Person
(	O
1550-1617	B-Date
)	O
var	O
skoskur	O
óðalsbóndi	O
sem	O
stjórnaði	O
miklum	O
eignum	O
og	O
þurfti	O
því	O
að	O
fást	O
við	O
útreikninga	O
.	O

Hann	O
bjó	O
til	O
margföldunartöflur	O
og	O
fékk	O
snemma	O
áhuga	O
á	O
hvernig	O
hægt	O
væri	O
að	O
nota	O
veldisvísa	O
til	O
hægðarauka	O
við	O
reikninga	O
.	O

Árið	O
1614	B-Date
birti	O
Napier	B-Person
bók	O
sína	O
,	O
Lýsing	B-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
hinni	I-Miscellaneous
undursamlegu	I-Miscellaneous
lograreglu	I-Miscellaneous
.	O

Orðið	O
logra	O
eða	O
lógaritma	O
myndaði	O
hann	O
af	O
grísku	O
orðunum	O
logos	O
sem	O
merkir	O
hlutfall	O
og	O
ariþmos	O
sem	O
merkir	O
tala	O
þannig	O
að	O
logri	O
/	O
lógaritmi	O
merkir	O
hlutfallstala	O
.	O

Bókin	O
vakti	O
verðskuldaða	O
athygli	O
og	O
hrifningu	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
fá	O
sem	O
þéttust	O
gildi	O
í	O
jafnhlutfallaröð	O
heiltöluvelda	O
af	O
tiltekinni	O
grunntölu	O
notaði	O
Napier	B-Person
grunntöluna	O
1	O
-	O
10-7	O
=	O
0,9999999	O
.	O

Töflur	O
sínar	O
byggði	O
Napier	B-Person
upp	O
með	O
endurtekinni	O
margföldun	O
.	O

Þótt	O
allir	O
reikningar	O
væru	O
gerðir	O
í	O
höndum	O
voru	O
skekkjur	O
ótrúlega	O
fáar	O
.	O

Árið	O
1615	B-Date
kynntist	O
Napier	B-Person
aðdáanda	O
verksins	O
,	O
Henry	B-Person
Briggs	I-Person
(	O
1561-1630	B-Date
)	O
.	O

Þeir	O
urðu	O
ásáttir	O
um	O
að	O
nota	O
10	O
sem	O
grunntölu	O
þannig	O
að	O
logrinn	O
af	O
1	O
skyldi	O
vera	O
0	O
en	O
logrinn	O
af	O
10	O
vera	O
1	O
.	O

Briggs	B-Person
tókst	O
svo	O
á	O
hendur	O
að	O
reikna	O
út	O
logra	O
með	O
grunntölunni	O
10	O
fyrir	O
tölur	O
frá	O
1	O
til	O
20000	O
og	O
90000	O
til	O
100000	O
,	O
með	O
30	O
aukastöfum	O
.	O

Í	O
stað	O
þess	O
að	O
reikna	O
veldi	O
af	O
tölu	O
mjög	O
nærri	O
einum	O
eins	O
og	O
Napier	B-Person
gerði	O
tók	O
Briggs	B-Person
ferningsrætur	O
.	O

Hann	O
reiknaði	O
til	O
dæmis	O
?	O
(	O
10	O
)	O
=	O
3,162277	O
og	O
setti	O
log	O
(	O
3,162277	O
)	O
=	O
0,5	O
.	O

Út	O
frá	O
því	O
gat	O
hann	O
reiknað	O
103/2	O
og	O
með	O
því	O
að	O
taka	O
ferningsrót	O
af	O
þeirri	O
stærð	O
fann	O
hann	O
103/4	O
.	O

Þannig	O
hélt	O
hann	O
áfram	O
og	O
þétti	O
logragildin	O
.	O

Töflur	O
Briggs	B-Person
,	O
sem	O
voru	O
gefnar	O
út	O
1617	B-Date
og	O
aftur	O
1624	B-Date
og	O
voru	O
fullgerðar	O
af	O
Aadrian	B-Person
Vlacq	I-Person
(	O
1600-1667	B-Date
)	O
árið	O
1628	B-Date
,	O
voru	O
grunnur	O
að	O
öllum	O
logratöflum	O
langt	O
fram	O
á	O
20.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Slíkar	O
töflur	O
voru	O
gefnar	O
út	O
prentaðar	O
til	O
notkunar	O
í	O
skólum	O
og	O
víðar	O
en	O
um	O
1975	B-Date
tóku	O
reiknivélar	O
að	O
leysa	O
þær	O
af	O
hólmi	O
.	O

Lograr	O
með	O
grunntölunni	O
10	O
voru	O
kenndir	O
við	O
Briggs	B-Person
og	O
nefndir	O
Briggslograr	B-Miscellaneous
.	O

Aðrar	O
grunntölur	O
hafa	O
einnig	O
verið	O
notaðar	O
.	O

Þeir	O
lograr	O
sem	O
nú	O
koma	O
mest	O
við	O
sögu	O
í	O
skólanámi	O
eru	O
lograr	O
með	O
grunntölunni	O
e	O
~	O
2,718	O
.	O

Þeir	O
eru	O
nefndir	O
náttúrlegir	O
lograr	O
og	O
gegna	O
mikilvægu	O
hlutverki	O
í	O
reikningum	O
sem	O
tengjast	O
náttúruvísindum	O
.	O

Í	O
tölvunarfræði	O
er	O
notaður	O
logri	O
með	O
grunntölunni	O
2	O
.	O

Síðar	O
á	O
17.	B-Date
öld	I-Date
jókst	O
mjög	O
þekking	O
manna	O
á	O
óendanlegum	O
röðum	O
.	O

Með	O
jöfnunni	O
log	O
(	O
1+x	O
)	O
=	O
x	O
-	O
x3	O
/	O
3	O
+	O
x5	O
/	O
5	O
-	O
x7	O
/	O
7	O
+	O
x9	O
/	O
9	O
-	O
......	O

+	O
(	O
-1	O
)	O
nx2n	O
+1/	O
(	O
2n+1	O
)	O
+	O
......	O

er	O
náttúrlegur	O
logri	O
settur	O
fram	O
sem	O
óendanleg	O
veldaröð	O
og	O
eftir	O
henni	O
er	O
hægt	O
að	O
reikna	O
logragildi	O
fyrir	O
hvaða	O
x	O
sem	O
er	O
.	O

Einfaldasta	O
lausnin	O
,	O
ef	O
lausn	O
skyldi	O
kalla	O
,	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
það	O
sé	O
ekkert	O
við	O
það	O
að	O
athuga	O
að	O
fullyrðing	O
sé	O
hvorki	O
sönn	O
né	O
ósönn	O
.	O

Tökum	O
dæmi	O
:	O
Setjum	O
sem	O
svo	O
að	O
ég	O
rekist	O
á	O
mann	O
sem	O
er	O
illa	O
þefjandi	O
.	O

Ég	O
gleymi	O
allri	O
kurteisi	O
um	O
sinn	O
og	O
segi	O
við	O
hann	O
:	O
«	O
Þú	O
ert	O
hættur	O
að	O
baða	O
þig	O
»	O
.	O

En	O
hvað	O
ef	O
maðurinn	O
hefur	O
aldrei	O
nokkurn	O
tímann	O
farið	O
í	O
bað	O
?	O

Þá	O
er	O
tæpast	O
satt	O
að	O
hann	O
hafi	O
hætt	O
að	O
baða	O
sig	O
,	O
og	O
það	O
er	O
ekki	O
ósatt	O
heldur	O
.	O

Það	O
eru	O
reyndar	O
deildar	O
meiningar	O
um	O
það	O
hvernig	O
fara	O
eigi	O
með	O
fullyrðingar	O
eins	O
og	O
þessa	O
,	O
en	O
við	O
þurfum	O
ekki	O
að	O
fara	O
út	O
í	O
þá	O
sálma	O
hér	O
.	O

Ef	O
fullyrðing	O
er	O
ekki	O
sönn	O
og	O
ekki	O
ósönn	O
heldur	O
,	O
þá	O
er	O
hún	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
ekki	O
sönn	O
.	O

Og	O
það	O
er	O
allt	O
sem	O
þarf	O
til	O
að	O
úr	O
verði	O
þversögn	O
.	O

(	O
S2	O
)	O
Setningin	O
S2	O
er	O
ekki	O
sönn	O
.	O

Með	O
svipaðri	O
röksemdafærslu	O
og	O
að	O
ofan	O
getum	O
við	O
nú	O
fært	O
að	O
því	O
rök	O
að	O
S2	O
sé	O
ekki	O
sönn	O
og	O
líka	O
ekki	O
ekki	O
sönn	O
.	O

Annað	O
viðbragð	O
við	O
þverstæðunni	O
er	O
að	O
skella	O
skuldinni	O
á	O
nafnið	O
«	O
S2	O
»	O
.	O

Kannski	O
er	O
eitthvað	O
bogið	O
við	O
að	O
nafn	O
setningar	O
sé	O
hluti	O
af	O
setningunni	O
sjálfri	O
?	O

En	O
það	O
dugir	O
skammt	O
,	O
því	O
jafnvel	O
þótt	O
við	O
féllumst	O
á	O
það	O
sitjum	O
við	O
upp	O
með	O
setningar	O
eins	O
og	O
(	O
A	O
)	O
og	O
(	O
B	O
)	O
:	O

(	O
A	O
)	O
Setning	O
B	O
er	O
lygi	O
.	O

(	O
B	O
)	O
Setning	O
A	O
er	O
sönn	O
.	O

Við	O
getum	O
jafnvel	O
sleppt	O
nöfnunum	O
«	O
A	O
»	O
og	O
«	O
B	O
»	O
og	O
notað	O
lýsingar	O
í	O
staðinn	O
:	O

Næsta	O
setning	O
hér	O
á	O
eftir	O
er	O
ósönn	O
.	O

Næsta	O
setning	O
hér	O
á	O
undan	O
er	O
sönn	O
.	O

Og	O
hvað	O
er	O
nú	O
til	O
ráða	O
?	O

Segja	O
má	O
að	O
það	O
hafi	O
ekki	O
verið	O
fyrr	O
en	O
með	O
nútímarökfræði	O
og	O
verkum	O
pólska	O
stærðfræðingsins	O
og	O
heimspekingsins	O
Alfreds	B-Person
Tarski	I-Person
á	O
fjórða	B-Date
áratugnum	I-Date
að	O
skilningur	O
manna	O
á	O
þversstæðu	O
lygarans	O
tók	O
einhverjum	O
framförum	O
.	O

Tarski	B-Person
sýnid	O
fram	O
á	O
hvernig	O
leysa	O
má	O
vandann	O
fyrir	O
formleg	O
mál	O
eins	O
og	O
mál	O
stærðfræðinnar	O
.	O

Hann	O
hélt	O
því	O
hins	O
vegar	O
fram	O
að	O
sú	O
lausn	O
dygði	O
ekki	O
þegar	O
kæmi	O
að	O
venjulegum	O
tungumálum	O
eins	O
og	O
íslensku	O
.	O

Tarski	B-Person
byrjar	O
á	O
að	O
skilgreina	O
tvö	O
tungumál	O
,	O
viðfangsmál	O
og	O
framsetningarmál	O
.	O

Viðfangsmálið	O
gæti	O
til	O
dæmis	O
verið	O
svipað	O
íslensku	O
nema	O
hvað	O
umsögnin	O
sönn	O
eða	O
sannur	O
er	O
ekki	O
hluti	O
af	O
orðaforða	O
þess	O
.	O

Framsetningarmálið	O
gæti	O
svo	O
verið	O
svipað	O
viðfangsmálinu	O
nema	O
hvað	O
að	O
í	O
framsetningarmálinu	O
getur	O
maður	O
sagt	O
hvenær	O
setningar	O
í	O
viðfangsmálinu	O
eru	O
sannar	O
eða	O
ósannar	O
.	O

Hins	O
vegar	O
getur	O
maður	O
ekki	O
sagt	O
,	O
í	O
framsetningarmálinu	O
,	O
hvenær	O
setningar	O
í	O
framsetningarmálinu	O
sjálfu	O
eru	O
sannar	O
eða	O
ósannar	O
.	O

Til	O
að	O
segja	O
hvenær	O
setningar	O
í	O
framsetningarmálinu	O
eru	O
sannar	O
eða	O
ósannar	O
þyrfti	O
að	O
skilgreina	O
nýtt	O
mál	O
,	O
og	O
þannig	O
koll	O
af	O
kolli	O
.	O

Ástæða	O
þess	O
að	O
þessi	O
lausn	O
gengur	O
ekki	O
þegar	O
kemur	O
að	O
máli	O
eins	O
og	O
íslensku	O
er	O
að	O
við	O
viljum	O
geta	O
sagt	O
á	O
íslensku	O
hvenær	O
setningar	O
í	O
íslensku	O
eru	O
sannar	O
eða	O
ósannar	O
.	O

Á	O
áttunda	B-Date
áratugnum	I-Date
komu	O
fram	O
nýjar	O
hugmyndir	O
um	O
hvernig	O
mætti	O
leysa	O
þverstæðu	O
lygarans	O
.	O

Mest	O
áhrif	O
hafði	O
grein	O
eftir	O
bandaríska	O
heimspekinginn	O
Saul	B-Person
Kripke	I-Person
,	O
sem	O
byggðist	O
að	O
verulegu	O
leyti	O
á	O
verkum	O
Tarskis	B-Person
eins	O
og	O
aðrar	O
lausnir	O
á	O
vandanum	O
frá	O
síðari	O
tímum	O
.	O

Hugmynd	O
Kripkes	B-Person
var	O
að	O
skilgreining	O
umsagnarinnar	O
sönn	O
væri	O
opin	O
á	O
þann	O
hátt	O
að	O
sumar	O
setningar	O
féllu	O
örugglega	O
undir	O
umsögnina	O
,	O
til	O
dæmis	O
setningin	O
«	O
snjór	O
er	O
hvítur	O
»	O
aðrar	O
setningar	O
féllu	O
örugglega	O
ekki	O
undir	O
umsögnina	O
,	O
til	O
dæmis	O
setningin	O
«	O
snjór	O
er	O
grænn	O
»	O
en	O
svo	O
væru	O
til	O
setningar	O
sem	O
við	O
gætum	O
kallað	O
ógrundaðar	O
setningar	O
,	O
til	O
dæmis	O
setningarnar	O
«	O
þessi	O
setning	O
er	O
ósönn	O
»	O
og	O
«	O
þessi	O
setning	O
er	O
sönn	O
»	O
sem	O
væru	O
hvorki	O
ákveðið	O
sannar	O
né	O
ákveðið	O
ósannar	O
.	O

Hugmynd	O
Kripkes	B-Person
var	O
í	O
raun	O
einföld	O
.	O

Hann	O
hugsaði	O
sér	O
að	O
dæmigerðar	O
fullyrðingar	O
séu	O
setningar	O
eins	O
og	O
«	O
snjór	O
er	O
hvítur	O
»	O
,	O
en	O
slíkar	O
setningar	O
fjalla	O
um	O
veruleika	O
sem	O
ekki	O
er	O
bundinn	O
tungumálinu	O
sjálfu	O
.	O

Nú	O
má	O
hugsa	O
sér	O
tungumál	O
svipað	O
viðfangsmálinu	O
í	O
verkum	O
Tarskis	B-Person
sem	O
ekki	O
hefur	O
sannleiksumsögn	O
.	O

Síðan	O
er	O
sannleiksumsögn	O
innleidd	O
inn	O
í	O
viðfangsmálið	O
á	O
eftirfarandi	O
máta	O
.	O

Við	O
tökum	O
setningarnar	O
í	O
viðfangsmálinu	O
,	O
eina	O
af	O
annarri	O
,	O
og	O
setjum	O
þær	O
sem	O
eru	O
sannar	O
inn	O
í	O
umtak	O
umsagnarinnar	O
sönn	O
,	O
og	O
þær	O
sem	O
eru	O
ósannar	O
inn	O
í	O
umtak	O
umsagnarinnar	O
ósönn	O
.	O

Þetta	O
þýðir	O
einfaldlega	O
að	O
við	O
flokkum	O
setningarnar	O
eftir	O
því	O
hvort	O
þær	O
eru	O
sannar	O
,	O
ósannar	O
eða	O
ef	O
til	O
vill	O
hvorugt	O
.	O

Í	O
fyrstu	O
umferð	O
fara	O
setningar	O
eins	O
og	O
«	O
?	O
snjór	O
er	O
hvítur	O
»	O
er	O
sönn	O
»	O
og	O
«	O
þessi	O
setning	O
er	O
ósönn	O
»	O
á	O
hvorugan	O
staðinn	O
vegna	O
þess	O
að	O
við	O
getum	O
ekki	O
sagt	O
til	O
um	O
hvort	O
þær	O
eru	O
sannar	O
eða	O
ósannar	O
(	O
við	O
höfum	O
þá	O
ekki	O
framkvæmt	O
flokkunina	O
sem	O
lýst	O
var	O
hér	O
á	O
undan	O
)	O
.	O

Í	O
annarri	O
umferð	O
flokkast	O
fyrri	O
setningin	O
hins	O
vegar	O
sem	O
sönn	O
vegna	O
þess	O
að	O
í	O
fyrstu	O
umferð	O
flokkast	O
setningin	O
«	O
snjór	O
er	O
hvítur	O
»	O
sem	O
sönn	O
.	O

En	O
hvað	O
setninguna	O
«	O
þessi	O
setning	O
er	O
ósönn	O
»	O
varðar	O
þá	O
skiptir	O
ekki	O
máli	O
hversu	O
margar	O
umferðir	O
við	O
förum	O
,	O
við	O
getum	O
aldrei	O
flokkað	O
hana	O
sem	O
annaðhvort	O
sanna	O
eða	O
ósanna	O
.	O

Þessi	O
setning	O
er	O
ógrunduð	O
og	O
þar	O
með	O
hefur	O
hún	O
óákveðið	O
sanngildi	O
.	O

Aðferð	O
Kripkes	B-Person
vakti	O
strax	O
mikla	O
athygli	O
en	O
það	O
er	O
þó	O
á	O
henni	O
einn	O
stór	O
galli	O
,	O
nefnilega	O
sá	O
að	O
setning	O
sem	O
er	O
ógrunduð	O
og	O
hefur	O
þar	O
með	O
óákveðið	O
sanngildi	O
er	O
ekki	O
sönn	O
.	O

Og	O
þótt	O
lausnin	O
dugir	O
vel	O
í	O
tilviki	O
(	O
S1	O
)	O
Setningin	O
S1	O
er	O
ósönn	O
,	O
vegna	O
þess	O
að	O
ógrunduð	O
setning	O
þarf	O
hvorki	O
að	O
vera	O
sönn	O
né	O
ósönn	O
þá	O
dugir	O
hún	O
skammt	O
þegar	O
kemur	O
að	O
setningunni	O
:	O

(	O
S2	O
)	O
Setningin	O
S2	O
er	O
ekki	O
sönn	O
.	O

Erum	O
við	O
þá	O
aftur	O
komin	O
á	O
byrjunarreit	O
?	O

Ef	O
til	O
vill	O
má	O
segja	O
að	O
lítill	O
árangur	O
hafi	O
náðst	O
í	O
glímunni	O
við	O
þverstæðu	O
lygarans	O
,	O
en	O
á	O
hinn	O
bógin	O
hefur	O
þessi	O
illræmda	O
þverstæða	O
verið	O
hvatinn	O
að	O
gífurlegum	O
framförum	O
í	O
rökfræði	O
á	O
síðustu	O
áratugum	O
.	O

Það	O
má	O
því	O
kannski	O
segja	O
að	O
í	O
glímunni	O
við	O
þverstæðu	O
lygarans	O
hafi	O
mikill	O
árangur	O
náðst	O
,	O
árangurin	O
hafi	O
bara	O
ekki	O
verið	O
sá	O
sem	O
stefnt	O
var	O
að	O
.	O

Við	O
höfum	O
orðið	O
margs	O
vísari	O
af	O
þessari	O
glímu	O
þó	O
að	O
við	O
fáum	O
ekki	O
það	O
svar	O
sem	O
við	O
héldum	O
ef	O
til	O
vill	O
í	O
upphafi	O
að	O
við	O
gætum	O
fengið	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Hér	O
er	O
hægt	O
að	O
hlusta	O
á	O
lög	O
úr	O
bíómyndum	O
sem	O
gerðar	O
hafa	O
verið	O
eftir	O
sögum	O
Astridar	B-Person
Lindgren	I-Person
.	O

Astrid	B-Person
Lindgren	I-Person
fæddist	O
þann	O
14.	B-Date
nóvember	I-Date
árið	O
1907	B-Date
á	O
bænum	O
Näs	B-Location
nálægt	O
Vimmerby	B-Location
í	O
Smálöndum	B-Location
í	O
Svíþjóð	B-Location
.	O

En	O
þá	O
hét	O
hún	O
ekki	O
Astrid	B-Person
Lindgren	I-Person
heldur	O
Astrid	B-Person
Anna	I-Person
Emilia	I-Person
Ericsson	I-Person
.	O

Það	O
var	O
ekki	O
fyrr	O
en	O
árið	O
1931	B-Date
,	O
þegar	O
Astrid	B-Person
hafði	O
búið	O
í	O
Stokkhólmi	B-Location
í	O
fimm	O
ár	O
,	O
að	O
hún	O
giftist	O
og	O
tók	O
upp	O
ættarnafnið	O
Lindgren	B-Person
.	O

Hún	O
lést	O
í	O
Stokkhólmi	B-Location
þann	O
28.	B-Date
janúar	I-Date
2002	I-Date
,	O
94	O
ára	O
að	O
aldri	O
.	O

Astrid	B-Person
byrjaði	O
ekki	O
að	O
skrifa	O
barnabækur	O
fyrr	O
en	O
hún	O
var	O
orðin	O
rúmlega	O
þrítug	O
.	O

Fyrstu	O
sögurnar	O
voru	O
um	O
Línu	B-Person
langsokk	I-Person
,	O
og	O
raunar	O
urðu	O
þær	O
til	O
öldungis	O
án	O
þess	O
að	O
til	O
stæði	O
að	O
gefa	O
þær	O
út	O
.	O

Þannig	O
vildi	O
til	O
að	O
Karen	B-Person
,	O
sem	O
var	O
seinna	O
barn	O
Astridar	B-Person
,	O
veiktist	O
og	O
bað	O
mömmu	O
sína	O
að	O
segja	O
sér	O
sögur	O
um	O
Línu	B-Person
.	O

Og	O
þá	O
spann	O
Astrid	B-Person
upp	O
hverja	O
söguna	O
af	O
annarri	O
af	O
þessari	O
skemmtilega	O
kenjóttu	O
stelpu	O
.	O

Þetta	O
var	O
árið	O
1941	B-Date
.	O

En	O
Lína	B-Person
langsokkur	I-Person
mátti	O
bíða	O
enn	O
nokkra	O
stund	O
eftir	O
frægðinni	O
.	O

Það	O
var	O
ekki	O
fyrr	O
en	O
þrem	O
árum	O
síðar	O
að	O
Astrid	B-Person
veiktist	O
sjálf	O
og	O
mátti	O
liggja	O
í	O
rúminu	O
í	O
heila	O
viku	O
að	O
hún	O
fór	O
að	O
skrifa	O
sögurnar	O
niður	O
.	O

Þær	O
komu	O
svo	O
út	O
ári	O
síðar	O
og	O
hlutu	O
strax	O
afbragðs	O
viðtökur	O
.	O

Og	O
nú	O
komu	O
sögurnar	O
frá	O
Astrid	B-Person
Lingren	I-Person
ein	O
af	O
annarri	O
,	O
leynilögreglumaðurinn	O
Karl	B-Person
Blómkvist	I-Person
varð	O
til	O
árið	O
1946	B-Date
og	O
ári	O
síðar	O
fann	O
Astrid	B-Person
börnin	O
í	O
Ólátagarði	B-Location
.	O

Og	O
áður	O
en	O
varði	O
var	O
hún	O
orðin	O
mikilvirkur	O
barnabókahöfundur	O
.	O

Árið	O
1958	B-Date
fékk	O
Astrid	B-Person
Lindgren	I-Person
orðu	O
H.C.	B-Person
Andersens	I-Person
,	O
en	O
það	O
er	O
helsta	O
viðurkenning	O
barnabókahöfunda	O
í	O
heiminum	O
,	O
og	O
þó	O
átti	O
hún	O
þá	O
óskrifaðar	O
margar	O
af	O
sínum	O
vinsælustu	O
sögum	O
,	O
eins	O
og	O
Emil	B-Miscellaneous
í	I-Miscellaneous
Kattholti	I-Miscellaneous
,	O
Bróður	B-Miscellaneous
minn	I-Miscellaneous
Ljónshjarta	I-Miscellaneous
og	O
Ronju	B-Miscellaneous
ræningjadóttur	I-Miscellaneous
.	O

Astrid	B-Person
Lindgren	I-Person
skrifaði	O
samtals	O
40	O
barnabækur	O
og	O
fjöldann	O
allan	O
af	O
myndabókum	O
.	O

Um	O
40	O
kvikmyndir	O
og	O
sjónvarpsþættir	O
hafa	O
verið	O
gerðir	O
eftir	O
sögum	O
Astrid	B-Person
Lindgren	I-Person
.	O

Fjölmörg	O
leikrit	O
eða	O
leikgerðir	O
hafa	O
verið	O
samin	O
eftir	O
verkum	O
hennar	O
og	O
sett	O
á	O
svið	O
.	O

Af	O
bókum	O
hennar	O
sem	O
komið	O
hafa	O
út	O
á	O
íslensku	O
má	O
nefna	O
:	O
Lína	B-Miscellaneous
Langsokkur	I-Miscellaneous
Leynilögreglumaðurinn	B-Miscellaneous
Karl	I-Miscellaneous
Blómkvist	I-Miscellaneous
Börnin	B-Miscellaneous
í	I-Miscellaneous
Ólátagarði	I-Miscellaneous
Kata	B-Miscellaneous
í	I-Miscellaneous
Ameríku	I-Miscellaneous
Börnin	B-Miscellaneous
í	I-Miscellaneous
Skarkalagötu	I-Miscellaneous
Elsku	B-Miscellaneous
Míó	I-Miscellaneous
minn	I-Miscellaneous
Litli	B-Miscellaneous
bróðir	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
Kalli	I-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
þakinu	I-Miscellaneous
Rasmus	B-Miscellaneous
fer	I-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
flakk	I-Miscellaneous
Þýtur	B-Miscellaneous
í	I-Miscellaneous
laufi	I-Miscellaneous
Madditt	B-Miscellaneous
Emil	B-Miscellaneous
í	I-Miscellaneous
Kattholti	I-Miscellaneous
Á	B-Miscellaneous
Saltkráku	I-Miscellaneous
Bróðir	B-Miscellaneous
minn	I-Miscellaneous
Ljónshjarta	I-Miscellaneous
Ronja	B-Miscellaneous
ræningjadóttir	I-Miscellaneous

Skoðið	O
einnig	O
skyld	O
svör	O
:	O

*	O
Hvað	O
heitir	O
hesturinn	O
hennar	O
Línu	B-Person
Langsokks	I-Person
?	O

*	O
Af	O
hvaða	O
tegund	O
er	O
apinn	O
hennar	O
Línu	B-Person
langsokks	I-Person
?	O

Heimild	O
Heimasíða	O
um	O
ævi	O
og	O
störf	O
Astridar	B-Person
Lindgren	I-Person
.	O

Árið	O
1519	B-Date
kom	O
spænski	O
herforinginn	O
Cortés	B-Person
til	O
bæjarins	O
Tenochtitlán	B-Location
,	O
þar	O
sem	O
nú	O
er	O
Mexíkóborg	B-Location
.	O

Höfðingi	O
Asteka	B-Miscellaneous
,	O
Moctezuma	B-Person
að	O
nafni	O
,	O
tók	O
á	O
móti	O
honum	O
og	O
bauð	O
honum	O
upp	O
á	O
kakódrykk	O
.	O

Drykkurinn	O
var	O
úr	O
möluðum	O
kakóbaunum	O
,	O
ýmsu	O
kryddi	O
,	O
meðal	O
annars	O
vanillu	O
,	O
hunangi	O
og	O
sjóðandi	O
vatni	O
.	O

Þetta	O
var	O
líklega	O
í	O
fyrsta	O
skipti	O
sem	O
maður	O
frá	O
Evrópu	B-Location
smakkaði	O
kakódrykk	O
.	O

Drykkur	O
af	O
þessu	O
tagi	O
átti	O
sér	O
hins	O
vegar	O
langa	O
sögu	O
meðal	O
Asteka	B-Miscellaneous
.	O

Hann	O
var	O
mikils	O
metinn	O
og	O
einkum	O
ætlaður	O
fyrirmönnum	O
,	O
ferðalöngum	O
og	O
hermönnum	O
.	O

Astekar	B-Miscellaneous
höfðu	O
þekkt	O
kakóbaunina	O
um	O
aldir	O
áður	O
en	O
Spánverjar	B-Miscellaneous
og	O
aðrar	O
Evrópuþjóðir	B-Miscellaneous
komu	O
fyrst	O
til	O
Ameríku	B-Location
.	O

Þeir	O
kölluðu	O
hana	O
cacao	O
og	O
við	O
höfum	O
tekið	O
það	O
heiti	O
eftir	O
þeim	O
en	O
á	O
ensku	O
heitir	O
hún	O
cocoa	O
.	O

Plantan	O
sem	O
kakóbaunin	O
vex	O
á	O
heitir	O
á	O
fræðimáli	O
Theobroma	O
cacao	O
sem	O
þýðir	O
«	O
fæða	O
fyrir	O
guðina	O
.	O
»	O

Meðal	O
Asteka	B-Miscellaneous
var	O
kakóbaunin	O
hins	O
vegar	O
ekki	O
bara	O
drykkjarefni	O
,	O
hún	O
var	O
mikilvæg	O
markaðsvara	O
og	O
þjónaði	O
einnig	O
sem	O
gjaldmiðill	O
.	O

Áður	O
en	O
Astekar	B-Miscellaneous
komu	O
til	O
sögunnar	O
höfðu	O
aðrir	O
ættflokkar	O
uppgötvað	O
kakóbaunina	O
.	O

Hún	O
var	O
ræktuð	O
hjá	O
Olmekum	B-Miscellaneous
frá	O
því	O
um	O
1150	B-Date
til	I-Date
300	I-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
og	O
Majum	B-Miscellaneous
frá	O
því	O
um	O
200	B-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
og	O
fram	O
á	O
miðja	O
16.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Baunin	O
var	O
ræktuð	O
bæði	O
í	O
heimagörðum	O
og	O
á	O
plantekrum	O
víða	O
um	O
Mið-Ameríku	B-Location
,	O
allt	O
frá	O
Kyrrahafsströndinni	B-Location
yfir	O
að	O
strönd	O
Mexíkóflóa	B-Location
.	O

Kristófer	B-Person
Kólumbus	I-Person
kom	O
með	O
fyrstu	O
kakóbaunirnar	O
til	O
Evrópu	B-Location
árið	O
1502	B-Date
,	O
Cortés	B-Person
flutti	O
líka	O
með	O
sér	O
kakóbaunir	O
þegar	O
hann	O
sigldi	O
aftur	O
til	O
Spánar	B-Location
árið	O
1526	B-Date
og	O
tæpum	O
fjörutíu	O
árum	O
síðar	O
var	O
fyrsti	O
skipsfarmurinn	O
af	O
kakóbaunum	O
fluttur	O
austur	O
um	O
haf	O
.	O

En	O
kakóið	O
var	O
reyndar	O
spánskt	O
leyndarmál	O
í	O
hartnær	O
heila	O
öld	O
;	O
það	O
barst	O
ekki	O
til	O
Ítalíu	B-Location
fyrr	O
en	O
árið	O
1606	B-Date
og	O
varð	O
ekki	O
vinsælt	O
í	O
Frakklandi	B-Location
fyrr	O
en	O
eftir	O
að	O
spænska	O
prinsessan	O
María	B-Person
Theresa	I-Person
giftist	O
Loðvíki	B-Person
fjórtánda	I-Person
árið	O
1660	B-Date
.	O

En	O
þar	O
með	O
var	O
skriðan	O
líka	O
komin	O
af	O
stað	O
og	O
nú	O
spruttu	O
upp	O
kakóhús	O
víða	O
um	O
Evrópu	B-Location
.	O

Komið	O
var	O
fram	O
á	O
18.	B-Date
öld	I-Date
þegar	O
mönnum	O
hugkvæmdist	O
að	O
nota	O
mjólk	O
í	O
stað	O
vatns	O
í	O
kakó	O
.	O

Heiðurinn	O
af	O
þessari	O
uppgötvun	O
átti	O
lávarðurinn	O
Hans	B-Person
Sloane	I-Person
,	O
sem	O
var	O
einkalæknir	O
Önnu	B-Person
drottningar	O
og	O
stofnandi	O
British	B-Organization
Museum	I-Organization
.	O

Þessi	O
nýja	O
kakóuppskrift	O
fór	O
leynt	O
í	O
fyrstu	O
en	O
var	O
svo	O
seld	O
apótekara	O
í	O
London	B-Location
og	O
komst	O
síðar	O
í	O
hendur	O
Cadbury-bræðra	B-Miscellaneous
.	O

Árið	O
1847	B-Date
varð	O
enska	O
fyrirtækið	O
Fry	B-Organization
and	I-Organization
Sons	I-Organization
fyrst	O
til	O
að	O
framleiða	O
súkkulaði	O
í	O
líkri	O
mynd	O
og	O
við	O
þekkjum	O
í	O
dag	O
og	O
1876	B-Date
varð	O
svissneskur	O
sælgætisframleiðandi	O
,	O
Daniel	B-Person
Peter	I-Person
að	O
nafni	O
,	O
fyrstur	O
til	O
að	O
blanda	O
mjólkurdufti	O
í	O
súkkulaðið	O
og	O
búa	O
til	O
mjólkursúkkulaði	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Eitt	O
af	O
ríkjum	O
Sovétríkjanna	B-Location
hét	O
Moldavía	B-Location
,	O
eða	O
öllu	O
heldur	O
Sovétlýðveldið	B-Location
Moldavía	I-Location
.	O

En	O
þegar	O
Sovétríkin	B-Location
liðuðust	O
í	O
sundur	O
árið	O
1991	B-Date
lýsti	O
þetta	O
ríki	O
yfir	O
sjálfstæði	O
og	O
tók	O
upp	O
nafnið	O
Moldóva	B-Location
.	O

Moldóva	B-Location
liggur	O
að	O
mestu	O
leyti	O
á	O
milli	O
ánna	O
Prut	B-Location
og	O
Dnjestr	B-Location
sem	O
renna	O
í	O
Svartahaf	B-Location
.	O

Landið	O
liggur	O
að	O
Rúmeníu	B-Location
til	O
vesturs	O
og	O
að	O
Úkraínu	B-Location
til	O
norðurs	O
,	O
austurs	O
og	O
suðurs	O
.	O

Moldóva	B-Location
er	O
33.700	O
km2	O
að	O
stærð	O
og	O
þar	O
búa	O
um	O
4,3	O
milljónir	O
íbúa	O
.	O

Höfuðborg	O
landsins	O
heitir	O
Chisinau	B-Location
,	O
en	O
þar	O
búa	O
tæplega	O
700.000	O
íbúar	O
.	O

Borgin	O
er	O
miðstöð	O
iðnaðar	O
og	O
menningar	O
í	O
landinu	O
.	O

Árið	O
1812	B-Date
lét	O
Ottómanveldið	B-Miscellaneous
Moldóvu	B-Location
af	O
hendi	O
til	O
Rússlands	B-Location
,	O
og	O
við	O
það	O
sat	O
þangað	O
til	O
eftir	O
fyrri	O
heimstyrjöldina	O
,	O
en	O
þá	O
varð	O
landið	O
hluti	O
af	O
Rúmeníu	B-Location
.	O

Moldóva	B-Location
féll	O
svo	O
aftur	O
undir	O
rússnesk	O
yfirráð	O
við	O
lok	O
seinni	O
heimstyrjaldarinnar	O
.	O

Tungumál	O
Moldóvu	B-Location
er	O
náskylt	O
rúmensku	O
,	O
en	O
meðan	O
landið	O
var	O
undir	O
rússneskum	O
yfirráðum	O
var	O
notað	O
kyrillískt	O
letur	O
.	O

Árið	O
1989	B-Date
var	O
aftur	O
tekið	O
upp	O
rómanskt	O
letur	O
en	O
við	O
það	O
blossuðu	O
upp	O
miklar	O
deilur	O
um	O
það	O
hvort	O
tungumálið	O
skyldi	O
kennt	O
við	O
Moldóvu	B-Location
eða	O
einfaldlega	O
kallað	O
rúmenska	O
.	O

Heimild	O
Encyclopædia	B-Miscellaneous
Britannica	I-Miscellaneous

Þessari	O
spurningu	O
hefur	O
Pálmi	B-Person
V.	I-Person
Jónsson	I-Person
þegar	O
svarað	O
á	O
nokkuð	O
ítarlegan	O
hátt	O
í	O
svörum	O
sínum	O
við	O
spurningunum	O

*	O
Af	O
hverju	O
eldumst	O
við	O
?	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
ekki	O
hægt	O
að	O
stöðva	O
öldrun	O
í	O
fólki	O
?	O

Þegar	O
menn	O
velta	O
því	O
fyrir	O
sér	O
hvort	O
hægt	O
sé	O
að	O
stöðva	O
öldrun	O
þá	O
er	O
vitaskuld	O
ekki	O
átt	O
við	O
það	O
hvort	O
eitthvað	O
megi	O
gera	O
svo	O
að	O
fólk	O
verði	O
ekki	O
eldra	O
.	O

Það	O
eldast	O
jú	O
allir	O
um	O
eitt	O
ár	O
á	O
ári	O
og	O
eina	O
leiðin	O
til	O
að	O
stöðva	O
öldrun	O
í	O
þessum	O
skilningi	O
væri	O
að	O
stöðva	O
tímann	O
.	O

En	O
þar	O
með	O
stæði	O
líka	O
allt	O
í	O
stað	O
og	O
enginn	O
tæki	O
eftir	O
því	O
að	O
öldrun	O
væri	O
úr	O
sögunni	O
.	O

Það	O
sem	O
átt	O
er	O
við	O
þegar	O
spurt	O
er	O
hvort	O
hægt	O
sé	O
að	O
stöðva	O
öldrun	O
er	O
því	O
fremur	O
hvort	O
koma	O
megi	O
í	O
veg	O
fyrir	O
hrörnun	O
,	O
hvort	O
fólk	O
geti	O
verið	O
síungt	O
til	O
líkama	O
og	O
sálar	O
.	O

Í	O
þessum	O
skilningi	O
hefur	O
hiklaust	O
náðst	O
nokkur	O
árangur	O
.	O

Fólk	O
lifir	O
lengur	O
og	O
það	O
er	O
við	O
góða	O
heilsu	O
,	O
bæði	O
líkamlega	O
og	O
andlega	O
,	O
lengur	O
en	O
áður	O
gerðist	O
.	O

Fyrir	O
öllu	O
þessu	O
hefur	O
Pálmi	B-Person
gert	O
góða	O
grein	O
í	O
svörum	O
sínum	O
við	O
ofangreindum	O
spurningum	O
.	O

En	O
hversu	O
erfitt	O
er	O
eiginlega	O
að	O
stöðva	O
öldrun	O
algjörlega	O
?	O

Það	O
er	O
ekki	O
úr	O
vegi	O
að	O
byrja	O
á	O
einfaldari	O
hlutum	O
en	O
lifandi	O
verum	O
.	O

Væri	O
til	O
dæmis	O
hægt	O
að	O
halda	O
bíl	O
«	O
síungum	O
»	O
,	O
ef	O
svo	O
má	O
segja	O
?	O

Einfaldasta	O
leiðin	O
til	O
að	O
halda	O
bíl	O
í	O
sínu	O
upprunalega	O
horfi	O
um	O
langan	O
tíma	O
er	O
vitaskuld	O
að	O
nota	O
hann	O
ekkert	O
.	O

Láta	O
hann	O
bara	O
standa	O
á	O
þurrum	O
stað	O
þar	O
sem	O
fuglar	O
eða	O
geitungar	O
komast	O
ekki	O
að	O
til	O
að	O
gera	O
sér	O
hreiður	O
eða	O
bú	O
í	O
vélinni	O
eða	O
á	O
öðrum	O
óheppilegum	O
stöðum	O
.	O

En	O
bíll	O
,	O
sem	O
haldið	O
er	O
«	O
síungum	O
»	O
með	O
þessu	O
móti	O
,	O
er	O
engum	O
til	O
gagns	O
.	O

Önnur	O
leið	O
og	O
algengari	O
er	O
að	O
skipta	O
reglulega	O
um	O
þá	O
hluta	O
sem	O
slitna	O
.	O

Á	O
löngum	O
tíma	O
má	O
jafnvel	O
gera	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
öllum	O
upprunalegum	O
hlutum	O
bílsins	O
hafi	O
verið	O
skipt	O
út	O
fyrir	O
nýja	O
.	O

Þegar	O
við	O
hugum	O
að	O
möguleikanum	O
á	O
að	O
endurnýja	O
alla	O
hluta	O
smíðisgripa	O
verður	O
á	O
vegi	O
okkar	O
gömul	O
gáta	O
.	O

Gáta	O
þessi	O
er	O
kennd	O
við	O
skip	O
Þeseusar	B-Person
sem	O
var	O
sæfari	O
og	O
alhliða	O
hetja	O
í	O
fornöld	O
Grikklands	B-Location
.	O

Skipið	O
var	O
varðveitt	O
um	O
margar	O
kynslóðir	O
í	O
höfninni	O
í	O
Aþenu	B-Location
og	O
eftir	O
því	O
sem	O
plankarnir	O
fúnuðu	O
var	O
skipt	O
um	O
þá	O
og	O
nýir	O
settir	O
í	O
þeirra	O
stað	O
.	O

Þar	O
kom	O
svo	O
að	O
skipt	O
hafði	O
verið	O
um	O
alla	O
upprunalegu	O
plankana	O
.	O

En	O
þá	O
má	O
líka	O
hugsa	O
sér	O
að	O
gömlu	O
plönkunum	O
hafi	O
verið	O
haldið	O
til	O
haga	O
og	O
þeim	O
raðað	O
saman	O
í	O
skip	O
nákvæmlega	O
eins	O
og	O
hið	O
upprunalega	O
skip	O
Þeseusar	O
.	O

Spurningin	O
er	O
þá	O
sú	O
hvort	O
skipið	O
er	O
í	O
raun	O
skip	O
Þeseusar	O
,	O
það	O
sem	O
er	O
úr	O
nýju	O
plönkunum	O
eða	O
hitt	O
sem	O
er	O
úr	O
þeim	O
upprunalegu	O
.	O

Maður	O
skyldi	O
því	O
gá	O
að	O
sér	O
þegar	O
skipt	O
er	O
um	O
slitna	O
hluta	O
smíðisgripa	O
.	O

Í	O
staðinn	O
fyrir	O
að	O
upprunalegi	O
hluturinn	O
haldist	O
í	O
góðu	O
lagi	O
gæti	O
maður	O
glatað	O
upprunalega	O
hlutnum	O
og	O
staðið	O
uppi	O
með	O
nýjan	O
hlut	O
,	O
að	O
vísu	O
mjög	O
líkan	O
þeim	O
upprunalega	O
,	O
en	O
engu	O
að	O
síður	O
ekki	O
sama	O
hlutinn	O
.	O

Þetta	O
skiptir	O
kannski	O
ekki	O
máli	O
þegar	O
um	O
er	O
að	O
ræða	O
bíla	O
og	O
skip	O
.	O

Þá	O
skiptir	O
ekki	O
máli	O
hvort	O
maður	O
hefur	O
sama	O
hlutinn	O
,	O
það	O
er	O
nóg	O
að	O
hafa	O
sams	O
konar	O
hlut	O
.	O

En	O
ef	O
við	O
snúum	O
okkur	O
nú	O
aftur	O
að	O
mannfólkinu	O
þá	O
vandast	O
málið	O
.	O

Hugsum	O
okkur	O
að	O
við	O
reynum	O
að	O
hafa	O
sama	O
hátt	O
á	O
með	O
mannfólkið	O
og	O
við	O
höfum	O
með	O
smíðisgripi	O
.	O

Þegar	O
fólk	O
slitnar	O
,	O
þá	O
skiptum	O
við	O
um	O
hluta	O
.	O

Fólk	O
fær	O
nýja	O
mjöðm	O
þegar	O
sú	O
gamla	O
er	O
orðin	O
stirð	O
,	O
nýtt	O
hjarta	O
þegar	O
gamla	O
hjartað	O
er	O
orðið	O
stíflað	O
af	O
fitu	O
,	O
ný	O
lungu	O
þegar	O
þau	O
gömlu	O
er	O
orðin	O
full	O
af	O
sóti	O
,	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Við	O
getum	O
hugsað	O
okkur	O
að	O
enn	O
meiri	O
tækni	O
geri	O
læknum	O
kleift	O
að	O
skipta	O
um	O
einstaka	O
vöðvafrumur	O
og	O
jafnvel	O
taugafrumur	O
.	O

Væri	O
þá	O
ekki	O
hægt	O
að	O
halda	O
öllum	O
síungum	O
.	O

Kannski	O
svarið	O
sé	O
að	O
með	O
slíkri	O
tækni	O
mætti	O
einmitt	O
halda	O
öllum	O
síungum	O
.	O

En	O
kannski	O
væri	O
ekki	O
verið	O
að	O
halda	O
sama	O
fólkinu	O
síungu	O
heldur	O
væri	O
slitnu	O
fólki	O
skipt	O
út	O
fyrir	O
nýtt	O
og	O
hraustara	O
fólk	O
.	O

Að	O
vísu	O
væru	O
nýju	O
einstaklingarnir	O
nokkuð	O
svipaðir	O
þeim	O
gömlu	O
,	O
en	O
þeir	O
væru	O
ekki	O
sömu	O
einstaklingarnir	O
.	O

Og	O
það	O
finnst	O
okkur	O
líklega	O
ekki	O
nógu	O
gott	O
.	O

Hugsum	O
okkur	O
að	O
við	O
eigum	O
hund	O
sem	O
er	O
okkur	O
afskaplega	O
kær	O
.	O

Einn	O
góðan	O
veðurdag	O
er	O
ekið	O
yfir	O
hundinn	O
og	O
hann	O
deyr	O
.	O

Það	O
er	O
okkur	O
lítil	O
huggun	O
harmi	O
gegn	O
að	O
fá	O
nýjan	O
hund	O
,	O
jafnvel	O
þótt	O
sá	O
nýi	O
sé	O
sams	O
konar	O
og	O
sá	O
gamli	O
.	O

Eða	O
hugsum	O
okkur	O
10	O
ára	O
strák	O
sem	O
fer	O
í	O
sveit	O
yfir	O
sumar	O
.	O

Þegar	O
hann	O
kemur	O
heim	O
þá	O
segja	O
foreldrar	O
hans	O
að	O
hann	O
geti	O
bara	O
verið	O
áfram	O
í	O
sveitinni	O
því	O
þau	O
hafi	O
fengið	O
sams	O
konar	O
strák	O
annarsstaðar	O
.	O

Þetta	O
væri	O
vissulega	O
ótækt	O
.	O

Málið	O
er	O
að	O
það	O
er	O
ekki	O
alltaf	O
nóg	O
að	O
hafa	O
samskonar	O
hluti	O
,	O
stundum	O
dugir	O
ekkert	O
minna	O
en	O
sami	O
hluturinn	O
.	O

Niðurstaðan	O
er	O
því	O
sú	O
að	O
jafnvel	O
þótt	O
læknavísindin	O
tækju	O
slíkum	O
framförum	O
að	O
það	O
mætti	O
viðhalda	O
fólki	O
út	O
í	O
hið	O
óendanlega	O
,	O
þá	O
er	O
ekki	O
þar	O
með	O
ljóst	O
að	O
sömu	O
einstaklingarnir	O
lifðu	O
um	O
aldir	O
og	O
væru	O
síungir	O
.	O

Í	O
svari	O
Ólafs	B-Person
Páls	I-Person
Jónssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Ef	O
heili	O
væri	O
tekinn	O
úr	O
einni	O
manneskju	O
og	O
settur	O
í	O
aðra	O
,	O
væri	O
það	O
þá	O
eins	O
og	O
að	O
færa	O
harðan	O
disk	O
úr	O
einni	O
tölvu	O
í	O
aðra	O
?	O

er	O
velt	O
upp	O
skyldum	O
álitamálum	O
.	O

Fyrri	O
lið	O
spurningarinnar	O
,	O
hvort	O
hægt	O
sé	O
að	O
sanna	O
vísindalega	O
einhver	O
trúarbrögð	O
,	O
er	O
fljótsvarað	O
.	O

Svarið	O
er	O
«	O
Nei	O
»	O
.	O

Ástæða	O
þess	O
að	O
ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
sanna	O
vísindalega	O
nein	O
trúarbrögð	O
er	O
einfaldlega	O
að	O
það	O
er	O
ekki	O
hægt	O
að	O
sanna	O
vísindalega	O
neinar	O
kenningar	O
,	O
hvort	O
sem	O
kenningarnar	O
eru	O
hluti	O
af	O
trúarbrögðum	O
eða	O
vísindalegar	O
kenningar	O
,	O
til	O
dæmis	O
lögmál	O
Newtons	B-Person
.	O

Það	O
er	O
aðeins	O
í	O
stærðfræði	O
sem	O
hugtakið	O
«	O
sönnun	O
»	O
hefur	O
þá	O
merkingu	O
sem	O
margir	O
vilja	O
eigna	O
öllum	O
vísindum	O
.	O

Þótt	O
vísindalegar	O
athuganir	O
geta	O
ekki	O
sannað	O
kenningar	O
þá	O
geta	O
þær	O
stutt	O
kenningar	O
,	O
hvort	O
sem	O
þær	O
tilheyra	O
trúarbrögðum	O
eða	O
vísindagreinum	O
.	O

Um	O
það	O
leyti	O
sem	O
Newton	B-Person
setti	O
fram	O
kenningar	O
sínar	O
voru	O
gerðar	O
gífurlega	O
margar	O
athuganir	O
á	O
hreyfingu	O
efnislegra	O
hluta	O
.	O

Þessar	O
athuganir	O
féllu	O
svo	O
vel	O
að	O
kenningunum	O
að	O
menn	O
freistuðust	O
til	O
að	O
segja	O
að	O
þær	O
væru	O
sannaðar	O
.	O

En	O
svo	O
fór	O
að	O
syrta	O
í	O
álinn	O
.	O

Athuganir	O
á	O
braut	O
Merkúríusar	B-Location
stönguðust	O
á	O
við	O
kenningar	O
Newtons	B-Person
og	O
þegar	O
Einstein	B-Person
setti	O
fram	O
afstæðiskenningu	O
sína	O
var	O
ljóst	O
að	O
kenningum	O
Newtons	B-Person
bar	O
að	O
hafna	O
sem	O
algildri	O
lýsingu	O
á	O
veruleikanum	O
.	O

Þær	O
standa	O
þó	O
enn	O
fyrir	O
sínu	O
sem	O
lýsing	O
á	O
afmörkuðum	O
hluta	O
veruleikans	O
.	O

En	O
skyldi	O
vera	O
hægt	O
að	O
afsanna	O
trúarbrögð	O
með	O
aðferðum	O
vísindanna	O
?	O

Þessari	O
spurningu	O
er	O
ekki	O
auðvelt	O
að	O
svara	O
.	O

Vísindalegar	O
kenningar	O
má	O
augljóslega	O
afsanna	O
.	O

Í	O
öllum	O
greinum	O
vísindanna	O
hafa	O
menn	O
haldið	O
fram	O
kenningum	O
sem	O
síðan	O
hafa	O
verið	O
hraktar	O
með	O
aðferðum	O
vísindanna	O
,	O
og	O
í	O
raun	O
má	O
segja	O
að	O
tilgangur	O
vísindamanna	O
með	O
því	O
að	O
gera	O
tilraunir	O
sé	O
að	O
athuga	O
hvort	O
hægt	O
sé	O
að	O
afsanna	O
kenningar	O
.	O

En	O
er	O
hægt	O
að	O
gera	O
tilraunir	O
eða	O
athuganir	O
sem	O
afsanna	O
trúarbrögð	O
?	O

Einn	O
vandi	O
við	O
að	O
afsanna	O
kenningar	O
trúarbragða	O
er	O
að	O
slíkar	O
kenningar	O
þarf	O
að	O
túlka	O
;	O
það	O
má	O
skilja	O
þær	O
á	O
ólíka	O
vegu	O
.	O

Stundum	O
er	O
litið	O
svo	O
á	O
að	O
þróunarkenning	O
Darwins	B-Person
stangist	O
á	O
við	O
sköpunarsöguna	O
í	O
fyrstu	O
bók	O
Móses	B-Person
og	O
á	O
sínum	O
tíma	O
töldu	O
sumir	O
að	O
sólmiðjukenning	O
Kópernikusar	B-Person
stangaðist	O
á	O
við	O
kenningar	O
eða	O
fullyrðingar	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
.	O

En	O
hvort	O
vísindin	O
og	O
trúarbrögðin	O
stangast	O
á	O
fer	O
eftir	O
því	O
hvernig	O
við	O
túlkum	O
kenningar	O
trúarbragðanna	O
,	O
hvernig	O
við	O
skiljum	O
bækur	O
eins	O
og	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
eða	O
Kóraninn	B-Miscellaneous
,	O
eða	O
hvaða	O
annað	O
trúarrit	O
sem	O
er	O
.	O

En	O
jafnvel	O
þótt	O
við	O
leggjum	O
túlkunarvandann	O
til	O
hliðar	O
hafa	O
trúarbrögð	O
annað	O
einkenni	O
sem	O
brynjar	O
þau	O
gegn	O
vísindunum	O
.	O

Þær	O
kenningar	O
sem	O
kalla	O
má	O
kjarna	O
trúarbragðanna	O
eru	O
kenningar	O
um	O
gildismat	O
fremur	O
en	O
staðreyndir	O
og	O
um	O
tilveru	O
handan	O
þessa	O
heims	O
fremur	O
en	O
þá	O
tilveru	O
sem	O
við	O
höfum	O
reynslu	O
af	O
.	O

Þetta	O
eru	O
kenningar	O
um	O
hvað	O
sé	O
rétt	O
og	O
rangt	O
og	O
hvað	O
taki	O
við	O
eftir	O
dauðann	O
.	O

Og	O
vísindalegar	O
kenningar	O
hafa	O
næsta	O
lítið	O
um	O
þessi	O
efni	O
að	O
segja	O
;	O
það	O
er	O
til	O
að	O
mynda	O
ekki	O
hægt	O
að	O
gera	O
tilraunir	O
eða	O
athuganir	O
sem	O
geta	O
hrakið	O
slíkar	O
kenningar	O
.	O

Það	O
er	O
því	O
lítill	O
möguleiki	O
á	O
að	O
hrekja	O
trúarbrögð	O
með	O
aðferðum	O
vísindanna	O
.	O

En	O
getur	O
þá	O
ekkert	O
stangast	O
á	O
við	O
kenningar	O
trúarbragðanna	O
?	O

Í	O
gegnum	O
aldirnar	O
hafa	O
heimspekingar	O
og	O
kristnir	O
guðfræðingar	O
rökrætt	O
vanda	O
sem	O
kallaður	O
hefur	O
verið	O
bölsvandinn	O
.	O

Til	O
að	O
lýsa	O
þessum	O
vanda	O
skulum	O
við	O
gefa	O
okkur	O
eftirfarandi	O
tilgátur	O
.	O

1	O
.	O

Guð	B-Person
er	O
almáttugur	O
og	O
algóður	O
.	O

2	O
.	O

Algóð	O
vera	O
reynir	O
eftir	O
fremsta	O
megni	O
að	O
útrýma	O
böli	O
.	O

3	O
.	O

Almáttug	O
vera	O
getur	O
útrýmt	O
öllu	O
ástæðulausu	O
böli	O
.	O

4	O
.	O

Það	O
er	O
ástæðulaust	O
böl	O
í	O
heiminum	O
.	O

Fyrsta	O
tilgátan	O
er	O
ein	O
af	O
grundvallarsetningum	O
kristinnar	O
trúar	O
.	O

Önnur	O
og	O
þriðja	O
tilgátan	O
virðast	O
vera	O
augljós	O
sannindi	O
um	O
hvaða	O
algóðu	O
og	O
almáttugu	O
veru	O
sem	O
er	O
.	O

Fjórða	O
tilgátan	O
virðist	O
vera	O
augljós	O
reynslusannindi	O
;	O
við	O
þurfum	O
ekki	O
annað	O
en	O
að	O
fylgjast	O
með	O
fréttum	O
til	O
að	O
sannfæra	O
okkur	O
um	O
þetta	O
.	O

En	O
þessar	O
fjórar	O
tilgátur	O
eru	O
ósamrýmanlegar	O
;	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
ein	O
þeirra	O
hlýtur	O
að	O
vera	O
ósönn	O
.	O

Ég	O
ætla	O
ekki	O
að	O
ræða	O
bölsvandann	O
frekar	O
,	O
en	O
nefni	O
hann	O
einungis	O
vegna	O
þess	O
að	O
sú	O
staðhæfing	O
að	O
það	O
sé	O
ástæðulaust	O
böl	O
í	O
heiminum	O
virðist	O
,	O
við	O
fyrstu	O
sýn	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
,	O
stangast	O
á	O
við	O
kristna	O
trú	O
.	O

En	O
gætum	O
þá	O
að	O
því	O
í	O
lokin	O
að	O
sú	O
staðhæfing	O
að	O
það	O
sé	O
ástæðulaust	O
böl	O
í	O
heiminum	O
er	O
ekki	O
vísindaleg	O
staðhæfing	O
heldur	O
siðferðileg	O
.	O

<	O
Frekara	O
lesefni	O
>	O

Þegar	O
talað	O
er	O
um	O
eðli	O
vísindalegra	O
skýringa	O
er	O
átt	O
við	O
einkenni	O
slíkra	O
skýringa	O
sem	O
gera	O
þær	O
frábrugðnar	O
annars	O
konar	O
skýringum	O
,	O
til	O
dæmis	O
hversdagslegum	O
skýringum	O
.	O

En	O
hvaða	O
einkenni	O
skyldu	O
þetta	O
vera	O
?	O

Lítum	O
fyrst	O
á	O
skýringu	O
á	O
einhverju	O
hversdagslegu	O
fyrirbæri	O
.	O

Í	O
bókinni	O
Þannig	B-Miscellaneous
hugsum	I-Miscellaneous
við	I-Miscellaneous
segir	O
bandaríski	O
heimspekingurinn	O
John	B-Person
Dewey	I-Person
(	O
1859-1952	B-Date
)	O
frá	O
fyrirbæri	O
sem	O
hann	O
tók	O
eftir	O
einn	O
daginn	O
þegar	O
hann	O
stóð	O
við	O
uppvaskið	O
.	O

Þegar	O
hann	O
tók	O
glös	O
upp	O
úr	O
heitu	O
vatninu	O
og	O
hvolfdi	O
þeim	O
á	O
disk	O
mynduðust	O
sápukúlur	O
undan	O
glasbrúninni	O
sem	O
stækkuðu	O
til	O
að	O
byrja	O
með	O
,	O
stóðu	O
síðan	O
í	O
stað	O
,	O
en	O
drógust	O
svo	O
aftur	O
saman	O
og	O
hurfu	O
undir	O
glasbrúnina	O
.	O

Hvernig	O
stóð	O
á	O
þessu	O
?	O

Dewey	B-Person
gefur	O
eftirfarandi	O
skýringu	O
:	O
Þegar	O
glas	O
er	O
tekið	O
upp	O
úr	O
heitu	O
vatninu	O
og	O
hvolft	O
á	O
disk	O
þá	O
lokast	O
kalt	O
loft	O
inni	O
í	O
glasinu	O
.	O

Loftið	O
hitnar	O
síðan	O
rólega	O
vegna	O
þess	O
hve	O
glasið	O
sjálft	O
er	O
heitt	O
.	O

Þetta	O
leiðir	O
til	O
þess	O
að	O
rúmmál	O
loftsins	O
eykst	O
og	O
sápufilman	O
sem	O
myndast	O
milli	O
glasbrúnarinnar	O
og	O
disksins	O
þenst	O
út	O
og	O
myndar	O
sápukúlur	O
.	O

Þessi	O
skýring	O
hefur	O
margt	O
til	O
síns	O
ágætis	O
.	O

Meðal	O
annars	O
sýnir	O
hún	O
að	O
það	O
mátti	O
búast	O
við	O
að	O
sápukúlur	O
mynduðust	O
undir	O
þessum	O
kringumstæðum	O
,	O
og	O
hún	O
sýnir	O
líka	O
að	O
við	O
getum	O
búist	O
við	O
að	O
svipaðar	O
sápukúlur	O
myndist	O
við	O
kringumstæður	O
sem	O
eru	O
sambærilegar	O
þótt	O
þær	O
séu	O
ekki	O
endilega	O
nákvæmlega	O
eins	O
.	O

En	O
er	O
rétt	O
að	O
kalla	O
þessa	O
skýringu	O
vísindalega	O
?	O

Um	O
miðja	O
öldina	O
setti	O
þýski	O
heimspekingurinn	O
Carl	B-Person
Gustav	I-Person
Hempel	I-Person
(	O
1905	B-Date
-	I-Date
1997	I-Date
)	O
fram	O
hugmyndir	O
um	O
vísindalegar	O
skýringar	O
.	O

Hugmynd	O
hans	O
var	O
sú	O
að	O
vísindalegar	O
skýringar	O
væru	O
settar	O
saman	O
úr	O
tvenns	O
konar	O
setningum	O
.	O

Annars	O
vegar	O
setningum	O
sem	O
lýstu	O
tilteknum	O
staðreyndum	O
og	O
hins	O
vegar	O
setningum	O
sem	O
lýstu	O
almennum	O
lögmálum	O
.	O

Við	O
getum	O
kallað	O
þessar	O
setningar	O
efnivið	O
skýringarinnar	O
.	O

Það	O
sem	O
á	O
að	O
skýra	O
,	O
en	O
það	O
getum	O
við	O
kallað	O
tilefni	O
skýringarinnar	O
,	O
skyldi	O
svo	O
leiða	O
af	O
þessum	O
efnivið	O
samkvæmt	O
reglum	O
rökfræðinnar	O
.	O

Þetta	O
líkan	O
kallaði	O
Hempel	B-Person
lögbundna	O
afleiðsluskýringu	O
.	O

Af	O
þessu	O
má	O
sjá	O
að	O
Hempel	B-Person
gerir	O
tvær	O
grundvallarkröfur	O
til	O
vísindalegra	O
skýringa	O
:	O

1	O
.	O

Í	O
efnivið	O
skýringarinnar	O
skal	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
eitt	O
almennt	O
lögmál	O
gegna	O
lykilhlutverki	O
;	O
við	O
getum	O
sagt	O
að	O
skýringin	O
skyldi	O
byggja	O
á	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
einu	O
almennu	O
lögmáli	O
,	O
og	O
2.	O
tilefni	O
skýringarinnar	O
skal	O
leiða	O
af	O
efniviðnum	O
samkvæmt	O
reglum	O
rökfræðinnar	O
.	O

Í	O
sinni	O
einföldustu	O
mynd	O
er	O
hugmynd	O
Hempels	B-Person
þessi	O
:	O
Setjum	O
sem	O
svo	O
að	O
setningin	O
T	O
lýsi	O
fyrirbæri	O
sem	O
við	O
viljum	O
skýra	O
;	O
T	O
er	O
tilefni	O
skýringarinnar	O
.	O

Lögbundin	O
afleiðsluskýring	O
lítur	O
þá	O
út	O
eins	O
og	O
ströng	O
röksemdafærsla	O
þar	O
sem	O
niðurstaðan	O
er	O
tilefni	O
skýringarinnar	O
en	O
forsendurnar	O
eru	O
efniviður	O
hennar	O
:	O

S1	O
,	O
S2	O
,	O
...	O

Sn	O
L1	O
,	O
L2	O
,	O
...	O

Lm	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
T	O

Hér	O
eru	O
«	O
S1	O
,	O
S2	O
,	O
...	O

Sn	O
»	O
setningar	O
sem	O
lýsa	O
tilfallandi	O
staðreyndum	O
,	O
«	O
L1	O
,	O
L2	O
,	O
...	O

Lm	O
»	O
setningar	O
sem	O
lýsa	O
almennum	O
lögmálum	O
,	O
og	O
T	O
er	O
sem	O
fyrr	O
tilefni	O
skýringarinnar	O
.	O

Ef	O
við	O
lítum	O
nú	O
á	O
skýringu	O
Deweys	B-Person
á	O
tilurð	O
sápukúlnanna	O
þá	O
getum	O
við	O
sett	O
í	O
stað	O
«	O
S1	O
,	O
S2	O
,	O
...	O

Sn	O
»	O
setningar	O
eins	O
og	O
:	O

«	O
Glösin	O
voru	O
heit	O
»	O
,	O
«	O
loftið	O
var	O
kalt	O
»	O
,	O
«	O
glösunum	O
var	O
hvolft	O
á	O
disk	O
»	O
,	O
«	O
það	O
myndaðist	O
loftþétt	O
sápufilma	O
á	O
milli	O
glasabarmanna	O
og	O
disksins	O
»	O
.	O

Dewey	B-Person
nefnir	O
engin	O
almenn	O
lögmál	O
en	O
við	O
getum	O
séð	O
að	O
hann	O
gerir	O
óljóst	O
ráð	O
fyrir	O
eftirfarandi	O
lögmáli	O
:	O

Þegar	O
loft	O
hitnar	O
þenst	O
það	O
út	O
.	O

En	O
við	O
þyrftum	O
líka	O
lögmál	O
um	O
varmastreymi	O
milli	O
misheitra	O
efna	O
,	O
lögmál	O
um	O
þaneiginleika	O
sápufilmu	O
og	O
fleiri	O
.	O

Þar	O
sem	O
svona	O
lögmál	O
eru	O
ekki	O
nefnd	O
í	O
skýringu	O
Deweys	B-Person
er	O
ljóst	O
að	O
hún	O
telst	O
ekki	O
vísindaleg	O
skýring	O
samkvæmt	O
líkani	O
Hempels	B-Person
.	O

En	O
kannski	O
mætti	O
líta	O
á	O
skýringu	O
Deweys	B-Person
sem	O
einskonar	O
uppkast	O
að	O
vísindalegri	O
skýringu	O
.	O

Hugmyndir	O
Hempels	B-Person
höfðu	O
gífurleg	O
áhrif	O
í	O
vísindaheimspeki	O
á	O
seinni	O
hluta	O
20.	B-Date
aldar	I-Date
,	O
og	O
enn	O
þann	O
dag	O
í	O
dag	O
er	O
varla	O
rætt	O
um	O
skýringar	O
í	O
vísindum	O
án	O
þess	O
að	O
nefna	O
Hempel	B-Person
til	O
sögunnar	O
.	O

Á	O
seinni	O
árum	O
hefur	O
mönnum	O
þó	O
orðið	O
ljóst	O
að	O
líkan	O
Hempels	B-Person
getur	O
ekki	O
verið	O
rétt	O
.	O

Lítum	O
til	O
dæmis	O
á	O
eftirfarandi	O
mynd	O
.	O

Sólin	O
skín	O
á	O
flaggstöngina	O
sem	O
varpar	O
skugga	O
á	O
jörðina	O
.	O

Nú	O
getum	O
við	O
útskýrt	O
hvers	O
vegna	O
skugginn	O
er	O
jafn	O
langur	O
og	O
hann	O
í	O
raun	O
er	O
með	O
því	O
að	O
líta	O
á	O
hæð	O
flaggstangarinnar	O
og	O
sólarhæðina	O
.	O

Lengd	O
skuggans	O
má	O
svo	O
reikna	O
með	O
einföldum	O
reglum	O
úr	O
flatarmálsfræði	O
.	O

Dæmigerð	O
lögbundin	O
afleiðsluskýring	O
á	O
lengd	O
skuggans	O
gæti	O
því	O
litið	O
svona	O
út	O
:	O

Flaggstöngin	O
er	O
5	O
metrar	O
.	O

Sólarhæðin	O
er	O
30	O
gráður	O
.	O

a	O
=	O
b	O
x	O
tan	O
(	O
B	O
)	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
_	O
Lengd	O
skuggans	O
er	O
8,66	O
m	O

Enn	O
höfum	O
við	O
ekkert	O
sem	O
stangast	O
á	O
við	O
líkan	O
Hempels	B-Person
.	O

En	O
meinið	O
er	O
að	O
ef	O
ofangreind	O
skýring	O
á	O
lengd	O
skuggans	O
er	O
góð	O
og	O
gild	O
,	O
þá	O
er	O
líka	O
hægt	O
að	O
útskýra	O
hvers	O
vegna	O
flaggstöngin	O
er	O
5	O
metra	O
há	O
út	O
frá	O
lengd	O
skuggans	O
.	O

En	O
það	O
getur	O
ekki	O
verið	O
rétt	O
.	O

Það	O
sem	O
útskýrir	O
lengd	O
flaggstangarinnar	O
eru	O
allt	O
annars	O
konar	O
atriði	O
,	O
til	O
dæmis	O
staðlar	O
um	O
lengdir	O
flaggstanga	O
,	O
hvaða	O
efniviður	O
er	O
tiltækur	O
,	O
jafnvel	O
veðurfar	O
og	O
kannski	O
lögmál	O
um	O
kraftvægi	O
.	O

Í	O
öllu	O
falli	O
getur	O
lengd	O
skuggans	O
ekki	O
útskýrt	O
hæð	O
flaggstangarinnar	O
.	O

En	O
þó	O
er	O
ekkert	O
að	O
athuga	O
við	O
slíka	O
skýringu	O
samkvæmt	O
líkani	O
Hempels	B-Person
.	O

Dæmið	O
verður	O
enn	O
skýrara	O
ef	O
við	O
hugsum	O
okkur	O
að	O
það	O
sé	O
ekki	O
flaggstöng	O
sem	O
skugginn	O
fellur	O
af	O
heldur	O
lifandi	O
tré	O
.	O

Við	O
gerum	O
ráð	O
fyrir	O
því	O
að	O
skýra	O
megi	O
á	O
vísindalegan	O
hátt	O
hvers	O
vegna	O
tré	O
ná	O
tiltekinni	O
hæð	O
.	O

Hér	O
kemur	O
til	O
veðurfar	O
,	O
arfbundnir	O
eiginleikar	O
trjátegundarinnar	O
,	O
frjósemi	O
jarðvegsins	O
og	O
fleira	O
.	O

En	O
þótt	O
það	O
séu	O
ótal	O
þættir	O
sem	O
ráði	O
hæð	O
trjáa	O
þá	O
er	O
lengd	O
suggans	O
sem	O
þau	O
varpa	O
ekki	O
einn	O
af	O
þeim	O
.	O

Dæmið	O
af	O
skugga	O
flaggstangarinnar	O
sýnir	O
að	O
líkan	O
Hempels	B-Person
er	O
ekki	O
fullburða	O
greinargerð	O
fyrir	O
vísindalegum	O
skýringum	O
.	O

En	O
þótt	O
líkanið	O
sé	O
kannski	O
ekki	O
nema	O
brot	O
af	O
sannleikanum	O
um	O
vísindalegar	O
skýringar	O
,	O
þá	O
eru	O
líklega	O
flestir	O
sammála	O
um	O
að	O
skilyrðin	O
tvö	O
sem	O
ég	O
nefndi	O
að	O
ofan	O
,	O
að	O
í	O
efniviði	O
skýringarinnar	O
skuli	O
almennt	O
lögmál	O
gegna	O
veigamiklu	O
hlutverki	O
og	O
að	O
tilefnið	O
skuli	O
leiða	O
af	O
efniviðnum	O
samkvæmt	O
reglum	O
rökfræðinnar	O
,	O
fari	O
nærri	O
lagi	O
.	O

Ríkið	B-Miscellaneous
eða	O
Politeia	B-Miscellaneous
(	O
«	O
stjórnskipan	O
»	O
)	O
eins	O
og	O
það	O
heitir	O
á	O
frummálinu	O
er	O
hiklaust	O
eitt	O
af	O
merkustu	O
ritum	O
vestrænnar	O
heimspeki	O
,	O
en	O
hvort	O
það	O
sé	O
merkast	O
er	O
önnur	O
saga	O
.	O

Ríkið	B-Miscellaneous
er	O
til	O
í	O
íslenskri	O
þýðingu	O
Eyjólfs	B-Person
Kjalars	I-Person
Emilssonar	I-Person
,	O
gefið	O
út	O
í	O
ritröð	O
Lærdómsrita	B-Miscellaneous
Hins	B-Organization
íslenzka	I-Organization
bókmentafélags	I-Organization
árið	O
1991	B-Date
.	O

Í	O
ítarlegum	O
inngangi	O
að	O
verkinu	O
segir	O
Eyjólfur	B-Person
meðal	O
annars	O
:	O

[	O
Ríkið	B-Miscellaneous
]	O
fjallar	O
vissulega	O
um	O
stjórnspeki	O
,	O
nánar	O
tiltekið	O
um	O
hið	O
fullkomna	O
ríki	O
eða	O
stjórnskipan	O
.	O

En	O
það	O
hefur	O
líka	O
lengi	O
borið	O
undirtitilinn	O
«	O
Um	B-Miscellaneous
réttlæti	I-Miscellaneous
»	O
,	O
og	O
hver	O
lesandi	O
sannfærist	O
sennilega	O
fljótt	O
um	O
að	O
réttlæti	O
fremur	O
en	O
nokkur	O
stjórnskipan	O
hljóti	O
að	O
vera	O
meginefni	O
þess	O
.	O

Sami	O
lesandi	O
fer	O
þó	O
kannski	O
að	O
efast	O
um	O
þetta	O
þegar	O
líður	O
á	O
lesturinn	O
:	O
höfundurinn	O
virðist	O
til	O
dæmis	O
segja	O
allt	O
eins	O
margt	O
um	O
skáldskap	O
og	O
um	O
réttlæti	O
eða	O
skipan	O
fyrirmyndarríkisins	O
.	O

Og	O
svo	O
er	O
sérkennilegur	O
kafli	O
um	O
miðbik	O
verksins	O
,	O
sem	O
fjallar	O
um	O
hvað	O
sé	O
draumur	O
og	O
hvað	O
veruleiki	O
,	O
sem	O
virðist	O
vera	O
óumdeilanleg	O
kóróna	O
þess	O
og	O
tilgangur	O
.	O

Samhliða	O
vangaveltum	O
um	O
þetta	O
allt	O
kann	O
lesandinn	O
að	O
fá	O
óljóst	O
hugboð	O
um	O
einhverja	O
undiröldu	O
,	O
efni	O
sem	O
virðist	O
ekki	O
vera	O
í	O
fyrirrúmi	O
en	O
skýtur	O
öðru	O
hverju	O
upp	O
kollinum	O
,	O
og	O
kann	O
þegar	O
upp	O
er	O
staðið	O
að	O
vera	O
höfuðviðfangsefni	O
þess	O
:	O
hvað	O
er	O
mönnum	O
eiginlegt	O
og	O
hvað	O
ekki	O
.	O

Líklega	O
er	O
óhætt	O
að	O
segja	O
að	O
kenningar	O
Platons	B-Person
um	O
stjórnspeki	O
hafi	O
ekki	O
hlotið	O
hljómgrunn	O
í	O
vestrænni	O
heimspeki	O
.	O

Fyrstur	O
manna	O
til	O
að	O
andmæla	O
þeim	O
var	O
nemandi	O
Platons	B-Person
,	O
Aristóteles	B-Person
,	O
en	O
hann	O
var	O
raunar	O
á	O
öndverðum	O
meiði	O
við	O
Platon	B-Person
um	O
flestar	O
greinar	O
heimspekinnar	O
.	O

Aftur	O
á	O
móti	O
hafa	O
kenningar	O
Platons	B-Person
um	O
eðli	O
veruleikans	O
,	O
þrískiptingu	O
sálarinnar	O
og	O
hvað	O
sé	O
mönnum	O
eiginlegt	O
verið	O
afdrifaríkar	O
í	O
sögu	O
vestrænnar	O
heimspeki	O
.	O

<	O
Heimild	O
>	O

Immanuel	B-Person
Kant	I-Person
var	O
einn	O
merkasti	O
hugsuður	O
vestrænnar	O
heimspeki	O
.	O

Hann	O
fæddist	O
árið	O
1724	B-Date
í	O
bænum	O
Königsberg	B-Location
í	O
Prússlandi	B-Location
og	O
dó	O
þar	O
áttatíu	O
árum	O
síðar	O
,	O
árið	O
1804	B-Date
.	O

Í	O
yfirliti	O
sínu	O
yfir	O
sögu	O
mannsandans	O
segir	O
Ágúst	B-Person
H.	I-Person
Bjarnason	I-Person
meðal	O
annars	O
:	O

Ævi	O
Kants	B-Person
er	O
líkt	O
farið	O
og	O
flestra	O
annara	O
andans	O
mikilmenna	O
;	O
hún	O
er	O
ærið	O
viðburðalítil	O
hið	O
ytra	O
,	O
en	O
því	O
ríkara	O
lífi	O
hefur	O
maður	O
þessi	O
lifað	O
hið	O
innra	O
eins	O
og	O
ráða	O
má	O
af	O
verkum	O
hans	O
.	O

Heimspekiferli	O
Kants	B-Person
er	O
gjarnan	O
skipt	O
niður	O
í	O
þrjú	O
tímabil	O
.	O

Fyrsta	O
tímabilið	O
nær	O
frá	O
árinu	O
1747	B-Date
til	O
ársins	O
1770	B-Date
;	O
fyrra	O
árið	O
kom	O
fyrsta	O
verk	O
Kants	B-Person
út	O
,	O
Um	B-Miscellaneous
hið	I-Miscellaneous
rétta	I-Miscellaneous
mat	I-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
kröftum	I-Miscellaneous
lífsins	I-Miscellaneous
en	O
seinna	O
árið	O
gaf	O
Kant	B-Person
út	O
bókina	O
Um	B-Miscellaneous
form	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
lögmál	I-Miscellaneous
hins	I-Miscellaneous
skynjanlega	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
hins	I-Miscellaneous
skiljanlega	I-Miscellaneous
.	O

En	O
árið	O
1770	B-Date
fékk	O
Kant	B-Person
verk	O
skoska	O
heimspekingsins	O
Davids	B-Person
Hume	I-Person
,	O
Rannsókn	B-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
skilningsgáfunni	I-Miscellaneous
upp	O
í	O
hendurnar	O
.	O

Þar	O
rökstyður	O
Hume	B-Person
meðal	O
annars	O
þá	O
kenningu	O
að	O
einungis	O
sé	O
hægt	O
að	O
öðlast	O
þekkingu	O
á	O
því	O
sem	O
maður	O
hefur	O
reynslu	O
af	O
og	O
þess	O
vegna	O
mætti	O
afskrifa	O
alla	O
frumspeki	O
eins	O
og	O
hún	O
hafði	O
verið	O
stunduð	O
um	O
aldir	O
og	O
eins	O
og	O
Kant	B-Person
hafði	O
sjálfur	O
lagt	O
stund	O
á	O
hana	O
.	O

Kant	B-Person
gat	O
engan	O
veginn	O
fallist	O
á	O
niðurstöðu	O
Humes	B-Person
,	O
en	O
hins	O
vegar	O
gat	O
hann	O
ekki	O
neitað	O
því	O
að	O
Hume	B-Person
færði	O
snjöll	O
rök	O
fyrir	O
kenningu	O
sinni	O
.	O

Það	O
var	O
því	O
úr	O
vöndu	O
að	O
ráða	O
.	O

Kant	O
sagði	O
svo	O
frá	O
að	O
verk	O
Humes	B-Person
hefði	O
vakið	O
hann	O
upp	O
af	O
svefni	O
kreddufestunnar	O
.	O

Áratuginn	O
eftir	O
að	O
Kant	B-Person
vaknaði	O
af	O
þessum	O
svefni	O
skrifaði	O
hann	O
nánast	O
ekkert	O
,	O
en	O
hugsaði	O
því	O
meira	O
.	O

Þessi	O
áratugur	O
er	O
annað	O
tímabilið	O
í	O
heimspekiferli	O
Kants	B-Person
.	O

Þriðja	O
tímabilið	O
hófst	O
árið	O
1781	B-Date
en	O
þá	O
tók	O
Kant	B-Person
til	O
við	O
skriftir	O
á	O
ný	O
og	O
þá	O
með	O
þeim	O
ósköpum	O
að	O
hann	O
skrifaði	O
á	O
nokkrum	O
mánuðum	O
verkið	O
og	O
gerðist	O
með	O
því	O
verki	O
örlagavaldur	O
í	O
sögu	O
vestrænnar	O
heimspeki	O
og	O
menningar	O
.	O

Meginviðfangsefni	O
Kants	B-Person
í	O
þessu	O
verki	O
eru	O
takmörk	O
mannlegrar	O
skynsemi	O
og	O
þar	O
með	O
möguleikinn	O
á	O
frumspekilegri	O
þekkingu	O
.	O

Í	O
kjölfar	O
Gagnrýni	B-Miscellaneous
hreinnar	I-Miscellaneous
skynsemi	I-Miscellaneous
fylgdu	O
tvö	O
önnur	O
stórvirki	O
,	O
Gagnrýni	B-Miscellaneous
verklegrar	I-Miscellaneous
skynsemi	I-Miscellaneous
,	O
sem	O
fjallar	O
um	O
siðfræði	O
,	O
og	O
Gagnrýni	B-Miscellaneous
dómgreindarinnar	I-Miscellaneous
,	O
þar	O
sem	O
hann	O
fjallar	O
um	O
tilgang	O
og	O
fegurð	O
.	O

Auk	O
þessara	O
verka	O
skrifaði	O
Kant	B-Person
nokkur	O
smærri	O
verk	O
,	O
meðal	O
annars	O
Frumspeki	B-Miscellaneous
siðlegrar	I-Miscellaneous
breytni	I-Miscellaneous
og	O
Grundvöll	B-Miscellaneous
að	I-Miscellaneous
frumspeki	I-Miscellaneous
siðferðisins	I-Miscellaneous
.	O

Segja	O
má	O
að	O
heimsmynd	O
Kants	B-Person
sé	O
af	O
tvennum	O
toga	O
spunnin	O
.	O

Annars	O
vegar	O
er	O
um	O
að	O
ræða	O
trú	O
á	O
möguleika	O
mannsins	O
til	O
að	O
öðlast	O
þekkingu	O
á	O
tilverunni	O
.	O

Hér	O
voru	O
náttúruvísindi	O
Newtons	B-Person
fyrirmyndin	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
trú	O
á	O
Guð	B-Person
og	O
algilda	O
siðfræði	O
.	O

Heimspeki	O
Kants	B-Person
er	O
svo	O
öðrum	O
þræði	O
tilraun	O
til	O
að	O
tvinna	O
þessa	O
ólíku	O
þræði	O
saman	O
í	O
heilsteypta	O
mynd	O
.	O

Þetta	O
endurspeglast	O
í	O
eftirfarandi	O
orðum	O
sem	O
tekin	O
eru	O
úr	O
niðurlagi	O
Gagnrýni	B-Miscellaneous
verklegrar	I-Miscellaneous
skynsemi	I-Miscellaneous
í	O
þýðingu	O
Ágústar	B-Person
H.	I-Person
Bjarnasonar	I-Person
:	O

Tvennt	O
er	O
það	O
,	O
sem	O
hrífur	O
sálina	O
með	O
sífelt	O
nýrri	O
og	O
sívaxandi	O
aðdáun	O
og	O
lotningu	O
,	O
því	O
oftar	O
og	O
því	O
lengur	O
sem	O
hugsunin	O
fjallar	O
um	O
það	O
:	O
hinn	O
alstirndi	O
himin	O
yfir	O
mér	O
og	O
siðalögmálið	O
í	O
brjósti	O
mér	O
.	O

<	O
Heimildir	O
og	O
frekara	O
lesefni	O
>	O
<	O
Gagnlegar	O
vefsíður	O
>	O

Rökfræði	O
fjallar	O
um	O
það	O
hvenær	O
eina	O
setningu	O
,	O
sem	O
við	O
köllum	O
niðurstöðu	O
,	O
leiðir	O
af	O
öðrum	O
setningum	O
,	O
sem	O
við	O
köllum	O
þá	O
forsendur	O
.	O

Hverjar	O
yrðu	O
afleiðingar	O
hitafarslækkunar	O
sem	O
nemur	O
5°C	O
á	O
Íslandi	B-Location
?	O

Ef	O
5	O
gráðu	O
hitafarslækkun	O
skilaði	O
sér	O
jafnt	O
á	O
öllum	O
árstímum	O
og	O
hitafall	O
með	O
hæð	O
yrði	O
ekki	O
ólíkt	O
því	O
sem	O
nú	O
er	O
mætti	O
fá	O
nokkra	O
hugmynd	O
um	O
hvernig	O
umhorfs	O
væri	O
á	O
láglendi	O
á	O
Íslandi	B-Location
með	O
því	O
að	O
líta	O
til	O
landsvæða	O
sem	O
eru	O
í	O
um	O
800	O
metra	O
hæð	O
yfir	O
sjó	O
.	O

Í	O
þeirri	O
hæð	O
er	O
harla	O
lítill	O
gróður	O
,	O
snjór	O
þekur	O
jörð	O
allan	O
veturinn	O
,	O
skaflar	O
lifa	O
sumarið	O
af	O
og	O
frost	O
fer	O
víða	O
ekki	O
úr	O
jörðu	O
.	O

Þegar	O
til	O
lengri	O
tíma	O
er	O
litið	O
mundu	O
jöklar	O
ganga	O
fram	O
og	O
hylja	O
stóran	O
hluta	O
landsins	O
,	O
svo	O
fremi	O
að	O
úrkoma	O
minnki	O
ekki	O
verulega	O
.	O

Afleiðingar	O
slíkrar	O
veðurfarsbreytingar	O
yrðu	O
töluverðar	O
.	O

Hefðbundinn	O
landbúnaður	O
legðist	O
líklega	O
að	O
mestu	O
af	O
,	O
samgöngur	O
á	O
landi	O
yrðu	O
erfiðari	O
vegna	O
aukinna	O
snjóþyngsla	O
og	O
kreppa	O
mundi	O
að	O
vatnsorkuframleiðslu	O
vegna	O
minni	O
leysingar	O
á	O
hálendinu	O
.	O

Náið	O
samhengi	O
er	O
milli	O
sjávarhita	O
og	O
lofthita	O
og	O
ef	O
sjórinn	O
umhverfis	O
Ísland	B-Location
kólnaði	O
verulega	O
gæti	O
það	O
haft	O
mjög	O
neikvæð	O
áhrif	O
á	O
lífríkið	O
í	O
sjónum	O
og	O
þar	O
með	O
á	O
sjávarafla	O
.	O

Vera	O
má	O
að	O
þessi	O
síðastnefndi	O
þáttur	O
yrði	O
alvarlegasta	O
afleiðing	O
mikillar	O
kólnunar	O
veðurfars	O
og	O
gæti	O
jafnvel	O
riðið	O
byggð	O
í	O
landinu	O
að	O
fullu	O
.	O

Ef	O
svo	O
færi	O
að	O
veðurfar	O
kólnaði	O
verulega	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
til	O
dæmis	O
vegna	O
breyttra	O
sjávarstrauma	O
,	O
er	O
líklegast	O
að	O
kólnunin	O
yrði	O
mest	O
að	O
vetrarlagi	O
,	O
en	O
minni	O
á	O
sumrin	O
.	O

Eftir	O
sem	O
áður	O
gætu	O
afleiðingarnar	O
orðið	O
miklar	O
og	O
í	O
þeim	O
dúr	O
sem	O
tíundað	O
hefur	O
verið	O
.	O

Þá	O
yrði	O
þó	O
enn	O
hægt	O
að	O
njóta	O
hlýrra	O
sumardaga	O
í	O
innsveitum	O
.	O

Hver	O
er	O
munurinn	O
á	O
hvirfilbyl	O
og	O
fellibyl	O
?	O

Hvirfilbyljir	O
eða	O
skýstrókar	O
(	O
á	O
ensku	O
tornado	O
)	O
eru	O
ógnarhvassar	O
en	O
smáar	O
hringiður	O
í	O
neðsta	O
hluta	O
gufuhvolfsins	O
,	O
en	O
fellibyljir	O
(	O
e.	O
tropical	O
hurricane	O
,	O
hurricane	O
)	O
eru	O
víðáttumikil	O
óveður	O
sem	O
ná	O
frá	O
yfirborði	O
jarðar	O
upp	O
að	O
veðrahvörfum	O
.	O

Algengt	O
er	O
hins	O
vegar	O
að	O
skýstrókar	O
myndist	O
í	O
fellibyljum	O
.	O

Skýstrókar	O
og	O
fellibyljir	O
eiga	O
það	O
sameiginlegt	O
að	O
myndast	O
í	O
óstöðugu	O
lofti	O
,	O
en	O
svo	O
heitir	O
þegar	O
hlýtt	O
loft	O
er	O
undir	O
köldu	O
lofti	O
.	O

Þá	O
er	O
einkar	O
mikilvægt	O
fyrir	O
skýstróka	O
að	O
vindur	O
aukist	O
með	O
hæð	O
næst	O
jörðu	O
,	O
en	O
losun	O
dulvarma	O
gegnir	O
á	O
hinn	O
bóginn	O
aðalhlutverki	O
í	O
myndun	O
og	O
viðgangi	O
fellibylja	O
(	O
með	O
dulvarma	O
er	O
átt	O
við	O
varmann	O
sem	O
losnar	O
þegar	O
rakinn	O
í	O
loftinu	O
þéttist	O
)	O
.	O

Fellibyljir	O
myndast	O
yfir	O
úthöfum	O
og	O
eru	O
gjarnan	O
200-1000	O
km	O
í	O
þvermál	O
,	O
en	O
skýstrókar	O
geta	O
bæði	O
myndast	O
yfir	O
landi	O
og	O
sjó	O
og	O
eru	O
þeir	O
oft	O
innan	O
við	O
hundrað	O
metrar	O
í	O
þvermál	O
.	O

Samt	O
sem	O
áður	O
verður	O
ekki	O
síður	O
hvasst	O
,	O
og	O
jafnvel	O
hvassara	O
í	O
skýstrókum	O
en	O
fellibyljum	O
.	O

Fellibyljir	O
lifa	O
dögum	O
saman	O
,	O
en	O
skýstrókar	O
stundum	O
ekki	O
nema	O
í	O
nokkrar	O
mínútur	O
og	O
í	O
mesta	O
lagi	O
örfáar	O
klukkustundir	O
.	O

Fellibyljir	O
geta	O
ekki	O
myndast	O
við	O
Ísland	B-Location
,	O
en	O
leifar	O
af	O
fellibyljum	O
berast	O
stundum	O
til	O
landsins	O
.	O

Skýstrókar	O
geta	O
hins	O
vegar	O
myndast	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
en	O
það	O
er	O
afar	O
sjaldgæft	O
.	O

Sagt	O
er	O
frá	O
fellibyljum	O
í	O
öðrum	O
svörum	O
á	O
vísindavefnum	O
sem	O
má	O
finna	O
með	O
leitarvél	O
okkar	O
,	O
og	O
í	O
ensk-íslenska	O
veðurorðasafninu	O
á	O
vefnum	O
má	O
finna	O
þýðingar	O
og	O
skýringar	O
á	O
ýmsum	O
enskum	O
heitum	O
sem	O
stundum	O
valda	O
ruglingi	O
.	O

Hver	O
yrðu	O
áhrif	O
sólarljóssins	O
á	O
jörðina	O
ef	O
ekki	O
væri	O
raki	O
í	O
andrúmsloftinu	O
sem	O
dreifir	O
og	O
endurkastar	O
því	O
?	O

stuttu	O
máli	O
má	O
segja	O
að	O
raki	O
eða	O
vatnsgufa	O
í	O
lofthjúpnum	O
sé	O
ein	O
af	O
gróðurhúsalofttegundunum	O
.	O

Líklegast	O
er	O
því	O
að	O
minni	O
raki	O
í	O
loftinu	O
mundi	O
leiða	O
til	O
nokkurrar	O
kólnunar	O
.	O

Málið	O
er	O
þó	O
talsvert	O
flókið	O
eins	O
og	O
nánar	O
kemur	O
fram	O
í	O
textanum	O
hér	O
á	O
eftir	O
.	O

Lofthjúpur	O
jarðar	O
fær	O
nær	O
allan	O
sinn	O
varma	O
með	O
geislun	O
frá	O
sólinni	O
.	O

Því	O
má	O
nærri	O
geta	O
að	O
endurkast	O
og	O
gleypni	O
jarðaryfirborðs	O
og	O
lofts	O
gagnvart	O
sólarljósi	O
skiptir	O
miklu	O
um	O
hitafar	O
í	O
lofthjúpnum	O
.	O

Vatnsgufa	O
er	O
þeirrar	O
náttúru	O
að	O
hún	O
gleypir	O
sólargeislun	O
lítt	O
í	O
sig	O
,	O
heldur	O
hleypir	O
henni	O
að	O
mestu	O
í	O
gegnum	O
sig	O
.	O

Langbylgjugeislun	O
frá	O
jörðu	O
eða	O
jarðgeislun	O
á	O
hins	O
vegar	O
mun	O
erfiðara	O
með	O
að	O
komast	O
gegnum	O
rakt	O
loft	O
.	O

Því	O
stuðlar	O
raki	O
að	O
hærri	O
hita	O
við	O
yfirborð	O
jarðar	O
með	O
sama	O
hætti	O
og	O
aðrar	O
svokallaðar	O
gróðurhúsalofttegundir	O
.	O

Ef	O
vatnsgufan	O
þéttist	O
í	O
dropa	O
sem	O
mynda	O
ský	O
eykst	O
endurkast	O
sólgeislunar	O
frá	O
því	O
sem	O
væri	O
í	O
heiðríkju	O
.	O

Á	O
hinn	O
bóginn	O
draga	O
ský	O
úr	O
varmatapi	O
vegna	O
jarðgeislunar	O
og	O
talið	O
er	O
að	O
þau	O
áhrif	O
fari	O
langt	O
með	O
að	O
vega	O
upp	O
endurkast	O
sólgeislunar	O
ef	O
litið	O
er	O
til	O
jarðarinnar	O
í	O
heild	O
sinni	O
.	O

Geislunarferlin	O
í	O
andrúmsloftinu	O
eru	O
nokkru	O
flóknari	O
en	O
hér	O
er	O
gefið	O
til	O
kynna	O
.	O

Þannig	O
má	O
nefna	O
að	O
loftið	O
gleypir	O
hluta	O
sólgeislunar	O
sem	O
endurvarpast	O
af	O
skýjum	O
og	O
sendir	O
frá	O
sér	O
langbylgjugeislun	O
sem	O
aftur	O
er	O
að	O
einhverju	O
marki	O
gleypt	O
við	O
yfirborð	O
jarðar	O
eða	O
öðrum	O
loftlögum	O
.	O

Þá	O
eru	O
ský	O
mishátt	O
yfir	O
jörð	O
og	O
getur	O
hæð	O
þeirra	O
og	O
hiti	O
haft	O
veruleg	O
áhrif	O
á	O
hlutverk	O
þeirra	O
í	O
geislunarbúskapnum	O
.	O

Áhrif	O
skýja	O
á	O
geislunarjafnvægi	O
jarðarinnar	O
er	O
ein	O
þeirra	O
breytistærða	O
í	O
reikningum	O
á	O
loftslagsbreytingum	O
sem	O
háð	O
er	O
hvað	O
mestri	O
óvissu	O
.	O

Viðamiklar	O
rannsóknir	O
standa	O
yfir	O
víða	O
um	O
heim	O
á	O
myndun	O
og	O
þróun	O
skýjakerfa	O
svo	O
unnt	O
verði	O
að	O
segja	O
til	O
um	O
hlut	O
þeirra	O
í	O
geislunarjafnvægi	O
í	O
lofthjúpi	O
framtíðarinnar	O
.	O

Hvað	O
er	O
fellibylur	O
,	O
af	O
hverju	O
og	O
við	O
hvaða	O
aðstæður	O
myndast	O
fellibyljir	O
?	O

Fellibyljir	O
eru	O
djúpar	O
og	O
krappar	O
lægðir	O
sem	O
myndast	O
yfir	O
hafi	O
í	O
hitabeltinu	O
.	O

Lægðir	O
þessar	O
valda	O
oft	O
miklu	O
tjóni	O
þegar	O
þær	O
ganga	O
á	O
land	O
,	O
ýmist	O
vegna	O
fárviðris	O
,	O
úrfellis	O
eða	O
sjávarflóða	O
sem	O
oft	O
fylgja	O
.	O

Ólíkt	O
lægðum	O
sem	O
fara	O
um	O
Ísland	B-Location
og	O
myndast	O
og	O
dýpka	O
á	O
mörkum	O
kaldra	O
og	O
hlýrra	O
loftmassa	O
sækja	O
fellibyljir	O
orku	O
sína	O
í	O
varma	O
sem	O
losnar	O
úr	O
læðingi	O
við	O
að	O
raki	O
í	O
lofti	O
þéttist	O
í	O
skýjadropa	O
.	O

Slík	O
þétting	O
á	O
sér	O
stað	O
í	O
risavöxnum	O
skúraklökkum	O
þar	O
sem	O
uppstreymi	O
er	O
mikið	O
.	O

Nauðsynlegt	O
skilyrði	O
þess	O
að	O
uppstreymi	O
með	O
rakaþéttingu	O
eigi	O
sér	O
stað	O
í	O
stórum	O
stíl	O
er	O
hlýtt	O
og	O
rakt	O
loft	O
nálægt	O
yfirborði	O
jarðar	O
.	O

Þær	O
aðstæður	O
má	O
finna	O
yfir	O
úthöfum	O
í	O
hitabeltinu	O
,	O
þar	O
sem	O
fellibyljir	O
verða	O
til	O
og	O
eflast	O
.	O

Fellibylurinn	O
Frances	B-Miscellaneous
nálgast	O
strönd	O
Flórída	B-Location
.	O

Skúraklakkarnir	O
sem	O
eru	O
undanfari	O
fellibyljanna	O
myndast	O
og	O
raðast	O
einkum	O
saman	O
í	O
lægðardrögum	O
í	O
staðvindabeltinu	O
.	O

Þegar	O
komið	O
er	O
nokkur	O
hundruð	O
kílómetra	O
frá	O
miðbaug	O
er	O
svigkraftur	O
jarðar	O
nægilega	O
sterkur	O
til	O
að	O
sveigja	O
loft	O
af	O
leið	O
þess	O
inn	O
að	O
miðju	O
lægðar	O
.	O

Kemst	O
þannig	O
á	O
hringstreymi	O
sem	O
er	O
haldið	O
við	O
af	O
jafnvægi	O
þrýstikrafts	O
,	O
svigkrafts	O
jarðar	O
og	O
miðflóttakrafti	O
.	O

Deila	O
má	O
um	O
hvort	O
nefna	O
eigi	O
síðastnefndu	O
þættina	O
krafta	O
,	O
því	O
hér	O
er	O
um	O
að	O
ræða	O
hröðun	O
sem	O
er	O
til	O
komin	O
vegna	O
snúnings	O
jarðar	O
og	O
vegna	O
hringhreyfingar	O
loftsins	O
umhverfis	O
fellibylinn	O
.	O

Þrýstikrafturinn	O
togar	O
loftið	O
inn	O
að	O
miðju	O
lægðarinnar	O
,	O
en	O
svigkrafturinn	O
og	O
miðflóttakrafturinn	O
leitast	O
í	O
grófum	O
dráttum	O
við	O
að	O
toga	O
loftið	O
út	O
frá	O
miðju	O
lægðarinnar	O
.	O

Oft	O
er	O
miðað	O
við	O
að	O
yfirborðshiti	O
sjávar	O
þurfi	O
að	O
vera	O
26°C	O
hið	O
minnsta	O
til	O
að	O
fellibylur	O
geti	O
myndast	O
.	O

Við	O
suðurströnd	O
Íslands	B-Location
fer	O
sjávarhiti	O
ekki	O
mikið	O
yfir	O
10°C	O
og	O
má	O
á	O
því	O
sjá	O
að	O
sjórinn	O
þyrfti	O
að	O
hlýna	O
mikið	O
til	O
að	O
fellibyljir	O
gætu	O
myndast	O
á	O
okkar	O
slóðum	O
.	O

Á	O
hinn	O
bóginn	O
verða	O
stundum	O
til	O
smáar	O
en	O
krappar	O
lægðir	O
á	O
norðurslóðum	O
sem	O
svipar	O
nokkuð	O
til	O
fellibylja	O
,	O
en	O
eru	O
víðáttuminni	O
og	O
hvergi	O
nærri	O
eins	O
djúpar	O
.	O

Eru	O
það	O
svokallaðar	O
heimskautalægðir	O
,	O
en	O
þær	O
myndast	O
í	O
ísköldu	O
lofti	O
sem	O
streymir	O
yfir	O
tiltölulega	O
hlýjan	O
sjó	O
.	O

Líkt	O
og	O
fellibyljir	O
sækja	O
lægðir	O
þessar	O
orku	O
sína	O
að	O
verulegu	O
leyti	O
í	O
losun	O
dulvarma	O
við	O
þéttingu	O
raka	O
.	O

Árlega	O
berast	O
nokkrir	O
fellibyljir	O
á	O
norðurhveli	O
jarðar	O
inn	O
á	O
norðanvert	O
Atlantshaf	B-Location
og	O
þar	O
geta	O
þeir	O
stuðlað	O
að	O
myndun	O
krappra	O
lægða	O
af	O
þeirri	O
gerð	O
sem	O
myndast	O
í	O
vestanvindabeltinu	O
og	O
fara	O
oft	O
um	O
Ísland	B-Location
.	O

Leifar	O
af	O
fellibyl	O
orsökuðu	O
mikið	O
óveður	O
á	O
Íslandi	B-Location
24.	B-Date
september	I-Date
1973	I-Date
.	O

Tjón	O
var	O
töluvert	O
og	O
er	O
veðrið	O
meðal	O
annart	O
minnistætt	O
vegna	O
þess	O
hve	O
mörg	O
tré	O
féllu	O
í	O
Reykjavík	B-Location
.	O

Óveður	O
þetta	O
hefur	O
verið	O
kennt	O
við	O
fellibylinn	O
Ellen	O
.	O

Sagt	O
er	O
frá	O
nafngiftum	O
fellibylja	O
í	O
öðru	O
svari	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
og	O
margvíslegan	O
fróðleik	O
má	O
finna	O
um	O
fellibylji	O
hjá	O
Bandarísku	B-Organization
fellibyljastofnuninni	I-Organization
.	O

Eins	O
má	O
lesa	O
um	O
fellibylji	O
í	O
grein	O
eftir	O
Trausta	B-Person
Jónsson	I-Person
í	O
Náttúrufræðingnum	B-Miscellaneous
,	O
2.	O
hefti	O
1990	B-Date
.	O

Er	O
eitthvað	O
til	O
í	O
því	O
að	O
morgunroði	O
boði	O
vætu	O
en	O
kvöldroði	O
þurrk	O
?	O

Ef	O
svo	O
er	O
,	O
hvers	O
vegna	O
?	O

Gömul	O
trú	O
er	O
að	O
morgunroðinn	O
væti	O
en	O
kvöldroðinn	O
bæti	O
og	O
er	O
þá	O
þurrkur	O
talinn	O
til	O
bóta	O
.	O

Erfitt	O
er	O
að	O
leggja	O
mat	O
á	O
hversu	O
marktæk	O
þessi	O
regla	O
er	O
.	O

Við	O
hefðbundnar	O
veðurathuganir	O
er	O
roði	O
á	O
himni	O
ekki	O
skráður	O
,	O
svo	O
að	O
leita	O
þyrfti	O
annarra	O
heimilda	O
eða	O
gera	O
sérstakar	O
athuganir	O
um	O
nokkra	O
hríð	O
.	O

Hugsanlega	O
mætti	O
meta	O
líkur	O
á	O
roða	O
á	O
himni	O
frá	O
gervihnattamyndum	O
af	O
skýjum	O
,	O
en	O
það	O
væri	O
viðamikið	O
verk	O
og	O
óhjákvæmileg	O
óvissa	O
í	O
niðurstöðum	O
.	O

Forsenda	O
þess	O
að	O
morgun-	O
eða	O
kvöldroði	O
sjáist	O
er	O
að	O
sól	O
sé	O
ekki	O
hulin	O
skýjum	O
.	O

Morgunroði	O
sést	O
semsagt	O
ef	O
léttskýjað	O
er	O
í	O
austri	O
og	O
til	O
að	O
kvöldroði	O
verði	O
þarf	O
að	O
vera	O
léttskýjað	O
í	O
vestri	O
.	O

Ef	O
sólin	O
skín	O
upp	O
undir	O
ský	O
sem	O
eru	O
nærri	O
þeim	O
sem	O
horfir	O
getur	O
roðinn	O
orðið	O
mjög	O
mikill	O
.	O

Nú	O
hagar	O
svo	O
til	O
að	O
skýja-	O
og	O
úrkomukerfi	O
koma	O
oftast	O
að	O
Íslandi	B-Location
úr	O
suðvestri	O
og	O
berast	O
til	O
norðausturs	O
.	O

Má	O
því	O
túlka	O
kvöldroðann	O
á	O
þann	O
veg	O
að	O
ekkert	O
slíkt	O
kerfi	O
sé	O
um	O
það	O
bil	O
að	O
koma	O
upp	O
að	O
landinu	O
og	O
því	O
ekki	O
yfirvofandi	O
úrkoma	O
.	O

Skýjabakki	O
sem	O
eykur	O
á	O
morgunroða	O
gæti	O
verið	O
undanfari	O
rigningar	O
sem	O
er	O
að	O
berast	O
úr	O
vestri	O
eða	O
suðvestri	O
,	O
en	O
ef	O
svo	O
er	O
fengjust	O
um	O
það	O
betri	O
upplýsingar	O
með	O
því	O
einu	O
að	O
líta	O
til	O
vesturs	O
og	O
athuga	O
hversu	O
þungbúið	O
væri	O
í	O
þeirri	O
átt	O
.	O

Ljóst	O
er	O
að	O
þessi	O
aðferð	O
við	O
veðurspár	O
á	O
misvel	O
við	O
eftir	O
landshlutum	O
á	O
Íslandi	B-Location
.	O

Suðvestanlands	O
fylgir	O
úrkoma	O
oftast	O
skýja-	O
og	O
úrkomukerfum	O
sem	O
koma	O
úr	O
suðvestri	O
,	O
en	O
það	O
á	O
síður	O
við	O
norðaustanlands	O
.	O

Margir	O
aðrir	O
annmarkar	O
eru	O
á	O
að	O
beita	O
roðareglum	O
við	O
veðurspár	O
.	O

Má	O
þar	O
til	O
dæmis	O
nefna	O
að	O
skýjakerfi	O
geta	O
borist	O
hraðar	O
en	O
svo	O
að	O
til	O
þeirra	O
sjáist	O
að	O
kvöldi	O
þótt	O
hann	O
nái	O
að	O
þykkna	O
upp	O
yfir	O
nóttina	O
og	O
rigni	O
með	O
morgninum	O
.	O

Þá	O
fellur	O
hluti	O
úrkomu	O
á	O
Íslandi	B-Location
úr	O
skúraskýjum	O
sem	O
ekki	O
tengjast	O
stórum	O
skýja-	O
og	O
úrkomukerfum	O
,	O
heldur	O
myndast	O
á	O
svipuðum	O
slóðum	O
og	O
úrkoman	O
fellur	O
.	O

Það	O
á	O
til	O
dæmis	O
við	O
um	O
síðdegisskúrir	O
á	O
sumardögum	O
,	O
en	O
þar	O
fer	O
einmitt	O
úrkoma	O
sem	O
olli	O
áhyggjum	O
hjá	O
stórum	O
hluta	O
þeirra	O
kynslóða	O
sem	O
studdust	O
helst	O
við	O
veðurboða	O
í	O
stíl	O
við	O
morgun-	O
og	O
kvöldroða	O
.	O

Hver	O
er	O
munurinn	O
á	O
daggarmarksmælingu	O
og	O
venjulegri	O
hitamælingu	O
?	O

Daggarmark	O
er	O
sá	O
hiti	O
sem	O
lækka	O
þarf	O
loft	O
niður	O
í	O
við	O
óbreyttan	O
þrýsting	O
og	O
óbreytt	O
rakainnihald	O
til	O
að	O
rakinn	O
í	O
loftinu	O
þéttist	O
.	O

Ýmsar	O
leiðir	O
eru	O
til	O
að	O
mæla	O
raka	O
í	O
lofti	O
og	O
felst	O
ein	O
þeirra	O
í	O
að	O
mæla	O
hita	O
á	O
blautri	O
dulu	O
sem	O
vafin	O
er	O
um	O
kvikasilfurskúlu	O
hefðbundins	O
hitamælis	O
.	O

Sé	O
loftið	O
ekki	O
mettað	O
gufar	O
vatn	O
upp	O
af	O
dulunni	O
.	O

Við	O
það	O
tapast	O
varmaorka	O
frá	O
mælinum	O
og	O
hiti	O
hans	O
lækkar	O
.	O

Því	O
þurrara	O
sem	O
loftið	O
er	O
,	O
því	O
örari	O
verður	O
uppgufunin	O
og	O
því	O
meiri	O
munur	O
verður	O
á	O
þeim	O
hita	O
sem	O
mælist	O
á	O
vota	O
hitamælinum	O
og	O
þurrum	O
hitamæli	O
.	O

Út	O
frá	O
þessum	O
mun	O
og	O
lofthita	O
er	O
svo	O
unnt	O
að	O
reikna	O
daggarmark	O
loftsins	O
,	O
eða	O
réttara	O
sagt	O
vatnsgufunnar	O
í	O
loftinu	O
.	O

Af	O
þessu	O
sést	O
að	O
tilgangur	O
daggarmarksmælingar	O
er	O
í	O
rauninni	O
ekki	O
sá	O
að	O
mæla	O
hita	O
í	O
venjulegum	O
skilningi	O
heldur	O
að	O
mæla	O
rakastig	O
loftsins	O
.	O

Hvernig	O
er	O
veðurfar	O
á	O
norðurpólnum	O
og	O
hvers	O
vegna	O
er	O
þar	O
svona	O
mikill	O
ís	O
?	O

Upphafleg	O
spurning	O
var	O
sem	O
hér	O
segir	O
:	O

Mig	O
hefur	O
alltaf	O
langað	O
að	O
vita	O
hvort	O
það	O
væru	O
einhver	O
veður	O
á	O
norðurpólnum	O
?	O

Er	O
bara	O
frost	O
og	O
logn	O
en	O
aldrei	O
vindur	O
?	O

Af	O
hverju	O
myndast	O
allur	O
þessi	O
ís	O
?	O

Ólíkt	O
því	O
sem	O
er	O
á	O
suðurskauti	O
jarðar	O
er	O
ekkert	O
meginland	O
á	O
norðurheimskautinu	O
,	O
heldur	O
haf	O
sem	O
þakið	O
er	O
ís	O
allan	O
ársins	O
hring	O
.	O

Engar	O
veðurathuganir	O
eru	O
á	O
heimskautinu	O
sjálfu	O
,	O
en	O
sjálfvirkar	O
veðurstöðvar	O
eru	O
á	O
víð	O
og	O
dreif	O
um	O
ísinn	O
sem	O
þekur	O
Norður-Íshafið	B-Location
og	O
senda	O
þær	O
fréttir	O
af	O
lofthita	O
og	O
loftþrýstingi	O
nokkrum	O
sinnum	O
á	O
dag	O
.	O

Á	O
norðurslóðum	O
hafa	O
varmaskipti	O
milli	O
hafs	O
og	O
lofts	O
mikil	O
áhrif	O
á	O
veðurfar	O
.	O

Ísinn	O
sem	O
þekur	O
Norður-Íshafið	B-Location
kemur	O
að	O
mestu	O
í	O
veg	O
fyrir	O
að	O
sjórinn	O
hiti	O
andrúmsloftið	O
og	O
hitafar	O
er	O
þess	O
vegna	O
líkt	O
því	O
sem	O
er	O
á	O
meginlöndum	O
,	O
en	O
það	O
einkennist	O
af	O
miklum	O
hitamun	O
vetrar	O
og	O
sumars	O
.	O

Yfir	O
kaldasta	O
tíma	O
ársins	O
lætur	O
nærri	O
að	O
meðalhiti	O
á	O
norðurheimskautinu	O
sé	O
um	O
-35oC	O
,	O
en	O
um	O
hásumarið	O
nær	O
meðalhitinn	O
upp	O
undir	O
frostmark	O
.	O

Í	O
ljósi	O
þessa	O
fimbulkulda	O
er	O
ekki	O
að	O
undra	O
þótt	O
yfirborð	O
hafsins	O
sé	O
að	O
langmestu	O
leyti	O
frosið	O
allan	O
ársins	O
hring	O
.	O

Ísland	B-Location
er	O
í	O
norðurjaðri	O
vestanvindabeltisins	O
og	O
í	O
því	O
belti	O
er	O
mikill	O
lægðagangur	O
.	O

Lægðunum	O
tengist	O
úrkoma	O
og	O
vindur	O
.	O

Á	O
norðurheimskautinu	O
eru	O
lægðir	O
mun	O
fátíðari	O
og	O
grynnri	O
en	O
við	O
Ísland	B-Location
.	O

Vindur	O
er	O
því	O
að	O
jafnaði	O
hægari	O
en	O
við	O
Ísland	B-Location
,	O
einkum	O
að	O
vetrarlagi	O
þegar	O
lægðir	O
eru	O
tíðar	O
og	O
djúpar	O
í	O
vestanvindabeltinu	O
.	O

Úrkoma	O
í	O
Norður-íshafinu	B-Location
er	O
líka	O
lítil	O
,	O
ekki	O
nema	O
um	O
tíundi	O
hluti	O
þeirrar	O
úrkomu	O
sem	O
mælist	O
á	O
láglendi	O
á	O
sunnanverðu	O
Íslandi	B-Location
.	O

Skýjahula	O
er	O
líka	O
að	O
jafnaði	O
minni	O
yfir	O
norðurheimskautinu	O
en	O
á	O
okkar	O
slóðum	O
.	O

Af	O
þessu	O
má	O
álykta	O
að	O
heimskautanóttin	O
þarf	O
ekki	O
að	O
vera	O
svo	O
ýkja	O
dimm	O
þó	O
að	O
hún	O
sé	O
löng	O
,	O
því	O
að	O
oft	O
nýtur	O
birtu	O
frá	O
tungli	O
,	O
stjörnum	O
eða	O
norðurljósum	O
sem	O
endurvarpast	O
frá	O
ísnum	O
.	O

Hvað	O
er	O
vindur	O
?	O

Lárétt	O
hreyfing	O
andrúmslofts	O
er	O
jafnan	O
kölluð	O
vindur	O
.	O

Venja	O
er	O
að	O
nefna	O
lóðrétta	O
hreyfingu	O
loftsins	O
uppstreymi	O
eða	O
niðurstreymi	O
,	O
en	O
þó	O
er	O
ekki	O
ávallt	O
skýr	O
greinarmunur	O
gerður	O
á	O
láréttri	O
og	O
lóðréttri	O
hreyfingu	O
og	O
hugtakið	O
vindur	O
er	O
stundum	O
haft	O
um	O
hreyfingu	O
lofts	O
sem	O
að	O
hluta	O
er	O
lóðrétt	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
um	O
slíkt	O
má	O
nefna	O
fallvind	O
(	O
e.	O
katabatic	O
wind	O
)	O
sem	O
verður	O
er	O
kalt	O
loft	O
sígur	O
undan	O
eigin	O
þunga	O
niður	O
fjallshlíðar	O
.	O

Meira	O
er	O
sagt	O
frá	O
vindi	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
er	O
vindur	O
?	O

og	O
í	O
öðru	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
er	O
vindur	O
í	O
lægðum	O
alltaf	O
rangsælis	O
á	O
norðurhveli	O
jarðar	O
?	O
.	O

Af	O
hverju	O
er	O
vindur	O
í	O
lægðum	O
alltaf	O
rangsælis	O
á	O
norðurhveli	O
jarðar	O
?	O

Í	O
lægðum	O
og	O
hæðum	O
lætur	O
nærri	O
að	O
jafnvægi	O
ríki	O
milli	O
tveggja	O
krafta	O
,	O
þrýstikrafts	O
og	O
svigkrafts	O
jarðar	O
sem	O
er	O
oft	O
kenndur	O
við	O
franska	O
verkfræðinginn	O
og	O
stærðfræðinginn	O
Coriolis	B-Person
.	O

Þrýstikraftur	O
togar	O
loftið	O
inn	O
að	O
lægð	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
um	O
loftstraum	O
af	O
völdum	O
þrýstikrafts	O
má	O
nefna	O
vind	O
úr	O
uppblásinni	O
blöðru	O
,	O
en	O
loftið	O
streymir	O
út	O
meðan	O
loftþrýstingur	O
inni	O
í	O
blöðrunni	O
er	O
hærri	O
en	O
utan	O
hennar	O
.	O

Svigkraftur	O
er	O
til	O
kominn	O
vegna	O
snúnings	O
jarðar	O
og	O
sveigir	O
hann	O
loftið	O
til	O
hægri	O
á	O
norðurhveli	O
.	O

Unnt	O
er	O
að	O
fá	O
nokkra	O
tilfinningu	O
fyrir	O
svigkrafti	O
jarðar	O
með	O
því	O
að	O
hugsa	O
sér	O
flugvél	O
á	O
leið	O
frá	O
Ísafirði	B-Location
til	O
Keflavíkur	B-Location
.	O

Á	O
leiðinni	O
snýst	O
jörðin	O
og	O
Keflavík	B-Location
með	O
og	O
ef	O
ekki	O
væri	O
tekið	O
tillit	O
til	O
þessa	O
snúnings	O
í	O
stefnu	O
vélarinnar	O
lenti	O
hún	O
úti	O
í	O
sjó	O
fyrir	O
vestan	O
land	O
.	O

Þetta	O
gildir	O
jafnvel	O
þótt	O
við	O
tökum	O
snúning	O
Ísafjarðar	B-Location
með	O
og	O
hugsum	O
okkur	O
að	O
flugvélin	O
byrji	O
ferðina	O
með	O
þeim	O
snúningi	O
,	O
svipað	O
og	O
þegar	O
bolta	O
er	O
hent	O
milli	O
tveggja	O
farartækja	O
á	O
ferð	O
.	O

Ísafjörður	B-Location
snýst	O
nefnilega	O
hægar	O
en	O
Keflavík	B-Location
!	O

Við	O
reikninga	O
þykir	O
oft	O
hentugt	O
að	O
líta	O
svo	O
á	O
að	O
um	O
sé	O
að	O
ræða	O
kraft	O
sem	O
togi	O
flugvélina	O
til	O
hægri	O
.	O

Jafnvægi	O
næst	O
milli	O
kraftanna	O
tveggja	O
er	O
loftið	O
hreyfist	O
rangsælis	O
umhverfis	O
lægðir	O
,	O
en	O
réttsælis	O
umhverfis	O
hæðir	O
á	O
norðurhveli	O
jarðar	O
.	O

Þá	O
er	O
miðað	O
við	O
sólargang	O
eins	O
og	O
við	O
eigum	O
að	O
venjast	O
á	O
norðurhveli	O
en	O
hann	O
er	O
gagnstæður	O
á	O
suðurhveli	O
eins	O
og	O
kunnugt	O
er	O
.	O

Þar	O
sem	O
við	O
ætlum	O
einmitt	O
að	O
bregða	O
okkur	O
þangað	O
er	O
betra	O
að	O
segja	O
að	O
hreyfingin	O
sé	O
á	O
móti	O
klukku	O
kringum	O
lægðir	O
en	O
með	O
klukku	O
kringum	O
hæðir	O
.	O

Á	O
suðurhveli	O
jarðar	O
hefur	O
snúningur	O
jarðar	O
þau	O
áhrif	O
að	O
beina	O
vindi	O
til	O
vinstri	O
og	O
næst	O
því	O
sambærilegt	O
jafnvægi	O
þegar	O
vindur	O
blæs	O
með	O
klukku	O
umhverfis	O
lægðir	O
en	O
á	O
móti	O
klukku	O
umhverfis	O
hæðir	O
.	O

Til	O
að	O
átta	O
sig	O
á	O
því	O
hvernig	O
svigkraftur	O
virðist	O
skipta	O
um	O
stefnu	O
við	O
miðbaug	O
er	O
rétt	O
að	O
hafa	O
í	O
huga	O
að	O
svigkrafturinn	O
verkar	O
í	O
sléttu	O
eða	O
fleti	O
(	O
plane	O
)	O
sem	O
er	O
hornrétt	O
á	O
möndul	O
jarðar	O
,	O
og	O
er	O
því	O
lárétt	O
á	O
heimskautunum	O
en	O
lóðrétt	O
við	O
miðbaug	O
og	O
liggur	O
þar	O
frá	O
austri	O
til	O
vesturs	O
.	O

Það	O
er	O
sá	O
þáttur	O
hreyfingar	O
sem	O
liggur	O
í	O
þessari	O
sléttu	O
sem	O
verður	O
fyrir	O
áhrifum	O
af	O
svigkraftinum	O
.	O

Ef	O
slík	O
hreyfing	O
virðist	O
vera	O
á	O
móti	O
klukku	O
þegar	O
horft	O
er	O
á	O
hana	O
norðan	O
frá	O
,	O
sýnist	O
hún	O
með	O
klukku	O
ef	O
horft	O
er	O
á	O
hana	O
sunnan	O
frá	O
.	O

Fyrra	O
sjónarhornið	O
samsvarar	O
því	O
að	O
við	O
horfum	O
á	O
hreyfinguna	O
ofan	O
frá	O
á	O
norðurhveli	O
en	O
hið	O
síðara	O
að	O
við	O
horfum	O
á	O
hana	O
ofan	O
frá	O
á	O
suðurhveli	O
.	O

Af	O
þessu	O
má	O
sjá	O
að	O
breytingin	O
á	O
umferðarstefnu	O
er	O
ekki	O
raunveruleg	O
heldur	O
tengist	O
hún	O
því	O
hvernig	O
við	O
skiptum	O
um	O
sjónarhorn	O
.	O

Ef	O
við	O
hugsum	O
okkur	O
að	O
jörðin	O
væri	O
gagnsæ	O
og	O
við	O
gætum	O
í	O
senn	O
horft	O
á	O
hreyfingu	O
lofts	O
kringum	O
lægðir	O
á	O
suður-	O
og	O
norðurhveli	O
,	O
mundi	O
okkur	O
sýnast	O
stefna	O
hreyfingarinnar	O
í	O
sléttu	O
hornrétt	O
á	O
möndulinn	O
alls	O
staðar	O
hin	O
sama	O
.	O

Ef	O
við	O
værum	O
að	O
horfa	O
á	O
jörðina	O
norðan	O
frá	O
væri	O
hún	O
á	O
móti	O
klukku	O
,	O
hvar	O
sem	O
lægðirnar	O
væru	O
á	O
jörðinni	O
,	O
en	O
ef	O
við	O
horfðum	O
á	O
hana	O
úr	O
suðri	O
væri	O
hreyfingin	O
með	O
klukku	O
.	O

Af	O
ofangreindri	O
lýsingu	O
á	O
sléttunni	O
sem	O
er	O
hornrétt	O
á	O
möndul	O
jarðar	O
má	O
sjá	O
að	O
við	O
miðbaug	O
fer	O
aldrei	O
saman	O
að	O
vindur	O
og	O
svigkraftur	O
sem	O
á	O
hann	O
verkar	O
séu	O
hvorir	O
tveggja	O
samsíða	O
yfirborði	O
jarðar	O
.	O

Því	O
næst	O
ekki	O
fyrrgreint	O
jafnvægi	O
milli	O
þrýstikrafts	O
og	O
svigkrafts	O
og	O
svigkraftur	O
skiptir	O
litlu	O
máli	O
fyrir	O
veður	O
þar	O
um	O
slóðir	O
.	O

Meira	O
er	O
sagt	O
er	O
frá	O
svigkrafti	O
jarðar	O
og	O
ýmsu	O
er	O
varðar	O
vinda	O
í	O
bók	O
Markúsar	B-Person
Á.	I-Person
Einarssonar	I-Person
,	O
Veðurfræði	B-Miscellaneous
,	O
sem	O
finna	O
má	O
á	O
bókasöfnum	O
.	O

Mundi	O
vindakerfi	O
jarðar	O
breytast	O
mikið	O
við	O
það	O
að	O
jörðin	O
væri	O
fullkomlega	O
hnöttótt	O
?	O

Vindar	O
á	O
jörðinni	O
stafa	O
af	O
mismuni	O
í	O
loftþrýstingi	O
sem	O
er	O
til	O
kominn	O
af	O
mismun	O
í	O
hitun	O
loftsins	O
milli	O
svæða	O
.	O

Þættir	O
á	O
borð	O
við	O
snúning	O
jarðar	O
,	O
viðnám	O
við	O
jörð	O
og	O
fasaskipti	O
vatns	O
hafa	O
svo	O
einnig	O
áhrif	O
á	O
hvernig	O
vindar	O
blása	O
.	O

Þótt	O
jörðin	O
væri	O
fullkomlega	O
hnöttótt	O
,	O
þannig	O
að	O
öll	O
fjöll	O
væru	O
jöfnuð	O
út	O
og	O
ummál	O
jarðarinnar	O
yrði	O
nákvæmlega	O
hið	O
sama	O
hvort	O
sem	O
mælt	O
yrði	O
eftir	O
miðbaug	O
eða	O
um	O
heimskautin	O
,	O
er	O
óvíst	O
hvort	O
grundvallarbreytingar	O
yrðu	O
á	O
vindakerfum	O
.	O

Við	O
hugsum	O
okkur	O
væntanlega	O
að	O
möndulsnúningur	O
jarðar	O
breyttist	O
ekki	O
og	O
því	O
yrði	O
sólgeislun	O
við	O
heimskautin	O
áfram	O
einungis	O
brot	O
af	O
því	O
sem	O
yrði	O
við	O
miðbaug	O
.	O

Eðli	O
varmaskipta	O
milli	O
andrúmslofts	O
annars	O
vegar	O
og	O
lands	O
og	O
hafs	O
hins	O
vegar	O
yrði	O
sömuleiðis	O
hið	O
sama	O
og	O
fyrr	O
.	O

Á	O
hinn	O
bóginn	O
er	O
vitað	O
að	O
fjöll	O
ráða	O
töluverðu	O
um	O
það	O
,	O
hvernig	O
vindar	O
blása	O
.	O

Ef	O
borin	O
eru	O
saman	O
meðalvindakort	O
á	O
suðurhveli	O
og	O
norðurhveli	O
jarðar	O
sést	O
nokkur	O
munur	O
,	O
til	O
dæmis	O
á	O
lögun	O
vestanvindabeltisins	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
þessi	O
munur	O
stafi	O
af	O
ólíku	O
hlutfalli	O
meginlanda	O
af	O
yfirborði	O
jarðar	O
,	O
en	O
einnig	O
af	O
fjallgörðum	O
á	O
norðurhveli	O
sem	O
eiga	O
sér	O
ekki	O
hliðstæðu	O
á	O
suðurhveli	O
.	O

Ástæða	O
er	O
þvi	O
til	O
að	O
ætla	O
að	O
á	O
fullkomlega	O
kúlulaga	O
jörð	O
væri	O
vindakerfi	O
að	O
einhverju	O
marki	O
ólíkt	O
því	O
sem	O
nú	O
er	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Líkön	O
sem	O
notuð	O
eru	O
til	O
að	O
reikna	O
þróun	O
veðurfars	O
á	O
jörðinni	O
taka	O
ekki	O
að	O
fullu	O
tillit	O
til	O
landslags	O
vegna	O
takmarkaðrar	O
reiknigetu	O
þeirra	O
tölva	O
sem	O
til	O
ráðstöfunar	O
eru	O
.	O

Nokkur	O
áhersla	O
er	O
því	O
lögð	O
á	O
að	O
rannsaka	O
sérstaklega	O
áhrif	O
fjalla	O
á	O
veður	O
og	O
veðurfar	O
,	O
bæði	O
í	O
næsta	O
nágrenni	O
við	O
fjöllin	O
sem	O
og	O
fjarri	O
þeim	O
.	O

Rannsóknir	O
sem	O
gerðar	O
hafa	O
verið	O
á	O
Íslandi	B-Location
benda	O
til	O
þess	O
að	O
ein	O
orsök	O
Íslandslægðarinnar	B-Miscellaneous
sé	O
Grænland	B-Location
og	O
að	O
tíðni	O
norðvestanáttar	O
væri	O
meiri	O
á	O
vestanverðu	O
Íslandi	B-Location
ef	O
Grænland	B-Location
væri	O
ekki	O
til	O
staðar	O
.	O

Þá	O
hefur	O
komið	O
í	O
ljós	O
að	O
tilvist	O
Grænlands	B-Location
getur	O
stuðlað	O
að	O
dýpkun	O
lægða	O
sem	O
fara	O
yfir	O
Norður-Atlantshaf	B-Location
á	O
leið	O
til	O
Bretlandseyja	B-Location
og	O
meginlands	O
Evrópu	B-Location
.	O

Af	O
hverju	O
eru	O
fellibyljum	O
gefin	O
nöfn	O
?	O

Fellibyljum	O
eru	O
gefin	O
mannanöfn	O
til	O
að	O
auðvelda	O
umræðu	O
um	O
þá	O
.	O

Nafngift	O
er	O
auk	O
þess	O
talin	O
draga	O
úr	O
líkum	O
á	O
misskilningi	O
við	O
miðlun	O
viðvarana	O
ef	O
margir	O
fellibyljir	O
eru	O
samtímis	O
á	O
ferð	O
.	O

Fyrr	O
á	O
tímum	O
var	O
algengt	O
að	O
fellibyljir	O
væru	O
nefndir	O
eftir	O
dýrlingum	O
,	O
en	O
heimildir	O
eru	O
um	O
kvenmannsnöfn	O
frá	O
19.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Árið	O
1953	B-Date
hóf	O
Bandaríska	B-Organization
veðurstofan	I-Organization
að	O
gefa	O
fellibyljum	O
kvenmannsnöfn	O
og	O
síðar	O
tók	O
Alþjóða	B-Organization
veðurfræðistofnunin	I-Organization
við	O
útgáfu	O
nafnalista	O
fyrir	O
fellibylji	O
.	O

Á	O
8.	B-Date
áratugnum	I-Date
þótti	O
ekki	O
lengur	O
viðeigandi	O
að	O
nefna	O
fellibylji	O
einungis	O
eftir	O
konum	O
og	O
1978-1979	B-Date
voru	O
karlmannsnöfn	O
tekin	O
upp	O
til	O
jafns	O
við	O
kvenmannsnöfn	O
.	O

Fellibylurinn	O
Floyd	B-Miscellaneous
nálgast	O
strönd	O
Flórída	B-Location
14.	B-Date
september	I-Date
1999	I-Date
.	O

Að	O
minnsta	O
kosti	O
56	O
dauðsföll	O
eru	O
rakin	O
til	O
hans	O
auk	O
þess	O
sem	O
hann	O
olli	O
miklu	O
eignartjórn	O
.	O

Nafnið	O
Floyd	B-Miscellaneous
er	O
ekki	O
lengur	O
notað	O
á	O
fellibylji	O
.	O

Í	O
gangi	O
eru	O
6	O
listar	O
með	O
nöfnum	O
yfir	O
fellibylji	O
á	O
Atlantshafinu	B-Location
sem	O
notaðir	O
eru	O
til	O
skiptis	O
.	O

Þannig	O
er	O
listinn	O
sem	O
notaður	O
er	O
árið	O
2005	B-Date
sá	O
sami	O
og	O
notaður	O
var	O
árið	O
1999	B-Date
og	O
verður	O
notaður	O
aftur	O
2011	B-Date
.	O

Nöfnum	O
á	O
þessum	O
listum	O
er	O
aðeins	O
breytt	O
ef	O
fellibylur	O
hefur	O
valdið	O
stórfeldu	O
eignartjóni	O
eða	O
mannskaða	O
þannig	O
að	O
ekki	O
þyki	O
við	O
hæfi	O
að	O
nota	O
það	O
aftur	O
.	O

Dæmi	O
um	O
nöfn	O
sem	O
lögð	O
hafa	O
verið	O
af	O
eru	O
«	O
Andrew	B-Miscellaneous
»	O
en	O
hann	O
gekk	O
yfir	O
Bahamaeyjar	B-Location
,	O
Suður-Flórída	B-Location
og	O
Louisíana	B-Location
árið	O
1992	B-Date
,	O
og	O
«	O
Mitch	B-Miscellaneous
»	O
sem	O
gekk	O
yfir	O
Mið-Ameríku	B-Location
árið	O
1998	B-Date
.	O

Ólíklegt	O
verður	O
að	O
telja	O
að	O
nafnið	O
«	O
Katrina	B-Miscellaneous
»	O
verði	O
haft	O
áfram	O
á	O
listanum	O
eftir	O
það	O
mikla	O
tjón	O
sem	O
hún	O
olli	O
í	O
lok	O
ágúst	B-Date
2005	I-Date
.	O

Á	O
heimasíðu	O
Bandarísku	B-Organization
fellibyljastofnunarinnar	I-Organization
er	O
hægt	O
að	O
skoða	O
þessa	O
lista	O
.	O

Vísir	O
er	O
að	O
nafngift	O
á	O
óveðrum	O
á	O
Íslandi	B-Location
.	O

Jafnan	O
er	O
talað	O
um	O
«	O
Halaveðrið	B-Miscellaneous
»	O
þegar	O
átt	O
er	O
við	O
mannskaðaveðrið	O
á	O
Halamiðum	B-Location
út	O
af	O
Vestfjörðum	B-Location
í	O
febrúar	B-Date
1925	I-Date
.	O

«	O
Engihjallaveðrið	B-Miscellaneous
»	O
hefur	O
verið	O
notað	O
um	O
óveður	O
16.-17.	B-Date
febrúar	I-Date
1981	I-Date
en	O
það	O
olli	O
meðal	O
annars	O
töluverðu	O
tjóni	O
á	O
bílum	O
við	O
Engihjalla	B-Organization
í	O
Kópavogi	B-Location
.	O

Í	O
«	O
Flóðaveðrinu	B-Miscellaneous
»	O
þann	O
9.	B-Date
janúar	I-Date
1990	I-Date
gekk	O
sjór	O
á	O
land	O
við	O
suðvesturströndina	O
og	O
olli	O
miklu	O
tjóni	O
.	O

Ein	O
krappasta	O
lægð	O
síðustu	O
aldar	O
fór	O
norður	O
með	O
vestanverðu	O
landinu	O
3.	B-Date
febrúar	I-Date
1991	I-Date
og	O
olli	O
geysilegu	O
tjóni	O
,	O
meðal	O
annars	O
á	O
gróðurhúsum	O
í	O
Hveragerði	B-Location
.	O

Hefur	O
sú	O
lægð	O
stundum	O
verið	O
nefnd	O
«	O
Gróðurhúsalægðin	B-Miscellaneous
»	O
.	O

Hvað	O
er	O
hvirfilbylur	O
og	O
hvers	O
vegna	O
gerast	O
þeir	O
?	O

Hvirfilbylur	O
eða	O
skýstrokkur	O
er	O
loft	O
sem	O
snýst	O
ógnarhratt	O
í	O
hring	O
,	O
líkt	O
og	O
iða	O
sem	O
myndast	O
yfir	O
útfalli	O
í	O
baðkari	O
þegar	O
vatnið	O
streymir	O
út	O
.	O

Í	O
samanburði	O
við	O
lægðir	O
og	O
fellibylji	O
eru	O
hvirfilbyljir	O
örsmáir	O
og	O
skammlífir	O
,	O
en	O
vindhraðinn	O
í	O
þeim	O
getur	O
samt	O
verið	O
meiri	O
.	O

Hvirfilbyljir	O
eru	O
aðeins	O
nokkur	O
hundruð	O
metrar	O
í	O
þvermál	O
,	O
en	O
ferðast	O
hæglega	O
á	O
annað	O
hundrað	O
kílómetra	O
á	O
1-2	O
klukkustundum	O
.	O

Vindhraði	O
í	O
hvirfilbyljum	O
getur	O
farið	O
yfir	O
100	O
m	O
/	O
s	O
og	O
er	O
eyðilegging	O
í	O
samræmi	O
við	O
það	O
.	O

Loftþrýstingur	O
í	O
miðju	O
hvirfilbyls	O
er	O
mjög	O
lágur	O
og	O
í	O
hvirfilbyljum	O
ríkir	O
í	O
grófum	O
dráttum	O
jafnvægi	O
þrýstikrafts	O
og	O
miðflóttakrafts	O
.	O

Þrýstikraftur	O
togar	O
loft	O
í	O
átt	O
að	O
lægri	O
loftþrýstingi	O
,	O
en	O
því	O
verður	O
nánar	O
lýst	O
í	O
svari	O
við	O
spurningu	O
um	O
vind	O
umhverfis	O
lægðir	O
sem	O
er	O
væntanlegt	O
á	O
vefinn	O
.	O

Miðflóttakraftur	O
leitast	O
við	O
að	O
toga	O
loft	O
sem	O
er	O
í	O
hringhreyfingu	O
frá	O
miðju	O
hringsins	O
.	O

Sá	O
kraftur	O
er	O
til	O
dæmis	O
að	O
verki	O
í	O
þeytivindu	O
sem	O
snýr	O
þvotti	O
í	O
hring	O
og	O
þeytir	O
honum	O
jafnframt	O
út	O
frá	O
miðju	O
vindunnar	O
.	O

Sökum	O
smæðar	O
hvirfilbylja	O
hefur	O
svigkraftur	O
jarðar	O
hverfandi	O
áhrif	O
á	O
þá	O
.	O

Engu	O
að	O
síður	O
blæs	O
vindur	O
oftar	O
en	O
ekki	O
rangsælis	O
umhverfis	O
hvirfilbylji	O
á	O
norðurhveli	O
jarðar	O
.	O

Eru	O
þar	O
að	O
líkindum	O
komin	O
áhrif	O
sem	O
svigkraftur	O
jarðar	O
hafði	O
á	O
loftstrauminn	O
þar	O
sem	O
hvirfilbylurinn	O
myndaðist	O
.	O

Hvirfilbyljir	O
myndast	O
í	O
mjög	O
óstöðugu	O
lofti	O
,	O
gjarnan	O
í	O
grennd	O
við	O
þrumuveður	O
.	O

Þeir	O
tengjast	O
miklu	O
uppstreymi	O
á	O
takmörkuðu	O
svæði	O
.	O

Í	O
stað	O
þess	O
lofts	O
sem	O
streymir	O
upp	O
leitar	O
loft	O
inn	O
að	O
miðju	O
uppstreymisins	O
og	O
við	O
það	O
margfaldast	O
snúningur	O
þess	O
,	O
líkt	O
og	O
þegar	O
listdansari	O
á	O
skautum	O
leggur	O
hendurnar	O
upp	O
að	O
líkamanum	O
.	O

Öflugir	O
hvirfilbyljir	O
eru	O
algengir	O
á	O
vorin	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
og	O
einnig	O
í	O
Ástralíu	B-Location
.	O

Nýlegar	O
rannsóknir	O
benda	O
til	O
að	O
hvirfilbyljir	O
séu	O
einnig	O
algengir	O
á	O
Bretlandseyjum	B-Location
,	O
en	O
þar	O
eru	O
þeir	O
oftast	O
vægir	O
.	O

Hvirfilbyljir	O
eru	O
sjaldgæfir	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
og	O
yfirleitt	O
ekki	O
svo	O
ýkja	O
öflugir	O
þá	O
sjaldan	O
þeir	O
verða	O
.	O

Þó	O
eru	O
til	O
frásagnir	O
frá	O
fyrri	O
öldum	O
um	O
veðurskaða	O
sem	O
líklega	O
tengist	O
hvirfilbyljum	O
.	O

Sagt	O
er	O
frá	O
hvirfilbyljum	O
eða	O
skýstrokkum	O
á	O
Íslandi	B-Location
í	O
tímaritinu	O
Veðrinu	B-Miscellaneous
árin	O
1958	B-Date
og	O
1961	B-Date
.	O

Á	O
vef	O
bandarísku	O
stofnunarinnar	O
NOAA	B-Organization
,	O
má	O
sjá	O
myndir	O
af	O
hvirfilbyljum	O
.	O

1	O
)	O
Af	O
hverju	O
myndast	O
ský	O
og	O
2	O
)	O
af	O
hverju	O
falla	O
þau	O
ekki	O
til	O
jarðar	O
?	O

Ský	O
er	O
safn	O
ótalmargra	O
örsmárra	O
vatnsdropa	O
sem	O
myndast	O
við	O
að	O
vatnsgufa	O
í	O
andrúmsloftinu	O
kólnar	O
og	O
þéttist	O
.	O

Oftast	O
tengist	O
kólnunin	O
uppstreymi	O
,	O
en	O
bæði	O
þrýstingur	O
og	O
hiti	O
loftsins	O
lækkar	O
þegar	O
það	O
lyftist	O
(	O
sjá	O
svar	O
við	O
spurningu	O
um	O
kulda	O
á	O
fjöllum	O
og	O
í	O
háloftum	O
)	O
.	O

Uppstreymi	O
á	O
sér	O
stað	O
við	O
ýmsar	O
aðstæður	O
,	O
til	O
dæmis	O
við	O
skil	O
kaldra	O
og	O
hlýrra	O
loftmassa	O
,	O
þar	O
sem	O
loft	O
í	O
neðri	O
loftlögum	O
hlýnar	O
,	O
léttist	O
og	O
stígur	O
upp	O
vegna	O
snertingar	O
við	O
hlýtt	O
yfirborð	O
jarðar	O
eða	O
þar	O
sem	O
vindur	O
lendir	O
á	O
fjöllum	O
og	O
loftið	O
þvingast	O
upp	O
á	O
við	O
.	O

Ský	O
sem	O
snerta	O
jörð	O
eru	O
kölluð	O
þoka	O
og	O
er	O
hún	O
einkum	O
algeng	O
á	O
fjöllum	O
.	O

Þoka	O
á	O
láglendi	O
tengist	O
ekki	O
uppstreymi	O
,	O
heldur	O
oftast	O
kólnun	O
vegna	O
snertingar	O
við	O
svalt	O
yfirborð	O
jarðar	O
eða	O
vegna	O
útgeislunar	O
.	O

Þeir	O
kraftar	O
sem	O
mestu	O
máli	O
skipta	O
fyrir	O
lóðrétta	O
hreyfingu	O
skýjadropa	O
eru	O
þyngdarkraftur	O
jarðar	O
og	O
viðnám	O
milli	O
andrúmslofts	O
og	O
dropanna	O
.	O

Þyngdarkrafturinn	O
togar	O
dropana	O
niður	O
á	O
við	O
,	O
en	O
um	O
leið	O
og	O
þeir	O
hreyfast	O
úr	O
stað	O
tekur	O
viðnámið	O
til	O
við	O
að	O
vinna	O
gegn	O
hreyfingunni	O
.	O

Séu	O
droparnir	O
nægilega	O
litlir	O
vegur	O
viðnámskrafturinn	O
nærri	O
því	O
á	O
móti	O
þyngdarkraftinum	O
og	O
fallhraði	O
dropanna	O
verður	O
hverfandi	O
lítill	O
.	O

Auk	O
þess	O
getur	O
verið	O
að	O
droparnir	O
gufi	O
upp	O
aftur	O
þegar	O
þeir	O
koma	O
í	O
hlýrra	O
loft	O
neðst	O
í	O
skýinu	O
.	O

Þetta	O
skýrir	O
það	O
af	O
hverju	O
skýin	O
falla	O
ekki	O
til	O
jarðar	O
.	O

Tilviljanakenndar	O
hreyfingar	O
skýjadropa	O
geta	O
leitt	O
til	O
árekstra	O
við	O
aðra	O
dropa	O
og	O
við	O
það	O
fækkar	O
dropum	O
og	O
þeir	O
stækka	O
.	O

Því	O
stærri	O
sem	O
droparnir	O
eru	O
,	O
því	O
meiri	O
verður	O
fallhraðinn	O
,	O
uns	O
að	O
því	O
kemur	O
að	O
droparnir	O
falla	O
niður	O
úr	O
skýi	O
hinna	O
örsmáu	O
skýjadropa	O
.	O

Þar	O
er	O
komið	O
upphaf	O
úrkomu	O
,	O
rigningar	O
eða	O
snjókomu	O
.	O

Úrkomudropar	O
á	O
Íslandi	B-Location
eru	O
nærri	O
alltaf	O
frosnir	O
er	O
þeir	O
leggja	O
af	O
stað	O
til	O
jarðar	O
,	O
en	O
þiðna	O
á	O
leiðinni	O
niður	O
ef	O
lofthitinn	O
er	O
nægilega	O
hár	O
.	O

Í	O
útjaðri	O
skýja	O
er	O
stöðug	O
uppgufun	O
en	O
í	O
uppstreyminu	O
myndast	O
í	O
sífellu	O
nýir	O
dropar	O
.	O

Þegar	O
uppstreymi	O
linnir	O
gufa	O
skýin	O
smám	O
saman	O
upp	O
.	O

Hvers	O
vegna	O
er	O
kaldara	O
í	O
háloftum	O
og	O
á	O
fjöllum	O
en	O
á	O
láglendi	O
?	O

Rósa	B-Person
Hildur	I-Person
Bragadóttir	I-Person
spurði	O
:	O
«	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
kaldara	O
uppi	O
í	O
háloftunum	O
en	O
á	O
jörðu	O
niðri	O
?	O
»	O

Eyvindur	B-Person
Örn	I-Person
Barðason	I-Person
spurði	O
:	O
«	O
Hversvegna	O
er	O
kaldara	O
uppi	O
á	O
fjalli	O
en	O
niður	O
við	O
sjó	O
,	O
þó	O
að	O
fjallið	O
sé	O
nær	O
sólinni	O
?	O
»	O

Á	O
fjöllum	O
og	O
í	O
háloftum	O
er	O
kaldara	O
en	O
á	O
láglendi	O
vegna	O
þess	O
að	O
þar	O
uppi	O
er	O
lægri	O
loftþrýstingur	O
.	O

Sé	O
horft	O
framhjá	O
breytingum	O
á	O
eðlismassa	O
lofts	O
breytist	O
hitastig	O
þess	O
í	O
réttu	O
hlutfalli	O
við	O
þrýsting	O
.	O

Því	O
meiri	O
sem	O
þrýstingurinn	O
er	O
því	O
hærri	O
verður	O
hitinn	O
.	O

Samhengi	O
hita	O
og	O
þrýstings	O
má	O
sannreyna	O
með	O
því	O
að	O
halda	O
hitamæli	O
við	O
opið	O
á	O
uppblásinni	O
hjólaslöngu	O
.	O

Þegar	O
loftinu	O
er	O
sleppt	O
út	O
lækkar	O
þrýstingur	O
þess	O
og	O
kemur	O
það	O
fram	O
í	O
lægri	O
hita	O
.	O

Loftþrýstingur	O
í	O
andrúmsloftinu	O
endurspeglar	O
við	O
flestar	O
veðuraðstæður	O
þyngd	O
þess	O
lofts	O
sem	O
fyrir	O
ofan	O
er	O
,	O
allt	O
að	O
endimörkum	O
lofthjúpsins	O
.	O

Því	O
hærra	O
sem	O
dregur	O
,	O
þeim	O
mun	O
minna	O
loft	O
er	O
fyrir	O
ofan	O
og	O
því	O
fer	O
loftþrýstingur	O
lækkandi	O
með	O
hæð	O
.	O

Nálægt	O
jörðu	O
lækkar	O
lofthiti	O
að	O
jafnaði	O
um	O
0.6°C	O
fyrir	O
hverja	O
100	O
metra	O
sem	O
upp	O
er	O
farið	O
,	O
en	O
hitafall	O
er	O
breytilegt	O
eftir	O
veðuraðstæðum	O
hverju	O
sinni	O
.	O

Stundum	O
hækkar	O
hiti	O
jafnvel	O
með	O
hæð	O
og	O
kallast	O
það	O
hitahvörf	O
.	O

Af	O
hverju	O
er	O
vindur	O
?	O

Ef	O
loftþrýstingur	O
er	O
breytilegur	O
frá	O
einum	O
stað	O
til	O
annars	O
verður	O
vindur	O
.	O

Dæmi	O
:	O
Inni	O
í	O
uppblásinni	O
blöðru	O
er	O
meiri	O
loftþrýstingur	O
en	O
utan	O
hennar	O
.	O

Ef	O
stungið	O
er	O
gat	O
á	O
blöðruna	O
streymir	O
loftið	O
út	O
og	O
úr	O
verður	O
vindur	O
sem	O
leitar	O
frá	O
meiri	O
þrýstingi	O
í	O
átt	O
að	O
minni	O
.	O

Vindinn	O
lægir	O
þegar	O
loftþrýstingur	O
er	O
orðinn	O
sá	O
sami	O
utan	O
blöðrunnar	O
og	O
inni	O
í	O
henni	O
.	O

Í	O
andrúmsloftinu	O
endurspeglar	O
loftþrýstingur	O
við	O
yfirborð	O
jarðar	O
þyngd	O
loftsins	O
sem	O
fyrir	O
ofan	O
er	O
,	O
og	O
ræðst	O
þyngdin	O
að	O
mestu	O
af	O
hita	O
,	O
en	O
eins	O
og	O
flestir	O
þekkja	O
úr	O
daglegu	O
lífi	O
er	O
hlýtt	O
loft	O
léttara	O
en	O
kalt	O
.	O

Kemur	O
það	O
heim	O
og	O
saman	O
við	O
hitt	O
,	O
að	O
lægðum	O
fylgir	O
að	O
jafnaði	O
hlýtt	O
loft	O
.	O

Vindurinn	O
verður	O
vegna	O
ólíks	O
loftþrýstings	O
á	O
tveimur	O
stöðum	O
.	O

Vindur	O
sem	O
orsakast	O
af	O
þrýstimun	O
sem	O
spannar	O
stórt	O
svæði	O
(	O
meira	O
en	O
100	O
km	O
eða	O
þar	O
um	O
bil	O
)	O
streymir	O
ekki	O
rakleitt	O
frá	O
háþrýstisvæði	O
að	O
lágþrýstisvæði	O
eins	O
og	O
í	O
blöðrudæminu	O
.	O

Þess	O
í	O
stað	O
blæs	O
vindurinn	O
umhverfis	O
lágþrýstisvæði	O
á	O
norðurhveli	O
jarðar	O
rangsælis	O
en	O
réttsælis	O
á	O
suðurhveli	O
.	O

Koma	O
þar	O
til	O
sögunnar	O
áhrif	O
snúnings	O
jarðar	O
sem	O
leiða	O
til	O
svokallaðs	O
svigkrafts	O
sem	O
á	O
erlendum	O
málum	O
er	O
kenndur	O
við	O
Coriolis	B-Miscellaneous
.	O

Svigkraftur	O
jarðar	O
leitast	O
við	O
að	O
sveigja	O
loftið	O
til	O
hægri	O
á	O
norðurhveli	O
,	O
en	O
til	O
vinstri	O
á	O
suðurhveli	O
.	O

Umhverfis	O
lægðir	O
og	O
hæðir	O
sem	O
eru	O
greinanlegar	O
á	O
veðurkortum	O
sem	O
sjá	O
má	O
til	O
dæmis	O
í	O
sjónvarpi	O
ríkir	O
í	O
grófum	O
dráttum	O
jafnvægi	O
milli	O
svigkrafts	O
og	O
þess	O
krafts	O
sem	O
togar	O
loftið	O
í	O
átt	O
að	O
lægri	O
loftþrýstingi	O
.	O

Slíkt	O
jafnvægi	O
næst	O
þegar	O
vindur	O
blæs	O
umhverfis	O
lægðir	O
,	O
en	O
ekki	O
rakleitt	O
inn	O
að	O
þeim	O
.	O

Í	O
bók	O
Markúsar	B-Person
Á.	I-Person
Einarssonar	I-Person
,	O
Veðurfræði	B-Miscellaneous
,	O
má	O
lesa	O
meira	O
um	O
tilurð	O
vinds	O
og	O
eins	O
er	O
vindi	O
lýst	O
í	O
ýmsum	O
erlendum	O
kennslubókum	O
sem	O
aðgengilegar	O
eru	O
á	O
bókasöfnum	O
.	O

Hvað	O
orsakaði	O
það	O
að	O
stórir	O
ísklumpar	O
féllu	O
til	O
jarðar	O
fyrir	O
skömmu	O
?	O

Það	O
er	O
óleyst	O
ráðgáta	O
,	O
en	O
böndin	O
beinast	O
að	O
flugvélum	O
.	O

Í	O
stórum	O
skúraklökkum	O
myndast	O
stundum	O
haglmolar	O
sem	O
geta	O
orðið	O
hátt	O
í	O
kg	O
að	O
þyngd	O
.	O

Svo	O
þungt	O
hagl	O
myndast	O
í	O
sterku	O
uppstreymi	O
þar	O
sem	O
ísmoli	O
getur	O
náð	O
töluverðri	O
þyngd	O
áður	O
en	O
hann	O
fellur	O
til	O
jarðar	O
.	O

Á	O
leið	O
sinni	O
niður	O
rekst	O
hann	O
á	O
fjölda	O
undirkældra	O
vatnsdropa	O
sem	O
frjósa	O
fastir	O
við	O
ísmolann	O
og	O
þyngja	O
hann	O
enn	O
frekar	O
.	O

Í	O
ýmsum	O
heimildum	O
er	O
getið	O
um	O
ísklumpa	O
sem	O
eru	O
margfalt	O
þyngri	O
en	O
þyngsta	O
hagl	O
sem	O
sögur	O
fara	O
af	O
.	O

Auk	O
þess	O
falla	O
margir	O
þeirra	O
í	O
heiðríkju	O
.	O

Verða	O
þeir	O
því	O
trauðla	O
skýrðir	O
á	O
sama	O
hátt	O
og	O
hagl	O
.	O

Í	O
þessu	O
sambandi	O
hefur	O
athygli	O
manna	O
einkum	O
beinst	O
að	O
flugumferð	O
.	O

Algengt	O
er	O
að	O
yfir	O
50	O
stiga	O
frost	O
sé	O
í	O
þeirri	O
hæð	O
sem	O
þotur	O
fljúga	O
í	O
milli	O
landa	O
og	O
því	O
eðlilegt	O
að	O
«	O
úrgangur	O
»	O
frá	O
slíkri	O
umferð	O
komi	O
frosinn	O
til	O
jarðar	O
.	O

Í	O
samantekt	O
J.	B-Person
E.	I-Person
McDonalds	I-Person
í	O
tímaritinu	O
Weatherwise	B-Miscellaneous
frá	O
1960	B-Date
segir	O
frá	O
30	O
tilvikum	O
þar	O
sem	O
ísklumpar	O
féllu	O
til	O
jarðar	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
á	O
7	O
ára	O
tímabili	O
og	O
fylgja	O
í	O
mörgum	O
þeirra	O
tilfella	O
upplýsingar	O
um	O
að	O
flugvél	O
hafi	O
nýflogið	O
hjá	O
.	O

Þá	O
mun	O
í	O
opinberri	O
breskri	O
skýrslu	O
frá	O
svipuðum	O
tíma	O
vera	O
upplýst	O
að	O
efnagreining	O
hafi	O
leitt	O
í	O
ljós	O
leifar	O
af	O
sykri	O
,	O
mjólk	O
og	O
telaufum	O
í	O
7	O
ísklumpum	O
af	O
27	O
.	O

Kostur	O
af	O
því	O
tagi	O
mun	O
algengur	O
í	O
breskum	O
flugvélum	O
.	O

Um	O
er	O
að	O
ræða	O
tvær	O
fölgrænar	O
steindir	O
,	O
jaðeít	O
og	O
nefrít	O
.	O

Fyrrnefnda	O
steindin	O
er	O
af	O
flokki	O
pýroxena	O
,	O
samsetning	O
NaAlSi2O6	O
,	O
en	O
hin	O
síðarnefnda	O
er	O
sérlega	O
hart	O
og	O
massíft	O
afbrigði	O
af	O
aktinólíti	O
,	O
af	O
flokki	O
amfibóla	O
(	O
samsetning	O
Ca2	O
(	O
Mg	O
,	O
Fe	O
+2	O
)	O
5	O
[	O
Si8O22	O
]	O
(	O
OH	O
,	O
F	O
)	O
2	O
)	O
.	O

Bæði	O
jaðeít	O
og	O
nefrít	O
eru	O
myndbreytingarsteindir	O
og	O
einkennandi	O
fyrir	O
háan	O
þrýsting	O
og	O
fremur	O
lágt	O
hitastig	O
,	O
aðstæður	O
sem	O
einkum	O
verða	O
á	O
niðurstreymisbeltum	O
jarðar	O
,	O
þar	O
sem	O
hafsbotnsskorpa	O
«	O
steypist	O
niður	O
»	O
í	O
jarðmöttulinn	O
og	O
ber	O
með	O
sér	O
yfirborðsberg	O
sem	O
umkristallast	O
við	O
háan	O
þrýsting	O
.	O

Slíkar	O
aðstæður	O
eru	O
nú	O
við	O
vesturströnd	O
Ameríku	B-Location
,	O
í	O
Eyjahafi	B-Location
,	O
og	O
við	O
austurstrendur	O
Asíu	B-Location
,	O
svo	O
dæmi	O
séu	O
nefnd	O
.	O

Hér	O
á	O
landi	O
eru	O
aðstæður	O
hins	O
vegar	O
eins	O
fjarri	O
þessu	O
og	O
framast	O
má	O
verða	O
,	O
því	O
að	O
hér	O
er	O
hafsbotnsskorpa	O
að	O
myndast	O
en	O
ekki	O
eyðast	O
,	O
hér	O
er	O
jarðhitastigull	O
mjög	O
hár	O
(	O
það	O
er	O
hátt	O
hitastig	O
við	O
tiltölulega	O
lágan	O
þrýsting	O
)	O
.	O

Svarið	O
er	O
því	O
það	O
,	O
að	O
jaði	O
geti	O
ekki	O
myndast	O
á	O
Íslandi	B-Location
.	O

Vestmannaeyjar	B-Location
eru	O
alls	O
18	O
eyjar	O
og	O
sker	O
auk	O
55-60	O
eldstöðva	O
sem	O
hafaldan	O
hefur	O
sigrast	O
á	O
.	O

Þær	O
eru	O
misgamlar	O
.	O

Á	O
Heimaey	B-Location
er	O
norðurhlutinn	O
elstur	O
(	O
Norðurklettamyndun	B-Miscellaneous
)	O
og	O
talinn	O
vera	O
frá	O
ísaldarlokum	O
fyrir	O
10-13.000	O
árum	O
.	O

Helgafellshraunið	B-Location
,	O
sem	O
Þorvaldur	B-Person
Thoroddsen	I-Person
taldi	O
samkvæmt	O
Landnámu	B-Organization
vera	O
frá	O
sögulegum	O
tíma	O
,	O
hefur	O
verið	O
aldursgreint	O
með	O
geislakolsaðferð	O
með	O
þeirri	O
niðurstöðu	O
að	O
það	O
sé	O
um	O
5400	O
ára	O
(	O
Guðmundur	B-Person
Kjartansson	I-Person
,	O
«	O
Nokkrar	B-Miscellaneous
nýjar	I-Miscellaneous
C14	I-Miscellaneous
aldursákvarðanir	I-Miscellaneous
»	O
.	O

Náttúrufræðingurinn	B-Miscellaneous
36	O
(	O
1967	B-Date
)	O
126-141	O
)	O
.	O

Gjóskulagarannsóknir	O
benda	O
til	O
þess	O
að	O
Bjarnarey	B-Location
og	O
Elliðaey	B-Location
séu	O
álíka	O
gamlar	O
og	O
sömuleiðis	O
Sæfell	B-Location
,	O
en	O
Stórhöfði	B-Location
er	O
nokkru	O
eldri	O
.	O

Loks	O
eru	O
Álsey	B-Location
,	O
Brandur	B-Location
,	O
Suðurey	B-Location
og	O
Hellisey	B-Location
taldar	O
vera	O
um	O
8000	O
ára	O
.	O

Aðrar	O
eyjar	O
hefur	O
ekki	O
tekist	O
að	O
aldursgreina	O
.	O

Hins	O
vegar	O
bendir	O
þessi	O
frásögn	O
til	O
þess	O
að	O
eldvirkni	O
á	O
svæðinu	O
sé	O
lotubundin	O
.	O

Síðasta	O
lotan	O
kann	O
að	O
hafa	O
byrjað	O
með	O
neðansjávargosi	O
1896	B-Date
,	O
en	O
meiri	O
athygli	O
hafa	O
vakið	O
Surtseyjargosið	B-Miscellaneous
1963	B-Date
og	O
Eldfellsgosið	B-Miscellaneous
1973	B-Date
.	O

Loks	O
má	O
geta	O
þess	O
að	O
Vestmannaeyjar	B-Location
standa	O
á	O
10	O
milljón	O
ára	O
gömlum	O
hafsbotni	O
og	O
eldvirknin	O
þarna	O
er	O
afleiðing	O
þess	O
að	O
Suðurlandsgosbeltið	B-Location
er	O
að	O
teygja	O
sig	O
til	O
suðurs	O
með	O
tímanum	O
.	O

Í	O
1565	B-Date
m	O
djúpri	O
borholu	O
sem	O
boruð	O
var	O
á	O
Heimaey	B-Location
fyrir	O
mörgum	O
árum	O
voru	O
efstu	O
180	O
metrarnir	O
úr	O
bergi	O
frá	O
síðari	O
hluta	O
ísaldar	O
og	O
að	O
efnasamsetningu	O
einkennandi	O
fyrir	O
Vestmannaeyjar	B-Location
,	O
þar	O
fyrir	O
neðan	O
tók	O
við	O
þykkt	O
set	O
frá	O
jökultíma	O
,	O
og	O
loks	O
berg	O
af	O
því	O
tagi	O
sem	O
einkennir	O
Kötlu	B-Location
og	O
Heklu	B-Location
.	O

Þannig	O
má	O
ætla	O
að	O
núverandi	O
eldvirkni	O
á	O
svæðinu	O
hafi	O
byrjað	O
á	O
síðari	O
hluta	O
ísaldar	O
,	O
en	O
að	O
sýnilegar	O
gosmyndanir	O
spanni	O
allan	O
nútímann	O
,	O
10-13.000	O
ár	O
.	O

Sveinn	B-Person
Jakobsson	I-Person
hefur	O
skrifað	O
manna	O
mest	O
um	O
jarðfræði	O
Vestmannaeyja	B-Location
.	O

<	O
Ofangreindar	O
upplýsingar	O
eru	O
að	O
mestu	O
úr	O
tveimur	O
greinum	O
hans	O
>	O

Möndulhalli	O
reikistjarna	O
sólkerfisins	O
er	O
mjög	O
mismunandi	O
,	O
allt	O
upp	O
í	O
90°	O
,	O
og	O
sömuleiðis	O
er	O
möndulsnúningur	O
þeirra	O
ekki	O
allra	O
í	O
sömu	O
áttina	O
.	O

Hins	O
vegar	O
ferðast	O
þær	O
allar	O
í	O
sömu	O
átt	O
kringum	O
sólina	O
.	O

Allt	O
er	O
þetta	O
rakið	O
til	O
myndunar	O
sólkerfisins	O
fyrir	O
4.600	O
milljónum	O
ára	O
,	O
þegar	O
reikistjörnurnar	O
og	O
sólin	O
voru	O
að	O
þéttast	O
úr	O
dreifðri	O
efnisþoku	O
,	O
með	O
þvermál	O
langt	O
út	O
fyrir	O
braut	O
Plútós	B-Location
.	O

Þoka	O
þessi	O
var	O
disklaga	O
og	O
snerist	O
um	O
sjálfa	O
sig	O
;	O
massamiðja	O
hennar	O
var	O
í	O
miðjunni	O
,	O
þar	O
sem	O
sólin	O
varð	O
til	O
,	O
en	O
utar	O
í	O
skýinu	O
mynduðust	O
smærri	O
massamiðjur	O
-	O
líkir	O
hringiðum	O
í	O
straumvatni	O
-	O
sem	O
drógu	O
að	O
sér	O
efni	O
,	O
og	O
því	O
meir	O
sem	O
þeir	O
urðu	O
massameiri	O
vegna	O
þeirrar	O
efnissöfnunar	O
.	O

Smám	O
saman	O
sópuðu	O
sólin	O
og	O
reikistjörnurnar	O
upp	O
því	O
gasi	O
og	O
«	O
loftsteinarusli	O
»	O
sem	O
var	O
á	O
sveimi	O
um	O
rúmið	O
,	O
uns	O
mestur	O
hluti	O
efnisins	O
(	O
yfir	O
99%	B-Percent
)	O
hafði	O
safnast	O
saman	O
í	O
sólinni	O
,	O
en	O
afgangurinn	O
á	O
vel-skilgreindum	O
brautum	O
kringum	O
hana	O
.	O

Þessir	O
atburðir	O
urðu	O
að	O
langmestu	O
leyti	O
á	O
tiltölulega	O
skömmu	O
myndunarskeiði	O
sólkerfisins	O
,	O
eins	O
og	O
loftsteinagígarnir	O
á	O
tunglinu	O
sýna	O
:	O
Þeir	O
eru	O
flestir	O
mjög	O
gamlir	O
,	O
frá	O
þeim	O
tíma	O
er	O
sólkerfið	O
var	O
ennþá	O
«	O
fullt	O
af	O
loftsteinarusli	O
»	O
.	O

Meðan	O
reikistjörnurnar	O
voru	O
að	O
vaxa	O
féllu	O
á	O
þær	O
smáir	O
loftsteinar	O
og	O
stórir	O
-	O
jafnvel	O
jafnstórir	O
og	O
hinir	O
vaxandi	O
hnettir	O
á	O
þeim	O
tíma	O
-	O
sem	O
þá	O
breyttu	O
möndulhalla	O
þeirra	O
eða	O
möndulsnúningi	O
með	O
tilviljanakenndum	O
hætti	O
.	O

Hefðu	O
reikistjörnurnar	O
safnast	O
saman	O
úr	O
tiltölulega	O
fíngerðu	O
efni	O
,	O
væri	O
möndull	O
þeirra	O
allra	O
sennilega	O
hornréttur	O
á	O
sléttu	O
(	O
plane	O
)	O
sólkerfisins	O
(	O
0°	O
möndulhalli	O
)	O
og	O
snúningur	O
þeirra	O
um	O
möndul	O
sinn	O
hinn	O
sami	O
(	O
eins	O
og	O
hringiða	O
í	O
vatni	O
)	O
.	O

Frávikunum	O
ollu	O
tilviljanakenndir	O
árekstrar	O
hinna	O
vaxandi	O
reikistjarna	O
við	O
stóra	O
loftsteina	O
.	O

Umferðarbraut	O
reikistjarnanna	O
kringum	O
sólina	O
er	O
hins	O
vegar	O
arfleifð	O
frá	O
snúningi	O
frumþokunnar	O
.	O

Meira	O
um	O
myndun	O
sólkerfisins	O
má	O
lesa	O
í	O
svari	O
Tryggva	B-Person
Þorgeirssonar	I-Person
Hvernig	O
varð	O
jörðin	O
til	O
?	O

Þetta	O
er	O
áhugaverð	O
spurning	O
til	O
að	O
velta	O
vöngum	O
yfir	O
.	O

Fyrir	O
löngu	O
varð	O
mönnum	O
ljóst	O
að	O
orsakasamband	O
er	O
milli	O
Grímsvatnagosa	B-Miscellaneous
og	O
Skeiðarárhlaupa	B-Miscellaneous
,	O
og	O
þá	O
var	O
spurningin	O
þessi	O
:	O
Veldur	O
hlaup	O
gosi	O
?	O

Veldur	O
gos	O
hlaupi	O
?	O

Eða	O
er	O
eitthvert	O
þriðja	O
ferli	O
sem	O
veldur	O
bæði	O
hlaupi	O
og	O
gosi	O
?	O

Niðurstaðan	O
nú	O
orðið	O
er	O
að	O
hlaupin	O
valdi	O
gosum	O
-	O
þá	O
léttir	O
skyndilega	O
þrýstingi	O
yfir	O
eldstöðinni	O
sem	O
svarar	O
um	O
10	O
loftþyngdum	O
(	O
100	O
m	O
vatnssúlu	O
)	O
,	O
og	O
það	O
nægir	O
til	O
að	O
koma	O
af	O
stað	O
gosi	O
ef	O
aðrar	O
aðstæður	O
eru	O
fyrir	O
hendi	O
.	O

Á	O
sama	O
hátt	O
hamlar	O
það	O
gosi	O
meðan	O
hækkar	O
í	O
Grímsvatnalóninu	B-Location
-	O
þrýstingurinn	O
vex	O
jafnt	O
og	O
þétt	O
við	O
það	O
að	O
skriðjöklar	O
síga	O
niður	O
í	O
lónið	O
og	O
bráðna	O
við	O
jarðhitann	O
.	O

Þessu	O
skylt	O
er	O
það	O
,	O
að	O
nýlegar	O
rannsóknir	O
sýna	O
að	O
eldvirkni	O
í	O
lok	O
ísaldar	O
fyrir	O
10.000	O
árum	O
var	O
um	O
30	O
sinnum	O
meiri	O
en	O
núna	O
,	O
og	O
þetta	O
stafaði	O
af	O
skyndilegum	O
þrýstilétti	O
efst	O
í	O
jarðmöttlinum	O
undir	O
Íslandi	B-Location
þegar	O
jöklarnir	O
bráðnuðu	O
en	O
þeir	O
höfðu	O
verið	O
allt	O
að	O
2	O
km	O
á	O
þykkt	O
.	O

Ný	O
uppistöðulón	O
virkjana	O
geta	O
sennilega	O
haft	O
tvenns	O
konar	O
áhrif	O
-	O
aukið	O
þrýsting	O
í	O
iðrum	O
jarðar	O
um	O
nokkrar	O
loftþyngdir	O
(	O
1	O
bar	O
fyrir	O
hverja	O
10	O
m	O
vatnsdýpis	O
)	O
,	O
og	O
valdið	O
jarðskorpuhreyfingum	O
meðan	O
þrýstingurinn	O
er	O
að	O
vaxa	O
.	O

Fyrrnefndu	O
áhrifin	O
-	O
vaxandi	O
þrýstingur	O
-	O
ættu	O
frekar	O
að	O
hamla	O
gegn	O
eldgosi	O
en	O
greiða	O
fyrir	O
því	O
,	O
en	O
síðarnefndu	O
áhrifin	O
gætu	O
sennilega	O
greitt	O
fyrir	O
eldgosi	O
sem	O
á	O
annað	O
borð	O
væri	O
í	O
burðarliðnum	O
,	O
ef	O
svo	O
má	O
að	O
orði	O
komast	O
.	O

Niðurstaðan	O
er	O
samt	O
sú	O
,	O
að	O
uppistöðulón	O
geti	O
ekki	O
valdið	O
eldgosi	O
sem	O
ella	O
hefði	O
ekki	O
orðið	O
,	O
heldur	O
einungis	O
flýtt	O
ögn	O
fyrir	O
því	O
eða	O
þó	O
öllu	O
heldur	O
seinkað	O
því	O
.	O

Sveinn	B-Person
Pálsson	I-Person
læknir	O
(	O
um	O
1800	B-Date
)	O
er	O
talinn	O
hafa	O
áttað	O
sig	O
á	O
eðli	O
skriðjökla	O
fyrstur	O
manna	O
í	O
heiminum	O
-	O
að	O
þeir	O
síga	O
fram	O
eins	O
og	O
seigfljótandi	O
massi	O
,	O
en	O
undir	O
þrýstingi	O
hegðar	O
ís	O
sér	O
«	O
plastískt	O
»	O
.	O

Þannig	O
eru	O
skriðjöklar	O
eins	O
konar	O
afrennsli	O
jöklanna	O
;	O
þeir	O
bera	O
ísinn	O
,	O
sem	O
féll	O
á	O
jökulinn	O
í	O
formi	O
snævar	O
,	O
niður	O
á	O
láglendi	O
þar	O
sem	O
hann	O
bráðnar	O
.	O

Þegar	O
skriðjökull	O
er	O
í	O
jafnvægi	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
hann	O
hopar	O
hvorki	O
né	O
sækir	O
fram	O
,	O
er	O
bráðnunin	O
í	O
jafnvægi	O
við	O
framskriðið	O
,	O
þegar	O
hann	O
hopar	O
er	O
bráðnun	O
hraðari	O
en	O
framskriðið	O
,	O
og	O
hið	O
gagnstæða	O
þegar	O
hann	O
sækir	O
fram	O
.	O

Ef	O
engar	O
breytingar	O
yrðu	O
í	O
loftslagi	O
,	O
þar	O
með	O
talinni	O
ákomu	O
á	O
jökulinn	O
,	O
mundi	O
hver	O
skriðjökull	O
finna	O
sér	O
sitt	O
jafnvægisástand	O
eða	O
-stöðu	O
sem	O
breyttist	O
ekkert	O
í	O
áranna	O
rás	O
.	O

Loftslagsbreytingar	O
valda	O
því	O
hins	O
vegar	O
að	O
jöklarnir	O
sveiflast	O
,	O
og	O
«	O
litla	O
ísöldin	O
»	O
sem	O
svo	O
er	O
nefnd	O
,	O
olli	O
því	O
að	O
skriðjöklarnir	O
á	O
Íslandi	B-Location
náðu	O
mestu	O
útbreiðslu	O
síðustu	O
10.000	O
ára	O
skömmu	O
fyrir	O
aldamótin	O
1900	B-Date
.	O

(	O
Um	O
loftslag	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
sjá	O
til	O
dæmis	O
Söguatlas	B-Miscellaneous
,	O
1.	O
bindi	O
bls.	O
22	O
)	O
.	O

Þegar	O
Þorvaldur	B-Person
Thoroddsen	I-Person
jarðfræðingur	O
fór	O
um	O
Skaftafellssýslu	B-Location
kringum	O
1890	B-Date
munaði	O
ekki	O
nema	O
um	O
100	O
metrum	O
að	O
Breiðamerkurjökull	B-Location
næði	O
í	O
sjó	O
fram	O
.	O

Frá	O
því	O
fyrir	O
1930	B-Date
hefur	O
hins	O
vegar	O
ríkt	O
góðæri	O
á	O
Íslandi	B-Location
í	O
veðurfari	O
,	O
svipað	O
því	O
sem	O
var	O
þegar	O
landið	O
var	O
numið	O
fyrir	O
1100	B-Date
árum	O
,	O
og	O
þá	O
er	O
sennilegt	O
að	O
jöklarnir	O
hafi	O
verið	O
svipaðir	O
og	O
nú	O
,	O
eða	O
jafnvel	O
ennþá	O
minni	O
.	O

Sennilega	O
getur	O
enginn	O
nema	O
hjartnanna	O
og	O
nýrnanna	O
skoðari	O
svarað	O
þessari	O
spurningu	O
með	O
nákvæmni	O
.	O

Hins	O
vegar	O
getum	O
vér	O
dauðlegir	O
hugleitt	O
hvernig	O
fara	O
mætti	O
að	O
til	O
að	O
komast	O
sem	O
næst	O
réttu	O
svari	O
.	O

Fyrst	O
þyrftum	O
við	O
að	O
komast	O
að	O
því	O
hvert	O
er	O
rúmmál	O
sands	O
í	O
heiminum	O
-	O
langmestu	O
sandflæmi	O
jarðar	O
eru	O
reyndar	O
Sahara-	B-Location
og	O
Góbí-eyðimerkurnar	B-Location
-	O
síðan	O
að	O
mæla	O
kornastærðadreifinguna	O
á	O
hverjum	O
stað	O
,	O
og	O
loks	O
reikna	O
meðal-kornastærð	O
sandsins	O
.	O

Ef	O
spurningin	O
er	O
tekin	O
bókstaflega	O
-	O
nefnilega	O
hversu	O
mörg	O
sandkorn	O
eru	O
í	O
heiminum	O
,	O
snýst	O
málið	O
um	O
bergmylsnu	O
þar	O
sem	O
þvermál	O
korna	O
er	O
0,06-2	O
mm	O
.	O

En	O
samkvæmt	O
skilgreiningum	O
setfræðinga	O
nefnist	O
bergmylsna	O
leir	O
ef	O
þvermál	O
korna	O
,	O
d	O
,	O
er	O
minna	O
en	O
0,002	O
mm	O
,	O
silt	O
ef	O
d	O
er	O
0,002-0,06	O
mm	O
,	O
sandur	O
0,06-2	O
mm	O
,	O
möl	O
2-64	O
mm	O
,	O
hnullungamöl	O
64-256	O
mm	O
,	O
en	O
hnullungar	O
þar	O
fyrir	O
ofan	O
.	O

Hugsum	O
okkur	O
nú	O
að	O
öll	O
sandkornin	O
séu	O
kúlulaga	O
og	O
jafnstór	O
.	O

Þá	O
raðast	O
þau	O
eða	O
«	O
pakkast	O
»	O
með	O
svonefndri	O
þéttpökkun	O
,	O
sem	O
er	O
þannig	O
að	O
kúlurnar	O
fylla	O
68%	B-Percent
rúmsins	O
.	O

Sé	O
þvermál	O
sandkornanna	O
að	O
meðaltali	O
1	O
mm	O
,	O
þá	O
væru	O
1,30*109	O
sandkorn	O
í	O
einum	O
rúmmetra	O
sands	O
(	O
einn	O
milljarður	O
og	O
300	O
milljónir	O
)	O
.	O

Látum	O
nú	O
allan	O
heimsins	O
sand	O
mynda	O
10	O
cm	O
jafnþykkt	O
lag	O
um	O
allt	O
yfirborð	O
jarðar	O
,	O
sem	O
er	O
510	O
milljón	O
km2	O
.	O

Þá	O
er	O
rúmmál	O
sandsins	O
5,10*1013	O
m3	O
og	O
fjöldi	O
sandkorna	O

5,10*1013	O
*	O
1,30*109	O
=	O
6,63*1022	O
korn	O
.	O

(	O
Væri	O
sandlagið	O
helmingi	O
þynnra	O
væru	O
kornin	O
helmingi	O
færri	O
,	O
og	O
væri	O
þykktin	O
1	O
metri	O
væru	O
þau	O
10	O
sinnum	O
fleiri	O
,	O
en	O
hver	O
þykktin	O
í	O
rauninni	O
er	O
vitum	O
við	O
ekki	O
að	O
svo	O
stöddu	O
,	O
né	O
heldur	O
hver	O
meðalkornastærðin	O
er	O
.	O

Sumir	O
munu	O
vilja	O
bera	O
þetta	O
saman	O
við	O
tölu	O
Avogadros	B-Person
sem	O
er	O
um	O
það	O
bil	O
10	O
sinnum	O
stærri	O
en	O
þessi	O
útkoma	O
okkar	O
)	O
.	O

Til	O
samanburðar	O
má	O
taka	O
hrísgrjónin	O
í	O
ævintýrinu	O
um	O
uppruna	O
manntafls	O
.	O

Uppfinningamaðurinn	O
býður	O
kóngi	O
taflið	O
fyrir	O
greiðslu	O
í	O
hrísgrjónum	O
-	O
eitt	O
grjón	O
fyrir	O
fyrsta	O
reit	O
,	O
2	O
fyrir	O
annan	O
reit	O
,	O
4	O
fyrir	O
þriðja	O
reit	O
,	O
8	O
fyrir	O
fjórða	O
reit	O
,	O
o.s.frv.	O
,	O
en	O
reitirnir	O
eru	O
64	O
eins	O
og	O
kunnugt	O
er	O
.	O

Niðurstaðan	O
er	O
1,84*1019	O
hrísgrjón	O
,	O
4.000	O
sinnum	O
færri	O
en	O
öll	O
sandkorn	O
heimsins	O
!	O

-	O
miðað	O
við	O
þær	O
forsendur	O
sem	O
hér	O
voru	O
teknar	O
.	O

Til	O
að	O
hrísgrjónin	O
yrðu	O
jafnmörg	O
hefðu	O
reitir	O
skákborðsins	O
þurft	O
að	O
vera	O
76	O
í	O
stað	O
64	O
.	O

Frumkvöðlar	O
geislakolsaðferðarinnar	O
gerðu	O
ráð	O
fyrir	O
því	O
að	O
hlutfall	O
C-14	O
í	O
andrúmsloftinu	O
breyttist	O
ekki	O
með	O
tímanum	O
-	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
geimgeislastreymið	O
sem	O
myndar	O
C-14	O
úr	O
köfnunarefni	O
væri	O
stöðugt	O
.	O

Síðar	O
kom	O
í	O
ljós	O
að	O
málið	O
er	O
ekki	O
svo	O
einfalt	O
,	O
og	O
að	O
eitt	O
er	O
geislakolsaldur	O
og	O
annað	O
«	O
raunverulegur	O
aldur	O
»	O
.	O

Þá	O
var	O
farið	O
út	O
í	O
það	O
að	O
staðla	O
geislakolsaðferðina	O
með	O
árhringjum	O
trjáa	O
,	O
en	O
tré	O
sumra	O
tegunda	O
geta	O
sem	O
kunnugt	O
er	O
orðið	O
gríðarlega	O
gömul	O
(	O
sjá	O
til	O
dæmis	O
snið	O
úr	O
risafuru	O
í	O
Háskólabíói	B-Organization
)	O
.	O

Annars	O
vegar	O
voru	O
árhringar	O
taldir	O
og	O
þeir	O
hins	O
vegar	O
aldursgreindir	O
með	O
geislakolsaðferð	O
.	O

Í	O
ljós	O
kom	O
að	O
aldur	O
árhringanna	O
samkvæmt	O
talningu	O
vék	O
frá	O
mældum	O
aldri	O
samkvæmt	O
geislakolsgreiningu	O
með	O
óreglulegum	O
hætti	O
,	O
þannig	O
að	O
fyrir	O
viss	O
tímabil	O
getur	O
munað	O
verulega	O
,	O
og	O
nú	O
leiðrétta	O
menn	O
C-14	O
greiningar	O
með	O
aðstoð	O
leiðréttingarferils	O
.	O

Að	O
því	O
er	O
Íslandssöguna	B-Miscellaneous
varðar	O
er	O
upphaf	O
landnámsins	O
sérlega	O
erfitt	O
tímabil	O
í	O
þessu	O
tilliti	O
því	O
að	O
sýnishorn	O
frá	O
mestum	O
hluta	O
9.	B-Date
aldar	I-Date
sýna	O
sama	O
geislakolsaldur	O
.	O

Af	O
þeim	O
sökum	O
fékkst	O
ekki	O
niðurstaða	O
um	O
raunverulegan	O
aldur	O
landnámslagsins	O
svonefnda	O
,	O
sem	O
fellur	O
saman	O
við	O
upphaf	O
landnáms	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
fyrr	O
en	O
korn	O
úr	O
gosösku	O
þess	O
fundust	O
í	O
ískjarna	O
á	O
Grænlandi	B-Location
-	O
lagið	O
reyndist	O
hafa	O
fallið	O
kringum	O
árið	O
871	B-Date
eftir	I-Date
Krist	I-Date
.	O

Á	O
þremur	O
stöðum	O
á	O
Íslandi	B-Location
hafa	O
sýni	O
tengd	O
fornleifum	O
bent	O
til	O
200-250	O
ára	O
hærri	O
aldurs	O
en	O
almennt	O
er	O
viðurkennt	O
fyrir	O
landnámið	O
(	O
1100	O
ár	O
)	O
-	O
í	O
uppgreftri	O
í	O
Aðalstræti	B-Location
kringum	O
1970	B-Date
,	O
í	O
Vestmannaeyjum	B-Location
og	O
í	O
Dalasýslu	B-Location
.	O

Um	O
ástæðu	O
þessa	O
hafa	O
staðið	O
nokkrar	O
deilur	O
meðal	O
vísindamanna	O
,	O
og	O
ekki	O
fengist	O
niðurstaða	O
enn	O
.	O

Sumir	O
vilja	O
trúa	O
C-14	O
greiningunum	O
og	O
«	O
lengja	O
Íslandssöguna	B-Miscellaneous
um	O
250	O
ár	O
»	O
en	O
aðrir	O
telja	O
að	O
eitthvað	O
sé	O
bogið	O
við	O
sýnatöku	O
eða	O
mælingu	O
.	O

Meðal	O
þess	O
sem	O
getur	O
«	O
ruglað	O
»	O
C-14	O
aldursgreiningu	O
fornleifa	O
er	O
í	O
fyrsta	O
lagi	O
það	O
að	O
hið	O
aldursgreinda	O
efni	O
sé	O
eldra	O
en	O
sá	O
«	O
atburður	O
»	O
sem	O
greina	O
átti	O
,	O
til	O
dæmis	O
að	O
brenndur	O
hafi	O
verið	O
rekaviður	O
eða	O
lurkamór	O
(	O
til	O
dæmis	O
2500	O
ára	O
birkilurkar	O
úr	O
mýrum	O
)	O
fremur	O
en	O
samtímakjarr	O
.	O

En	O
fleira	O
kann	O
að	O
flækja	O
málin	O
.	O

Á	O
fyrra	O
ári	O
birtist	O
í	O
Árbók	B-Miscellaneous
Fornleifafélagsins	I-Miscellaneous
fyrir	O
árið	O
1998	B-Date
lítil	O
grein	O
eftir	O
Guðmund	B-Person
Ólafsson	I-Person
þar	O
sem	O
lýst	O
var	O
niðurstöðum	O
C-14	O
aldursgreininga	O
á	O
sýnum	O
úr	O
hellinum	O
Víðgelmi	B-Location
í	O
Hallmundarhrauni	B-Location
.	O

Um	O
var	O
að	O
ræða	O
annars	O
vegar	O
kýrbein	O
og	O
hins	O
vegar	O
salla	O
af	O
birkikolum	O
frá	O
þeim	O
tíma	O
er	O
kýrin	O
var	O
soðin	O
yfir	O
viðareldi	O
.	O

Hallmundarhraun	B-Location
liggur	O
ofan	O
á	O
fyrrnefndu	O
landnámslagi	O
með	O
þunnum	O
jarðvegi	O
á	O
milli	O
,	O
þannig	O
að	O
það	O
er	O
sennilegast	O
frá	O
10.	B-Date
öld	I-Date
-	O
og	O
eldri	O
getur	O
hellirinn	O
ekki	O
verið	O
.	O

Samkvæmt	O
geislakolsmælingu	O
reyndust	O
95%	B-Percent
líkur	O
fyrir	O
því	O
að	O
beinin	O
væru	O
frá	O
890-1020	B-Date
,	O
en	O
birkikolin	O
hins	O
vegar	O
frá	O
690-890	B-Date
(	O
!	O
)	O
.	O

Samkvæmt	O
þessu	O
eru	O
ekki	O
öll	O
kurl	O
komin	O
til	O
grafar	O
í	O
þessu	O
máli	O
.	O

Svarið	O
við	O
upphaflegu	O
spurningunni	O
er	O
hins	O
vegar	O
þetta	O
:	O
Kolefnisklukkan	O
er	O
áreiðanleg	O
,	O
svo	O
fremi	O
við	O
kunnum	O
að	O
lesa	O
af	O
henni	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
svar	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hver	O
fann	O
upp	O
geislakolsaðferðina	O
til	O
að	O
aldursgreina	O
til	O
dæmis	O
risaeðlur	O
og	O
hvenær	O
gerðist	O
það	O
?	O

Ísaldir	O
skilja	O
eftir	O
sig	O
margvíslegar	O
menjar	O
sem	O
jarðfræðingar	O
geta	O
greint	O
og	O
túlkað	O
.	O

Þar	O
má	O
fyrst	O
telja	O
jökulsorfnar	O
klappir	O
,	O
eins	O
og	O
í	O
Öskjuhlíðinni	B-Location
í	O
Reykjavík	B-Location
,	O
og	O
jökulruðning	O
sem	O
jöklar	O
ísaldar	B-Date
hafa	O
skilið	O
eftir	O
sig	O
.	O

Ennfremur	O
U-laga	O
dali	O
og	O
firði	O
,	O
sem	O
skriðjöklar	O
ísaldar	B-Date
hafa	O
sorfið	O
.	O

Hér	O
á	O
landi	O
bera	O
móbergsfjöllin	O
,	O
sem	O
mynduðust	O
við	O
eldgos	O
undir	O
jökli	O
,	O
einnig	O
vitni	O
um	O
þykkan	O
jökulskjöld	O
yfir	O
landinu	O
.	O

Af	O
þessum	O
atriðum	O
er	O
ljóst	O
að	O
jökullinn	O
náði	O
alla	O
leið	O
út	O
á	O
landgrunnsbrún	O
Íslands	B-Location
þegar	O
hann	O
var	O
sem	O
mestur	O
-	O
lengra	O
gat	O
hann	O
ekki	O
náð	O
því	O
þar	O
fyrir	O
utan	O
hlaut	O
hann	O
að	O
fljóta	O
upp	O
og	O
reka	O
burt	O
jafnóðum	O
sem	O
borgarísjakar	O
.	O

Vísbendingar	O
um	O
að	O
í	O
eina	O
tíð	O
hafi	O
jökull	O
legið	O
yfir	O
öllu	O
landinu	O
eru	O
semsagt	O
fjölmargar	O
og	O
órækar	O
,	O
og	O
þetta	O
hafa	O
menn	O
vitað	O
síðan	O
um	O
1850	B-Date
.	O

Jafnframt	O
sýndi	O
Helgi	B-Person
Pjeturss	I-Person
fram	O
á	O
það	O
skömmu	O
eftir	O
aldamótin	O
1900	B-Date
að	O
ísöldin	B-Date
hafði	O
skiptst	O
í	O
kuldaskeið	O
með	O
hlýskeiðum	O
á	O
milli	O
-	O
það	O
sést	O
til	O
dæmis	O
þannig	O
að	O
ofan	O
á	O
ísnúinni	O
klöpp	O
liggur	O
jökulframburður	O
,	O
ofan	O
á	O
honum	O
set	O
með	O
hlýsjávarskeljum	O
og	O
þar	O
ofan	O
á	O
annað	O
jökulbergslag	O
.	O

Nú	O
eru	O
þekkt	O
á	O
Tjörnesi	B-Location
merki	O
um	O
ein	O
14	O
slík	O
skeið	O
.	O

Þá	O
er	O
það	O
spurningin	O
um	O
aldur	O
þessara	O
menja	O
.	O

Þar	O
koma	O
aldursgreiningar	O
af	O
ýmsu	O
tagi	O
til	O
skjalanna	O
,	O
en	O
menjar	O
síðustu	O
ísaldar	B-Date
finnast	O
víða	O
-	O
í	O
seti	O
milli	O
hraunlaga	O
,	O
á	O
hafsbotninum	O
og	O
í	O
jökulís	O
,	O
svo	O
að	O
þrjú	O
dæmi	O
séu	O
nefnd	O
.	O

Tökum	O
hið	O
síðastnefnda	O
fyrst	O
:	O
Rannsóknahópar	O
með	O
þáttöku	O
Dana	B-Miscellaneous
,	O
Íslendinga	B-Miscellaneous
og	O
fleiri	O
þjóða	O
hafa	O
á	O
undanförnum	O
áratugum	O
rannsakað	O
Ískjarna	O
úr	O
Grænlandsjökli	B-Location
sem	O
spanna	O
um	O
130	O
þúsund	O
ár	O
.	O

Hlutföll	O
súrefnissamsætna	O
í	O
ísnum	O
gefa	O
vísbendingu	O
um	O
ríkjandi	O
hitastig	O
,	O
og	O
samkvæmt	O
því	O
var	O
hlýskeið	O
(	O
Eem	B-Date
heitir	O
það	O
)	O
frá	O
því	O
fyrir	O
um	O
120	O
-	O
110	O
þúsund	O
árum	O
,	O
kólnandi	O
veðurfar	O
þar	O
til	O
fyrir	O
100	O
þúsund	O
árum	O
og	O
síðan	O
ísöld	B-Date
þar	O
til	O
fyrir	O
um	O
11	O
þúsund	O
árum	O
.	O

Síðan	O
þá	O
hefur	O
loftslag	O
verið	O
sæmilega	O
hlýtt	O
-	O
og	O
verulega	O
hlýtt	O
miðað	O
við	O
ísöldina	B-Date
-	O
þótt	O
ýmsar	O
minni	O
háttar	O
sveiflur	O
hafi	O
orðið	O
.	O

Þess	O
ber	O
að	O
geta	O
að	O
í	O
efsta	O
hluta	O
jökulkjarnans	O
,	O
svarandi	O
til	O
síðustu	O
þúsalda	O
,	O
er	O
hægt	O
að	O
telja	O
árlög	O
,	O
það	O
er	O
mæla	O
hitasveiflu	O
milli	O
sumars	O
og	O
vetrar	O
hvers	O
árs	O
,	O
en	O
þegar	O
neðar	O
dregur	O
í	O
kjarnanum	O
er	O
stuðst	O
við	O
líkanreikninga	O
.	O

Á	O
hafsbotninum	O
er	O
sífelld	O
setmyndun	O
:	O
Straumvötn	O
bera	O
set	O
til	O
sjávar	O
,	O
vindur	O
feykir	O
ryki	O
á	O
haf	O
út	O
,	O
geimryk	O
fellur	O
til	O
jarðar	O
,	O
skeljar	O
svifdýra	O
og	O
annarra	O
lífvera	O
sökkva	O
til	O
botns	O
,	O
ísjaka	O
rekur	O
um	O
höfin	O
uns	O
þeir	O
bráðna	O
og	O
ryk	O
og	O
grjót	O
sem	O
þeir	O
bera	O
með	O
sér	O
fellur	O
til	O
botns	O
.	O

Setkjarnar	O
sem	O
teknir	O
eru	O
af	O
hafsbotninum	O
segja	O
sögu	O
loftslags	O
og	O
annarra	O
aðstæðna	O
-	O
bæði	O
út	O
frá	O
gerð	O
setsins	O
og	O
grófleika	O
,	O
dýrategundum	O
í	O
því	O
og	O
samsætuhlutföllunum	O
í	O
þeim	O
.	O

Í	O
Norður-Atlantshafi	B-Location
eru	O
einnig	O
í	O
setinu	O
gosöskulög	O
sem	O
ættuð	O
eru	O
frá	O
Íslandi	B-Location
og	O
nota	O
má	O
til	O
að	O
tengja	O
saman	O
kjarna	O
víðs	O
vegar	O
af	O
á	O
svæðinu	O
.	O

Á	O
Íslandi	B-Location
eru	O
aðstæður	O
að	O
ýmsu	O
leyti	O
sérlega	O
heppilegar	O
til	O
að	O
rannsaka	O
ísöldina	B-Date
,	O
meðal	O
annars	O
vegna	O
þess	O
að	O
á	O
hlýskeiðunum	O
runnu	O
hraunstraumar	O
iðulega	O
yfir	O
menjar	O
kuldaskeiðsins	O
á	O
undan	O
og	O
komu	O
þannig	O
í	O
veg	O
fyrir	O
að	O
jöklar	O
síðari	O
kuldaskeiða	O
spilltu	O
þeim	O
eða	O
ýttu	O
í	O
burt	O
.	O

(	O
Í	O
Ölpunum	B-Location
hafa	O
aðeins	O
fundist	O
menjar	O
um	O
fjögur	O
kuldaskeið	O
,	O
að	O
öllum	O
líkindum	O
vegna	O
þess	O
að	O
jöklar	O
hafa	O
eytt	O
ummerkjum	O
um	O
mörg	O
fleiri	O
)	O
.	O

Slíkt	O
set	O
,	O
sem	O
lokast	O
hefur	O
milli	O
hraunlaga	O
,	O
kemur	O
fram	O
í	O
jarðlagastaflanum	O
sem	O
millilög	O
,	O
og	O
eðli	O
þeirra	O
fer	O
meðal	O
annars	O
eftir	O
því	O
loftslagi	O
sem	O
ríkti	O
þegar	O
þau	O
mynduðust	O
.	O

Sé	O
millilagið	O
forn	O
jökulruðningur	O
,	O
með	O
jökulrispuðum	O
hnullungum	O
og	O
jökulleir	O
,	O
er	O
það	O
vísbending	O
um	O
kuldaskeið	O
.	O

Séu	O
í	O
millilögunum	O
merki	O
um	O
suðræna	O
skóga	O
var	O
loftslagið	O
greinilega	O
hlýtt	O
,	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Hraunlögin	O
í	O
jarðlagastaflanum	O
eru	O
aldursgreind	O
með	O
ýmsum	O
aðferðum	O
,	O
ekki	O
síst	O
með	O
segultímatalinu	O
svonefnda	O
,	O
sem	O
aftur	O
styðst	O
við	O
K-Ar-	O
(	O
kalín-argon	O
)	O
eða	O
Ar-Ar-aldursgreiningar	O
.	O

Hér	O
á	O
landi	O
eru	O
vísbendingar	O
um	O
að	O
ísöld	B-Date
hafi	O
hafist	O
fyrir	O
um	O
3	O
milljónum	O
ára	O
-	O
jarðsöguskeiðið	O
pleistósen	B-Date
hófst	O
hins	O
vegar	O
samkvæmt	O
samþykktum	O
ísaldarjarðfræðinga	O
fyrir	O
um	O
1,8	O
milljónum	O
ára	O
,	O
en	O
á	O
Íslandi	B-Location
hlaut	O
ísöld	B-Date
að	O
hefjast	O
tiltölulega	O
snemma	O
vegna	O
legu	O
landsins	O
.	O

Loks	O
má	O
geta	O
þess	O
að	O
pleistósen-ísöldin	B-Date
er	O
alls	O
ekki	O
hin	O
fyrsta	O
í	O
sögu	O
jarðar	O
,	O
og	O
víða	O
má	O
finna	O
í	O
fornum	O
jarðlögum	O
ísaldarmenjar	O
eins	O
og	O
þær	O
sem	O
lýst	O
var	O
í	O
upphafi	O
þessa	O
pistils	O
.	O

Þar	O
kemur	O
hins	O
vegar	O
margt	O
við	O
sögu	O
,	O
svo	O
sem	O
lega	O
meginlandanna	O
sem	O
sífellt	O
rekur	O
um	O
yfirborð	O
jarðarkringlunnar	O
,	O
og	O
hæð	O
yfir	O
sjávarmál	O
-	O
jafnvel	O
á	O
miðbaug	O
eru	O
jöklar	O
á	O
hæstu	O
fjöllum	O
.	O

Efnafræðingar	O
við	O
háskólann	O
í	O
Chicago	B-Location
þróuðu	O
geislakolsaðferðina	O
á	O
fimmta	B-Date
áratugnum	I-Date
.	O

Fyrir	O
rannsóknahópnum	O
fór	O
W.	B-Person
F.	I-Person
Libby	I-Person
sem	O
lýsti	O
aðferðinni	O
í	O
bók	O
sem	O
kom	O
út	O
árið	O
1952	B-Date
.	O

Hann	O
hlaut	O
fyrir	O
þetta	O
Nóbelsverðlaun	B-Miscellaneous
í	O
efnafræði	O
árið	O
1960	B-Date
.	O

Fyrstu	O
aldursgreiningu	O
með	O
geislakolsaðferð	O
birtu	O
Arnold	B-Person
og	O
Libby	B-Person
árið	O
1949	B-Date
,	O
og	O
tíu	O
árum	O
síðar	O
var	O
stofnsett	O
tímaritið	O
Radiocarbon	B-Miscellaneous
sem	O
birtir	O
allar	O
slíkar	O
greiningar	O
sem	O
gerðar	O
eru	O
,	O
sem	O
og	O
ýmsar	O
ritgerðir	O
um	O
efnið	O
.	O

Aðferðin	O
byggist	O
á	O
sundrun	O
kolefnissamsætunnar	O
C-14	O
(	O
venjulega	O
skrifað	O
14C	O
í	O
vísindatextum	O
)	O
sem	O
er	O
geislavirk	O
og	O
myndast	O
úr	O
nitri	O
(	O
köfnunarefni	O
)	O
loftsins	O
fyrir	O
áhrif	O
geimgeisla	O
.	O

Jafnan	O
fyrir	O
myndun	O
14C	O
er	O
svona	O
:	O

nifteind	O
+	O
14N	O
->	O
14C	O
+	O
róteind	O
(	O
nifteindin	O
er	O
oft	O
táknuð	O
með	O
n	O
og	O
róteindin	O
með	O
p	O
)	O

Hið	O
nýja	O
kolefni	O
sameinast	O
súrefni	O
skjótlega	O
og	O
myndar	O
CO2	O
sem	O
dreifist	O
jafnt	O
um	O
allt	O
andrúmsloft	O
jarðar	O
og	O
plöntur	O
taka	O
síðan	O
upp	O
í	O
vefi	O
sína	O
.	O

Í	O
plöntuvefnum	O
-	O
og	O
vefjum	O
þeirra	O
dýra	O
sem	O
éta	O
plönturnar	O
-	O
er	O
þannig	O
kolefni	O
sem	O
upphaflega	O
hefur	O
sem	O
næst	O
sömu	O
samsætuhlutföll	O
og	O
andrúmsloftið	O
;	O
eftir	O
að	O
lífveran	O
deyr	O
raskast	O
hlutföllin	O
smám	O
saman	O
vegna	O
þess	O
að	O
geislakolið	O
breytist	O
með	O
tímanum	O
aftur	O
í	O
nitur	O
.	O

Aldur	O
geislakols	O
í	O
sýni	O
af	O
lífrænum	O
toga	O
er	O
mældur	O
með	O
því	O
að	O
mæla	O
geislun	O
sýnisins	O
,	O
sem	O
minnkar	O
reglulega	O
með	O
aldri	O
eftir	O
því	O
sem	O
hið	O
geislavirka	O
kolefni	O
breytist	O
aftur	O
í	O
nitur	O
.	O

Sundrun	O
C-14	O
er	O
það	O
hröð	O
,	O
að	O
eftir	O
35.000	O
ár	O
er	O
það	O
næstum	O
allt	O
þorrið	O
,	O
þannig	O
að	O
engri	O
mælanlegri	O
geislun	O
stafar	O
frá	O
sýnum	O
sem	O
eru	O
eldri	O
en	O
35.000	O
ára	O
.	O

Hins	O
vegar	O
má	O
tvöfalda	O
notagildistíma	O
aðferðarinnar	O
með	O
því	O
að	O
mæla	O
hlutfall	O
samsætnanna	O
með	O
massagreini	O
.	O

(	O
Þær	O
eru	O
raunar	O
þrjár	O
,	O
C-12	O
,	O
13	O
og	O
14	O
)	O
.	O

En	O
af	O
þessum	O
ástæðum	O
var	O
aldur	O
risaeðlanna	O
ekki	O
mældur	O
með	O
geislakolsaðferð	O
,	O
heldur	O
með	O
mælingum	O
á	O
samsætum	O
annarra	O
geislavirkra	O
efna	O
.	O

Algengustu	O
aðferðirnar	O
nefnast	O
kalín-argon	O
(	O
K-Ar	O
)	O
,	O
argon-argon	O
(	O
Ar-Ar	O
)	O
,	O
rúbidín-strontín	O
(	O
Rb-Sr	O
)	O
og	O
úran-blý	O
(	O
U-Pb	O
)	O
.	O

Þær	O
hafa	O
allar	O
til	O
síns	O
ágætis	O
nokkuð	O
og	O
henta	O
hver	O
um	O
sig	O
við	O
tilteknar	O
aðstæður	O
.	O

Fyrstu	O
beinu	O
aldursgreiningu	O
sögunnar	O
gerði	O
Nýsjálendingurinn	B-Miscellaneous
Ernest	B-Person
Rutherford	I-Person
árið	O
1905	B-Date
.	O

Hann	O
notaði	O
styrk	O
helíns	O
(	O
He	O
)	O
í	O
úranmálmi	O
(	O
U	O
)	O
til	O
að	O
ákvarða	O
aldur	O
úranmyndana	O
,	O
sem	O
reyndust	O
vera	O
eldri	O
en	O
500	O
milljón	O
ára	O
.	O

Þetta	O
var	O
byltingarkennd	O
niðurstaða	O
á	O
þeim	O
tíma	O
,	O
því	O
að	O
einn	O
virtasti	O
eðlisfræðingur	O
á	O
síðari	O
hluta	O
19.	B-Date
aldar	I-Date
,	O
Kelvin	B-Person
lávarður	O
,	O
hafði	O
haldið	O
því	O
fram	O
statt	O
og	O
stöðugt	O
að	O
jörðin	O
gæti	O
ekki	O
verið	O
eldri	O
en	O
40	O
milljón	O
ára	O
.	O

Árið	O
1913	B-Date
kom	O
út	O
bók	O
skoska	O
jarðfræðingsins	O
Arthurs	B-Person
Holmes	I-Person
Aldur	B-Miscellaneous
jarðarinnar	I-Miscellaneous
þar	O
sem	O
birtust	O
fyrstu	O
niðurstöður	O
um	O
raunverulegan	O
aldur	O
hinna	O
ýmsu	O
jarðsöguskeiða	O
.	O

Meðal	O
merkra	O
áfanga	O
í	O
aldursgreiningum	O
á	O
Íslandi	B-Location
má	O
telja	O
það	O
,	O
að	O
á	O
6.	B-Date
áratugnum	I-Date
lýsti	O
Þorbjörn	B-Person
Sigurgeirsson	I-Person
prófessor	O
fyrstur	O
manna	O
argon-argon-aðferðinni	O
sem	O
fræðilegum	O
möguleika	O
í	O
ársskýrslu	O
Eðlisfræðistofnunar	B-Organization
Háskólans	I-Organization
.	O

Sú	O
skýrsla	O
var	O
á	O
íslensku	O
og	O
hafði	O
því	O
engin	O
áhrif	O
,	O
en	O
Bandaríkjamenn	B-Miscellaneous
tóku	O
aðferðina	O
upp	O
eftir	O
1969	B-Date
til	O
að	O
mæla	O
aldur	O
tunglgrjóts	O
.	O

Fyrsta	O
íslenska	O
sýnið	O
sem	O
var	O
aldursákvarðað	O
með	O
geislakoli	O
var	O
sent	O
héðan	O
sumarið	O
1950	B-Date
.	O

Það	O
var	O
mósýni	O
undan	O
Elliðaárhrauninu	B-Location
,	O
tekið	O
rétt	O
sunnan	O
við	O
brýrnar	O
,	O
en	O
fyrir	O
sýnistökunni	O
stóðu	O
Jóhannes	B-Person
Áskelsson	I-Person
og	O
Hollendingurinn	B-Miscellaneous
Jan	B-Person
Hospers	I-Person
.	O

Sýnið	O
var	O
sent	O
dr.	O
Libby	B-Person
í	O
Chicago	B-Location
sem	O
aldursákvarðaði	O
það	O
sem	O
5300	O
ára	O
(	O
sjá	O
grein	O
Guðmundar	B-Person
Kjartanssonar	I-Person
,	O
Sigurðar	B-Person
Þórarinssonar	I-Person
og	O
Þorleifs	B-Person
Einarssonar	I-Person
:	O
«	O
C14-aldursákvarðanir	B-Miscellaneous
á	I-Miscellaneous
sýnishornum	I-Miscellaneous
varðandi	I-Miscellaneous
íslenzka	I-Miscellaneous
kvarterjarðfræði	I-Miscellaneous
»	O
.	O

Náttúrufræðingurinn	B-Miscellaneous
34.	O
árg.	O
1964	B-Date
,	O
bls.	O
97-145	O
)	O
.	O

Aðra	O
tímamóta-aldursgreiningu	O
(	O
þó	O
ekki	O
C-14	O
)	O
gerði	O
Bretinn	B-Miscellaneous
Stephen	B-Person
Moorbath	I-Person
árið	O
1968	B-Date
þegar	O
í	O
ljós	O
kom	O
að	O
elsta	O
berg	O
á	O
Íslandi	B-Location
er	O
um	O
16	O
milljón	O
ára	O
en	O
ekki	O
60	O
milljón	O
ára	O
,	O
eins	O
og	O
talið	O
hafði	O
verið	O
(	O
Moorbath	B-Person
,	O
Haraldur	B-Person
Sigurðsson	I-Person
,	O
Goodwin	B-Person
,	O
1964	B-Date
.	O

Earth	B-Miscellaneous
Planet	I-Miscellaneous
.	O

Sci.	B-Miscellaneous
Letters	I-Miscellaneous
4	I-Miscellaneous
:	O
197-205	O
)	O
.	O

Loks	O
ber	O
að	O
geta	O
þess	O
,	O
að	O
landnámslagið	O
svokallaða	O
-	O
gjóskulag	O
sem	O
fellur	O
saman	O
við	O
landnám	O
á	O
Íslandi	B-Location
og	O
markar	O
meðal	O
annars	O
upphaf	O
víðtækrar	O
gróðurfarsbreytingar	O
og	O
jarðvegseyðingar	O
í	O
landinu	O
-	O
var	O
samkvæmt	O
mörgum	O
C-14	O
greiningum	O
talið	O
hafa	O
fallið	O
á	O
árabilinu	O
800	B-Money
-	I-Money
900	I-Money
e.	I-Money
Kr.	I-Money

Fyrir	O
fáeinum	O
árum	O
fundust	O
korn	O
úr	O
gosöskunni	O
í	O
ískjarna	O
á	O
Grænlandi	B-Location
,	O
þar	O
sem	O
tókst	O
að	O
aldursákvarða	O
lagið	O
með	O
2ja	O
ára	O
nákvæmni	O
til	O
eða	O
frá	O
.	O

Þess	O
vegna	O
heitir	O
nýja	O
landnámssýningin	O
í	O
Aðalstræti	B-Organization
einmitt	O
871	O
+	O
/	O
-2	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
svar	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Er	O
«	O
kolefnisklukkan	O
»	O
alltaf	O
áreiðanleg	O
?	O

Elliðavogslögunum	B-Miscellaneous
er	O
lýst	O
í	O
jarðfræði	O
Þorleifs	B-Person
Einarssonar	I-Person
,	O
bls.	O
259	O
(	O
Myndun	B-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
mótun	I-Miscellaneous
lands	I-Miscellaneous
,	O
Mál	B-Organization
og	I-Organization
menning	I-Organization
1991	B-Date
)	O
.	O

Við	O
Elliðavog	B-Location
,	O
í	O
Háubökkum	B-Location
og	O
Ártúnshöfða	B-Location
koma	O
fram	O
setlög	O
milli	O
Reykjavíkurgrágrýtis	B-Miscellaneous
og	O
hraunlagamyndunar	O
frá	O
ár-kvarter	B-Date
(	O
fyrri	O
hluta	O
kvartertímabilsins	B-Date
)	O
.	O

Setsniðið	O
er	O
um	O
8	O
m	O
þykkt	O
,	O
og	O
efst	O
í	O
því	O
,	O
undir	O
hrauninu	O
,	O
er	O
um	O
20	O
cm	O
þykkt	O
surtarbrandslag	O
.	O

Í	O
surtarbrandinum	O
hafa	O
meðal	O
annars	O
fundist	O
fræ	O
og	O
aldin	O
af	O
krækiberjalyngi	O
,	O
reiðingsgrasi	O
og	O
störum	O
svo	O
og	O
frjókorn	O
af	O
birki	O
,	O
víði	O
og	O
ýmsum	O
jurtum	O
.	O

Þorleifur	B-Person
skrifar	O
:	O

Myndunarsaga	O
Elliðavogslaganna	B-Miscellaneous
og	O
Reykjavíkurgrágrýtisins	B-Miscellaneous
er	O
í	O
stuttu	O
máli	O
þannig	O
:	O
Meginjöklar	O
gengu	O
yfir	O
Reykjavíkursvæðið	B-Location
og	O
mótuðu	O
mishæðótt	O
landslag	O
á	O
ár-kvarteran	O
berggrunninn	O
.	O

Þegar	O
jökullinn	O
hopaði	O
í	O
lok	O
þriðja	O
síðasta	O
jökulskeiðs	O
fylgdi	O
sjórinn	O
honum	O
eftir	O
inn	O
yfir	O
láglendið	O
.	O

Sjávarset	O
settist	O
í	O
allar	O
lægðir	O
í	O
berggrunninum	O
.	O

Ofan	O
á	O
sjávarsetið	O
lagðist	O
síðan	O
árset	O
,	O
landið	O
var	O
risið	O
úr	O
sjó	O
.	O

Ár	O
og	O
lækir	O
tóku	O
þá	O
að	O
grafa	O
sér	O
farvegi	O
í	O
setlögin	O
,	O
en	O
jafnframt	O
tóku	O
plöntur	O
að	O
nema	O
land	O
en	O
leifar	O
þessa	O
gróðurs	O
er	O
einmitt	O
surtarbrandur	O
í	O
Háubökkum	B-Location
og	O
undir	O
grágrýtinu	O
í	O
Ártúnshöfða	B-Location
.	O

Þessum	O
gróðri	O
var	O
þó	O
ekki	O
ætlað	O
langt	O
líf	O
því	O
að	O
skömmu	O
síðar	O
,	O
sennilega	O
aðeins	O
nokkrum	O
þúsundum	O
ára	O
eftir	O
að	O
plönturnar	O
festu	O
rætur	O
,	O
varð	O
mikið	O
hraungos	O
líklega	O
þar	O
sem	O
nú	O
eru	O
Borgarhólar	B-Location
á	O
Mosfellsheiði	B-Location
.	O

Við	O
gosið	O
varð	O
til	O
hin	O
flata	O
grágrýtisdyngja	O
Mosfellsheiði	B-Location
...	O

Elliðavogslögin	B-Miscellaneous
virðast	O
hafa	O
myndast	O
í	O
lok	O
jökulskeiðs	O
og	O
í	O
upphafi	O
hlýskeiðs	O
,	O
sennilega	O
hins	O
næstsíðasta	O
,	O
og	O
nokkru	O
seinna	O
á	O
þessu	O
sama	O
hlýskeiði	O
rann	O
Reykjavíkurgrágrýtið	B-Miscellaneous
.	O

Samkvæmt	O
þessu	O
er	O
þetta	O
set	O
um	O
200.000	O
ára	O
gamalt	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
suðurströnd	O
Íslands	B-Location
hafi	O
færst	O
4	O
km	O
suður	O
í	O
Kötluhlaupinu	B-Miscellaneous
1918	B-Date
.	O

Þá	O
myndaðist	O
Kötlutangi	B-Location
sem	O
var	O
syðsti	O
punktur	O
Íslands	B-Location
í	O
nokkra	O
áratugi	O
,	O
uns	O
hafið	O
hafði	O
nagað	O
hann	O
burt	O
og	O
borið	O
efnið	O
vestur	O
með	O
ströndinni	O
og	O
meðal	O
annars	O
bætt	O
vel	O
í	O
ströndina	O
hjá	O
Vík	B-Location
í	O
Mýrdal	B-Location
.	O

Á	O
landnámsöld	B-Date
,	O
og	O
allt	O
til	O
1179	B-Date
,	O
var	O
Hjörleifshöfði	B-Location
að	O
minnsta	O
kosti	O
að	O
hluta	O
umlukinn	O
sjó	O
,	O
og	O
fyrir	O
vestan	O
hann	O
var	O
Kerlingarfjörður	B-Location
,	O
hin	O
ágætasta	O
höfn	O
,	O
sem	O
fylltist	O
í	O
Kötluhlaupi	B-Miscellaneous
árið	O
1179	B-Date
(	O
Höfðárhlaup	B-Miscellaneous
)	O
.	O

Þessi	O
tvö	O
litlu	O
dæmi	O
sýna	O
hve	O
mikilvirk	O
jökulhlaupin	O
eru	O
í	O
því	O
að	O
mynda	O
sandana	O
á	O
Suðurlandi	B-Location
-	O
Kötluhlaup	B-Miscellaneous
,	O
Skaftárhlaup	B-Miscellaneous
,	O
Skeiðarárhlaup	B-Miscellaneous
-	O
en	O
Katla	B-Location
hefur	O
stundum	O
hlaupið	O
undan	O
Sólheimajökli	B-Location
og	O
myndað	O
þannig	O
Skógasand	B-Location
og	O
Sólheimasand	B-Location
,	O
auk	O
þess	O
sem	O
hún	O
hefur	O
hlaupið	O
niður	O
í	O
Þórsmörk	B-Location
og	O
þannig	O
lagt	O
til	O
aura	O
Markarfljóts	B-Location
.	O

Þar	O
fyrir	O
utan	O
bera	O
jökulárnar	O
kynstur	O
af	O
framburði	O
til	O
sjávar	O
ár	O
og	O
síð	O
,	O
frá	O
Hvítá	B-Location
í	O
vestri	O
til	O
Jökulsár	B-Location
í	O
Lóni	B-Location
í	O
austri	O
.	O

Þykkastur	O
er	O
Landeyjasandur	B-Location
í	O
Vestur-Landeyjum	B-Location
þar	O
sem	O
hann	O
nær	O
260	O
m	O
niður	O
fyrir	O
sjávarmál	O
,	O
en	O
þynnist	O
þaðan	O
til	O
austurs	O
og	O
vesturs	O
-	O
er	O
víða	O
60-70	O
m	O
þykkur	O
.	O

Skeiðarársandur	B-Location
virðist	O
vera	O
um	O
200	O
m	O
þar	O
sem	O
hann	O
er	O
þykkastur	O
,	O
en	O
sennilega	O
kringum	O
100	O
m	O
þykkur	O
að	O
meðaltali	O
.	O

Þótt	O
hér	O
sé	O
um	O
mikið	O
rúmmál	O
að	O
ræða	O
-	O
sem	O
allt	O
hefur	O
myndast	O
eftir	O
ísöld	B-Date
,	O
á	O
síðustu	O
10.000	O
árum	O
eða	O
svo	O
-	O
er	O
það	O
ekki	O
nema	O
lítið	O
brot	O
af	O
því	O
sem	O
árnar	O
hafa	O
í	O
rauninni	O
borið	O
fram	O
,	O
því	O
mestur	O
hlutinn	O
berst	O
út	O
í	O
hafsauga	O
með	O
hafstraumum	O
.	O

Berum	O
þetta	O
nú	O
saman	O
við	O
Norður-	B-Location
og	O
Norðausturland	B-Location
,	O
þar	O
sem	O
miklu	O
minna	O
set	O
hefur	O
borist	O
til	O
sjávar	O
.	O

Þar	O
er	O
verulegar	O
sandstrendur	O
einkum	O
að	O
finna	O
í	O
Axarfirði	B-Location
og	O
Héraðsflóa	B-Location
-	O
framburð	O
Jökulsár	B-Location
á	O
Fjöllum	B-Location
og	O
Jökulsár	B-Location
á	O
Dal	B-Location
-	O
en	O
einnig	O
hafa	O
Blanda	B-Location
og	O
Héraðsvötn	B-Location
borið	O
fram	O
myndarlega	O
setstafla	O
.	O

Úrkomu-vindáttin	O
á	O
Íslandi	B-Location
er	O
suðlæg	O
,	O
og	O
í	O
slíkum	O
áttum	O
fellur	O
mestur	O
hluti	O
úrkomunnar	O
í	O
suðurfjöllin	O
og	O
jöklana	O
,	O
þaðan	O
sem	O
árnar	O
falla	O
til	O
suðurs	O
.	O

Af	O
þeim	O
sökum	O
hafa	O
hinir	O
miklu	O
sandar	O
myndast	O
á	O
Suðurlandi	B-Location
og	O
drekkt	O
öllu	O
landslagi	O
sem	O
þar	O
var	O
í	O
ísaldarlok	O
.	O

Búrfell	B-Location
í	O
Grímsnesi	B-Location
er	O
«	O
hefðbundið	O
móbergsfjall	O
»	O
,	O
sennilega	O
frá	O
næstsíðasta	O
jökulskeiði	O
,	O
það	O
er	O
um	O
120	O
þúsund	O
ára	O
gamalt	O
.	O

Fjallið	O
er	O
ekki	O
krýnt	O
hrauni	O
og	O
telst	O
því	O
ekki	O
til	O
stapa	O
.	O

Ef	O
kenningar	O
manna	O
um	O
byggingu	O
móbergsfjalla	O
eru	O
réttar	O
,	O
má	O
vænta	O
þess	O
að	O
í	O
kjarna	O
Búrfells	B-Location
sé	O
bólstraberg	O
,	O
sem	O
myndaðist	O
meðan	O
þrýstingur	O
á	O
gígopið	O
var	O
hár	O
(	O
þykkur	O
jökull	O
hvíldi	O
á	O
því	O
)	O
,	O
en	O
að	O
síðan	O
taki	O
við	O
sambreyskja	O
úr	O
gosösku	O
sem	O
runnið	O
hefur	O
saman	O
í	O
móberg	O
.	O

Stapakenningin	O
svonefnda	O
,	O
sem	O
Guðmundur	B-Person
Kjartansson	I-Person
jarðfræðingur	O
kom	O
fram	O
með	O
snemma	O
á	O
5.	B-Date
áratugnum	I-Date
,	O
var	O
að	O
miklu	O
leyti	O
byggð	O
á	O
rannsóknum	O
hans	O
á	O
Skriðunni	B-Location
,	O
við	O
norðurenda	O
Tindaskaga	B-Location
.	O

Samkvæmt	O
þeirri	O
kenningu	O
eru	O
staparnir	O
,	O
og	O
móbergsfjöllin	O
öll	O
,	O
mynduð	O
við	O
gos	O
undir	O
jökli	O
eða	O
í	O
vatni	O
.	O

Flestir	O
jarðfræðingar	O
féllust	O
snarlega	O
á	O
þessa	O
kenningu	O
um	O
myndun	O
móbergsfjalla	O
,	O
en	O
lokasönnun	O
sína	O
fékk	O
kenningin	O
þó	O
,	O
samkvæmt	O
Guðmundi	B-Person
Kjartanssyni	I-Person
sjálfum	O
,	O
í	O
Surtseyjargosinu	B-Miscellaneous
1963-67	B-Date
.	O

Sjá	O
um	O
það	O
efni	O
til	O
dæmis	O
grein	O
eftir	O
höfund	O
þessa	O
svars	O
um	O
Surtsey	B-Location
í	O
bókinni	O
Undur	B-Miscellaneous
veraldar	I-Miscellaneous
(	O
ritstjóri	O
Þorsteinn	B-Person
Vilhjálmsson	I-Person
,	O
Mál	B-Organization
og	I-Organization
menning	I-Organization
,	O
Reykjavík	B-Location
1998	B-Date
)	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
Hvaða	O
bergtegundir	O
fyrirfinnast	O
nær	O
eingöngu	O
á	O
Íslandi	B-Location
eða	O
hafa	O
séríslensk	O
einkenni	O
?	O

Ingvar	B-Person
spurði	O
:	O
Hvernig	O
verður	O
vatnið	O
til	O
?	O

Hvaðan	O
kemur	O
vatnið	O
sem	O
kemur	O
úr	O
uppsprettum	O
?	O

Af	O
hverju	O
er	O
alltaf	O
nóg	O
vatn	O
í	O
sjónum	O
?	O

Símon	B-Person
spurði	O
:	O
Hversu	O
mikið	O
vatn	O
er	O
bundið	O
í	O
vatnshringrásinni	O
?	O

Auðunn	B-Person
spurði	O
:	O
Hvernig	O
verður	O
vatn	O
til	O
?	O

Sólkerfið	O
myndaðist	O
fyrir	O
um	O
4.500	O
milljónum	O
ára	O
við	O
það	O
að	O
geimþoka	O
«	O
þéttist	O
»	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
loftsteinar	O
og	O
geimryk	O
af	O
ýmsu	O
tagi	O
safnaðist	O
saman	O
í	O
sólina	O
(	O
yfir	O
99%	B-Percent
massans	O
)	O
og	O
fáeinar	O
afmarkaðar	O
reikistjörnur	O
.	O

Leifar	O
af	O
hinni	O
upprunalegu	O
geimþoku	O
er	O
að	O
finna	O
í	O
þeirri	O
gerð	O
loftsteina	O
sem	O
nefnast	O
«	O
kondrítar	O
»	O
,	O
en	O
sumir	O
þeirra	O
eru	O
bæði	O
vatns-	O
og	O
kolefnisríkir	O
.	O

Gild	O
rök	O
hafa	O
verið	O
færð	O
fyrir	O
því	O
að	O
allt	O
vatn	O
á	O
yfirborði	O
jarðar	O
og	O
í	O
andrúmsloftinu	O
sé	O
upprunnið	O
við	O
afloftun	O
jarðar	O
,	O
það	O
er	O
að	O
það	O
hafi	O
borist	O
til	O
yfirborðsins	O
sem	O
eldfjallagufur	O
.	O

Um	O
hálft	O
prósent	O
af	O
massa	O
eða	O
þunga	O
basaltkviku	O
er	O
vatn	O
sem	O
losnar	O
að	O
mestu	O
leyti	O
út	O
í	O
andrúmsloftið	O
í	O
eldgosi	O
.	O

Skaftáreldagosið	B-Miscellaneous
mikla	O
árin	O
1783-84	B-Date
(	O
15	O
km3	O
eða	O
15*109	O
m3	O
*	O
2,8	O
tonn	O
/	O
m3	O
=	O
42*109	O
tonn	O
)	O
gaf	O
frá	O
sér	O
um	O
það	O
bil	O
2*109	O
tonn	O
af	O
vatni	O
,	O
sem	O
jafngildir	O
meðalrennsli	O
Hvítár	B-Location
við	O
Gullfoss	B-Location
(	O
um	O
100	O
m3	O
/	O
sek	O
)	O
í	O
229	O
daga	O
.	O

Miðað	O
við	O
að	O
45.000	O
km3	O
af	O
hrauni	O
renni	O
á	O
Íslandi	B-Location
á	O
milljón	O
árum	O
,	O
samsvarar	O
það	O
6.300*109	O
tonnum	O
af	O
vatni	O
á	O
milljón	O
árum	O
.	O

Massi	O
vatns	O
á	O
jörðinni	O
er	O
áætlaður	O
um	O
1,7*1018	O
tonn	O
,	O
þannig	O
að	O
eldvirkni	O
á	O
Íslandi	B-Location
einu	O
gæti	O
«	O
framleitt	O
»	O
sem	O
svarar	O
1/60	O
hluta	O
alls	O
vatns	O
jarðar	O
á	O
4.600	O
milljónum	O
ára	O
.	O

Þess	O
ber	O
þó	O
að	O
gæta	O
,	O
að	O
auk	O
vatnsins	O
í	O
höfunum	O
er	O
mjög	O
mikið	O
vatn	O
bundið	O
í	O
bergi	O
,	O
ekki	O
síst	O
hafsbotnsskorpunni	O
,	O
og	O
einnig	O
má	O
ætla	O
að	O
mikið	O
vatn	O
berist	O
niður	O
í	O
jarðmöttul	O
og	O
djúpskorpu	O
á	O
niðurstreymisbeltum	O
.	O

Mikið	O
af	O
því	O
vatni	O
sem	O
upp	O
kemur	O
í	O
eldgosum	O
er	O
þannig	O
búið	O
að	O
fara	O
í	O
hring	O
niður	O
í	O
jörðina	O
,	O
stuttan	O
eða	O
langan	O
.	O

Vatnið	O
er	O
í	O
samfelldri	O
hringrás	O
:	O
það	O
gufar	O
upp	O
úr	O
sjónum	O
á	O
suðlægari	O
breiddargráðum	O
,	O
berst	O
inn	O
yfir	O
landið	O
þar	O
sem	O
það	O
þéttist	O
og	O
fellur	O
til	O
jarðar	O
,	O
streymir	O
aftur	O
til	O
sjávar	O
í	O
vatnsföllum	O
eða	O
berst	O
niður	O
í	O
berggrunninn	O
sem	O
grunnvatn	O
-	O
og	O
þaðan	O
til	O
sjávar	O
aftur	O
með	O
tímanum	O
.	O

Uppsprettuvatn	O
er	O
þannig	O
að	O
uppruna	O
til	O
úrkoma	O
sem	O
sigið	O
hefur	O
niður	O
í	O
berggrunninn	O
,	O
nærri	O
eða	O
fjarri	O
uppsprettunni	O
eftir	O
atvikum	O
.	O

Með	O
mælingum	O
á	O
samsætum	O
frumefna	O
vatns	O
(	O
vetni	O
og	O
súrefni	O
)	O
er	O
hægt	O
að	O
rekja	O
«	O
upprunastað	O
»	O
vatnsins	O
að	O
nokkru	O
leyti	O
,	O
bæði	O
hvar	O
það	O
gufaði	O
upp	O
og	O
hvar	O
það	O
féll	O
til	O
jarðar	O
sem	O
úrkoma	O
.	O

Eins	O
og	O
ljóst	O
má	O
vera	O
af	O
ofansögðu	O
eru	O
allar	O
líkur	O
til	O
að	O
rúmmál	O
sjávar	O
hafi	O
vaxið	O
og	O
vaxi	O
með	O
tímanum	O
.	O

Þetta	O
er	O
ekki	O
auðvelt	O
að	O
mæla	O
,	O
en	O
hins	O
vegar	O
bendir	O
margt	O
til	O
þess	O
að	O
selta	O
sjávar	O
hafi	O
haldist	O
nokkuð	O
stöðug	O
í	O
mjög	O
langan	O
tíma	O
,	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
600	O
milljón	O
ár	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
svar	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvaðan	O
kom	O
hafið	O
?	O

Virkustu	O
eldfjöll	O
á	O
Íslandi	B-Location
eru	O
sennilega	O
Hekla	B-Location
,	O
Grímsvötn	B-Location
og	O
Katla	B-Location
.	O

Sé	O
litið	O
svo	O
á	O
,	O
sem	O
margir	O
gera	O
,	O
að	O
Skaftáreldagosið	B-Miscellaneous
1783	B-Date
tengist	O
í	O
rauninni	O
Grímsvötnum	B-Location
,	O
eru	O
þau	O
það	O
eldfjall	O
sem	O
mest	O
hefur	O
gosið	O
.	O

Lakagígahraunið	B-Location
eitt	O
er	O
talið	O
vera	O
um	O
15	O
km3	O
-	O
mest	O
að	O
rúmmáli	O
þeirra	O
hrauna	O
sem	O
runnið	O
hafa	O
á	O
sögulegum	O
tíma	O
.	O

Að	O
auki	O
eru	O
gos	O
tíð	O
í	O
Grímsvötnum	B-Location
sjálfum	O
,	O
sennilega	O
meira	O
en	O
30	O
gos	O
á	O
síðustu	O
400	O
árum	O
.	O

Ætla	O
má	O
að	O
samanlagt	O
rúmmál	O
þeirra	O
sé	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
3	O
km3	O
en	O
rúmmál	O
gosmyndana	O
eftir	O
ísöld	B-Date
(	O
10.000	O
ár	O
)	O
sem	O
tengjast	O
Grímsvötnum	B-Location
er	O
sennilega	O
nær	O
55	O
km3	O
.	O

Katla	B-Location
hefur	O
gosið	O
17	O
sinnum	O
á	O
sögulegum	O
tíma	O
.	O

Eldgjá	B-Location
virðist	O
tengjast	O
Kötlu	B-Location
með	O
sama	O
hætti	O
og	O
Lakagígar	B-Location
tengjast	O
Grímsvötnum	B-Location
,	O
og	O
þar	O
varð	O
mesta	O
gosið	O
tengt	O
Kötlu	B-Location
árið	O
934	B-Date
.	O

Eldgjárhraunið	B-Location
nálgast	O
Lakagígahraunið	B-Location
að	O
rúmmáli	O
.	O

Sömuleiðis	O
lítur	O
út	O
fyrir	O
að	O
heildarrúmmál	O
gosefna	O
frá	O
Kötlu	B-Location
síðustu	O
10.000	O
ár	O
gefi	O
Grímsvötnum	B-Location
lítt	O
eftir	O
.	O

Hekla	B-Location
hefur	O
gosið	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
17	O
sinnum	O
á	O
sögulegum	O
tíma	O
,	O
fyrst	O
árið	O
1104	B-Date
,	O
og	O
á	O
20.	B-Date
öld	I-Date
var	O
hún	O
sérlega	O
virk	O
-	O
gaus	O
fjórum	O
sinnum	O
:	O
1947-48	B-Date
,	O
1970	B-Date
,	O
1980-81	B-Date
og	O
1991	B-Date
.	O

Samanlagt	O
rúmmál	O
gosmyndana	O
Heklu	B-Location
á	O
sögulegum	O
tíma	O
er	O
um	O
7	O
km3	O
en	O
eftir	O
ísöld	B-Date
42	O
km3	O
.	O

Þennan	O
samanburð	O
yfir	O
virkni	O
á	O
sögulegum	O
tíma	O
(	O
1100	B-Date
ár	O
)	O
má	O
taka	O
saman	O
í	O
töflu	O
:	O

<	O
tafla	O
>	O

Ástæða	O
þess	O
að	O
sjór	O
og	O
vindur	O
munu	O
ekki	O
eyða	O
Íslandi	B-Location
er	O
sú	O
að	O
hér	O
verður	O
stöðug	O
nýmyndun	O
lands	O
.	O

Nýja	O
landið	O
er	O
oft	O
varanlegt	O
ólíkt	O
því	O
sem	O
gerist	O
til	O
dæmis	O
í	O
Surtsey	B-Location
en	O
hún	O
myndaðist	O
í	O
eldgosi	O
fyrir	O
tæpum	O
40	O
árum	O
og	O
verður	O
sennilega	O
horfin	O
í	O
hafið	O
eftir	O
1-200	O
ár	O
.	O

Þar	O
til	O
fyrir	O
um	O
62	O
milljónum	O
ára	O
voru	O
Bretlandseyjar	B-Location
og	O
Grænland	B-Location
hluti	O
af	O
einu	O
meginlandi	O
.	O

Síðan	O
klofnaði	O
meginlandið	O
og	O
Norður-Atlantshafið	B-Location
tók	O
að	O
myndast	O
jafnframt	O
því	O
sem	O
mikil	O
eldgos	O
urðu	O
sem	O
hlóðu	O
basalti	O
(	O
blágrýti	O
)	O
ofan	O
á	O
meginlandsbrúnirnar	O
sitt	O
hvorum	O
megin	O
við	O
hafið	O
.	O

Þær	O
myndanir	O
sjást	O
nú	O
í	O
Skotlandi	B-Location
,	O
Írlandi	B-Location
,	O
Færeyjum	B-Location
og	O
Austur-Grænlandi	B-Location
.	O

Mest	O
var	O
eldvirknin	O
þó	O
á	O
einum	O
stað	O
,	O
þar	O
sem	O
nú	O
er	O
Ísland	B-Location
.	O

Meðan	O
Norður-Atlantshafið	B-Location
var	O
mjórra	O
en	O
3-400	O
km	O
hefur	O
verið	O
landbrú	O
milli	O
Grænlands	B-Location
og	O
Evrópu	B-Location
.	O

En	O
þegar	O
hafið	O
gleikkaði	O
sukku	O
þeir	O
hlutar	O
landbrúarinnar	O
sem	O
fjærstir	O
voru	O
kvikuuppsprettunni	O
og	O
Ísland	B-Location
varð	O
að	O
eyju	O
.	O

Norður-Atlantshaf	B-Location
heldur	O
enn	O
áfram	O
að	O
gleikka	O
og	O
eldvirkni	O
heldur	O
áfram	O
á	O
Íslandi	B-Location
.	O

Þannig	O
gliðnar	O
Ísland	B-Location
um	O
2	O
cm	O
á	O
ári	O
í	O
austur-vestur	O
við	O
það	O
að	O
ný	O
skorpa	O
myndast	O
á	O
rekbeltinu	O
þvert	O
yfir	O
landið	O
(	O
einkum	O
á	O
beltinu	O
frá	O
Vestmannaeyjum	B-Location
norður	O
í	O
Axarfjörð	B-Location
)	O
en	O
að	O
sama	O
skapi	O
eyðist	O
af	O
ströndinni	O
,	O
bæði	O
vegna	O
sjávarrofs	O
og	O
vegna	O
þess	O
að	O
landið	O
sekkur	O
í	O
sæ	O
þegar	O
skorpan	O
dregst	O
saman	O
við	O
kólnun	O
.	O

Þannig	O
má	O
ætla	O
að	O
Ísland	B-Location
hafi	O
haldist	O
nokkurn	O
veginn	O
jafnstórt	O
í	O
aldanna	O
rás	O
-	O
myndun	O
og	O
eyðing	O
landsins	O
haldist	O
í	O
jafnvægi	O
-	O
og	O
að	O
svo	O
muni	O
verða	O
meðan	O
möttulstrókurinn	O
undir	O
landinu	O
er	O
virkur	O
.	O

Um	O
þetta	O
efni	O
má	O
lesa	O
frekar	O
í	O
grein	O
eftir	O
undirritaðan	O
í	O
Náttúrufræðingnum	B-Miscellaneous
(	O
57.	O
árg.	O
,	O
bls.	O
81-95	O
,	O
1987	B-Date
)	O
«	O
Hraði	B-Miscellaneous
landmyndunar	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
landeyðingar	I-Miscellaneous
»	O
.	O

Mælifell	B-Location
mun	O
vera	O
svokallaður	O
líparítgúll	O
,	O
myndaður	O
í	O
eldgosi	O
seint	O
á	O
ísöld	B-Date
.	O

Í	O
fyrsta	O
lagi	O
berast	O
efnin	O
sem	O
valda	O
þynningunni	O
um	O
allan	O
lofthjúpinn	O
þó	O
að	O
þau	O
eigi	O
að	O
miklu	O
leyti	O
upptök	O
sín	O
í	O
iðnríkjunum	O
eins	O
og	O
spyrjandi	O
hefur	O
í	O
huga	O
.	O

Í	O
öðru	O
lagi	O
dregst	O
ósonið	O
í	O
lofhjúpnum	O
sérstaklega	O
að	O
suðurskautssvæðinu	O
þegar	O
þar	O
er	O
vetur	O
vegna	O
öflugrar	O
háloftalægðar	O
sem	O
myndast	O
þar	O
á	O
þeim	O
árstíma	O
.	O

Í	O
þriðja	O
lagi	O
myndast	O
þá	O
í	O
lofthjúpnum	O
skilyrði	O
til	O
þess	O
að	O
eyðingarefnin	O
«	O
endurfæðast	O
»	O
og	O
eyðingin	O
í	O
heild	O
verður	O
sérlega	O
ör	O
.	O

Þessi	O
efni	O
gegna	O
hvatahlutverki	O
í	O
eyðingunni	O
og	O
langlífi	O
þeirra	O
skiptir	O
því	O
verulegu	O
máli	O
.	O

Þegar	O
vetur	O
er	O
á	O
suðurheimskautinu	O
myndast	O
þar	O
gríðarstór	O
lofthvirfill	O
eða	O
háloftalægð	O
(	O
vortex	O
)	O
,	O
í	O
laginu	O
líkt	O
og	O
sporbaugur	O
séð	O
ofan	O
frá	O
.	O

Við	O
það	O
dregst	O
ósonríkt	O
loft	O
frá	O
hærri	O
loftlögum	O
niður	O
en	O
ósonsnautt	O
loft	O
víkur	O
burt	O
frá	O
lægðarmiðjunni	O
neðar	O
.	O

Loftið	O
í	O
lægðinni	O
er	O
mjög	O
kalt	O
,	O
eða	O
um	O
-80°C	O
.	O

Við	O
þessi	O
skilyrði	O
myndast	O
svonefnd	O
heimskautaský	O
í	O
háloftunum	O
,	O
en	O
í	O
þeim	O
eru	O
örsmáir	O
ískristallar	O
með	O
uppleystum	O
efnum	O
sem	O
innihalda	O
í	O
senn	O
niturfrumeindir	O
(	O
N	O
)	O
og	O
súrefnisfrumeindir	O
(	O
O	O
)	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
nituroxíð	O
(	O
NOx	O
)	O
.	O

Við	O
samruna	O
nituroxíðsameinda	O
og	O
vatnssameinda	O
(	O
H2O	O
)	O
í	O
slíkum	O
kristöllum	O
myndast	O
saltpétursýrusameindir	O
(	O
HNO3	O
)	O
.	O

Þegar	O
myndun	O
þessara	O
heimskautaskýja	O
nær	O
hámarki	O
þekja	O
þau	O
stóran	O
hluta	O
alls	O
Suðurskautslandsins	B-Location
.	O

Þau	O
geta	O
verkað	O
hvetjandi	O
á	O
efnaferli	O
sem	O
leiða	O
til	O
eyðingar	O
ósonlagsins	O
eins	O
og	O
nú	O
verður	O
lýst	O
.	O

Eyðing	O
ósonlagsins	O
getur	O
átt	O
sér	O
stað	O
við	O
efnahvörf	O
stakeinda	O
eins	O
og	O
klóratóma	O
(	O
Cl	O
)	O
við	O
ósonsameindir	O
(	O
O3	O
)	O
.	O

Klóratóm	O
losna	O
úr	O
sameindum	O
við	O
rofnun	O
þeirra	O
fyrir	O
tilstilli	O
orkuríkra	O
útfjólublárra	O
sólargeisla	O
í	O
háloftunum	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
ein	O
og	O
sama	O
klór-stakeindin	O
geti	O
eytt	O
um	O
100.000	O
ósonsameindum	O
að	O
jafnaði	O
áður	O
en	O
hún	O
binst	O
annaðhvort	O
á	O
nýjan	O
leik	O
í	O
stöðuga	O
sameind	O
sem	O
getur	O
ekki	O
rofnað	O
fyrir	O
tilstilli	O
sólargeislunar	O
,	O
eða	O
hún	O
hverfur	O
úr	O
heiðhvolfinu	O
.	O

Meðal	O
sameinda	O
sem	O
klóratóm	O
geta	O
þannig	O
bundist	O
á	O
nýjan	O
leik	O
má	O
nefna	O
vetnisklóríð	O
(	O
HCl	O
)	O
.	O

Undir	O
«	O
venjulegum	O
kringumstæðum	O
»	O
eru	O
klóratóm	O
sem	O
bundin	O
eru	O
í	O
slíkum	O
sameindum	O
skaðlaus	O
fyrir	O
ósonlagið	O
.	O

Ef	O
heimskautaský	O
eru	O
hins	O
vegar	O
fyrir	O
hendi	O
gegnir	O
öðru	O
máli	O
.	O

Vetnisklóríðsameindir	O
sem	O
komast	O
í	O
snertingu	O
við	O
kristalyfirborð	O
í	O
heimskautaskýjum	O
geta	O
,	O
fyrir	O
áhrif	O
frá	O
sameindum	O
kristallanna	O
,	O
rofnað	O
á	O
nýjan	O
leik	O
og	O
myndað	O
klórsameindir	O
(	O
Cl2	O
)	O
.	O

Slík	O
virkni	O
nefnist	O
yfirborðshvötun	O
.	O

Klórsameindir	O
geta	O
því	O
næst	O
rofnað	O
við	O
sólargeislun	O
og	O
klóratóm	O
myndast	O
á	O
nýjan	O
leik	O
.	O

Þannig	O
auka	O
heimskautaskýin	O
til	O
muna	O
ósoneyðingarmátt	O
klóratóma	O
í	O
heiðhvolfinu	O
yfir	O
suðurskautinu	O
.	O

Sambærilegra	O
áhrifa	O
frá	O
heimskautaskýjum	O
gætir	O
hvergi	O
annars	O
staðar	O
á	O
jörðinni	O
,	O
þar	O
með	O
talið	O
yfir	O
Bandaríkjunum	B-Location
.	O

Þetta	O
er	O
álitin	O
vera	O
meginskýringin	O
á	O
því	O
að	O
ósoneyðandi	O
virkni	O
yfir	O
suðurheimskautinu	O
er	O
miklu	O
meiri	O
en	O
annars	O
staðar	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Myndin	O
hér	O
á	O
eftir	O
sýnir	O
hvernig	O
magn	O
(	O
hlutþrýstingur	O
)	O
ósons	O
er	O
háð	O
hæð	O
yfir	O
suðurheimskautinu	O
annars	O
vegar	O
að	O
vetrarlagi	O
í	O
ágústmánuði	B-Date
(	O
græni	O
ferillinn	O
)	O
þegar	O
pólarskýjamyndunin	O
hefur	O
náð	O
hámarki	O
og	O
hins	O
vegar	O
að	O
vorlagi	O
,	O
í	O
október	B-Date
sama	O
ár	O
,	O
þegar	O
sólargeislunar	O
hefur	O
notið	O
í	O
vaxandi	O
mæli	O
(	O
rauði	O
ferillinn	O
)	O
.	O

Af	O
þessu	O
má	O
glöggt	O
sjá	O
að	O
mikil	O
ósoneyðing	O
hefur	O
átt	O
sér	O
stað	O
á	O
þessu	O
tímabili	O
í	O
um	O
18	O
km	O
hæð	O
yfir	O
jörðu	O
þar	O
sem	O
ósonlagið	O
er	O
(	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
þar	O
sem	O
ósonstyrkur	O
er	O
mestur	O
)	O
.	O

Skýringar	O
við	O
myndina	O
:	O
Hlutþrýstingur	O
ósons	O
yfir	O
suðurheimskautinu	O
í	O
ágúst	B-Date
og	O
október	B-Date
1986	I-Date
,	O
sem	O
sýnir	O
eyðingu	O
eða	O
minnkun	O
ósons	O
í	O
heiðhvolfinu	O
að	O
vorlagi	O
(	O
október	O
)	O
.	O

Skammstöfunin	O
mb	O
stendur	O
fyrir	O
þrýstingseininguna	O
millibar	O
(	O
einn	O
þúsundasti	O
úr	O
bari	O
)	O
en	O
nb	O
táknar	O
nanóbar	O
,	O
sem	O
er	O
einn	O
milljónasti	O
úr	O
millibari	O
)	O
.	O

Heimildir	O
:	O
Vefsíða	O
áhugamanns	O
um	O
ósonlagið	O
«	O
Er	B-Miscellaneous
eyðing	I-Miscellaneous
ósonlagsins	I-Miscellaneous
af	I-Miscellaneous
völdum	I-Miscellaneous
efnahvarfa	I-Miscellaneous
?	I-Miscellaneous
»	O
,	O
Ágúst	B-Person
Kvaran	I-Person
,	O
Náttúrufræðingurinn	B-Miscellaneous
,	O
60.	O
árg.	O
,	O
nr.	O
3	O
,	O
bls.	O
127-134	O
,	O
(	O
1991	B-Date
)	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
svör	O
við	O
spurningunum	O
:	O
Hvernig	O
myndast	O
ósonlagið	O
og	O
er	O
talið	O
að	O
það	O
muni	O
einhvern	O
tímann	O
eyðast	O
?	O

Sólin	O
er	O
heit	O
en	O
af	O
hverju	O
gerir	O
hún	O
ekki	O
gat	O
á	O
ósónlagið	O
?	O

Af	O
hverju	O
er	O
ekki	O
hægt	O
að	O
búa	O
til	O
óson	O
og	O
setja	O
upp	O
í	O
gufuhvolfið	O
?	O

Hvaða	O
áhrif	O
hefur	O
það	O
á	O
lífið	O
á	O
jörðinni	O
ef	O
ósonlagið	O
hverfur	O
?	O

Teikning	O
af	O
háloftalægð	O
(	O
vortex	O
)	O
:	O
HB	B-Person

Oktantala	O
er	O
mælikvarði	O
á	O
gæði	O
bensíns	O
með	O
tilliti	O
til	O
minnkandi	O
högghljóða	O
(	O
banks	O
)	O
í	O
brennslustrokkum	O
véla	O
samfara	O
bruna	O
eldsneytisins	O
.	O

Í	O
bensínknúnum	O
vélum	O
er	O
eldsneytisúða	O
blandað	O
saman	O
við	O
loft	O
í	O
þar	O
til	O
gerðum	O
strokkum	O
.	O

Gasblöndunni	O
er	O
því	O
næst	O
þjappað	O
saman	O
með	O
bullum	O
.	O

Þegar	O
hámarksþjöppun	O
er	O
náð	O
er	O
kveikt	O
í	O
gasblöndunni	O
með	O
neista	O
frá	O
kveikikerti	O
.	O

Við	O
það	O
brennur	O
eldsneytið	O
með	O
leifturhraða	O
,	O
gasþrýstingur	O
eykst	O
og	O
bullurnar	O
þrýstast	O
út	O
af	O
miklum	O
krafti	O
.	O

Þessu	O
fylgir	O
mikil	O
varmamyndun	O
og	O
hitun	O
.	O

Þegar	O
vél	O
er	O
í	O
gangi	O
gerist	O
slík	O
gasblöndun	O
,	O
þjöppun	O
,	O
íkveikja	O
og	O
þensla	O
í	O
sífellu	O
og	O
samfelld	O
færsla	O
bullnanna	O
er	O
nýtt	O
til	O
að	O
knýja	O
viðkomandi	O
tæki	O
.	O

Til	O
að	O
forðast	O
ofhitun	O
og	O
viðhalda	O
hitajafnvægi	O
er	O
yfirleitt	O
notaður	O
kælivökvi	O
.	O

Hann	O
hitnar	O
um	O
leið	O
og	O
hann	O
kælir	O
vélina	O
en	O
kólnar	O
svo	O
aftur	O
til	O
dæmis	O
í	O
vatnskassa	O
.	O

Öðru	O
hverju	O
getur	O
þó	O
kviknað	O
í	O
heitri	O
og	O
samþjappaðri	O
gasblöndunni	O
áður	O
en	O
íkveikjan	O
á	O
sér	O
stað	O
og	O
ferlið	O
,	O
sem	O
að	O
ofan	O
greinir	O
,	O
þannig	O
raskast	O
.	O

Afleiðing	O
þessa	O
er	O
að	O
orkunýting	O
eldsneytisins	O
minnkar	O
og	O
álag	O
á	O
vélbúnað	O
eykst	O
.	O

Slík	O
ótímabær	O
íkveikja	O
(	O
e.	O
premature	O
detonation	O
)	O
greinist	O
af	O
högghljóðum	O
eða	O
banki	O
frá	O
strokkum	O
vélarinnar	O
.	O

Þetta	O
bank	O
er	O
hægt	O
að	O
minnka	O
með	O
því	O
að	O
nota	O
eldsneyti	O
með	O
hærri	O
oktantölu	O
.	O

Oktantala	O
eldsneytis	O
er	O
skilgreind	O
með	O
eftirfarand	O
hætti	O
:	O
Vél	O
er	O
knúin	O
af	O
viðkomandi	O
eldsneyti	O
við	O
ákveðin	O
tilgreind	O
skilyrði	O
,	O
með	O
tilliti	O
til	O
ofangreinds	O
ferlis	O
og	O
högghljóð	O
(	O
bank	O
)	O
numin	O
.	O

Því	O
næst	O
er	O
sama	O
vél	O
,	O
við	O
sömu	O
skilyrði	O
,	O
knúin	O
af	O
efnablöndu	O
tveggja	O
vökva	O
sem	O
nefnast	O
oktan	O
(	O
nánar	O
tiltekið	O
isooktan	O
)	O
og	O
heptan	O
.	O

Oktantala	O
eldsneytis	O
er	O
sú	O
prósenta	O
oktans	O
í	O
blöndu	O
af	O
oktani	O
og	O
heptani	O
sem	O
gefur	O
jafnmikil	O
högghljóð	O
(	O
bank	O
)	O
og	O
eldsneytið	O
.	O

Oktan	O
og	O
heptan	O
eru	O
hrein	O
efni	O
af	O
lífrænum	O
sameindum	O
(	O
oktan	O
:	O
C8H18	O
;	O
heptan	O
:	O
C7H16	O
)	O
og	O
líkjast	O
bensíni	O
sem	O
er	O
blanda	O
af	O
svipuðum	O
sameindum	O
.	O

Bruni	O
á	O
hreinu	O
oktani	O
veldur	O
óverulegu	O
banki	O
í	O
vélum	O
meðan	O
bruni	O
á	O
hreinu	O
heptani	O
veldur	O
miklu	O
banki	O
.	O

Miðlungsmikil	O
bankhljóð	O
stafa	O
hins	O
vegar	O
af	O
notkun	O
bensíns	O
,	O
háð	O
sameindasamsetningu	O
þess	O
.	O

Þannig	O
er	O
til	O
dæmis	O
95	O
oktana	O
bensín	O
eldsneytisblanda	O
sem	O
veldur	O
sama	O
magni	O
af	O
bankhljóðum	O
og	O
stafar	O
af	O
blöndu	O
með	O
95%	B-Percent
af	O
oktani	O
og	O
5%	B-Percent
af	O
heptani	O
.	O

Til	O
dæmis	O
má	O
ljóst	O
vera	O
af	O
þessu	O
að	O
95	O
oktana	O
bensín	O
veldur	O
meira	O
banki	O
í	O
vélum	O
en	O
98	O
oktana	O
bensín	O
.	O

Fyrir	O
vikið	O
er	O
orkunýtni	O
95	O
oktana	O
bensíns	O
minni	O
en	O
98	O
oktana	O
bensíns	O
.	O

Að	O
sama	O
skapi	O
er	O
álag	O
vegna	O
bruna	O
98	O
oktana	O
bensíns	O
á	O
vél	O
minna	O
en	O
álag	O
vegna	O
bruna	O
95	O
oktana	O
bensíns	O
.	O

98	O
oktana	O
bensín	O
er	O
því	O
í	O
hærri	O
gæðaflokki	O
en	O
95	O
oktana	O
bensín	O
með	O
tilliti	O
til	O
orkunýtni	O
og	O
álags	O
á	O
vélbúnað	O
.	O

Ástæðan	O
til	O
þess	O
að	O
95	O
oktana	O
bensín	O
er	O
frekar	O
notað	O
nú	O
á	O
dögum	O
en	O
98	O
oktana	O
bensín	O
er	O
einkum	O
sú	O
að	O
bæta	O
þarf	O
blýi	O
í	O
bensínið	O
til	O
að	O
hækka	O
oktantöluna	O
og	O
slíkt	O
er	O
óæskilegt	O
vegna	O
umhverfisáhrifa	O
.	O

Auk	O
þess	O
er	O
95	O
oktana	O
bensín	O
mun	O
ódýrara	O
.	O

Bílaframleiðendur	O
hafa	O
líka	O
hætt	O
að	O
hækka	O
þjöppunarhlutfallið	O
í	O
bílvélunum	O
eins	O
og	O
þurfti	O
til	O
að	O
nýta	O
ávinninginn	O
af	O
hærri	O
oktantölu	O
.	O

Til	O
er	O
eldsneyti	O
með	O
hærri	O
oktantölu	O
en	O
100	O
,	O
en	O
til	O
að	O
ná	O
svo	O
háum	O
tölum	O
þarf	O
að	O
bæta	O
verulegu	O
blýi	O
í	O
eldsneytið	O
og	O
slík	O
vara	O
er	O
því	O
ekki	O
á	O
almennum	O
markaði	O
.	O

Heimildir	O
:	O

*	O
Grein	O
um	O
oktantölu	O
á	O
encyclopedia.com	O
*	O
D.W.A.	B-Person
Sharp	I-Person
,	O
The	B-Miscellaneous
Penguin	I-Miscellaneous
Dictionary	I-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
Chemistry	I-Miscellaneous
,	O
Penguin	B-Organization
Books	I-Organization
,	O
1983	B-Date
.	O

*	O
Íslenska	B-Miscellaneous
alfræðiorðabókin	I-Miscellaneous
,	O
Bókaútgáfan	B-Organization
Örn	I-Organization
og	I-Organization
Örlygur	I-Organization
1990	B-Date
.	O

Í	O
lotukerfinu	O
(	O
periodic	O
system	O
)	O
er	O
öllum	O
frumeindum	O
eða	O
atómum	O
sem	O
til	O
eru	O
skipað	O
í	O
kerfi	O
sem	O
hægt	O
er	O
að	O
sýna	O
í	O
töflu	O
.	O

Taflan	O
sýnir	O
innbyrðis	O
skyldleika	O
frumeindanna	O
eftir	O
massa	O
þeirra	O
,	O
sætistölu	O
og	O
rafeindaskipan	O
.	O

Lotukerfið	O
sýnir	O
um	O
leið	O
efnafræðilegan	O
skyldleika	O
frumefna	O
(	O
elements	O
)	O
,	O
það	O
er	O
efna	O
sem	O
samsett	O
eru	O
úr	O
einni	O
gerð	O
frumeinda	O
hvert	O
um	O
sig	O
.	O

Frumeindir	O
eru	O
samsettar	O
úr	O
kjarna	O
(	O
nucleus	O
)	O
í	O
miðju	O
og	O
neikvætt	O
hlöðnum	O
rafeindum	O
(	O
electrons	O
)	O
umhverfis	O
hann	O
.	O

Frumeindarkjarni	O
inniheldur	O
meðal	O
annars	O
jákvætt	O
hlaðnar	O
agnir	O
sem	O
nefnast	O
róteindir	O
(	O
protons	O
)	O
.	O

Fjöldi	O
rafeinda	O
og	O
róteinda	O
í	O
frumeind	O
er	O
jafn	O
og	O
nefnist	O
sætistala	O
(	O
atomic	O
number	O
)	O
.	O

Rafeindir	O
eru	O
dreifðar	O
umhverfis	O
kjarna	O
á	O
svæðum	O
sem	O
nefnast	O
líkindasvæði	O
eða	O
svigrúm	O
(	O
orbital	O
)	O
.	O

Svigrúm	O
eru	O
auðkennd	O
með	O
þremur	O
tölum	O
,	O
það	O
er	O
skammtatölunum	O
n	O
(	O
meginskammtatala	O
)	O
,	O
l	O
(	O
hverfiþungatala	O
)	O
og	O
m	O
(	O
ofanvarpstala	O
)	O
.	O

Gerð	O
svigrúma	O
er	O
flokkuð	O
eftir	O
gildi	O
tölunnar	O
l	O
og	O
þau	O
nefnd	O
s-svigrúm	O
(	O
l	O
=	O
0	O
)	O
,	O
p-svigrúm	O
(	O
l	O
=	O
1	O
)	O
,	O
d-svigrúm	O
(	O
l	O
=	O
2	O
)	O
eða	O
f-svigrúm	O
(	O
l	O
=	O
3	O
)	O
.	O

Orka	O
rafeinda	O
í	O
viðkomandi	O
svigrúmum	O
vex	O
með	O
n	O
og	O
l	O
,	O
eins	O
og	O
sýnt	O
er	O
á	O
mynd	O
1	O
.	O

Mynd	O
1	O
.	O

Orka	O
viðbótarrafeindar	O
í	O
atómi	O
eftir	O
því	O
í	O
hvaða	O
svigrúm	O
hún	O
sest	O
.	O

Myndin	O
skýrir	O
í	O
hvaða	O
röð	O
rafeindirnar	O
raðast	O
í	O
svigrúmin	O
.	O

Pílurnar	O
sýna	O
röðun	O
rafeindanna	O
í	O
atómum	O
frumefnisins	O
kísils	O
(	O
Si	O
)	O
sem	O
hefur	O
sætistöluna	O
14	O
.	O

Ekki	O
geta	O
fleiri	O
en	O
tvær	O
rafeindir	O
verið	O
í	O
sama	O
svigrúmi	O
og	O
rafeindir	O
frumeinda	O
raðast	O
við	O
eðlilegar	O
aðstæður	O
í	O
orkulægstu	O
svigrúmin	O
.	O

Niðurröðun	O
rafeinda	O
í	O
svigrúm	O
kísilatómsins	O
(	O
silicium	O
,	O
Si	O
;	O
sætistala	O
=	O
fjöldi	O
rafeinda	O
=	O
Z	O
=	O
14	O
)	O
er	O
sýnd	O
með	O
pílunum	O
á	O
mynd	O
1	O
.	O

Lotukerfið	O
endurspeglar	O
skipan	O
rafeinda	O
í	O
svigrúm	O
.	O

Rússneski	O
efnafræðingurinn	O
D.	B-Person
Mendelejev	I-Person
(	O
1834-1907	B-Date
)	O
setti	O
fram	O
fyrsta	O
vísinn	O
að	O
lotukerfinu	O
í	O
núverandi	O
mynd	O
árið	O
1869	B-Date
.	O

Einföld	O
framsetning	O
á	O
lotukerfi	O
í	O
núverandi	O
mynd	O
er	O
sýnd	O
á	O
mynd	O
2	O
,	O
þar	O
sem	O
frumefni	O
eru	O
auðkennd	O
með	O
bókstafstáknum	O
og	O
sætistölur	O
eru	O
einnig	O
tilgreindar	O
.	O

Mynd	O
2	O
.	O

Tafla	O
um	O
lotukerfið	O
með	O
efnatáknum	O
frumefnanna	O
og	O
sætistölum	O
þeirra	O
.	O

Efni	O
sem	O
hafa	O
sama	O
lit	O
hegða	O
sér	O
svipað	O
í	O
efnahvörfum	O
og	O
efnasamböndum	O
.	O

Lárétt	O
lína	O
í	O
lotukerfinu	O
nefnist	O
lota	O
(	O
period	O
)	O
.	O

Frumefnum	O
er	O
raðað	O
með	O
vaxandi	O
sætistölu	O
frá	O
vinstri	O
til	O
hægri	O
,	O
það	O
er	O
út	O
eftir	O
lotu	O
,	O
sem	O
og	O
niður	O
töfluna	O
.	O

Jafnframt	O
eru	O
hópar	O
frumeinda	O
flokkaðir	O
saman	O
eftir	O
svigrúmaskipan	O
orkuríkustu	O
rafeinda	O
í	O
frumeindunum	O
,	O
svokallaðra	O
gildisrafeinda	O
(	O
valence	O
electrons	O
)	O
sem	O
eru	O
yst	O
í	O
atómi	O
og	O
ráða	O
mestu	O
um	O
hegðun	O
þess	O
gagnvart	O
öðrum	O
atómum	O
í	O
kring	O
.	O

Frumeindir	O
í	O
ákveðnum	O
lóðréttum	O
dálki	O
lotukerfisins	O
hafa	O
sama	O
fjölda	O
gildisrafeinda	O
og	O
þær	O
eru	O
um	O
leið	O
oftast	O
í	O
svigrúmum	O
sömu	O
gerðar	O
(	O
s	O
,	O
p	O
,	O
d	O
eða	O
f	O
)	O
.	O

Einungis	O
meginskammtatalan	O
n	O
breytist	O
þegar	O
farið	O
er	O
niður	O
eftir	O
dálki	O
og	O
fer	O
þá	O
vaxandi	O
.	O

Þannig	O
hafa	O
frumefnin	O
,	O
C	O
,	O
Si	O
,	O
Ge	O
,	O
Sn	O
og	O
Pb	O
öll	O
tvær	O
gildisrafeindir	O
í	O
p-svigrúmum	O
,	O
en	O
n	O
hækkar	O
frá	O
n	O
=	O
2	O
(	O
C	O
)	O
í	O
n	O
=	O
6	O
(	O
Pb	O
)	O
.	O

Á	O
mynd	O
3	O
eru	O
sýnd	O
vensl	O
milli	O
frumeinda	O
og	O
svigrúma	O
gildisrafeinda	O
og	O
meginskammtatölur	O
tilgreindar	O
fyrir	O
frumeindir	O
með	O
gildisrafeindir	O
í	O
s	O
og	O
p	O
svigrúmum	O
.	O

Mynd	O
3	O
.	O

Lotukerfið	O
og	O
skammtatölur	O
svigrúma	O
.	O

Í	O
ljós	O
kemur	O
að	O
ólík	O
frumefni	O
sem	O
tilheyra	O
sama	O
dálki	O
í	O
lotukerfinu	O
hafa	O
svipaða	O
efnafræðieiginleika	O
,	O
sem	O
helgast	O
af	O
því	O
að	O
skipan	O
gildisrafeinda	O
frumeindanna	O
ræður	O
miklu	O
um	O
eiginleika	O
viðkomandi	O
efna	O
.	O

Þannig	O
er	O
til	O
dæmis	O
sammerkt	O
frumefnum	O
með	O
gildisrafeindir	O
í	O
d-svigrúmum	O
frumeindanna	O
(	O
og	O
í	O
s-svigrúmum	O
að	O
hluta	O
;	O
merkt	O
d	O
(	O
s	O
)	O
á	O
mynd	O
3	O
)	O
að	O
þau	O
eru	O
málmar	O
(	O
metals	O
)	O
;	O
hafa	O
málmeiginleika	O
.	O

Umrædd	O
frumefni	O
nefnast	O
hliðarmálmar	O
(	O
transition	O
metals	O
)	O
.	O

Frumefni	O
í	O
dálki	O
lengst	O
til	O
vinstri	O
í	O
lotukerfinu	O
(	O
auðkennd	O
með	O
rauðum	O
ferningum	O
á	O
mynd	O
3	O
)	O
með	O
eina	O
gildisrafeind	O
í	O
s-svigrúmum	O
frumeindanna	O
,	O
eru	O
hvarfgjarnir	O
málmar	O
,	O
svokallaðir	O
alkalímálmar	O
(	O
alkaline	O
metals	O
)	O
.	O

Þá	O
má	O
nefna	O
að	O
frumefni	O
í	O
dálki	O
lengst	O
til	O
hægri	O
í	O
lotukerfinu	O
(	O
gulir	O
ferningar	O
á	O
mynd	O
3	O
)	O
með	O
fyllt	O
p-svigrúm	O
eru	O
allt	O
lofttegundir	O
,	O
svo	O
að	O
nokkur	O
dæmi	O
séu	O
nefnd	O
.	O

Í	O
lotukerfið	O
er	O
oft	O
bætt	O
við	O
ýmsum	O
upplýsingum	O
um	O
viðkomandi	O
frumeindir	O
og	O
/	O
eða	O
frumefni	O
.	O

Dæmi	O
um	O
það	O
má	O
finna	O
víða	O
á	O
Veraldarvefnum	B-Miscellaneous
(	O
sjá	O
lista	O
hér	O
á	O
eftir	O
)	O
.	O

Heimildir	O
og	O
frekari	O
fróðleikur	O
:	O
o	O
Um	O
lotukerfið	O
á	O
vef	O
Námsgagnastofnunar	B-Organization
o	O
Upplýsingar	O
um	O
lotukerfið	O
á	O
glærum	O
o	O
Teaching	O
Treasures	O
o	O
Lotukerfið	O
hjá	O
Helios	B-Organization
o	O
Ýmsar	O
kennslubækur	O
í	O
almennri	O
efnafræði	O
.	O

Spyrjandi	O
bætir	O
við	O
:	O

Maður	O
kemur	O
til	O
dæmis	O
ekki	O
jafn	O
mörgum	O
litlum	O
og	O
stórum	O
hlutum	O
fyrir	O
í	O
herbergi	O
.	O

Þetta	O
er	O
afar	O
eðlileg	O
spurning	O
og	O
ber	O
vitni	O
um	O
skarpskyggni	O
spyrjanda	O
.	O

Því	O
er	O
einmitt	O
títt	O
haldið	O
fram	O
að	O
sami	O
fjöldi	O
gaseinda	O
fyrirfinnist	O
í	O
einum	O
lítra	O
við	O
sömu	O
aðstæður	O
.	O

Svarið	O
við	O
þessari	O
spurningu	O
er	O
hins	O
vegar	O
á	O
þann	O
veg	O
að	O
sú	O
fullyrðing	O
er	O
ekki	O
allskostar	O
rétt	O
og	O
að	O
efasemdir	O
spyrjanda	O
,	O
sem	O
greina	O
má	O
af	O
spurningunni	O
,	O
eru	O
fyllilega	O
réttmætar	O
.	O

Fullyrðingin	O
«	O
að	O
sami	O
fjöldi	O
gaseinda	O
fyrirfinnist	O
í	O
einum	O
lítra	O
við	O
sömu	O
aðstæður	O
»	O
á	O
einungis	O
við	O
um	O
kjörgas	O
(	O
e.	O
ideal	O
gas	O
)	O
en	O
ekki	O
raungas	O
(	O
raunverulegar	O
lofttegundir	O
)	O
(	O
e.	O
real	O
gas	O
)	O
.	O

Kjörgas	O
er	O
einfalt	O
líkan	O
af	O
gasi	O
sem	O
gerir	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
rúmmál	O
einda	O
gassins	O
sé	O
óverulegt	O
og	O
að	O
engir	O
kraftar	O
verki	O
á	O
milli	O
eindanna	O
.	O

Þá	O
gildir	O
svonefnt	O
kjörgaslögmál	O
,	O
sem	O
rita	O
má	O
á	O
forminu	O
n	O
=	O
PV	O
/	O
RT	O
.	O

Samkvæmt	O
kjörgaslögmálinu	O
er	O
mólfjöldi	O
gaseinda	O
(	O
og	O
fjöldi	O
gaseinda	O
)	O
(	O
n	O
)	O
jafngildur	O
margfeldi	O
af	O
þrýstingi	O
(	O
P	O
)	O
og	O
rúmmáli	O
(	O
V	O
)	O
deilt	O
með	O
fastri	O
tölu	O
(	O
R	O
;	O
gasfasti	O
)	O
og	O
hitastigi	O
(	O
T	O
;	O
í	O
Kelvingráðum	B-Miscellaneous
)	O
.	O

Samkvæmt	O
þessu	O
er	O
mólfjöldi	O
gaseinda	O
(	O
og	O
þá	O
fjöldi	O
gaseinda	O
)	O
(	O
n	O
)	O
einungis	O
háður	O
aðstæðum	O
,	O
það	O
er	O
þrýstingi	O
(	O
P	O
)	O
,	O
rúmmáli	O
(	O
V	O
)	O
og	O
hitastigi	O
(	O
T	O
)	O
en	O
óháður	O
eiginleikum	O
eindanna	O
á	O
borð	O
við	O
stærð	O
þeirra	O
.	O

Þessa	O
staðhæfingu	O
má	O
umorða	O
og	O
segja	O
«	O
að	O
sami	O
fjöldi	O
gassameinda	O
fyrirfinnist	O
í	O
einum	O
lítra	O
við	O
sömu	O
aðstæður	O
»	O
eins	O
og	O
fullyrðingin	O
í	O
spurningunni	O
ber	O
með	O
sér	O
.	O

Þegar	O
grannt	O
er	O
skoðað	O
kemur	O
hins	O
vegar	O
í	O
ljós	O
að	O
þessu	O
er	O
ekki	O
nákvæmlega	O
svona	O
farið	O
með	O
raunverulegt	O
gas	O
,	O
einmitt	O
vegna	O
þess	O
að	O
eindir	O
gassins	O
,	O
þótt	O
smáar	O
séu	O
,	O
taka	O
nokkurn	O
hluta	O
rýmis	O
gassins	O
og	O
á	O
milli	O
þeirra	O
virka	O
veikir	O
kraftar	O
.	O

Samkvæmt	O
kjörgaslögmálinu	O
hér	O
ofar	O
væri	O
margfeldi	O
þrýstings	O
(	O
P	O
)	O
og	O
rúmmáls	O
fyrir	O
1	O
mól	O
af	O
kjörgasi	O
(	O
táknað	O
Vm0	O
fyrir	O
n	O
=	O
1	O
)	O
deilt	O
með	O
RT	O
fyrir	O
fast	O
hitastig	O
,	O
jafngilt	O
einum	O
,	O
óháð	O
þrýstingi	O
,	O
eða	O

1	O
=	O
PVm0	O
/	O
RT	O

Ef	O
á	O
hinn	O
bóginn	O
framkvæmdar	O
eru	O
samtíma	O
mælingar	O
á	O
rúmmáli	O
og	O
þrýstingi	O
fyrir	O
eitt	O
mól	O
af	O
raungasi	O
(	O
Vm	O
)	O
og	O
stærðin	O
PVm	O
/	O
RT	O
reiknuð	O
út	O
fyrir	O
fast	O
hitastig	O
kemur	O
í	O
ljós	O
að	O
gildi	O
önnur	O
en	O
einn	O
geta	O
fengist	O
og	O
þá	O
mismunandi	O
gildi	O
eftir	O
tegund	O
gass	O
og	O
stærðar	O
viðkomandi	O
einda	O
.	O

Þetta	O
sést	O
fyrir	O
nokkrar	O
gastegundir	O
á	O
myndinni	O
hér	O
að	O
ofan	O
þar	O
sem	O
ferlar	O
yfir	O
PVm	O
/	O
RT	O
(	O
=	O
z	O
)	O
eru	O
teiknaðir	O
upp	O
háð	O
þrýstingi	O
(	O
P	O
)	O
.	O

Þetta	O
er	O
til	O
vitnis	O
um	O
að	O
kjörgaslögmálið	O
gildir	O
ekki	O
fyllilega	O
fyrir	O
tilgreindar	O
gastegundir	O
.	O

Í	O
ljós	O
kemur	O
að	O
frávik	O
frá	O
kjörgashegðun	O
er	O
lítið	O
fyrir	O
lágan	O
þrýsting	O
,	O
en	O
eykst	O
með	O
auknum	O
gasþrýstingi	O
.	O

Því	O
er	O
réttara	O
að	O
fullyrða	O
að	O
«	O
að	O
nánast	O
sami	O
fjöldi	O
gaseinda	O
fyrirfinnist	O
í	O
einum	O
lítra	O
við	O
sömu	O
aðstæður	O
svo	O
fremi	O
að	O
gasþrýstingur	O
sé	O
lítill	O
eða	O
að	O
gera	O
megi	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
kjörgaslögmálið	O
gildi	O
»	O
.	O

Heimildir	O
:	O
o	O
Deviations	B-Miscellaneous
from	I-Miscellaneous
Idal	I-Miscellaneous
Gas	I-Miscellaneous
Law	I-Miscellaneous
Behavior	I-Miscellaneous
o	O
Van	B-Person
der	I-Person
Waals	I-Person
jafnan	O
o	O
Atkins	B-Person
,	I-Person
Peter	I-Person
og	O
de	O
Paula	B-Person
,	I-Person
Julio	I-Person
.	O

Physical	B-Miscellaneous
Chemistry	I-Miscellaneous
.	O

2002	B-Date
.	O

Oxford	B-Organization
University	I-Organization
Press	I-Organization
.	O

Súrálsduft	O

Súrálsduft	O
.	O

Súrál	O
er	O
efnasamband	O
áls	O
og	O
súrefnis	O
sem	O
jafnframt	O
nefnist	O
áloxíð	O
.	O

Efnaformúla	O
þess	O
er	O
Al2O3	O
og	O
vísar	O
til	O
þess	O
að	O
það	O
samanstendur	O
af	O
álfrumeindum	O
(	O
Al	O
)	O
og	O
súrefnisfrumeindum	O
(	O
O	O
)	O
í	O
hlutföllunum	O
tveir	O
á	O
móti	O
þremur	O
.	O

Súrál	O
er	O
hvítt	O
,	O
púðurkennt	O
efni	O
og	O
aðalhráefnið	O
í	O
lokaframleiðlu	O
á	O
áli	O
í	O
álverum	O
líkt	O
og	O
í	O
Straumsvík	B-Organization
.	O

Súrál	O
er	O
framleitt	O
úr	O
áloxíðríku	O
málmgrýti	O
sem	O
nefnist	O
báxíð	O
og	O
er	O
það	O
einkum	O
að	O
finna	O
í	O
Karíbahafinu	B-Location
,	O
Ástralíu	B-Location
og	O
Afríku	B-Location
.	O

Súrál	O
sem	O
notað	O
er	O
í	O
Straumsvík	B-Organization
er	O
fengið	O
frá	O
Ástralíu	B-Location
.	O

Í	O
álverinu	O
er	O
súrál	O
breytt	O
í	O
ál	O
við	O
rafgreiningu	O
,	O
sem	O
nefnist	O
álbræðsla	O
í	O
daglegu	O
tali	O
.	O

Þegar	O
sterkum	O
rafstraumi	O
er	O
hleypt	O
á	O
ker	O
með	O
súrál	O
og	O
flúorhaldandi	O
efnum	O
(	O
flúoríðum	O
)	O
skilur	O
álið	O
sig	O
frá	O
súrálinu	O
.	O

Heimildir	O
:	O
o	O
Upplýsingar	O
um	O
framleiðslu	O
áls	O
á	O
heimasíðu	O
Alcan	B-Organization
.	O

o	O
Upplýsingar	O
um	O
ál	O
á	O
heimasíðu	O
Alcoa	B-Organization
.	O

Mynd	O
:	O
o	O
Aluminum.org	O
,	O
upplýsingasíða	O
um	O
áliðnað	O
.	O

Yiannis	B-Person
Kouros	I-Person

Yiannis	B-Organization
Kouros	I-Organization
,	O
heimsmethafi	O
í	O
24	O
klst.	O
hlaupi	O
,	O
fór	O
303,5	O
km	O
.	O

Afleiðingar	O
þess	O
að	O
hlaupa	O
í	O
heilan	O
sólarhring	O
eru	O
háðar	O
líkamlegu	O
ástandi	O
hlauparans	O
sem	O
og	O
aðstæðum	O
við	O
hlaupið	O
.	O

Illa	O
þjálfuðum	O
einstaklingi	O
sem	O
ofreyndi	O
sig	O
á	O
hlaupum	O
,	O
jafnvel	O
í	O
skemmri	O
tíma	O
en	O
á	O
24	O
klukkustundum	O
,	O
gæti	O
vissulega	O
orðið	O
það	O
um	O
megn	O
og	O
hann	O
fallið	O
í	O
yfirlið	O
.	O

Þess	O
eru	O
þó	O
fjölmörg	O
dæmi	O
að	O
hlauparar	O
hafi	O
hlaupið	O
samtals	O
í	O
24	O
klst	O
og	O
jafnvel	O
meira	O
án	O
þess	O
að	O
hafa	O
orðið	O
meint	O
af	O
,	O
svo	O
svar	O
við	O
þessari	O
spurningu	O
er	O
ekki	O
einhlítt	O
.	O

Langhlaup	O
sem	O
og	O
aðrar	O
úthaldsíþróttir	O
reyna	O
verulega	O
á	O
líkamlegt	O
atgervi	O
.	O

Hlaupari	O
þarf	O
orku	O
til	O
að	O
knýja	O
líkama	O
sinn	O
áfram	O
,	O
rétt	O
eins	O
og	O
bílar	O
fá	O
orku	O
við	O
bruna	O
bensíns	O
.	O

«	O
Eldsneyti	O
»	O
hlauparans	O
er	O
fengið	O
úr	O
fæðunni	O
og	O
það	O
geymt	O
í	O
vefjum	O
líkamans	O
.	O

Orkan	O
losnar	O
úr	O
læðingi	O
við	O
kerfisbundinn	O
bruna	O
viðkomandi	O
efna	O
í	O
frumum	O
líkamans	O
.	O

Sá	O
bruni	O
gerist	O
fyrir	O
tilstilli	O
súrefnisins	O
sem	O
við	O
öndum	O
að	O
okkur	O
í	O
sífellu	O
.	O

Hæfni	O
hlaupara	O
til	O
að	O
stunda	O
langhlaup	O
felst	O
því	O
að	O
verulegu	O
leyti	O
í	O
því	O
að	O
geta	O
framkvæmt	O
slíkan	O
bruna	O
stöðugt	O
og	O
á	O
sem	O
skjótastan	O
hátt	O
meðan	O
á	O
hlaupi	O
stendur	O
.	O

Vel	O
þjálfaður	O
langhlaupari	O
hefur	O
þróað	O
með	O
sér	O
líkamsbyggingu	O
og	O
vöxt	O
sem	O
hámarkar	O
þessa	O
getu	O
.	O

Þó	O
eru	O
því	O
takmörk	O
sett	O
hversu	O
mikið	O
«	O
eldsneyti	O
»	O
mannslíkaminn	O
getur	O
geymt	O
alveg	O
eins	O
og	O
eldsneytistankur	O
í	O
vélknúnum	O
farartækjum	O
er	O
takmarkaður	O
.	O

Margra	O
klukkustunda	O
langhlaup	O
kalla	O
því	O
á	O
viðbótarorkubirgðir	O
meðan	O
á	O
hlaupi	O
stendur	O
.	O

Þess	O
vegna	O
er	O
mikilvægt	O
að	O
hlaupari	O
innbyrði	O
næringu	O
á	O
borð	O
við	O
orkudrykki	O
eða	O
auðmelta	O
fæðu	O
meðan	O
á	O
löngu	O
hlaupi	O
stendur	O
.	O

Þar	O
að	O
auki	O
þarf	O
hann	O
nauðsynlega	O
að	O
drekka	O
vatn	O
til	O
að	O
bæta	O
fyrir	O
vökvatap	O
vegna	O
svita	O
.	O

Með	O
réttri	O
þjálfun	O
,	O
mataræði	O
og	O
ástundun	O
er	O
því	O
unnt	O
að	O
leggja	O
stund	O
á	O
langhlaup	O
sem	O
tekið	O
geta	O
margar	O
klukkustundir	O
.	O

Til	O
marks	O
um	O
slík	O
hlaup	O
eru	O
maraþonhlaup	O
sem	O
stunduð	O
eru	O
víða	O
um	O
heima	O
af	O
fjöldamörgum	O
áhugahlaupurum	O
.	O

Maraþonhlaup	O
er	O
samtals	O
um	O
42,2	O
km	O
og	O
getur	O
tekið	O
nokkrar	O
klukkustundir	O
(	O
oft	O
3	O
-	O
6	O
klst.	O
)	O
.	O

Auk	O
þess	O
er	O
talsvert	O
um	O
að	O
fólk	O
stundi	O
svonefnd	O
ofurmaraþonhlaup	O
(	O
e.	O
ultramarathons	O
)	O
,	O
en	O
svo	O
nefnast	O
hlaup	O
sem	O
eru	O
lengri	O
en	O
hefðbundin	O
maraþonhlaup	O
.	O

Þekktasta	O
hlaup	O
af	O
því	O
tagi	O
hérlendis	O
er	O
Laugavegshlaupið	B-Miscellaneous
,	O
þar	O
sem	O
hlaupið	O
er	O
frá	O
Landmannalaugum	B-Location
til	O
Þórsmerkur	B-Location
,	O
um	O
55	O
km	O
leið	O
í	O
fjalllendi	O
.	O

Venjulega	O
tekur	O
slíkt	O
hlaup	O
um	O
5	O
-	O
10	O
klst.	O

Víða	O
erlendis	O
eru	O
þekkt	O
enn	O
lengri	O
hlaup	O
,	O
þar	O
með	O
talin	O
svonefnd	O
24	O
klukkustunda	O
hlaup	O
þar	O
sem	O
keppendur	O
reyna	O
með	O
sér	O
hvað	O
þeir	O
komast	O
langa	O
vegalengd	O
á	O
þeim	O
tíma	O
.	O

Önnur	O
algeng	O
ofurmaraþonhlaup	O
á	O
erlendri	O
grundu	O
eru	O
100	O
km	O
hlaup	O
,	O
100	O
mílna	O
hlaup	O
,	O
48	O
klst.	O
hlaup	O
,	O
sex	O
daga	O
hlaup	O
og	O
1000	O
km	O
hlaup	O
,	O
svo	O
eitthvað	O
sé	O
nefnt	O
.	O

Lengsta	O
skráða	O
keppnishlaup	O
í	O
ofurmaraþoni	O
er	O
1300	O
mílna	O
(	O
2092	O
km	O
)	O
hlaup	O
sem	O
haldið	O
er	O
á	O
vegum	O
Sri	B-Organization
Chinmoy	I-Organization
samtakanna	I-Organization
í	O
New	B-Location
York	I-Location
á	O
hverju	O
ári	O
,	O
en	O
einstaklingar	O
og	O
hópar	O
hlaupara	O
hafa	O
þreytt	O
enn	O
lengri	O
hlaup	O
!	O

Heimildir	O
:	O
o	O
Ultrunr.com	B-Miscellaneous
o	O
Ultrarunning.com	B-Miscellaneous
o	O
Hlaup.is	B-Miscellaneous
o	O
Noakes	B-Miscellaneous
,	O
Timothy	B-Person
D.	I-Person
Lore	B-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
Running	I-Miscellaneous
,	O
Human	B-Organization
Kinetics	I-Organization
Publishers	I-Organization
.	O

2002	B-Date
.	O

Demantur	O
hefur	O
hæsta	O
bræðslumark	O
allra	O
þekktra	O
efna	O
,	O
3547°C	O
.	O

Það	O
þýðir	O
að	O
við	O
það	O
hitastig	O
og	O
staðalþrýstingsskilyrði	O
(	O
1	O
bars	O
þrýsting	O
)	O
umbreytist	O
demantur	O
úr	O
föstu	O
formi	O
í	O
vökvaform	O
.	O

Demantur	O
er	O
annað	O
tveggja	O
meginforma	O
kolefnis	O
á	O
föstu	O
formi	O
(	O
C	O
(	O
s	O
)	O
)	O
.	O

Hitt	O
formið	O
er	O
grafít	O
,	O
sem	O
hefur	O
gjörólíka	O
eiginleika	O
,	O
eins	O
og	O
frá	O
er	O
greint	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
er	O
líkt	O
og	O
ólíkt	O
með	O
kolamola	O
og	O
demanti	O
?	O

hér	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
.	O

Auk	O
þess	O
að	O
vera	O
torbræddasta	O
efni	O
sem	O
þekkt	O
er	O
,	O
hefur	O
demantur	O
sérstöðu	O
að	O
mörgu	O
öðru	O
leyti	O
.	O

Demantur	O
er	O
harðastur	O
allra	O
efna	O
sem	O
þekkt	O
eru	O
í	O
náttúrunni	O
og	O
hefur	O
margfalt	O
meiri	O
varmaleiðni	O
en	O
önnur	O
efni	O
.	O

Þá	O
er	O
frumeindum	O
efnisins	O
skipað	O
þéttar	O
saman	O
í	O
demanti	O
en	O
í	O
nokkru	O
öðru	O
þekktu	O
efni	O
.	O

Í	O
demanti	O
tengist	O
sérhver	O
frumeind	O
efnisins	O
,	O
kolefnisatómin	O
,	O
fjórum	O
öðrum	O
frumeindum	O
mjög	O
sterkum	O
böndum	O
(	O
efnatengjum	O
)	O
sem	O
skýrir	O
styrkleika	O
efnisins	O
.	O

Þetta	O
má	O
sjá	O
á	O
myndinni	O
hér	O
að	O
neðan	O
.	O

Heimildir	O
:	O
o	O
Umfjöllun	O
um	O
demanta	O
hjá	O
Amethyst	B-Organization
Galleries	I-Organization
.	O

o	O
Umfjöllun	O
um	O
efnatengi	O
hjá	O
Ask	B-Miscellaneous
a	I-Miscellaneous
scientist	I-Miscellaneous
.	O

o	O
F.	B-Person
A.	I-Person
Cotton	I-Person
,	O
G.	B-Person
Wilkinson	I-Person
.	O

Advanced	B-Miscellaneous
inorganic	I-Miscellaneous
chemistry	I-Miscellaneous
:	I-Miscellaneous
A	I-Miscellaneous
comprehensice	I-Miscellaneous
text	I-Miscellaneous
.	O

Wiley-Interscience	B-Organization
,	O
1999	B-Date
.	O

o	O
Hvað	O
er	O
líkt	O
og	O
ólíkt	O
með	O
kolamola	O
og	O
demanti	O
?	O

eftir	O
EÖÞ	B-Person
.	O

o	O
Hver	O
er	O
munurinn	O
á	O
náttúrulegum	O
demanti	O
og	O
iðnaðardemanti	O
?	O

eftir	O
Svein	B-Person
Ólafsson	I-Person
.	O

Efni	O
teljast	O
gegnsæ	O
ef	O
sýnilegt	O
ljós	O
nær	O
að	O
skína	O
að	O
fullu	O
eða	O
mestu	O
óhindrað	O
í	O
gegnum	O
þau	O
(	O
sbr.	O
svar	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
er	O
gler	O
gegnsætt	O
og	O
hvaða	O
efni	O
eru	O
í	O
gleri	O
?	O

eftir	O
sama	O
höfund	O
)	O
.	O

Helsta	O
orsök	O
ógegnsæis	O
efna	O
er	O
ljósgleypni	O
þeirra	O
.	O

Slík	O
ljósgleypni	O
á	O
sér	O
stað	O
þegar	O
orka	O
ljóssins	O
yfirfærist	O
á	O
eindir	O
(	O
frumeindir	O
eða	O
sameindir	O
)	O
efnisins	O
.	O

Þegar	O
hluti	O
hins	O
sýnilega	O
ljóss	O
gleypist	O
í	O
efni	O
kemst	O
einungis	O
takmarkaður	O
hluti	O
þess	O
í	O
gegnum	O
efnið	O
.	O

Sá	O
sem	O
horfir	O
á	O
ljós	O
sem	O
skín	O
í	O
gegnum	O
slíkt	O
efni	O
sér	O
því	O
einungis	O
þann	O
hluta	O
ljóssins	O
sem	O
kemst	O
óhindraður	O
í	O
gegn	O
og	O
skynjar	O
því	O
lit	O
og	O
ógegnsæi	O
.	O

Andrúmsloftið	O
í	O
neðri	O
hluta	O
gufuhvolfsins	O
samanstendur	O
að	O
mestu	O
úr	O
lofttegundunum	O
köfnunarefni	O
(	O
N2	O
)	O
og	O
súrefni	O
(	O
O2	O
)	O
.	O

Við	O
yfirborð	O
jarðar	O
er	O
til	O
að	O
mynda	O
köfnunarefni	O
um	O
78%	B-Percent
andrúmsloftsins	O
og	O
súrefni	O
um	O
21%	B-Percent
.	O

Í	O
efri	O
hlutum	O
gufuhvolfsins	O
minnkar	O
magnvægi	O
þessara	O
lofttegunda	O
en	O
vægi	O
frumeinda	O
þeirra	O
(	O
N	O
og	O
O	O
)	O
eykst	O
.	O

Auk	O
þeirra	O
fyrirfinnst	O
lítið	O
magn	O
ýmissa	O
annarra	O
lofttegunda	O
,	O
á	O
borð	O
við	O
argon	O
(	O
Ar	O
)	O
,	O
óson	O
(	O
O3	O
)	O
og	O
nituroxíða	O
(	O
einkum	O
NO	O
)	O
í	O
andrúmsloftinu	O
,	O
og	O
er	O
magn	O
þeirra	O
breytilegt	O
eftir	O
fjarlægð	O
frá	O
yfirborði	O
jarðar	O
.	O

Þessum	O
lofttegundum	O
er	O
það	O
sammerkt	O
að	O
sameindir	O
þeirra	O
gleypa	O
ekki	O
sýnilegt	O
ljós	O
sem	O
gerir	O
það	O
að	O
verkum	O
að	O
andrúmsloftið	O
er	O
gegnsætt	O
.	O

Þó	O
skal	O
þess	O
getið	O
að	O
sólarljós	O
sem	O
skín	O
í	O
gegnum	O
andrúmsloftið	O
getur	O
sveigt	O
af	O
braut	O
.	O

Slík	O
sveigja	O
er	O
mismikil	O
,	O
háð	O
lit	O
ljóssins	O
.	O

Þannig	O
sveigir	O
bláa	O
ljósið	O
meira	O
en	O
aðrir	O
litir	O
þess	O
sem	O
skýrir	O
einmitt	O
af	O
hverju	O
himinninn	O
er	O
blár	O
.	O

Heimildir	O
og	O
lesefni	O
:	O
o	O
McEwen	B-Person
,	I-Person
Murray	I-Person
J.	I-Person
ásamt	O
Arnold	B-Person
,	I-Person
Edward	I-Person
og	O
Phillips	B-Person
,	I-Person
Leon	I-Person
F.	I-Person
Chemistry	B-Miscellaneous
of	I-Miscellaneous
the	I-Miscellaneous
Atmosphere	I-Miscellaneous
.	O

Wiley	B-Person
,	O
1975	B-Date
.	O

o	O
Svar	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
er	O
gler	O
gegnsætt	O
og	O
hvaða	O
efni	O
eru	O
í	O
gleri	O
?	O

eftir	O
Ágúst	B-Person
Kvaran	I-Person
.	O

o	O
Svar	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
er	O
himinninn	O
blár	O
?	O

eftir	O
Ara	B-Person
Ólafsson	I-Person
.	O

Frumeindir	O
(	O
atóm	O
)	O
samanstanda	O
af	O
jákvætt	O
hlöðnum	O
kjörnum	O
og	O
neikvætt	O
hlöðnum	O
rafeindum	O
á	O
sveimi	O
umhverfis	O
kjarnana	O
.	O

Frumeindakjarnar	O
samanstanda	O
ennfremur	O
af	O
jákvætt	O
hlöðnum	O
róteindum	O
og	O
óhlöðnum	O
nifteindum	O
.	O

Fjöldi	O
róteinda	O
segir	O
til	O
um	O
sætistölu	O
viðkomandi	O
frumeinda	O
og	O
er	O
hún	O
einkennandi	O
fyrir	O
viðkomandi	O
frumefni	O
(	O
nánar	O
er	O
fjallað	O
um	O
þetta	O
í	O
svari	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
er	O
lotukerfið	O
?	O
)	O
.	O

Frumeindir	O
ákveðins	O
frumefnis	O
geta	O
hins	O
vegar	O
haft	O
mismargar	O
nifteindir	O
.	O

Slíkar	O
frumeindir	O
nefnast	O
samsætur	O
.	O

Dæmi	O
um	O
slíkt	O
eru	O
samsætur	O
frumefnisins	O
vetnis	O
sem	O
inniheldur	O
einungis	O
eina	O
róteind	O
.	O

Algengasta	O
samsæta	O
vetnis	O
,	O
einfaldlega	O
nefnd	O
vetni	O
,	O
inniheldur	O
enga	O
nifteind	O
og	O
hefur	O
einkennistáknið	O
1H1	O
.	O

Auk	O
þess	O
eru	O
til	O
sjaldgæfari	O
samsæturnar	O
,	O
tvívetni	O
(	O
þungt	O
vetni	O
,	O
e.	O
deuterium	O
)	O
(	O
2H1	O
eða	O
D	O
)	O
og	O
þrívetni	O
(	O
e.	O
tritium	O
)	O
(	O
3H1	O
eða	O
T	O
)	O
.	O

Hávísirinn	O
(	O
e.	O
superscript	O
)	O
í	O
táknum	O
samsætanna	O
tilgreinir	O
heildarfjölda	O
kjarnaagna	O
(	O
róteinda	O
og	O
nifteinda	O
)	O
,	O
en	O
lágvísirinn	O
tilgreinir	O
fjölda	O
róteinda	O
.	O

Vatn	O
(	O
sameindatákn	O
:	O
H2O	O
)	O
með	O
vetnissamsætur	O
2H1	O
(	O
þungt	O
vetni	O
)	O
nefnist	O
þungt	O
vatn	O
en	O
nánar	O
er	O
fjallað	O
um	O
það	O
í	O
svari	O
Finnboga	B-Person
Óskarssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
er	O
þungt	O
vatn	O
og	O
til	O
hvers	O
er	O
það	O
notað	O
?	O

Heimildir	O
:	O
o	O
Samsætur	O
hjá	O
háskólanum	O
í	O
Colorado	B-Location
.	O

o	O
Samsætur	O
hjá	O
Berkeley	B-Location
háskóla	O
.	O

o	O
Hvað	O
er	O
lotukerfið	O
eftir	O
Ágúst	B-Person
Kvaran	I-Person
.	O

o	O
Hvað	O
er	O
þungt	O
vatn	O
og	O
til	O
hvers	O
er	O
það	O
notað	O
?	O

eftir	O
Finnboga	B-Person
Óskarsson	I-Person
.	O

Sjálflýsandi	O
armbönd	O
og	O
«	O
annað	O
þess	O
háttar	O
»	O
byggja	O
á	O
efnahvörfum	O
sem	O
leiða	O
til	O
útgeislunar	O
frá	O
orkuríkum	O
sameindum	O
eða	O
frumeindum	O
.	O

Slíkt	O
nefnist	O
hvarfljómun	O
(	O
e.	O
chemiluminescence	O
)	O
.	O

Svonefnd	O
útvermin	O
(	O
e.	O
exothermic	O
)	O
efnahvörf	O
valda	O
orkumyndun	O
jafnt	O
sem	O
nýmyndun	O
efna	O
.	O

Dæmi	O
um	O
slík	O
efnahvörf	O
er	O
til	O
dæmis	O
bruni	O
þar	O
sem	O
orkan	O
losnar	O
öðru	O
fremur	O
á	O
formi	O
varmaorku	O
sem	O
við	O
skynjum	O
sem	O
hita	O
.	O

Til	O
er	O
fjöldi	O
útverminna	O
efnahvarfa	O
,	O
þar	O
sem	O
orkan	O
losnar	O
hins	O
vegar	O
á	O
formi	O
ljósorku	O
.	O

Undanfari	O
ljósorkulosunar	O
í	O
efnahvörfum	O
er	O
myndun	O
efniseinda	O
(	O
sameinda	O
eða	O
frumeinda	O
)	O
á	O
orkuríku	O
formi	O
.	O

Slíkar	O
eindir	O
eru	O
skammlífar	O
og	O
tapa	O
orku	O
sinni	O
skjótt	O
á	O
formi	O
ljósorku	O
.	O

Þetta	O
nefnist	O
hvarfljómun	O
.	O

Ýmis	O
efnahvörf	O
sem	O
eiga	O
sér	O
stað	O
við	O
bruna	O
eru	O
einmitt	O
dæmi	O
um	O
slíkt	O
.	O

Ljósorkan	O
sem	O
þá	O
losnar	O
birtist	O
okkur	O
sem	O
logi	O
.	O

[	O
Glóstautar	O
]	O
Sjálflýsandi	O
armbönd	O
og	O
náskyldir	O
hlutir	O
,	O
svo	O
sem	O
glóstautar	O
(	O
e.	O
glow	O
sticks	O
)	O
eða	O
lýsandi	O
hálsmen	O
byggja	O
á	O
hvarfljómun	O
.	O

Ljómunin	O
er	O
gjarnan	O
mynduð	O
með	O
þeim	O
hætti	O
að	O
vökvalausnum	O
með	O
hvarfefnum	O
er	O
blandað	O
saman	O
inni	O
í	O
plasthulsum	O
.	O

Til	O
dæmis	O
samanstendur	O
glóstautur	O
af	O
vökvafylltum	O
glersívalningi	O
innan	O
í	O
vökvafylltri	O
plasthulsu	O
(	O
sjá	O
mynd	O
)	O
.	O

Þegar	O
plasthulsan	O
er	O
beygð	O
brotnar	O
glersívalningurinn	O
og	O
lausnirnar	O
tvær	O
blandast	O
.	O

Efnin	O
í	O
lausnunum	O
tveimur	O
hvarfast	O
þvínæst	O
og	O
hvarfljómunin	O
verður	O
sýnileg	O
.	O

Litur	O
hvarfljómunarinnar	O
er	O
háður	O
efnasamsetningu	O
lausnanna	O
.	O

Þegar	O
efni	O
í	O
lausnunum	O
tveimur	O
(	O
til	O
dæmis	O
A	O
og	O
B	O
)	O
hvarfast	O
,	O
myndast	O
orkuríkar	O
eindir	O
(	O
sameindir	O
eða	O
frumeindir	O
;	O
til	O
dæmis	O
C	O
*	O
)	O
.	O

Þessar	O
orkuríku	O
eindir	O
lifa	O
einungis	O
í	O
örskamma	O
stund	O
og	O
tapa	O
umframorku	O
sinni	O
á	O
formi	O
ljósorku	O
sem	O
mannsaugað	O
skynjar	O
sem	O
lit	O
.	O

Þetta	O
má	O
tákna	O
almennt	O
með	O
eftirfarandi	O
hætti	O
:	O

A	O
+	O
B	O
-	O
C	O
*	O
+	O
D	O
C	O
*	O
-	O
C	O
+	O
ljós	O

Meðal	O
efna	O
sem	O
algengt	O
er	O
að	O
nota	O
í	O
slíkri	O
hvarfljómun	O
eru	O
peroxíð	O
(	O
efnatákn	O
:	O
H2O2	O
)	O
og	O
ýmis	O
lífræn	O
litarefni	O
.	O

Viðkomandi	O
efnahvörf	O
losa	O
úr	O
læðingi	O
orku	O
úr	O
efnatengjum	O
peroxíðs	O
og	O
valda	O
orkuörvun	O
litarefnasameindanna	O
,	O
sem	O
þvínæst	O
ljóma	O
.	O

Litur	O
ljómunarinnar	O
ræðst	O
þá	O
af	O
samsetningu	O
litarefnasameindanna	O
.	O

Heimildir	O
og	O
myndir	O
:	O
o	O
WHAT	B-Miscellaneous
'	I-Miscellaneous
S	I-Miscellaneous
THAT	I-Miscellaneous
STUFF	I-Miscellaneous
?	O

o	O
Encylopædia	B-Miscellaneous
Britannica	I-Miscellaneous
o	O
The	B-Miscellaneous
Chemiluminescence	I-Miscellaneous
Home	I-Miscellaneous
Page	I-Miscellaneous

Efnatengi	O
(	O
e.	O
chemical	O
bond	O
)	O
nefnist	O
samtenging	O
tveggja	O
atóma	O
í	O
sameind	O
.	O

Sameindir	O
eru	O
samsafn	O
atóma	O
(	O
frumeinda	O
)	O
sem	O
tengd	O
eru	O
saman	O
með	O
efnatengjum	O
.	O

Efnatengi	O
milli	O
atóma	O
geta	O
myndast	O
ef	O
orka	O
samtengingarinnar	O
er	O
lægri	O
en	O
orka	O
ótengdra	O
atóma	O
,	O
það	O
er	O
ef	O
samtengingin	O
er	O
orkustöðugra	O
form	O
en	O
orka	O
stakra	O
atómanna	O
.	O

Þegar	O
tvö	O
atóm	O
nálgast	O
gætir	O
í	O
senn	O
fráhrindi-	O
og	O
aðdráttarkrafta	O
milli	O
hlaðinna	O
einda	O
(	O
atómkjarna	O
og	O
rafeinda	O
)	O
atómanna	O
.	O

Ef	O
aðdráttarkrafturinn	O
vegur	O
meira	O
en	O
fráhrindikrafturinn	O
,	O
lækkar	O
heildarorkan	O
vegna	O
kraftvirkninnar	O
milli	O
atómanna	O
,	O
þau	O
dragast	O
hvort	O
að	O
öðru	O
og	O
efnatengi	O
getur	O
myndast	O
(	O
sjá	O
mynd	O
hér	O
fyrir	O
neðan	O
)	O
.	O

Þegar	O
nálægð	O
atómanna	O
verður	O
mjög	O
lítil	O
eykst	O
hins	O
vegar	O
vægi	O
fráhrindikrafta	O
umfram	O
aðdráttarkrafta	O
,	O
einkum	O
vegna	O
skörunar	O
neikvætt	O
hlaðinna	O
rafeinda	O
atómanna	O
.	O

Þar	O
sem	O
fráhrindi-	O
og	O
aðdráttarkraftar	O
eru	O
jafnir	O
er	O
enginn	O
nettókraftur	O
og	O
orkan	O
nær	O
lágmarki	O
.	O

Tilsvarandi	O
fjarlægð	O
milli	O
atómanna	O
nefnist	O
tengjalengd	O
efnatengisins	O
og	O
viðkomandi	O
orkuminnkun	O
kallast	O
tengiorka	O
(	O
sjá	O
mynd	O
)	O
.	O

Rafeindaskipan	O
gildisrafeinda	O
atóma	O
getur	O
umbreyst	O
við	O
ofangreindan	O
samruna	O
.	O

1	O
.	O

Þegar	O
atóm	O
sömu	O
gerðar	O
tengjast	O
og	O
mynda	O
tvíatóma	O
sameindir	O
geta	O
gildisrafeindir	O
dreifst	O
jafnt	O
milli	O
beggja	O
atóma	O
.	O

Slík	O
efnatengi	O
nefnast	O
samgild	O
tengi	O
(	O
e.	O
covalent	O
bond	O
)	O
og	O
dæmi	O
um	O
þau	O
er	O
til	O
dæmis	O
tengi	O
milli	O
súrefnisatóma	O
í	O
súrefnissameind	O
(	O
O2	O
)	O
.	O

2	O
.	O

Ef	O
atóm	O
eða	O
sameindahópar	O
ólíkrar	O
gerðar	O
tengjast	O
efnatengi	O
geta	O
gildisrafeindir	O
dreifst	O
ójafnt	O
milli	O
atóma	O
í	O
efnatenginu	O
.	O

Þá	O
myndast	O
skautuð	O
tengi	O
(	O
e.	O
polar	O
bonds	O
)	O
.	O

Dæmi	O
um	O
slíkt	O
er	O
vetnisflúoríð-sameindin	O
(	O
HF	O
)	O
.	O

Táknmynd	O
á	O
forminu	O
:	O

vísar	O
til	O
þess	O
að	O
efnatengið	O
sé	O
skautað	O
vegna	O
misdreifingar	O
hleðslu	O
(	O
+	O
og	O
-	O
)	O
á	O
viðkomandi	O
atómum	O
.	O

3	O
.	O

Einnig	O
geta	O
rafeindir	O
færst	O
milli	O
atóma	O
og	O
myndað	O
jónir	O
og	O
jónatengi	O
.	O

Dæmi	O
um	O
slíkt	O
er	O
matarsalt	O
(	O
NaCl	O
)	O
,	O
sem	O
einnig	O
má	O
tákna	O
á	O
forminu	O
{	O
Na	O
+	O
Cl-	O
}	O
.	O

4	O
.	O

Loks	O
má	O
nefna	O
efnatengi	O
í	O
málmum	O
og	O
málmblöndum	O
þar	O
sem	O
gildisrafeindir	O
dreifast	O
milli	O
fjölda	O
atóma	O
í	O
kristal	O
og	O
mynda	O
málmtengi	O
.	O

Heimildir	O
:	O
+	O
Encyclopedia.com	B-Miscellaneous
+	O
HyperPhysics	B-Miscellaneous
+	O
Cyberspace	B-Miscellaneous
Chemistry	I-Miscellaneous

Bræðslumark	O
er	O
það	O
hitastig	O
þar	O
sem	O
jafnvægi	O
ríkir	O
milli	O
storkuhams	O
(	O
fastefnisfasa	O
)	O
og	O
vökvafasa	O
viðkomandi	O
efnis	O
.	O

Bræðslumark	O
er	O
háð	O
þrýstingi	O
sem	O
umleikur	O
efnið	O
.	O

Storka	O
eða	O
fast	O
efni	O
einkennist	O
af	O
reglubundinni	O
niðurröðun	O
efniseinda	O
(	O
sameinda	O
eða	O
frumeinda	O
)	O
í	O
kristallsgrind	O
.	O

Slík	O
kristallögun	O
helst	O
vegna	O
tengja	O
sem	O
ríkja	O
milli	O
einda	O
efnisins	O
fyrir	O
hitastig	O
lægra	O
en	O
bræðslumark	O
.	O

Ef	O
kristallur	O
er	O
hitaður	O
upp	O
eykst	O
hreyfiorka	O
efniseindanna	O
.	O

Þegar	O
bræðslumarki	O
er	O
náð	O
er	O
hreyfiorkan	O
jöfn	O
tengiorkunni	O
,	O
kristallalögunin	O
riðlast	O
og	O
sameindir	O
geta	O
breytt	O
um	O
innbyrðis	O
afstöðu	O
og	O
myndað	O
vökvafasa	O
.	O

Við	O
hitastig	O
umfram	O
bræðslumark	O
er	O
efnið	O
á	O
vökvafasa	O
þar	O
til	O
suðumarki	O
er	O
náð	O
.	O

Fasalínurit	O
fyrir	O
hreint	O
efni	O
sýnir	O
með	O
ferlum	O
fyrir	O
hvaða	O
þrýsting	O
og	O
hitastig	O
jafnvægi	O
ríkir	O
milli	O
efnafasa	O
.	O

Telja	O
má	O
,	O
þó	O
engar	O
vísindalegar	O
kannanir	O
séu	O
til	O
um	O
það	O
hér	O
á	O
landi	O
,	O
að	O
flestir	O
foreldrar	O
álíti	O
það	O
óæskilegt	O
að	O
barnið	O
þeirra	O
byrji	O
snemma	O
að	O
hafa	O
kynmök	O
.	O

Ýmsar	O
rannsóknir	O
hafa	O
sýnt	O
fram	O
á	O
að	O
tengsl	O
milli	O
foreldra	O
og	O
barna	O
hafa	O
áhrif	O
á	O
það	O
hversu	O
snemma	O
börn	O
fara	O
að	O
hafa	O
kynmök	O
(	O
Kirby	B-Person
,	O
2001	B-Date
;	O
Miller	B-Person
,	O
2002	B-Date
)	O
.	O

Eftir	O
því	O
sem	O
tengslin	O
eru	O
sterkari	O
og	O
kynfræðsla	O
er	O
veitt	O
á	O
eðlilegri	O
hátt	O
eru	O
meiri	O
líkur	O
á	O
því	O
að	O
unglingurinn	O
byrji	O
seinna	O
að	O
hafa	O
kynmök	O
.	O

Það	O
er	O
því	O
mikilvægt	O
að	O
foreldrar	O
leggi	O
rækt	O
við	O
uppeldi	O
barna	O
sinna	O
og	O
geti	O
þá	O
á	O
auðveldari	O
hátt	O
komið	O
inn	O
á	O
mikilvæg	O
atriði	O
kynfræðslunnar	O
.	O

Það	O
virðist	O
oft	O
verka	O
öfugt	O
ef	O
foreldrar	O
eru	O
mjög	O
harðir	O
á	O
ákveðnum	O
tímamörkum	O
með	O
fyrstu	O
kynmök	O
.	O

Hitt	O
virðist	O
vega	O
þyngra	O
að	O
höfða	O
til	O
unglingsins	O
,	O
ábyrgðar	O
hans	O
og	O
hvernig	O
hann	O
vilji	O
haga	O
lífi	O
sínu	O
,	O
hvort	O
hann	O
sé	O
tilbúinn	O
til	O
þess	O
að	O
fara	O
að	O
stunda	O
kynlíf	O
.	O

Varðandi	O
lagalegan	O
ramma	O
þá	O
er	O
það	O
lögbrot	O
hér	O
á	O
landi	O
að	O
hafa	O
kynmök	O
við	O
einstakling	O
sem	O
er	O
yngri	O
en	O
14	O
ára	O
(	O
gr.	O
202	O
)	O
.	O

Hærri	O
aldursmörk	O
gilda	O
ef	O
um	O
er	O
að	O
ræða	O
barn	O
sem	O
er	O
í	O
umsjá	O
viðkomandi	O
(	O
gr.	O
201	O
)	O
(	O
Lög	O
um	O
breytingar	O
á	O
almennum	O
hegningalögum	O
,	O
nr.	O
19/1940	O
,	O
1992	B-Date
)	O
.	O

Getur	O
kynlíf	O
fyrir	O
kynþroska	O
leitt	O
til	O
ófrjósemi	O
?	O

Hér	O
er	O
spurning	O
um	O
hvaða	O
merking	O
er	O
lögð	O
í	O
hugtakið	O
kynlíf	O
.	O

Það	O
hefur	O
í	O
raun	O
ákaflega	O
víða	O
merkingu	O
og	O
er	O
hið	O
kynferðislega	O
nána	O
samband	O
tveggja	O
einstaklinga	O
.	O

Kynmökin	O
eru	O
aðeins	O
hluti	O
þess	O
(	O
Forliti	B-Person
,	O
Kapp	B-Person
,	O
Naughton	B-Person
og	O
Young	B-Person
,	O
1986	B-Date
)	O
.	O

Ef	O
átt	O
er	O
við	O
kynlíf	O
almennt	O
þá	O
leiðir	O
það	O
ekki	O
til	O
ófrjósemi	O
.	O

Að	O
verða	O
hrifinn	O
af	O
einhverjum	O
,	O
haldast	O
í	O
hendur	O
eða	O
kyssa	O
einhvern	O
leiðir	O
ekki	O
til	O
ófrjósemi	O
.	O

Hins	O
vegar	O
gegnir	O
allt	O
öðru	O
máli	O
ef	O
átt	O
er	O
við	O
hvort	O
kynmök	O
fyrir	O
kynþroska	O
geti	O
leitt	O
til	O
ófrjósemi	O
.	O

Mun	O
ég	O
ganga	O
út	O
frá	O
þeim	O
skilningi	O
hér	O
.	O

Einnig	O
er	O
mikilvægt	O
að	O
skoða	O
hvað	O
átt	O
er	O
við	O
með	O
ófrjósemi	O
.	O

Almenn	O
skilgreining	O
á	O
ófrjósemi	O
á	O
við	O
um	O
það	O
að	O
hafa	O
haft	O
kynmök	O
í	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
eitt	O
ár	O
án	O
notkunar	O
getnaðarvarna	O
,	O
án	O
þess	O
að	O
það	O
hafi	O
leitt	O
til	O
þungunar	O
(	O
Bobak	B-Person
,	O
Jensen	B-Person
og	O
Zalar	B-Person
,	O
1989	B-Date
)	O
.	O

Stúlka	O
sem	O
hefur	O
kynmök	O
,	O
á	O
hvaða	O
aldri	O
sem	O
hún	O
er	O
,	O
getur	O
fengið	O
kynsjúkdóm	O
frá	O
einstaklingi	O
sem	O
er	O
smitaður	O
.	O

Það	O
skiptir	O
ekki	O
máli	O
hvort	O
viðkomandi	O
er	O
orðin	O
kynþroska	O
eða	O
ekki	O
,	O
smit	O
af	O
völdum	O
kynsjúkdóma	O
getur	O
haft	O
áhrif	O
á	O
frjósemi	O
hennar	O
síðar	O
meir	O
.	O

Undir	O
öllum	O
venjulegum	O
kringumstæðum	O
fæðist	O
stúlkubarn	O
með	O
leggöng	O
,	O
leg	O
,	O
eggjaleiðara	O
og	O
eggjastokka	O
.	O

Öll	O
þessi	O
líffæri	O
eru	O
til	O
staðar	O
frá	O
byrjun	O
en	O
við	O
kynþroskann	O
fer	O
kerfið	O
í	O
gang	O
,	O
líffærin	O
stækka	O
og	O
líkami	O
stúlkunnar	O
,	O
undir	O
stjórn	O
hormóna	O
,	O
fer	O
að	O
framleiða	O
egg	O
sem	O
gerir	O
það	O
að	O
verkum	O
að	O
hún	O
er	O
orðin	O
frjósöm	O
(	O
Neinstein	B-Person
,	O
1991	B-Date
)	O
.	O

Varðandi	O
frjósemina	O
skipta	O
margir	O
samverkandi	O
þættir	O
máli	O
og	O
eru	O
eggjaleiðararnir	O
einkum	O
mikilvægir	O
.	O

Þeir	O
eru	O
eins	O
konar	O
tengibraut	O
á	O
milli	O
eggjastokka	O
og	O
legs	O
.	O

Eggjastokkarnir	O
framleiða	O
egg	O
sem	O
losna	O
þaðan	O
einu	O
sinni	O
í	O
tíðahring	O
.	O

Ef	O
frjóvgun	O
,	O
það	O
er	O
samruni	O
eggs	O
og	O
sáðfrumu	O
,	O
á	O
sér	O
stað	O
verður	O
hún	O
yfirleitt	O
í	O
eggjaleiðurum	O
(	O
Bobak	B-Person
,	O
Jensen	B-Person
og	O
Zalar	B-Person
,	O
1989	B-Date
)	O
.	O

Ein	O
af	O
ástæðum	O
fyrir	O
ófrjósemi	O
getur	O
verið	O
vegna	O
sýkingar	O
í	O
grindarholi	O
konunnar	O
,	O
sem	O
getur	O
stafað	O
af	O
kynsjúkdómi	O
eins	O
og	O
klamydíu	O
(	O
Hyde	B-Person
og	O
DeLamater	B-Person
,	O
2000	B-Date
)	O
.	O

Það	O
sem	O
getur	O
gerst	O
eftir	O
kynmök	O
við	O
smitaðan	O
einstakling	O
er	O
að	O
sýkingin	O
breiðist	O
til	O
eggjaleiðara	O
.	O

Þar	O
getur	O
hún	O
valdið	O
bólgu	O
sem	O
leitt	O
getur	O
til	O
samgróninga	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
veggir	O
eggjaleiðaranna	O
gróa	O
saman	O
sem	O
gerir	O
það	O
að	O
verkum	O
að	O
þeir	O
geta	O
lokast	O
.	O

Ef	O
lokunin	O
verður	O
algjör	O
þýðir	O
það	O
að	O
ef	O
egg	O
losnar	O
frá	O
eggjastokkunum	O
þá	O
kemst	O
það	O
ekki	O
leiðar	O
sinnar	O
inni	O
í	O
eggjaleiðurunum	O
.	O

Sáðfrumur	O
komast	O
heldur	O
ekki	O
fram	O
hjá	O
stíflunni	O
hinum	O
megin	O
frá	O
til	O
að	O
geta	O
frjóvgað	O
það	O
.	O

Undir	O
þessum	O
kringumstæðum	O
hefur	O
sýkingin	O
leitt	O
til	O
ófrjósemi	O
.	O

Meta	O
þarf	O
hverju	O
sinni	O
hvers	O
eðlis	O
ófrjósemi	O
er	O
og	O
hvaða	O
leiðir	O
séu	O
mögulegar	O
til	O
að	O
kona	O
geti	O
orðið	O
þunguð	O
.	O

Af	O
hverju	O
er	O
unglingaólétta	O
algengari	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
en	O
Evrópu	B-Location
?	O

Spurningin	O
í	O
heild	O
sinni	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Hvaða	O
breytur	O
hafa	O
áhrif	O
a	O
tíðni	O
unglingaóléttu	O
?	O

Af	O
hverju	O
er	O
tíðni	O
unglingaóléttu	O
hærri	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
en	O
Evrópu	B-Location
?	O

Tíðni	O
þungana	O
unglingsstúlkna	O
má	O
skýra	O
út	O
frá	O
margvíslegum	O
sjónarhornum	O
,	O
það	O
er	O
samfélaginu	O
,	O
fjölskyldunni	O
og	O
unglingnum	O
.	O

Samfélagssjónarhornið	O
kemur	O
inn	O
á	O
skilaboð	O
samfélagsins	O
um	O
kynlíf	O
og	O
kynlífshegðun	O
en	O
einnig	O
pólitískar	O
ákvarðanir	O
um	O
kynfræðslu	O
og	O
kynheilbrigðisþjónustu	O
.	O

Það	O
hefur	O
til	O
dæmis	O
sýnt	O
sig	O
að	O
þar	O
sem	O
litið	O
er	O
á	O
kynlíf	O
ungs	O
fólks	O
sem	O
eitthvað	O
eðlilegt	O
,	O
rætt	O
um	O
það	O
á	O
opinskáan	O
hátt	O
og	O
á	O
sama	O
tíma	O
gefin	O
skilaboð	O
um	O
leiðir	O
til	O
að	O
stuðla	O
að	O
kynheilbrigði	O
,	O
þá	O
eigi	O
unglingurinn	O
auðveldara	O
með	O
að	O
gera	O
ábyrgar	O
ráðstafanir	O
á	O
þessu	O
sviði	O
.	O

Bæði	O
Holland	B-Location
og	O
Svíþjóð	B-Location
eru	O
góð	O
dæmi	O
um	O
lönd	O
þar	O
sem	O
slíkt	O
fyrirkomulag	O
er	O
fyrir	O
hendi	O
(	O
Cromer	B-Person
og	O
McCarthy	B-Person
,	O
1999	B-Date
)	O
.	O

Í	O
Bandaríkjunum	B-Location
hefur	O
það	O
almennt	O
ekki	O
verið	O
viðurkennt	O
að	O
ungt	O
fólk	O
megi	O
lifa	O
kynlífi	O
,	O
ólíkt	O
því	O
sem	O
tíðkast	O
í	O
Svíþjóð	B-Location
og	O
Hollandi	B-Location
.	O

Bandarísk	O
ungmenni	O
fá	O
margvíslegar	O
upplýsingar	O
um	O
frjálslyndi	O
í	O
kynlífi	O
í	O
gegnum	O
netið	O
,	O
kvikmyndir	O
og	O
fleiri	O
miðla	O
,	O
en	O
vita	O
það	O
gjarnan	O
frá	O
foreldrum	O
að	O
það	O
sé	O
ekki	O
rétt	O
að	O
byrja	O
að	O
hafa	O
kynmök	O
.	O

Þannig	O
standa	O
unglingar	O
andspænis	O
eigin	O
löngunum	O
og	O
hins	O
vegar	O
siðferðilegum	O
gildum	O
fjölskyldu	O
og	O
viðurkenna	O
því	O
vart	O
sjálf	O
að	O
þau	O
séu	O
í	O
hættu	O
.	O

Stjórnvöld	O
hafa	O
sett	O
mark	O
sitt	O
á	O
þróun	O
mála	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
hvað	O
þetta	O
varðar	O
bæði	O
gagnvart	O
kynfræðslu	O
og	O
kynheilbrigðisþjónustu	O
.	O

Þau	O
leggja	O
ríka	O
áherslu	O
á	O
kynfræðsluefni	O
sem	O
fjallar	O
um	O
skírlífi	O
en	O
ekki	O
notkun	O
getnaðarvarna	O
.	O

Hins	O
vegar	O
berjast	O
samtök	O
fræðimanna	O
(	O
SIECUS	B-Organization
=	O
Sexuality	B-Organization
Information	I-Organization
and	I-Organization
Education	I-Organization
Council	I-Organization
of	I-Organization
the	I-Organization
United	I-Organization
States	I-Organization
)	O
fyrir	O
heildstæðri	O
kynfræðslu	O
þar	O
sem	O
meðal	O
annars	O
er	O
komið	O
er	O
inn	O
á	O
sjálfsmyndina	O
,	O
góða	O
ákvarðanatöku	O
,	O
ábyrgt	O
kynlíf	O
og	O
getnaðarvarnir	O
.	O

Víða	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
er	O
kynheilbrigðisþjónusta	O
ekki	O
nægjanlega	O
aðgengileg	O
fyrir	O
ungt	O
fólk	O
(	O
Cromer	B-Person
og	O
McCarthy	B-Person
,	O
1999	B-Date
)	O
.	O

Þar	O
skiptir	O
margt	O
máli	O
.	O

Má	O
þar	O
til	O
dæmis	O
nefna	O
að	O
það	O
getur	O
verið	O
hindrun	O
fyrir	O
ungar	O
stúlkur	O
að	O
verða	O
að	O
fara	O
í	O
kvenskoðun	O
og	O
iðulega	O
er	O
efi	O
um	O
trúnað	O
heilbrigðisstarfsmanns	O
.	O

Jafnframt	O
var	O
fæðu-	O
og	O
lyfjaeftirlit	O
(	O
FDA	B-Organization
=	O
Food	B-Organization
and	I-Organization
Drug	I-Organization
Administration	I-Organization
)	O
seint	O
að	O
veita	O
leyfi	O
fyrir	O
neyðargetnaðarvörn	O
og	O
viðhorf	O
til	O
hennar	O
iðulega	O
verið	O
neikvætt	O
þar	O
sem	O
meðal	O
annars	O
er	O
litið	O
á	O
hana	O
sem	O
fóstureyðingu	O
.	O

Innan	O
fjölskyldunnar	O
geta	O
leynst	O
margir	O
þættir	O
sem	O
geta	O
skýrt	O
tíðni	O
þungana	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
hærri	O
tíðni	O
þungana	O
eigi	O
sér	O
stað	O
þegar	O
fjölskyldur	O
eru	O
verr	O
settar	O
félags-	O
og	O
fjárhagslega	O
.	O

Það	O
er	O
talið	O
geta	O
aukið	O
líkur	O
á	O
þungunum	O
unglingsstúlkna	O
að	O
búa	O
við	O
fátækt	O
,	O
eiga	O
lítt	O
menntaða	O
foreldra	O
,	O
alast	O
upp	O
hjá	O
einstæðu	O
foreldri	O
og	O
að	O
skorta	O
náms-	O
og	O
starfstækifæri	O
.	O

Hvað	O
varðar	O
unglinginn	O
sjálfan	O
þá	O
hefur	O
margt	O
verið	O
rannsakað	O
sem	O
tengist	O
ábyrgri	O
notkun	O
getnaðarvarna	O
eins	O
og	O
aldur	O
,	O
sjálfsmynd	O
,	O
tíðni	O
kynmaka	O
og	O
hvort	O
unglingurinn	O
er	O
í	O
föstu	O
kynferðislegu	O
sambandi	O
eða	O
ekki	O
.	O

Samanburðarrannsóknir	O
hafa	O
komið	O
inn	O
á	O
þætti	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
kynlífshegðun	O
og	O
notkun	O
getnaðarvarna	O
(	O
Darroch	B-Person
,	O
Singh	B-Person
og	O
Frost	B-Person
,	O
2001	B-Date
)	O
.	O

Rannsókn	O
Darroch	B-Person
og	O
fleiri	O
(	O
2001	B-Date
)	O
bar	O
saman	O
getnaðarvarnanotkun	O
unglinga	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
við	O
jafnaldra	O
þeirra	O
í	O
Bretland	B-Location
,	O
Kanada	B-Location
,	O
Frakklandi	B-Location
og	O
Svíþjóð	B-Location
.	O

Í	O
ljós	O
kom	O
að	O
bandarískir	O
unglingar	O
sýndu	O
ólíka	O
notkun	O
getnaðarvarna	O
sem	O
meðal	O
annars	O
kom	O
fram	O
í	O
því	O
að	O
færri	O
unglingar	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
notuðu	O
öruggar	O
getnaðarvarnir	O
(	O
hormónagetnaðarvarnir	O
)	O
en	O
í	O
hinum	O
löndunum	O
.	O

Það	O
sem	O
greinir	O
að	O
Bandaríkin	B-Location
og	O
Evrópu	B-Location
hvað	O
þunganir	O
unglingsstúlkna	O
varðar	O
,	O
má	O
meðal	O
annars	O
rekja	O
til	O
almennt	O
lélegri	O
efnahags-og	O
félagslegrar	O
stöðu	O
unglinga	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
,	O
trúarástæðna	O
,	O
þess	O
að	O
kynlíf	O
ungs	O
fólks	O
sé	O
almennt	O
ekki	O
viðurkennt	O
og	O
að	O
takmarkað	O
aðgengi	O
er	O
að	O
kynheilbrigðisþjónustu	O
.	O

Allt	O
vinnur	O
þetta	O
saman	O
að	O
því	O
að	O
auka	O
líkur	O
á	O
þungunum	O
unglingsstúlkna	O
.	O

Í	O
Bandaríkjunum	B-Location
velja	O
síðan	O
fleiri	O
stúlkur	O
að	O
ganga	O
með	O
barnið	O
heldur	O
en	O
að	O
fara	O
í	O
fóstureyðingu	O
en	O
annars	O
staðar	O
(	O
Singh	B-Person
,	O
Darroch	B-Person
og	O
Frost	B-Person
,	O
2001	B-Date
)	O
.	O

Hver	O
er	O
staða	O
ótímabærra	O
þungana	O
á	O
Íslandi	B-Location
miðað	O
við	O
önnur	O
Norðurlönd	B-Location
?	O

Hugtakið	O
óráðgerð	O
þungun	O
(	O
e.	O
unplanned	O
pregnancy	O
)	O
felur	O
í	O
sér	O
ótímabæra	O
(	O
e.	O
mistimed	O
pregnancy	O
)	O
og	O
óvelkomna	O
þungun	O
(	O
e.	O
unwanted	O
pregnancy	O
)	O
.	O

Þungun	O
er	O
skilgreind	O
sem	O
ótímabær	O
ef	O
hún	O
verður	O
á	O
þeim	O
tíma	O
sem	O
einstaklingurinn	O
ætlaði	O
sér	O
ekki	O
að	O
eignast	O
barn	O
.	O

Þungun	O
er	O
óvelkomin	O
ef	O
viðkomandi	O
ætlaði	O
sér	O
ekki	O
frekari	O
barneign	O
nú	O
eða	O
síðar	O
(	O
Westoff	B-Person
,	O
1980	B-Date
)	O
.	O

Heimildir	O
eru	O
iðulega	O
ónákvæmar	O
í	O
notkun	O
þessara	O
hugtaka	O
og	O
því	O
stundum	O
erfitt	O
að	O
átta	O
sig	O
á	O
því	O
hvað	O
átt	O
sé	O
við	O
hverju	O
sinni	O
.	O

Jafnframt	O
eru	O
þau	O
fyrirbæri	O
sem	O
þessi	O
hugtök	O
lýsa	O
bæði	O
breytileg	O
og	O
flókin	O
.	O

Óráðgerð	O
þungun	O
í	O
byrjun	O
meðgöngu	O
getur	O
til	O
dæmis	O
orðið	O
velkomin	O
þegar	O
líður	O
á	O
þungunina	O
.	O

Hér	O
á	O
landi	O
hefur	O
ekki	O
verið	O
gerð	O
nein	O
könnun	O
á	O
því	O
hversu	O
margar	O
ótímabærar	O
þunganir	O
eigi	O
sér	O
stað	O
hjá	O
konum	O
á	O
frjósemisskeiði	O
.	O

Sænsk	O
rannsókn	O
sýndi	O
að	O
meðal	O
128	O
kvenna	O
sem	O
gengu	O
með	O
barn	O
þá	O
voru	O
55%	B-Percent
þungananna	O
ráðgerðar	O
,	O
25%	B-Percent
ótímabærar	O
og	O
20%	B-Percent
óráðgerðar	O
(	O
líklega	O
er	O
hér	O
átt	O
við	O
óvelkomna	O
þungun	O
)	O
.	O

Þó	O
að	O
45%	B-Percent
kvennanna	O
hafi	O
ekki	O
ætlað	O
sér	O
þungun	O
á	O
þessum	O
tíma	O
notuðu	O
86%	B-Percent
þeirra	O
ekki	O
neina	O
getnaðarvörn	O
.	O

Af	O
þessum	O
hópi	O
kvenna	O
sem	O
ráðgerðu	O
ekki	O
þungun	O
höfðu	O
15%	B-Percent
hugleitt	O
fóstureyðingu	O
en	O
ákváðu	O
þó	O
að	O
ganga	O
með	O
barnið	O
(	O
Holmgren	B-Person
og	O
Uddenberg	B-Person
,	O
1993	B-Date
)	O
.	O

Um	O
helmingur	O
þungana	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
eru	O
taldar	O
vera	O
óráðgerðar	O
.	O

Hjá	O
unglingum	O
er	O
hlutfallið	O
að	O
jafnaði	O
hærra	O
eða	O
um	O
80%	B-Percent
(	O
Henshaw	B-Person
,	O
1998	B-Date
)	O
.	O

Þær	O
konur	O
sem	O
ákveða	O
að	O
fara	O
í	O
fóstureyðingu	O
standa	O
frammi	O
fyrir	O
ótímabærum	O
og	O
/	O
eða	O
óvelkomnum	O
þungunum	O
og	O
kjósa	O
því	O
að	O
binda	O
endi	O
á	O
þungunina	O
.	O

Óvíst	O
er	O
hvert	O
hlutfall	O
ótímabærra	O
þungana	O
er	O
borið	O
saman	O
við	O
óvelkomnar	O
þunganir	O
innan	O
þessa	O
hóps	O
.	O

Ef	O
eingöngu	O
er	O
borin	O
saman	O
tíðni	O
fóstureyðinga	O
fyrir	O
alla	O
aldurshópa	O
(	O
15-49	O
ára	O
)	O
við	O
sambærilega	O
aldurshópa	O
á	O
Norðurlöndum	B-Location
,	O
kemur	O
í	O
ljós	O
að	O
á	O
Íslandi	B-Location
var	O
lægsta	O
tíðni	O
fóstureyðinga	O
á	O
hverjar	O
1000	O
konur	O
á	O
sjöunda	O
og	O
í	O
byrjun	O
áttunda	B-Date
áratugarins	I-Date
(	O
um	O
9-11/1000	O
)	O
,	O
en	O
upp	O
úr	O
því	O
eru	O
Finnar	B-Miscellaneous
komnir	O
með	O
lægri	O
tíðni	O
en	O
Íslendingar	B-Miscellaneous
.	O

Frá	O
þeim	O
tíma	O
hafa	O
Finnar	B-Miscellaneous
verið	O
með	O
lægstu	O
tíðni	O
fóstureyðinga	O
á	O
Norðurlöndum	B-Location
(	O
Gissler	B-Person
,	O
1999	B-Date
)	O
.	O

Hefur	O
þróunin	O
verið	O
ólík	O
á	O
Íslandi	B-Location
borið	O
saman	O
við	O
hin	O
Norðurlöndin	B-Location
síðustu	O
áratugi	O
(	O
1976-99	B-Date
)	O
.	O

Á	O
Íslandi	B-Location
hefur	O
fóstureyðingum	O
farið	O
fjölgandi	O
meðal	O
kvenna	O
í	O
öllum	O
aldurshópum	O
(	O
7,0/1000	O
1976	B-Date
,	O
15,3/1000	O
1999	B-Date
)	O
meðan	O
þeim	O
hefur	O
almennt	O
farið	O
fækkandi	O
á	O
hinum	O
Norðurlöndunum	B-Location
.	O

Árið	O
2000	B-Date
var	O
tíðni	O
fóstureyðinga	O
hjá	O
konum	O
15-44	O
ára	O
18,3/1000	O
í	O
Svíþjóð	B-Location
,	O
15,9/1000	O
í	O
Noregi	B-Location
,	O
14,7/1000	O
í	O
Danmörku	B-Location
(	O
bráðabirgða	O
tölur	O
)	O
,	O
15,3/1000	O
á	O
Íslandi	B-Location
(	O
1999	B-Date
)	O
og	O
10,7/1000	O
í	O
Finnlandi	B-Location
(	O
The	B-Organization
National	I-Organization
Board	I-Organization
of	I-Organization
Health	I-Organization
and	I-Organization
Welfare	I-Organization
,	O
2001	B-Date
)	O
.	O

Til	O
hvers	O
er	O
meyjarhaft	O
?	O

Masters	B-Person
,	O
Johnson	B-Person
og	O
Kolodny	B-Person
(	O
1982	B-Date
)	O
halda	O
því	O
fram	O
að	O
meyjarhaftið	O
(	O
hymen	O
)	O
gegni	O
engu	O
sérstöku	O
hlutverki	O
.	O

Hins	O
vegar	O
hafi	O
það	O
í	O
tímans	O
rás	O
verið	O
konum	O
mikilvægt	O
að	O
geta	O
fært	O
sönnur	O
á	O
meydóm	O
sinn	O
með	O
óspjölluðu	O
meyjarhafti	O
.	O

Segja	O
má	O
að	O
hlutverk	O
meyjarhaftsins	O
í	O
því	O
samhengi	O
sé	O
að	O
veita	O
fyrirstöðu	O
við	O
fyrstu	O
samfarir	O
.	O

Í	O
ritinu	O
Kynferðislífið	B-Miscellaneous
(	O
1946	B-Date
)	O
segir	O
svo	O
um	O
meyjarhaftið	O
:	O
«	O
Umhverfis	O
leggangaopið	O
liggur	O
hjá	O
óspjallaðri	O
mey	O
,	O
jómfrú	O
,	O
þunn	O
himna	O
,	O
meyjarhaftið	O
eða	O
meydómurinn	O
»	O
.	O

Í	O
ritinu	O
er	O
fjallað	O
um	O
ýmsar	O
tegundir	O
meyjarhafts	O
,	O
það	O
er	O
hálfmánalaga	O
,	O
kögrað	O
,	O
rauflaga	O
,	O
tvígata	O
og	O
sáldlaga	O
.	O

Himnan	O
er	O
bæði	O
með	O
æðar	O
og	O
taugar	O
og	O
getur	O
fylgt	O
sársauki	O
og	O
blæðing	O
þegar	O
hún	O
rifnar	O
.	O

Hún	O
getur	O
verið	O
misstór	O
og	O
það	O
fer	O
allt	O
eftir	O
stærð	O
himnunnar	O
hvort	O
og	O
hversu	O
mikill	O
sársauki	O
eða	O
blæðing	O
verða	O
við	O
rof	O
hennar	O
.	O

Haftið	O
getur	O
í	O
sumum	O
tilfellum	O
verið	O
það	O
lítið	O
að	O
það	O
veiti	O
enga	O
fyrirstöðu	O
við	O
samfarir	O
.	O

Það	O
getur	O
einnig	O
rifnað	O
við	O
margvíslega	O
áreynslu	O
.	O

Því	O
getur	O
verið	O
hæpið	O
að	O
líta	O
svo	O
á	O
að	O
meyjarhaftið	O
sé	O
óyggjandi	O
sönnun	O
fyrir	O
óspjölluðum	O
meydómi	O
.	O

Hvað	O
er	O
kynlíf	O
?	O

Hér	O
á	O
landi	O
höfum	O
við	O
iðulega	O
verið	O
í	O
vanda	O
með	O
að	O
þýða	O
hugtök	O
á	O
sviði	O
kynlífs	O
.	O

Þetta	O
sést	O
til	O
dæmis	O
ef	O
við	O
flettum	O
upp	O
á	O
orðinu	O
'	O
kynlíf	O
'	O
í	O
Orðabók	B-Miscellaneous
Menningarsjóðs	I-Miscellaneous
.	O

Þar	O
er	O
engin	O
skýring	O
gefin	O
heldur	O
einungis	O
sýnt	O
samheitið	O
'	O
kynferðislíf	O
'	O
og	O
nefnd	O
samsettu	O
orðin	O
'	O
kynlífs-fræðsla	O
,	O
-hegðun	O
'	O
.	O

Hugtakið	O
kynlíf	O
(	O
sexuality	O
)	O
hefur	O
aftur	O
á	O
móti	O
mjög	O
víðtæka	O
merkingu	O
.	O

Íslenska	O
orðið	O
er	O
samsett	O
úr	O
tveimur	O
orðum	O
,	O
kyn	O
og	O
líf	O
,	O
og	O
er	O
ljóst	O
af	O
því	O
að	O
það	O
höfðar	O
til	O
þess	O
hvaða	O
lífi	O
við	O
lifum	O
sem	O
kynverur	O
.	O

Í	O
því	O
felst	O
hvaða	O
augum	O
við	O
lítum	O
á	O
okkur	O
sjálf	O
sem	O
kona	O
eða	O
karl	O
,	O
afstöðu	O
okkar	O
til	O
kynlífsmála	O
,	O
hvernig	O
við	O
hegðum	O
okkur	O
sem	O
kynverur	O
og	O
komum	O
fram	O
við	O
aðra	O
.	O

Samkvæmt	O
skilgreiningu	O
bandarísku	O
kynfræðslusamtakanna	O
SIECUS	B-Organization
(	O
Sexuality	B-Organization
Information	I-Organization
and	I-Organization
Education	I-Organization
Council	I-Organization
of	I-Organization
the	I-Organization
United	I-Organization
States	I-Organization
)	O
segir	O
svo	O
um	O
hugtakið	O
kynlíf	O
:	O

Kynlíf	O
felur	O
í	O
sér	O
þekkingu	O
,	O
viðhorf	O
,	O
gildismat	O
og	O
hegðun	O
einstaklingsins	O
.	O

Það	O
nær	O
til	O
starfsemi	O
kynfæra	O
(	O
svo	O
sem	O
kynsvörunar	O
)	O
,	O
sjálfsvitundar	O
(	O
identity	O
)	O
,	O
kynhneigðar	O
,	O
kynhlutverka	O
og	O
persónuleika	O
,	O
hugsana	O
,	O
tilfinninga	O
og	O
sambanda	O
.	O

Siðferðislegir	O
,	O
trúarlegir	O
og	O
menningarlegir	O
þættir	O
hafa	O
áhrif	O
á	O
það	O
hvernig	O
einstaklingurinn	O
tjáir	O
sig	O
og	O
hegðar	O
sér	O
sem	O
kynvera	O
.	O

Þessi	O
skilgreining	O
SIECUS	B-Organization
er	O
að	O
mörgu	O
leyti	O
góð	O
en	O
kemur	O
ekki	O
inn	O
á	O
klínískan	O
þátt	O
kynlífsins	O
.	O

Í	O
bók	O
Masters	B-Person
,	O
Johnson	B-Person
og	O
Kolodny	B-Person
(	O
1982	B-Date
)	O
um	O
kynlíf	O
er	O
fjallað	O
um	O
líffræðilegan	O
,	O
sálfélagslegan	O
,	O
hegðunarlegan	O
,	O
klínískan	O
og	O
menningarlegan	O
þátt	O
.	O

Líffræðilegi	O
þátturinn	O
er	O
líffræðileg	O
uppbygging	O
okkar	O
og	O
líffræðilegur	O
hæfileiki	O
að	O
geta	O
eignast	O
börn	O
.	O

Kynsvörun	O
,	O
og	O
þar	O
með	O
fullnæging	O
,	O
er	O
hluti	O
af	O
líffræðilega	O
þættinum	O
.	O

Sálfélagslegi	O
þátturinn	O
á	O
við	O
um	O
tilfinningar	O
,	O
hugsanir	O
,	O
persónuleika	O
og	O
samspil	O
einstaklinga	O
.	O

Hegðunarþátturinn	O
snýr	O
að	O
því	O
hvernig	O
fólk	O
hegðar	O
sér	O
í	O
kynlífi	O
,	O
hvort	O
það	O
til	O
dæmis	O
stundar	O
sjálfsfróun	O
og	O
hefur	O
kynmök	O
.	O

Sá	O
þáttur	O
byggist	O
bæði	O
á	O
líffræðilega	O
og	O
sálfélagslega	O
þættinum	O
.	O

Klíníski	O
þátturinn	O
á	O
við	O
þau	O
vandamál	O
sem	O
geta	O
steðjað	O
að	O
kynlífinu	O
,	O
til	O
dæmis	O
vegna	O
sjúkdóma	O
,	O
áverka	O
og	O
lyfja	O
sem	O
geta	O
haft	O
áhrif	O
á	O
það	O
.	O

Eins	O
getur	O
kvíði	O
,	O
blygðun	O
,	O
sektarkennd	O
,	O
þunglyndi	O
og	O
ágreiningur	O
í	O
persónulegum	O
samböndum	O
heft	O
eðlilegt	O
kynlífssamband	O
milli	O
tveggja	O
einstaklinga	O
.	O

Menningarlegi	O
þátturinn	O
eru	O
þau	O
skilaboð	O
sem	O
berast	O
um	O
kynlíf	O
í	O
hverjum	O
menningarheimi	O
.	O

Hér	O
á	O
landi	O
varð	O
til	O
dæmis	O
mun	O
opnari	O
umræða	O
um	O
kynlíf	O
í	O
kjölfar	O
greiningar	O
á	O
alnæmi	O
.	O

Sú	O
umræða	O
gerði	O
til	O
að	O
mynda	O
kröfu	O
um	O
hispurslausa	O
umfjöllun	O
um	O
notkun	O
smokksins	O
.	O

Á	O
síðustu	O
áratugum	O
hefur	O
hugtakið	O
kynlífsheilbrigði	O
(	O
sexual	O
health	O
)	O
verið	O
að	O
skjóta	O
rótum	O
.	O

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin	B-Organization
skilgreinir	O
kynlífsheilbrigði	O
á	O
eftirfarandi	O
hátt	O
:	O

Það	O
er	O
samþætting	O
líkamlegra	O
,	O
tilfinningalegra	O
,	O
vitsmunalegra	O
og	O
félagslegra	O
þátta	O
kynverunnar	O
á	O
þann	O
hátt	O
að	O
vera	O
gefandi	O
og	O
styrkjandi	O
fyrir	O
persónuleikann	O
,	O
samskipti	O
og	O
ást	O
(	O
SIECUS	B-Organization
,	O
1999	B-Date
)	O
.	O

Til	O
að	O
stunda	O
heilbrigt	O
kynlíf	O
þarf	O
einstaklingurinn	O
á	O
því	O
að	O
halda	O
að	O
fá	O
góða	O
kynfræðslu	O
og	O
jafnframt	O
að	O
hafa	O
þróað	O
færni	O
í	O
mannlegum	O
samskiptum	O
.	O

Hver	O
er	O
líffræðilegur	O
tilgangur	O
þess	O
að	O
konur	O
fái	O
fullnægingu	O
,	O
hvað	O
þá	O
raðfullnægingar	O
?	O

Þar	O
sem	O
þessi	O
spurning	O
er	O
með	O
líffræðilega	O
áherslu	O
verður	O
leitast	O
við	O
að	O
svara	O
henni	O
frá	O
því	O
sjónarhorni	O
.	O

Tel	O
ég	O
þó	O
að	O
erfitt	O
sé	O
að	O
líta	O
á	O
fullnægingu	O
sem	O
eingöngu	O
líffræðilegt	O
fyrirbæri	O
.	O

William	B-Person
H.	I-Person
Master	I-Person
og	O
Virginia	B-Person
E.	I-Person
Johnson	I-Person
rannsökuðu	O
kynsvörun	O
meðal	O
312	O
bandarískra	O
karla	O
og	O
382	O
kvenna	O
og	O
greindu	O
frá	O
niðurstöðum	O
sínum	O
í	O
ritinu	O
Human	B-Miscellaneous
Sexual	I-Miscellaneous
Response	I-Miscellaneous
árið	O
1966	B-Date
.	O

Þar	O
greindu	O
þau	O
frá	O
fjórum	O
stigum	O
kynsvörunar	O
,	O
það	O
er	O
örvunarstigi	O
(	O
excitement	O
)	O
,	O
sléttu	O
(	O
plateau	O
)	O
,	O
fullnægingarstigi	O
(	O
orgasm	O
)	O
og	O
slökunarstigi	O
(	O
resolution	O
)	O
.	O

Fullnægingarstigið	O
varir	O
í	O
stystan	O
tíma	O
miðað	O
við	O
hin	O
stigin	O
,	O
yfirleitt	O
aðeins	O
fáar	O
sekúndur	O
.	O

Það	O
eru	O
aðallega	O
tvær	O
líffræðilegar	O
breytingar	O
sem	O
eiga	O
sér	O
stað	O
við	O
kynsvörun	O
karla	O
og	O
kvenna	O
;	O
aukin	O
blóðsókn	O
til	O
líffæra	O
og	O
aukin	O
vöðvaspenna	O
.	O

Á	O
fullnægingarstiginu	O
hjá	O
konum	O
hækkar	O
blóðþrýstingur	O
og	O
hjartsláttur	O
og	O
andardráttur	O
verða	O
örari	O
.	O

Blóðsókn	O
eykst	O
til	O
líffæra	O
,	O
einkum	O
kynfæra	O
,	O
brjósta	O
og	O
andlits	O
.	O

Samdráttur	O
vöðva	O
á	O
sér	O
stað	O
í	O
líkamanum	O
en	O
einkum	O
í	O
vöðvum	O
grindarhols	O
,	O
umhverfis	O
endaþarm	O
,	O
leggöng	O
og	O
legið	O
.	O

Taktfastur	O
samdráttur	O
verður	O
í	O
leginu	O
.	O

Eftir	O
fullnæginguna	O
fer	O
konan	O
á	O
slökunarstig	O
en	O
er	O
næm	O
fyrir	O
frekara	O
áreiti	O
.	O

Í	O
kjölfar	O
fullnægingarstigs	O
verða	O
karlmenn	O
tímabundið	O
ónæmir	O
fyrir	O
frekari	O
ertingu	O
(	O
refractory	O
period	O
)	O
.	O

Þar	O
sem	O
konan	O
fer	O
ekki	O
inn	O
á	O
þetta	O
tímabil	O
er	O
hún	O
áfram	O
næm	O
fyrir	O
kynferðislegri	O
ertingu	O
og	O
getur	O
fengið	O
fleiri	O
fullnægingar	O
ef	O
kynferðisleg	O
löngun	O
er	O
til	O
staðar	O
og	O
örvun	O
er	O
nægjanleg	O
,	O
svokallaðar	O
raðfullnægingar	O
(	O
Hyde	B-Person
og	O
DeLamater	B-Person
,	O
2000	B-Date
)	O
.	O

Sálkönnuðurinn	O
Sigmund	B-Person
Freud	I-Person
hélt	O
því	O
fram	O
að	O
til	O
væru	O
tvær	O
tegundir	O
af	O
fullnægingu	O
hjá	O
konum	O
.	O

Annars	O
vegar	O
fullnæging	O
af	O
völdum	O
snípörvunar	O
og	O
hins	O
vegar	O
örvun	O
um	O
leggöng	O
.	O

Hann	O
taldi	O
að	O
fyrri	O
tegundin	O
væri	O
merki	O
um	O
andlegan	O
vanþroska	O
konunnar	O
en	O
hin	O
gæfi	O
til	O
kynna	O
eðlilegan	O
kynlífsþroska	O
hennar	O
og	O
væri	O
mikilvæg	O
til	O
að	O
þroska	O
hið	O
kvenlega	O
eðli	O
.	O

Var	O
andlegur	O
krankleiki	O
kvenna	O
áður	O
fyrr	O
stundum	O
talinn	O
vera	O
vegna	O
þessarar	O
óþroskuðu	O
fullnægingar	O
þeirra	O
(	O
sjá	O
einnig	O
svar	O
við	O
Af	O
hverju	O
fá	O
sumar	O
konur	O
leggangafullnægingu	O
en	O
ekki	O
aðrar	O
?	O

Hvað	O
er	O
hægt	O
að	O
gera	O
til	O
að	O
auka	O
líkurnar	O
á	O
henni	O
?	O
)	O
.	O

Í	O
dag	O
er	O
litið	O
svo	O
á	O
að	O
enginn	O
munur	O
sé	O
á	O
fullnægingu	O
eftir	O
örvunarleiðinni	O
sem	O
notuð	O
er	O
(	O
snípur	O
,	O
leggöng	O
,	O
brjóst	O
)	O
.	O

Þetta	O
þýðir	O
þó	O
alls	O
ekki	O
að	O
allar	O
fullnægingar	O
séu	O
eins	O
.	O

Þær	O
eru	O
mjög	O
mismunandi	O
.	O

Stundum	O
hefur	O
komið	O
fram	O
sá	O
misskilningur	O
að	O
fullnæging	O
væri	O
alltaf	O
eins	O
og	O
gífurlegt	O
sprengigos	O
.	O

Hið	O
sanna	O
er	O
að	O
fullnæging	O
er	O
mismunandi	O
hvað	O
styrkleika	O
varðar	O
,	O
enda	O
lýsa	O
konur	O
fullnægingu	O
á	O
mismunandi	O
hátt	O
.	O

Ein	O
minntist	O
til	O
dæmis	O
á	O
að	O
hún	O
gæti	O
verið	O
eins	O
og	O
smákrampi	O
en	O
önnur	O
lýsti	O
því	O
að	O
ef	O
spennan	O
næði	O
smám	O
saman	O
að	O
magnast	O
þá	O
gæfi	O
það	O
mjög	O
góða	O
tilfinningu	O
(	O
Kitzinger	B-Person
,	O
1986	B-Date
)	O
.	O

Fram	O
hefur	O
komið	O
að	O
sumum	O
konum	O
finnist	O
að	O
þær	O
fái	O
betri	O
fullnægingu	O
í	O
kjölfar	O
sjálfsfróunar	O
heldur	O
en	O
með	O
samförum	O
(	O
Masters	B-Person
,	O
Johnson	B-Person
og	O
Kolodny	B-Person
,	O
1982	B-Date
)	O
.	O

Líffræðilegur	O
tilgangur	O
fullnægingarinnar	O
er	O
væntanlega	O
sá	O
að	O
aukin	O
blóðsókn	O
og	O
taugaboð	O
séu	O
mikilvæg	O
fyrir	O
eðlilega	O
starfsemi	O
kynfæra	O
.	O

Jafnframt	O
sé	O
mikilvæg	O
sú	O
líkamlega	O
og	O
andlega	O
slökun	O
og	O
vellíðan	O
sem	O
kemur	O
í	O
kjölfar	O
þessarar	O
miklu	O
spennulosunar	O
.	O

Jafnframt	O
virðast	O
rannsóknaniðurstöður	O
benda	O
til	O
þess	O
að	O
með	O
því	O
að	O
kona	O
tímasetji	O
fullnæginguna	O
eftir	O
að	O
karlmaðurinn	O
hefur	O
fengið	O
sáðlát	O
þá	O
haldi	O
hún	O
betur	O
sáðfrumum	O
,	O
sem	O
auki	O
ef	O
til	O
vill	O
líkur	O
á	O
getnaði	O
(	O
Singh	B-Person
,	O
Meyer	B-Person
,	O
Zambarano	B-Person
og	O
Hurlbert	B-Person
,	O
1998	B-Date
)	O
.	O

Viðbót	O
ritstjórnar	O
:	O

Að	O
lokum	O
má	O
nefna	O
að	O
kynlíf	O
dýra	O
sem	O
viðhafa	O
tvíkynja	O
æxlun	O
er	O
að	O
sjálfsögðu	O
nauðsynlegt	O
til	O
að	O
viðhalda	O
tegundinni	O
,	O
stofnum	O
hennar	O
og	O
genum	O
,	O
þó	O
að	O
það	O
kunni	O
jafnframt	O
að	O
gegna	O
öðrum	O
tilgangi	O
.	O

Fullnæging	O
hjá	O
körlum	O
og	O
konum	O
hvetur	O
ásamt	O
öðru	O
til	O
kynlífs	O
og	O
er	O
þannig	O
mikilvæg	O
frá	O
sjónarmiði	O
þróunarfræðinnar	O
.	O

Eini	O
munurinn	O
á	O
fullnægingu	O
karla	O
og	O
kvenna	O
virðist	O
í	O
þessu	O
viðfangi	O
vera	O
sá	O
að	O
mökun	O
,	O
sáðlát	O
og	O
getnaður	O
getur	O
orðið	O
án	O
þess	O
að	O
konan	O
hafi	O
fengið	O
fullnægingu	O
en	O
sáðfalli	O
karla	O
fylgir	O
yfirleitt	O
fullnæging	O
.	O

Einnig	O
er	O
rétt	O
að	O
geta	O
þess	O
að	O
eftir	O
því	O
sem	O
ritstjórnin	O
kemst	O
næst	O
er	O
hlutverk	O
fullnægingar	O
kvenna	O
og	O
snípsins	O
umdeilt	O
meðal	O
þróunarfræðinga	O
.	O

Svo	O
má	O
benda	O
á	O
að	O
kynlíf	O
dýra	O
eða	O
hegðun	O
í	O
líkingu	O
við	O
það	O
miðar	O
ekki	O
eingöngu	O
að	O
æxlun	O
í	O
hverju	O
einstöku	O
tilviki	O
og	O
talið	O
er	O
að	O
mörg	O
spendýr	O
fái	O
eins	O
konar	O
fullnægingu	O
,	O
að	O
því	O
marki	O
sem	O
slík	O
fullyrðing	O
hefur	O
merkingu	O
,	O
en	O
okkur	O
er	O
ekki	O
kunnugt	O
um	O
að	O
skoðanakannanir	O
hafi	O
farið	O
fram	O
á	O
því	O
meðal	O
þeirra	O
.	O

Af	O
hverju	O
hafa	O
sumir	O
meiri	O
kynlífslöngun	O
en	O
aðrir	O
?	O

Sálkönnuðurinn	O
Sigmund	B-Person
Freud	I-Person
fjallaði	O
um	O
libido	O
sem	O
ákveðna	O
lífsorku	O
en	O
lagði	O
sérstaka	O
áherslu	O
á	O
kynlífsorkuna	O
(	O
Garsee	B-Person
og	O
Schuster	B-Person
,	O
1992	B-Date
)	O
.	O

Oftast	O
er	O
fjallað	O
um	O
libido	O
sem	O
kynlöngun	O
einstaklingsins	O
.	O

Aðeins	O
um	O
tuttugu	O
ár	O
eru	O
síðan	O
byrjað	O
var	O
að	O
greina	O
skerta	O
kynlöngun	O
(	O
hypoactive	O
sexual	O
desire	O
)	O
.	O

Við	O
frekari	O
rannsóknir	O
kom	O
í	O
ljós	O
að	O
skert	O
kynlöngun	O
er	O
algeng	O
.	O

Ein	O
rannsókn	O
leiddi	O
í	O
ljós	O
að	O
16%	B-Percent
karla	O
og	O
33%	B-Percent
kvenna	O
eiga	O
við	O
slíkt	O
vandamál	O
að	O
stríða	O
(	O
Hyde	B-Person
og	O
DeLamater	B-Person
,	O
2000	B-Date
)	O
.	O

Fólk	O
er	O
margbreytilegt	O
og	O
kynlöngun	O
mismunandi	O
.	O

Hér	O
spila	O
líklega	O
saman	O
upplag	O
einstaklingsins	O
,	O
það	O
er	O
líffræðileg	O
starfsemi	O
,	O
einstaklingseðlið	O
og	O
samspil	O
við	O
aðra	O
(	O
Hyde	B-Person
og	O
DeLamater	B-Person
,	O
2000	B-Date
)	O
.	O

Sumir	O
hallast	O
meira	O
að	O
líkamlegum	O
skýringarþáttum	O
,	O
aðrir	O
að	O
einstaklingseðlinu	O
og	O
enn	O
aðrir	O
að	O
samspili	O
beggja	O
(	O
biosocial	O
interaction	O
model	O
)	O
(	O
Baldwin	B-Person
og	O
Baldwin	B-Person
,	O
1997	B-Date
)	O
.	O

Hér	O
er	O
lögð	O
áhersla	O
á	O
margvíslega	O
skýringarþætti	O
.	O

Ef	O
litið	O
er	O
til	O
líffræðilegrar	O
starfsemi	O
er	O
testósterón	O
það	O
hormón	O
sem	O
einkum	O
er	O
talið	O
stjórna	O
kynlöngun	O
(	O
Kaplan	B-Person
,	O
1981	B-Date
)	O
.	O

Hjá	O
karlmönnum	O
sjá	O
eistun	O
um	O
að	O
framleiða	O
testósterón	O
en	O
eggjastokkarnir	O
hjá	O
konum	O
.	O

Karlmenn	O
hafa	O
meira	O
af	O
þessu	O
hormóni	O
en	O
konur	O
,	O
sem	O
að	O
hluta	O
til	O
getur	O
skýrt	O
meiri	O
kynlöngun	O
karla	O
.	O

Með	O
lækkandi	O
magni	O
testósteróns	O
minnnkar	O
kynlöngun	O
(	O
Davis	B-Person
,	O
2000	B-Date
;	O
Kaplan	B-Person
,	O
1981	B-Date
)	O
.	O

Margt	O
getur	O
haft	O
áhrif	O
á	O
líkamlega	O
starfsemi	O
og	O
þar	O
með	O
kynlöngun	O
mannsins	O
.	O

Minni	O
kynlöngun	O
tengist	O
ýmsum	O
sjúkdómum	O
svo	O
sem	O
þunglyndi	O
og	O
jafnframt	O
margvíslegri	O
lyfjameðferð	O
.	O

Eftir	O
fæðingu	O
barns	O
getur	O
tímabundið	O
komið	O
fram	O
minni	O
kynlöngun	O
hjá	O
konum	O
(	O
Barrett	B-Person
,	O
o.fl.	O
,	O
1999	B-Date
)	O
.	O

Konur	O
hafa	O
jafnframt	O
greint	O
frá	O
mismikilli	O
kynlöngun	O
eftir	O
því	O
hvar	O
þær	O
eru	O
staddar	O
í	O
tíðahringnum	O
(	O
Kitzinger	B-Person
,	O
1986	B-Date
)	O
.	O

Hvað	O
einstaklingseðlið	O
og	O
andlega	O
starfsemi	O
varðar	O
þá	O
virðist	O
andlegt	O
jafnvægi	O
einstaklingsins	O
,	O
skynjun	O
og	O
næði	O
skipta	O
máli	O
í	O
sambandi	O
við	O
kynlöngun	O
og	O
skapa	O
þannig	O
aðstæður	O
að	O
kynferðisleg	O
örvun	O
sé	O
möguleg	O
.	O

Rannsókn	O
Mitchell	B-Person
,	O
DiBartolo	B-Person
,	O
Brown	B-Person
og	O
Barlow	B-Person
(	O
1998	B-Date
)	O
meðal	O
karla	O
sýndi	O
að	O
jákvæð	O
skaphöfn	O
þeirra	O
hefði	O
kynferðislega	O
örvandi	O
áhrif	O
.	O

Önnur	O
rannsókn	O
leiddi	O
í	O
ljós	O
að	O
reiði	O
og	O
kvíði	O
minnkaði	O
kynferðislega	O
löngun	O
(	O
Beck	B-Person
og	O
Bozman	B-Person
,	O
1995	B-Date
)	O
.	O

Hjá	O
konum	O
hafði	O
reiðin	O
meiri	O
áhrif	O
en	O
hjá	O
körlum	O
.	O

Rannsókn	O
sem	O
byggði	O
á	O
mismunandi	O
sjónörvun	O
sýndi	O
fram	O
á	O
að	O
kynlífsefni	O
veitti	O
meiri	O
kynferðislega	O
örvun	O
en	O
hlutlaust	O
efni	O
.	O

Styrkur	O
testósteróns	O
var	O
hærri	O
undir	O
þeim	O
kringumstæðum	O
(	O
Stoléru	B-Person
,	O
o.fl.	O
,	O
1999	B-Date
)	O
.	O

Einnig	O
virðist	O
það	O
næði	O
sem	O
einstaklingurinn	O
hefur	O
til	O
kynferðislegrar	O
örvunar	O
skipta	O
máli	O
.	O

Rannsókn	O
Elliott	B-Person
,	O
William	B-Person
og	O
O	B-Person
'	I-Person
Donohue	I-Person
(	O
1997	B-Date
)	O
sýndi	O
fram	O
á	O
að	O
truflun	O
í	O
umhverfinu	O
dregur	O
úr	O
kynferðislegri	O
örvun	O
.	O

Margt	O
fleira	O
getur	O
haft	O
áhrif	O
á	O
einstaklingseðlið	O
og	O
þar	O
með	O
kynlöngun	O
.	O

Má	O
þar	O
nefna	O
skerta	O
líkamsímynd	O
eins	O
og	O
ef	O
einstaklingurinn	O
upplifir	O
sig	O
of	O
feitan	O
,	O
hvort	O
fólk	O
hefur	O
erfiða	O
fyrri	O
reynslu	O
af	O
kynlífi	O
(	O
kynferðisleg	O
misnotkun	O
)	O
og	O
hvort	O
ótti	O
sé	O
til	O
staðar	O
gagnvart	O
kynlífi	O
(	O
Wiederman	B-Person
,	O
2000	B-Date
,	O
Hyde	B-Person
og	O
DeLamater	B-Person
,	O
2000	B-Date
)	O
.	O

Samspil	O
tveggja	O
einstaklinga	O
í	O
kynferðislegu	O
sambandi	O
getur	O
að	O
auki	O
skipt	O
máli	O
í	O
sambandi	O
við	O
kynlöngun	O
.	O

Er	O
fólk	O
ánægt	O
í	O
parsambandi	O
sínu	O
?	O

Nær	O
það	O
að	O
tala	O
eðlilega	O
saman	O
um	O
kynlíf	O
?	O

Getur	O
það	O
sagt	O
við	O
hvort	O
annað	O
hvað	O
það	O
vill	O
og	O
hvað	O
ekki	O
?	O

Hefur	O
það	O
gert	O
góðar	O
ráðstafanir	O
til	O
að	O
stjórna	O
barneignum	O
?	O

Tveir	O
einstaklingar	O
í	O
parsambandi	O
hafa	O
iðulega	O
ekki	O
sama	O
áhugann	O
á	O
kynlífi	O
á	O
sama	O
tíma	O
.	O

Mjög	O
líklegt	O
er	O
að	O
einn	O
daginn	O
hafi	O
annar	O
aðilinn	O
meiri	O
áhuga	O
og	O
annan	O
daginn	O
hinn	O
aðilinn	O
.	O

Þannig	O
getur	O
áhuginn	O
og	O
löngunin	O
verið	O
mismikil	O
(	O
Kitzinger	B-Person
,	O
1986	B-Date
)	O
.	O

Af	O
þessum	O
upplýsingum	O
má	O
draga	O
þá	O
ályktun	O
að	O
margvíslegar	O
skýringar	O
eru	O
á	O
því	O
hvers	O
vegna	O
kynlífslöngun	O
getur	O
verið	O
mismikil	O
hjá	O
fólki	O
.	O

Hvenær	O
var	O
smokkurinn	O
fundinn	O
upp	O
?	O

Óvíst	O
er	O
hvenær	O
smokkurinn	O
var	O
fyrst	O
fundinn	O
upp	O
.	O

Þó	O
er	O
víst	O
að	O
ýmsir	O
hlutir	O
hafa	O
verið	O
notaðir	O
í	O
aldanna	O
rás	O
til	O
að	O
þekja	O
getnaðarlimi	O
í	O
þeim	O
tilgangi	O
að	O
vernda	O
gegn	O
þungun	O
og	O
sýkingum	O
og	O
til	O
skrauts	O
og	O
örvunar	O
.	O

Nokkurs	O
konar	O
slíður	O
til	O
að	O
setja	O
á	O
getnaðarlim	O
var	O
notað	O
af	O
egypskum	O
karlmönnum	O
um	O
1350	B-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
.	O

Óvíst	O
er	O
um	O
tilgang	O
notkunarinnar	O
en	O
talið	O
er	O
að	O
það	O
hafi	O
verið	O
ætlað	O
til	O
skrauts	O
.	O

Árið	O
1564	B-Date
lýsti	O
ítalski	O
líffærafræðingurinn	O
Fallopius	B-Person
slíðri	O
úr	O
hör	O
.	O

Fljótlega	O
fylgdu	O
í	O
kjölfarið	O
slíður	O
úr	O
dýragörn	O
.	O

Það	O
var	O
ekki	O
fyrr	O
en	O
á	O
18.	B-Date
öldinni	I-Date
sem	O
farið	O
var	O
að	O
nefna	O
þessi	O
slíður	O
smokka	O
.	O

Upp	O
úr	O
1840	B-Date
var	O
svo	O
farið	O
að	O
framleiða	O
smokka	O
úr	O
gúmmíi	O
en	O
um	O
1930	B-Date
kom	O
fram	O
nýtt	O
gúmmíkennt	O
plastefni	O
,	O
latex	O
,	O
sem	O
þótti	O
henta	O
betur	O
(	O
Robertson	B-Person
,	O
1990	B-Date
;	O
Hatcher	B-Person
,	O
o.fl.	O
,	O
1990	B-Date
;	O
Everett	B-Person
,	O
1998	B-Date
)	O
.	O

Af	O
hverju	O
fá	O
sumar	O
konur	O
leggangafullnægingu	O
en	O
ekki	O
aðrar	O
?	O

Hvað	O
er	O
hægt	O
að	O
gera	O
til	O
að	O
auka	O
líkurnar	O
á	O
henni	O
?	O

Athyglisvert	O
er	O
að	O
skoða	O
viðhorf	O
til	O
fullnægingar	O
og	O
hvernig	O
er	O
litið	O
á	O
konuna	O
sem	O
ýmist	O
óvirka	O
eða	O
virka	O
samkvæmt	O
þeim	O
.	O

Sigmund	B-Person
Freud	I-Person
taldi	O
að	O
til	O
væri	O
tvenns	O
konar	O
fullnæging	O
hjá	O
konum	O
;	O
annars	O
vegar	O
fullnæging	O
í	O
leggöngum	O
og	O
hins	O
vegar	O
snípörvun	O
.	O

Hann	O
hélt	O
því	O
fram	O
að	O
fullnæging	O
í	O
leggöngum	O
væri	O
merki	O
um	O
kynsvörun	O
hjá	O
þroskaðri	O
konu	O
en	O
að	O
snípörvun	O
sem	O
leiddi	O
til	O
fullnægingar	O
væri	O
hins	O
vegar	O
merki	O
um	O
kynsvörun	O
óþroskaðrar	O
unglingsstúlku	O
(	O
Rossi	B-Person
,	O
1994	B-Date
)	O
.	O

Nefnir	O
Rossi	B-Person
að	O
í	O
kvennafræðum	O
sé	O
snípörvun	O
til	O
fullnægingar	O
haldið	O
á	O
lofti	O
og	O
litið	O
á	O
hana	O
sem	O
leið	O
til	O
kvenfrelsis	O
en	O
örvun	O
legganga	O
til	O
fullnægingar	O
sé	O
merki	O
um	O
yfirráð	O
karla	O
yfir	O
konum	O
(	O
Rossi	B-Person
,	O
1994	B-Date
)	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
það	O
staðreynd	O
að	O
snípurinn	O
á	O
alltaf	O
þátt	O
í	O
fullnægingu	O
konunnar	O
,	O
beint	O
eða	O
óbeint	O
.	O

Þegar	O
kona	O
fær	O
ekki	O
fullnægingu	O
með	O
örvun	O
legganga	O
þarf	O
að	O
skoða	O
margvíslega	O
þætti	O
sem	O
tengjast	O
kynferðislegri	O
örvun	O
og	O
fullnægingu	O
.	O

Sjúkdómar	O
,	O
lyf	O
,	O
erfið	O
kynlífsreynsla	O
,	O
óánægja	O
með	O
líkamann	O
,	O
reiði	O
,	O
áhyggjur	O
,	O
álag	O
og	O
einbeitingarskortur	O
eru	O
þættir	O
sem	O
geta	O
haft	O
áhrif	O
á	O
kynlíf	O
fólks	O
(	O
Wiederman	B-Person
og	O
Hurst	B-Person
,	O
1998	B-Date
;	O
Elliott	B-Person
og	O
O	B-Person
'	I-Person
Donohue	I-Person
,	O
1997	B-Date
)	O
.	O

Skoða	O
ætti	O
slíka	O
þætti	O
og	O
leita	O
leiða	O
með	O
úrlausn	O
þeirra	O
áður	O
en	O
farið	O
er	O
út	O
í	O
að	O
skoða	O
kynlífið	O
sem	O
einangrað	O
fyrirbæri	O
.	O

Gott	O
kynlíf	O
er	O
afrakstur	O
almennrar	O
vellíðunar	O
.	O

Góð	O
kynlífsreynsla	O
byggist	O
á	O
því	O
að	O
njóta	O
kynlífs	O
en	O
ekki	O
að	O
líta	O
á	O
fullnæginguna	O
sem	O
eina	O
takmarkið	O
.	O

Það	O
getur	O
dregið	O
úr	O
kynlífsánægjunni	O
að	O
einblína	O
á	O
það	O
að	O
fá	O
fullnægingu	O
.	O

Ef	O
einstaklingurinn	O
nýtur	O
ekki	O
kynörvunarinnar	O
eru	O
minni	O
líkur	O
á	O
því	O
að	O
hann	O
njóti	O
kynmakanna	O
.	O

Ýmsar	O
ráðleggingar	O
hafa	O
verið	O
gefnar	O
til	O
að	O
auka	O
líkur	O
á	O
fullnægingu	O
og	O
byggjast	O
slíkar	O
ráðleggingar	O
á	O
góðri	O
kynlífssögu	O
einstaklingsins	O
og	O
parsins	O
.	O

Eitt	O
af	O
því	O
sem	O
þarf	O
að	O
skoða	O
þegar	O
slík	O
kynlífssaga	O
er	O
tekin	O
er	O
fyrri	O
reynsla	O
af	O
fullnægingu	O
.	O

Hefur	O
viðkomandi	O
fengið	O
fullnægingu	O
áður	O
?	O

Hvaða	O
leið	O
var	O
þá	O
farin	O
?	O

Hvað	O
reyndist	O
vel	O
og	O
hvað	O
ekki	O
?	O

Það	O
er	O
engin	O
ein	O
leið	O
til	O
að	O
ná	O
fullnægingu	O
.	O

Kona	O
sem	O
hefur	O
fengið	O
fullnægingu	O
með	O
snípörvun	O
getur	O
átt	O
auðveldara	O
með	O
að	O
fá	O
fullnægingu	O
í	O
gegnum	O
leggöng	O
en	O
kona	O
sem	O
aldrei	O
hefur	O
fengið	O
fullnægingu	O
.	O

Skoða	O
þarf	O
einnig	O
hvaða	O
leiðir	O
eru	O
farnar	O
til	O
örvunar	O
.	O

Stundum	O
þarf	O
að	O
leita	O
annarra	O
leiða	O
til	O
örvunar	O
en	O
gert	O
hefur	O
verið	O
.	O

Mikilvægt	O
er	O
að	O
pör	O
geti	O
rætt	O
saman	O
um	O
hvaða	O
snerting	O
gefur	O
góðar	O
tilfinningar	O
(	O
Byers	B-Person
og	O
Demmons	B-Person
,	O
1999	B-Date
)	O
.	O

Sumum	O
getur	O
til	O
dæmis	O
reynst	O
vel	O
að	O
nota	O
hjálpartæki	O
ástarlífsins	O
.	O

Ef	O
í	O
ljós	O
kemur	O
að	O
parið	O
hefur	O
notað	O
eina	O
stellingu	O
má	O
skoða	O
þann	O
möguleika	O
að	O
prófa	O
aðrar	O
stellingar	O
.	O

Ef	O
konan	O
er	O
ofan	O
á	O
getur	O
snípörvun	O
orðið	O
meiri	O
og	O
hún	O
nær	O
að	O
stjórna	O
kynmökunum	O
betur	O
.	O

Mörg	O
önnur	O
ráð	O
hafa	O
verið	O
gefin	O
varðandi	O
fullnæginguna	O
og	O
fer	O
það	O
eftir	O
einstaklingum	O
hvað	O
á	O
við	O
hverju	O
sinni	O
.	O

Það	O
sem	O
hentar	O
einum	O
hentar	O
kannski	O
ekki	O
öðrum	O
.	O

Þannig	O
verður	O
hver	O
og	O
einn	O
að	O
finna	O
það	O
sem	O
á	O
við	O
hann	O
með	O
hjálp	O
kynlífsráðgjafa	O
eða	O
meðferðaraðila	O
.	O

Á	O
vefsíðunni	O
SexualHealth.com	B-Miscellaneous
má	O
finna	O
nánari	O
ráðleggingar	O
um	O
leiðir	O
til	O
að	O
auka	O
líkur	O
á	O
fullnægingu	O
.	O

Þar	O
telur	O
Cynthia	B-Person
Lief	I-Person
Ruberg	I-Person
ráðgjafi	O
upp	O
20	O
ráð	O
til	O
að	O
ná	O
fullnægingu	O
.	O

Fjallar	O
hún	O
þar	O
um	O
leiðir	O
sem	O
varða	O
andlega	O
og	O
tilfinningalega	O
vellíðan	O
og	O
líkamlega	O
þætti	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
svar	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
er	O
fullnæging	O
?	O

Hvers	O
vegna	O
hafna	O
konur	O
kynlífi	O
tímabundið	O
fyrir	O
eða	O
eftir	O
blæðingar	O
?	O

Upplýsingar	O
um	O
kynlífshegðun	O
fólks	O
gefa	O
okkur	O
ekki	O
tilefni	O
til	O
að	O
ætla	O
að	O
konur	O
hafni	O
almennt	O
kynlífi	O
fyrir	O
eða	O
eftir	O
blæðingar	O
.	O

Konur	O
eru	O
með	O
mismunandi	O
þrár	O
og	O
langanir	O
til	O
kynlífs	O
sem	O
tengjast	O
margvíslegum	O
þáttum	O
sem	O
reynt	O
verður	O
að	O
minnast	O
á	O
í	O
þessu	O
svari	O
en	O
fyrst	O
mun	O
ég	O
fjalla	O
um	O
blæðingar	O
og	O
viðhorf	O
til	O
þeirra	O
.	O

Hvað	O
varðar	O
blæðingar	O
almennt	O
og	O
tengsl	O
þeirra	O
við	O
kynlíf	O
þá	O
var	O
áður	O
fyrr	O
talið	O
að	O
konan	O
væri	O
óhrein	O
á	O
meðan	O
hún	O
hefði	O
blæðingar	O
.	O

Kemur	O
það	O
fram	O
í	O
gömlum	O
íslenkum	O
heimildum	O
að	O
fólk	O
trúði	O
þessu	O
svo	O
mjög	O
að	O
það	O
taldi	O
að	O
það	O
gæti	O
jafnvel	O
eignast	O
óheilbrigt	O
barn	O
ef	O
það	O
hefði	O
kynmök	O
á	O
blæðingatíma	O
.	O

Í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
,	O
Mósebók	B-Miscellaneous
15	O
kemur	O
fram	O
:	O

Nú	O
hefur	O
kona	O
rennsli	O
(	O
tíðablæðingar	O
)	O
og	O
rennslið	O
úr	O
holdi	O
hennar	O
er	O
blóð	O
þá	O
skal	O
hún	O
vera	O
saurug	O
í	O
sjö	O
daga	O
og	O
hver	O
sem	O
snertir	O
hana	O
skal	O
vera	O
óhreinn	O
til	O
kvelds	O
.	O

Síðar	O
segir	O
:	O

Og	O
ef	O
einhver	O
samrekkir	O
henni	O
og	O
tíðablóð	O
hennar	O
kemur	O
á	O
hann	O
þá	O
er	O
hann	O
óhreinn	O
sjö	O
daga	O
,	O
og	O
hver	O
sú	O
hvíla	O
skal	O
óhrein	O
vera	O
,	O
er	O
hann	O
liggur	O
í	O
.	O

Ruth	B-Person
Westheimer	I-Person
(	O
1986	B-Date
)	O
kemur	O
inn	O
á	O
ýmsar	O
goðsagnir	O
gagnvart	O
tíðablæðingum	O
.	O

Dæmi	O
um	O
þær	O
eru	O
að	O
ef	O
kona	O
bakar	O
köku	O
fellur	O
kakan	O
,	O
hárlagning	O
helst	O
ekki	O
,	O
konan	O
verði	O
að	O
liggja	O
í	O
rúminu	O
á	O
meðan	O
á	O
blæðingum	O
stendur	O
og	O
sá	O
karlmaður	O
sem	O
hefur	O
kynmök	O
við	O
konu	O
sem	O
er	O
með	O
blæðingar	O
verði	O
getulaus	O
eða	O
geldur	O
(	O
Westheimer	B-Person
,	O
1986	B-Date
)	O
.	O

Nútímaþekking	O
segir	O
okkur	O
að	O
kynlíf	O
sé	O
hættulaust	O
meðan	O
á	O
blæðingum	O
stendur	O
.	O

Hver	O
einstaklingur	O
hefur	O
sínar	O
sérstöku	O
langanir	O
og	O
þrár	O
.	O

Það	O
er	O
því	O
mjög	O
mismunandi	O
hvenær	O
löngun	O
til	O
kynlífs	O
vaknar	O
og	O
hvenær	O
ekki	O
.	O

Rannsóknir	O
á	O
tengslum	O
kynhormóna	O
kvenna	O
(	O
östrógens	O
og	O
prógesteróns	O
)	O
á	O
mismunandi	O
tímum	O
tíðahringsins	O
og	O
kynlífsvirkni	O
hafa	O
sýnt	O
fram	O
á	O
mismunandi	O
niðurstöður	O
.	O

Sumar	O
rannsóknir	O
hafa	O
sýnt	O
fram	O
á	O
að	O
konan	O
hafi	O
mesta	O
kynlöngun	O
í	O
kringum	O
egglos	O
en	O
aðrar	O
rannsóknir	O
að	O
það	O
eigi	O
sér	O
stað	O
fyrir	O
eða	O
eftir	O
blæðingar	O
.	O

Enn	O
aðrar	O
rannsóknir	O
hafa	O
gefið	O
tilefni	O
til	O
að	O
ætla	O
að	O
mesta	O
kynlöngunin	O
sé	O
á	O
öllum	O
þessum	O
tímabilum	O
(	O
sjá	O
í	O
Van	B-Person
Goozen	I-Person
,	O
Wiegan	B-Person
,	O
Endert	B-Person
,	O
Helmond	B-Person
og	O
Van	B-Person
de	I-Person
Poll	I-Person
,	O
1997	B-Date
)	O
.	O

Abplanalp	B-Person
o.fl.	O
(	O
1979	B-Date
)	O
fengu	O
þær	O
niðurstöður	O
að	O
kynlíf	O
fólks	O
hefði	O
jafna	O
dreifingu	O
yfir	O
tíðahringinn	O
og	O
tengdist	O
ekki	O
magni	O
kynhormóna	O
kvenna	O
(	O
sjá	O
í	O
Van	B-Person
Goozen	I-Person
,	O
Wiegan	B-Person
,	O
Endert	B-Person
,	O
Helmond	B-Person
og	O
Van	B-Person
de	I-Person
Poll	I-Person
,	O
1997	B-Date
)	O
.	O

Nýleg	O
vitneskja	O
hefur	O
rennt	O
stoðum	O
undir	O
það	O
að	O
karlhormón	O
(	O
androgen	O
)	O
skipti	O
líklega	O
meira	O
máli	O
en	O
kvenhormónið	O
östrogen	O
fyrir	O
kynlífsvirkni	O
kvenna	O
.	O

Rannsókn	O
Van	B-Person
Goozen	I-Person
o.fl.	O
(	O
1997	B-Date
)	O
sýndi	O
að	O
magn	O
karlhormónsins	O
testosteróns	O
var	O
tengt	O
kynlöngun	O
og	O
kynlífsvirkni	O
.	O

Það	O
virðist	O
vera	O
algengara	O
að	O
skoða	O
kynlífsáhuga	O
kvenna	O
fyrir	O
blæðingar	O
en	O
eftir	O
þær	O
.	O

Þær	O
rannsóknir	O
byggjast	O
á	O
því	O
að	O
skoða	O
svokallaða	O
fyrirtíðaspennu	O
(	O
premenstrual	O
syndrome	O
)	O
.	O

Rannsókn	O
Van	B-Person
Goozen	I-Person
o.fl.	O
(	O
1997	B-Date
)	O
sýndi	O
að	O
þær	O
konur	O
sem	O
voru	O
með	O
fyrirtíðarspennu	O
fannst	O
þær	O
hafa	O
mesta	O
löngun	O
til	O
kynlífs	O
á	O
miðju	O
tíðatímabili	O
en	O
konur	O
sem	O
ekki	O
höfðu	O
einkenni	O
fyrirtíðaspennu	O
höfðu	O
mesta	O
kynlöngun	O
fyrir	O
blæðingar	O
.	O

Miriam	B-Person
Stoppard	I-Person
(	O
1992	B-Date
)	O
nefnir	O
margar	O
ástæður	O
þess	O
að	O
kona	O
hafi	O
ekki	O
áhuga	O
á	O
kynlífi	O
.	O

Það	O
geta	O
verið	O
neikvæð	O
viðhorf	O
til	O
kynlífs	O
sem	O
byggjast	O
á	O
uppeldislegum	O
þáttum	O
þar	O
sem	O
lögð	O
hefur	O
verið	O
áhersla	O
á	O
það	O
að	O
kynlíf	O
væri	O
eitthvað	O
óhreint	O
eða	O
dónalegt	O
.	O

Það	O
getur	O
stafað	O
af	O
þekkingarskorti	O
á	O
kynlífi	O
sem	O
hindrað	O
getur	O
eðlilega	O
löngun	O
til	O
kynlífs	O
.	O

Eins	O
getur	O
erfið	O
kynlífsreynsla	O
í	O
uppvexti	O
valdið	O
því	O
að	O
konan	O
á	O
erfitt	O
með	O
að	O
gefa	O
sig	O
að	O
kynlífi	O
.	O

Jafnframt	O
hefur	O
það	O
sýnt	O
sig	O
við	O
meðferð	O
kynlífsvandamála	O
að	O
það	O
sem	O
hamlar	O
fólki	O
að	O
lifa	O
eðlilegu	O
kynlífi	O
er	O
að	O
það	O
hefur	O
ekki	O
getað	O
rætt	O
á	O
eðlilegan	O
hátt	O
við	O
maka	O
/	O
vin	O
sinn	O
um	O
kynlífið	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
vita	O
nægjanlega	O
vel	O
hvað	O
hinn	O
aðilinn	O
vill	O
þarf	O
fólk	O
að	O
geta	O
rætt	O
saman	O
um	O
langanir	O
,	O
tilfinningar	O
og	O
það	O
sem	O
það	O
vill	O
ekki	O
í	O
kynlífi	O
.	O

Góð	O
tjáskipti	O
um	O
kynlíf	O
eru	O
grundvallaratriði	O
fyrir	O
gott	O
kynlíf	O
.	O

Er	O
hollt	O
að	O
stunda	O
kynlíf	O
?	O

Kynlíf	O
er	O
heilsusamlegt	O
svo	O
framarlega	O
sem	O
það	O
byggist	O
á	O
eðlilegum	O
samskiptum	O
,	O
er	O
tilfinningalega	O
gefandi	O
,	O
er	O
innan	O
þeirra	O
marka	O
sem	O
einstaklingurinn	O
setur	O
sér	O
og	O
skaðar	O
hann	O
ekki	O
á	O
nokkurn	O
hátt	O
andlega	O
né	O
líkamlega	O
.	O

Að	O
lifa	O
heilbrigðu	O
kynlífi	O
felur	O
í	O
sér	O
að	O
einstaklingurinn	O
finnur	O
fyrir	O
andlegri	O
og	O
líkamlegri	O
vellíðan	O
.	O

Sú	O
vellíðan	O
gefur	O
fólki	O
orku	O
og	O
lífsgleði	O
.	O

Hér	O
á	O
landi	O
hefur	O
umfjöllun	O
um	O
kynlíf	O
mikið	O
verið	O
bundin	O
við	O
vandamálahliðar	O
þess	O
.	O

Í	O
kennslu	O
,	O
til	O
dæmis	O
í	O
háskóla	O
,	O
kemur	O
í	O
ljós	O
að	O
vandamál	O
kynlífsins	O
reynast	O
nemendum	O
mun	O
hugstæðari	O
en	O
hin	O
hliðin	O
er	O
lýtur	O
að	O
heilbrigði	O
þess	O
.	O

Nemendur	O
eru	O
sjaldnast	O
í	O
vandræðum	O
með	O
að	O
nefna	O
þætti	O
eins	O
og	O
kynferðislegt	O
ofbeldi	O
,	O
vændi	O
,	O
klám	O
og	O
kynsjúkdóma	O
en	O
geta	O
vart	O
nefnt	O
nokkurt	O
atriði	O
þegar	O
kemur	O
að	O
umræðu	O
um	O
heilbrigt	O
kynlíf	O
.	O

Miðað	O
við	O
umfjöllun	O
á	O
alþjóðlegum	O
þingum	O
má	O
segja	O
að	O
umræða	O
um	O
heilbrigt	O
kynlíf	O
sé	O
lengst	O
á	O
veg	O
komin	O
í	O
Evrópu	B-Location
og	O
Ameríku	B-Location
.	O

Í	O
þeirri	O
umræðu	O
er	O
gjarnan	O
lögð	O
áhersla	O
á	O
kynlífs-	O
og	O
frjósemisheilbrigði	O
(	O
sexual	O
and	O
reproductive	O
health	O
)	O
þar	O
sem	O
þessir	O
tveir	O
þættir	O
eru	O
nátengdir	O
.	O

En	O
hvað	O
er	O
þá	O
heilbrigt	O
kynlíf	O
?	O

Í	O
þessu	O
svari	O
verður	O
byggt	O
á	O
alþjóðlegri	O
umræðu	O
um	O
þetta	O
málefni	O
,	O
skýrslu	O
vinnuhóps	O
um	O
kynheilbrigði	O
,	O
leiðbeiningum	O
frá	O
SIECUS	B-Organization
og	O
reynslu	O
af	O
því	O
að	O
vinna	O
með	O
ungu	O
fólki	O
á	O
þessu	O
sviði	O
.	O

Heilbrigt	O
kynlíf	O
(	O
sexual	O
health	O
)	O
felur	O
í	O
sér	O
að	O
mynda	O
gott	O
samband	O
,	O
byggt	O
á	O
trausti	O
,	O
við	O
annan	O
einstakling	O
.	O

Hér	O
verður	O
þremur	O
aðferðum	O
lýst	O
.	O

Í	O
fyrsta	O
lagi	O
er	O
hægt	O
að	O
nota	O
svokallaða	O
flata	O
vexti	O
en	O
þá	O
eru	O
vextir	O
eingöngu	O
reiknaðir	O
af	O
höfuðstól	O
en	O
ekki	O
af	O
ávöxtun	O
fyrri	O
tíma	O
.	O

Þá	O
aukast	O
vaxtagreiðslur	O
í	O
beinu	O
hlutfalli	O
við	O
lengd	O
lánstíma	O
því	O
að	O
ekki	O
eru	O
greiddir	O
vaxtavextir	O
.	O

Í	O
öðru	O
lagi	O
er	O
hægt	O
að	O
taka	O
tillit	O
til	O
vaxtavaxta	O
(	O
og	O
vaxta	O
líka	O
af	O
þeim	O
,	O
eins	O
og	O
Trölli	B-Location
söng	O
um	O
árið	O
)	O
.	O

Það	O
er	O
hægt	O
að	O
gera	O
með	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
tvennum	O
hætti	O
.	O

Við	O
notkun	O
annarrar	O
aðferðarinnar	O
er	O
litið	O
svo	O
á	O
að	O
vextir	O
safnist	O
stöðugt	O
upp	O
allan	O
lánstímann	O
en	O
við	O
notkun	O
hinnar	O
er	O
litið	O
svo	O
á	O
að	O
vextir	O
safnist	O
upp	O
einu	O
sinni	O
á	O
hverju	O
tímabili	O
,	O
oftast	O
ári	O
.	O

Þegar	O
lánstíminn	O
er	O
styttri	O
en	O
viðmiðunartímabilið	O
(	O
það	O
er	O
styttri	O
en	O
eitt	O
ár	O
)	O
eru	O
vextir	O
reiknaðir	O
þannig	O
að	O
vextir	O
og	O
vaxtavextir	O
(	O
og	O
svo	O
framvegis	O
)	O
verði	O
samanlagt	O
jafnir	O
nafnvöxtum	O
á	O
viðmiðunartímabilinu	O
ef	O
lánið	O
væri	O
sífellt	O
endurnýjað	O
þangað	O
til	O
lánstíminn	O
væri	O
jafn	O
viðmiðunartímabilinu	O
.	O

Á	O
máli	O
fræðimanna	O
er	O
sagt	O
að	O
við	O
notkun	O
fyrri	O
aðferðarinnar	O
safnist	O
vextir	O
upp	O
í	O
samfelldum	O
tíma	O
(	O
e.	O
continuous	O
compounding	O
)	O
en	O
við	O
notkun	O
síðari	O
aðferðarinnar	O
safnist	O
vextir	O
upp	O
í	O
ósamfelldum	O
tíma	O
(	O
e.	O
discrete	O
compounding	O
)	O
.	O

Fyrri	O
aðferðin	O
byggir	O
á	O
lógaritmum	O
,	O
nánar	O
tiltekið	O
svokölluðum	O
náttúrulegum	O
lógaritma	O
,	O
og	O
fastanum	O
e	O
sem	O
er	O
um	O
það	O
bil	O
2,718	O
.	O

Til	O
að	O
flækja	O
málið	O
enn	O
frekar	O
er	O
stundum	O
notað	O
undarlegt	O
dagatal	O
við	O
vaxtaútreikninga	O
.	O

Í	O
því	O
eru	O
30	O
dagar	O
í	O
hverjum	O
mánuði	O
og	O
því	O
360	O
dagar	O
í	O
ári	O
,	O
180	O
í	O
hálfu	O
ári	O
,	O
90	O
í	O
ársfjórðungi	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Þetta	O
er	O
augljóslega	O
gert	O
til	O
hægðarauka	O
því	O
að	O
talan	O
365	O
er	O
erfiðari	O
viðureignar	O
en	O
360	O
,	O
eða	O
var	O
það	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
á	O
meðan	O
vextir	O
voru	O
reiknaðir	O
í	O
höndunum	O
sem	O
er	O
vitaskuld	O
löngu	O
liðin	O
tíð	O
.	O

Við	O
skulum	O
skoða	O
hvernig	O
þetta	O
kemur	O
út	O
í	O
dæmi	O
.	O

Höldum	O
okkur	O
við	O
360	O
daga	O
í	O
árinu	O
,	O
gerum	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
nafnvextir	O
séu	O
10%	B-Percent
og	O
100	B-Money
krónur	I-Money
séu	O
til	O
ávöxtunar	O
(	O
eða	O
fengnar	O
að	O
láni	O
)	O
.	O

Látum	O
d	O
tákna	O
fjölda	O
daga	O
,	O
i	O
nafnvexti	O
og	O
L	O
lánsupphæð	O
og	O
reiknum	O
vexti	O
í	O
krónum	O
.	O

Reiknireglurnar	O
fyrir	O
þessar	O
þrjár	O
aðferðir	O
eru	O
sem	O
hér	O
segir	O
:	O
<	O
jöfnur	O
>	O
Þessar	O
reiknireglur	O
kunna	O
að	O
virðast	O
óárennilegar	O
en	O
það	O
er	O
þó	O
lítið	O
mál	O
að	O
reikna	O
út	O
úr	O
þeim	O
í	O
vasareikni	O
eða	O
töflureikni	O
.	O

Skoðum	O
loks	O
niðurstöðuna	O
fyrir	O
þessar	O
þrjár	O
aðferðir	O
miðað	O
við	O
ársfjórðung	O
,	O
hálft	O
ár	O
og	O
eitt	O
ár	O
:	O
<	O
tafla	O
>	O
Við	O
sjáum	O
að	O
það	O
er	O
óhagstæðast	O
fyrir	O
lántakanda	O
að	O
reikna	O
vexti	O
í	O
samfelldum	O
tíma	O
.	O

Þá	O
eru	O
flatir	O
vextir	O
óhagstæðari	O
en	O
vextir	O
miðað	O
við	O
að	O
reikna	O
ávöxtun	O
í	O
ósamfelldum	O
tíma	O
,	O
nema	O
lánstíminn	O
sé	O
eitt	O
ár	O
,	O
þá	O
eru	O
þessar	O
leiðir	O
jafnhagkvæmar	O
fyrir	O
lántakandann	O
.	O

Þetta	O
snýst	O
vitaskuld	O
við	O
fyrir	O
lánveitanda	O
.	O

ECR	O
er	O
skammstöfun	O
á	O
Efficient	O
Consumer	O
Response	O
og	O
hefur	O
það	O
verið	O
þýtt	O
sem	O
skilvirk	O
neytendasvörun	O
.	O

QR	O
er	O
skammstöfun	O
á	O
Quick	O
Response	O
,	O
sem	O
þýðir	O
einfaldlega	O
skjót	O
viðbrögð	O
.	O

Bæði	O
hugtökin	O
eru	O
notuð	O
í	O
tengslum	O
við	O
vöruflæði	O
og	O
birgðastjórnun	O
og	O
samskipti	O
einstakra	O
liða	O
í	O
keðju	O
fyrirtækja	O
frá	O
framleiðanda	O
til	O
neytenda	O
.	O

QR	O
kom	O
fyrst	O
fram	O
sem	O
skipulagt	O
kerfi	O
um	O
miðjan	O
níunda	B-Date
áratuginn	I-Date
og	O
á	O
rætur	O
sínar	O
að	O
rekja	O
til	O
aðferða	O
sem	O
voru	O
þróaðar	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
fyrir	O
verslun	O
með	O
fatnað	O
og	O
skyldar	O
vörur	O
.	O

Í	O
sinni	O
einföldustu	O
mynd	O
er	O
um	O
að	O
ræða	O
kerfi	O
sem	O
styttir	O
leiðina	O
frá	O
framleiðendum	O
til	O
verslana	O
og	O
styttir	O
tímann	O
sem	O
það	O
tekur	O
að	O
koma	O
nýjum	O
flíkum	O
í	O
verslanir	O
í	O
stað	O
þeirra	O
sem	O
seljast	O
.	O

Árangur	O
á	O
þessu	O
sviði	O
getur	O
bæði	O
minnkað	O
birgðahald	O
og	O
dregið	O
úr	O
rýrnun	O
.	O

QR	O
byggist	O
meðal	O
annars	O
á	O
ýmsum	O
samskiptastöðlum	O
fyrir	O
kaupendur	O
og	O
seljendur	O
á	O
hverju	O
stigi	O
,	O
strikamerkingum	O
og	O
skjalaskiptum	O
með	O
aðstoð	O
tölva	O
í	O
stað	O
pappírs	O
áður	O
.	O

ECR	O
kom	O
fram	O
í	O
upphafi	O
tíunda	B-Date
áratugarins	I-Date
,	O
einnig	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
.	O

Það	O
var	O
upphaflega	O
þróað	O
fyrir	O
svokallaðar	O
dagvöruverslanir	O
,	O
sem	O
selja	O
matvæli	O
og	O
skyldar	O
vörur	O
.	O

Það	O
byggist	O
að	O
nokkru	O
á	O
svipuðum	O
hugmyndum	O
og	O
QR	O
en	O
er	O
sniðið	O
að	O
þörfum	O
þessara	O
verslana	O
sem	O
meðal	O
annars	O
velta	O
yfirleitt	O
birgðum	O
sínum	O
miklu	O
hraðar	O
en	O
fataverslanir	O
.	O

Að	O
mörgu	O
leyti	O
skarast	O
þessar	O
tvær	O
hugmyndir	O
og	O
hafa	O
leitt	O
fram	O
svipaðar	O
lausnir	O
á	O
ýmsum	O
viðfangsefnum	O
.	O

ECR	O
nær	O
til	O
fleiri	O
þátta	O
í	O
starfsemi	O
viðkomandi	O
fyrirtækja	O
en	O
QR	O
og	O
er	O
því	O
nokkuð	O
víðtækara	O
hugtak	O
.	O

Þá	O
eru	O
áherslur	O
einnig	O
nokkuð	O
mismunandi	O
á	O
milli	O
þessara	O
kerfa	O
.	O

Hugmyndin	O
með	O
QR	O
er	O
aukinn	O
flýtir	O
(	O
sem	O
getur	O
sparað	O
stórfé	O
)	O
en	O
ECR	O
er	O
beinlínis	O
ætlað	O
að	O
finna	O
leiðir	O
til	O
sparnaðar	O
.	O

Þótt	O
bæði	O
kerfin	O
eigi	O
rætur	O
sínar	O
að	O
rekja	O
til	O
Bandaríkjanna	B-Location
hafa	O
þau	O
einnig	O
verið	O
tekið	O
í	O
notkun	O
og	O
þróuð	O
annars	O
staðar	O
.	O

Gjaldmiðill	O
Armeníu	B-Location
nefnist	O
dram	O
.	O

Eitt	B-Money
dram	I-Money
kostar	O
um	O
15	B-Money
íslenska	I-Money
aura	I-Money
þegar	O
þetta	O
er	O
ritað	O
(	O
14.5.03	B-Date
)	O

Armenía	B-Location
var	O
fyrr	O
á	O
öldum	O
mun	O
stærra	O
land	O
en	O
hlutar	O
þess	O
tilheyra	O
nú	O
nágrannalöndunum	O
.	O

Armenía	B-Location
var	O
hluti	O
Rússlands	B-Location
frá	O
1828	B-Date
,	O
lýsti	O
yfir	O
sjálfstæði	O
1918	B-Date
en	O
landið	O
var	O
síðan	O
hernumið	O
af	O
Tyrkjum	B-Miscellaneous
og	O
Sovétmönnum	B-Miscellaneous
og	O
innlimað	O
í	O
Sovétríkin	B-Location
árið	O
1920	B-Date
.	O

Armenía	B-Location
varð	O
sjálfstætt	O
ríki	O
1991	B-Date
.	O

Meðan	O
landið	O
var	O
undir	O
stjórn	O
Rússa	B-Miscellaneous
og	O
Sovétmanna	B-Miscellaneous
notaði	O
það	O
rúblur	O
sem	O
gjaldmiðil	O
en	O
dram	O
var	O
tekið	O
upp	O
árið	O
1993	B-Date
.	O

Það	O
virðist	O
óhætt	O
að	O
fullyrða	O
að	O
flest	O
lönd	O
leyfi	O
verðtryggingu	O
lána	O
en	O
það	O
er	O
annað	O
mál	O
að	O
mjög	O
misjafnt	O
er	O
hve	O
útbreidd	O
hún	O
er	O
.	O

Það	O
er	O
helst	O
hægt	O
að	O
finna	O
dæmi	O
um	O
að	O
verðtrygging	O
lána	O
hafi	O
verið	O
bönnuð	O
í	O
löndum	O
sem	O
hafa	O
átt	O
í	O
verulegum	O
erfiðleikum	O
í	O
baráttu	O
við	O
verðbólgu	O
.	O

Hið	O
sama	O
má	O
segja	O
um	O
verðtryggingu	O
launa	O
,	O
hún	O
er	O
yfirleitt	O
leyfð	O
en	O
mjög	O
er	O
misjafnt	O
hve	O
útbreidd	O
hún	O
er	O
.	O

Almenna	O
reglan	O
í	O
viðskiptum	O
í	O
flestum	O
löndum	O
er	O
vitaskuld	O
að	O
kaupendur	O
og	O
seljendur	O
vöru	O
eða	O
þjónustu	O
geta	O
samið	O
um	O
þau	O
kjör	O
sem	O
þeir	O
vilja	O
,	O
þar	O
á	O
meðal	O
að	O
tengja	O
greiðslur	O
við	O
ýmsa	O
mælikvarða	O
,	O
svo	O
sem	O
verðlagsvísitölur	O
.	O

Á	O
Íslandi	B-Location
er	O
verðtrygging	O
útlána	O
óheimil	O
,	O
séu	O
þau	O
til	O
skemmri	O
tíma	O
en	O
fimm	O
ára	O
,	O
og	O
innlána	O
,	O
séu	O
þau	O
bundin	O
til	O
skemmri	O
tíma	O
en	O
þriggja	O
ára	O
.	O

Á	O
lánum	O
sem	O
eru	O
til	O
lengri	O
tíma	O
en	O
þetta	O
má	O
semja	O
um	O
verðtryggingu	O
og	O
ber	O
þá	O
að	O
nota	O
vísitölu	O
neysluverðs	O
,	O
sem	O
Hagstofa	B-Organization
Íslands	I-Organization
reiknar	O
út	O
,	O
sem	O
viðmiðun	O
.	O

Ekkert	O
í	O
lögum	O
eða	O
reglum	O
er	O
því	O
til	O
fyrirstöðu	O
að	O
semja	O
um	O
að	O
lán	O
til	O
langs	O
tíma	O
séu	O
óverðtryggð	O
.	O

Ástæðan	O
fyrir	O
því	O
að	O
lítið	O
sem	O
ekkert	O
er	O
gert	O
af	O
því	O
á	O
Íslandi	B-Location
er	O
væntanlega	O
einfaldlega	O
sú	O
að	O
nafnvextir	O
af	O
þeim	O
lánum	O
þyrftu	O
að	O
vera	O
mjög	O
háir	O
til	O
að	O
bæta	O
lánveitendum	O
upp	O
þá	O
áhættu	O
sem	O
þeir	O
taka	O
,	O
svo	O
háir	O
að	O
lántakendur	O
sjá	O
hag	O
sínum	O
betur	O
borgið	O
með	O
því	O
að	O
taka	O
verðtryggð	O
lán	O
.	O

Í	O
löndum	O
þar	O
sem	O
gjaldmiðillinn	O
hefur	O
verið	O
stöðugur	O
um	O
langan	O
tíma	O
og	O
verðbólga	O
hefur	O
ekki	O
farið	O
úr	O
böndunum	O
er	O
sjaldgæfara	O
að	O
samið	O
sé	O
um	O
verðtryggingu	O
en	O
í	O
löndum	O
þar	O
sem	O
íbúar	O
hafa	O
reynslu	O
af	O
mikilli	O
og	O
óstöðugri	O
verðbólgu	O
.	O

Þetta	O
er	O
eðlilegt	O
,	O
þar	O
sem	O
lítil	O
hætta	O
virðist	O
á	O
miklum	O
og	O
óvæntum	O
breytingum	O
á	O
verðlagi	O
,	O
er	O
minni	O
ástæða	O
en	O
ella	O
til	O
að	O
semja	O
um	O
viðbrögð	O
við	O
slíkum	O
atburðum	O
.	O

Ef	O
lán	O
til	O
langs	O
tíma	O
eru	O
með	O
breytilegum	O
(	O
fljótandi	O
)	O
vöxtum	O
felst	O
alla	O
jafna	O
í	O
því	O
nokkur	O
verðtrygging	O
.	O

Þá	O
taka	O
vextir	O
á	O
láninu	O
á	O
hverjum	O
tíma	O
mið	O
af	O
þeim	O
vöxtum	O
sem	O
bjóðast	O
þá	O
á	O
lánum	O
til	O
skamms	O
tíma	O
.	O

Vegna	O
þess	O
að	O
skammtímavextir	O
hækka	O
undir	O
eðlilegum	O
kringumstæðum	O
mjög	O
í	O
takt	O
við	O
verðbólgu	O
getur	O
þetta	O
fyrirkomulag	O
að	O
nokkru	O
leyti	O
komið	O
í	O
stað	O
verðtryggingar	O
.	O

Það	O
getur	O
þó	O
haft	O
ýmsa	O
ókosti	O
samanborið	O
við	O
verðtryggingu	O
,	O
meðal	O
annars	O
þá	O
að	O
greiðslubyrði	O
af	O
láninu	O
getur	O
sveiflast	O
mikið	O
.	O

Það	O
er	O
erfitt	O
að	O
gefa	O
nákvæmt	O
svar	O
við	O
þessari	O
spurningu	O
því	O
að	O
í	O
mörgum	O
tilfellum	O
er	O
álitamál	O
hvað	O
getur	O
talist	O
gjaldmiðill	O
.	O

Ef	O
einungis	O
eru	O
taldir	O
með	O
þeir	O
gjaldmiðlar	O
sem	O
gefnir	O
eru	O
út	O
af	O
ríkisstjórnum	O
eða	O
stjórnendum	O
sjálfsstjórnarhéraða	O
sem	O
hafa	O
einhvers	O
konar	O
viðurkenningu	O
á	O
alþjóðavettvangi	O
þá	O
eru	O
gjaldmiðlarnir	O
um	O
180	O
og	O
skiptast	O
á	O
um	O
250	O
landssvæði	O
.	O

Til	O
samanburðar	O
má	O
geta	O
þess	O
að	O
ríki	O
sem	O
eiga	O
aðild	O
að	O
Sameinuðu	B-Organization
þjóðunum	I-Organization
eru	O
nú	O
191	O
.	O

Oft	O
nota	O
mörg	O
ríki	O
sama	O
gjaldmiðilinn	O
og	O
er	O
evran	O
líklega	O
sá	O
þekktasti	O
en	O
einnig	O
nota	O
mörg	O
lönd	O
Bandaríkjadal	B-Miscellaneous
og	O
ýmsar	O
fyrrum	O
nýlendur	O
Frakka	B-Miscellaneous
í	O
Afríku	B-Location
nota	O
sama	O
gjaldmiðil	O
,	O
afrískan	O
franka	O
.	O

Hluti	O
af	O
gömlum	O
þriggja	B-Money
dala	I-Money
seðli	O
frá	O
Texas	B-Location
.	O

Við	O
þessa	O
tölu	O
mætti	O
bæta	O
nokkrum	O
gjaldmiðlum	O
sem	O
gefnir	O
eru	O
út	O
af	O
aðilum	O
sem	O
ekki	O
njóta	O
neinnar	O
viðurkenningar	O
á	O
alþjóðavettvangi	O
,	O
í	O
löndum	O
þar	O
sem	O
borgarastríð	O
geisa	O
og	O
gjaldmiðlum	O
sem	O
gefnir	O
voru	O
út	O
af	O
ríkisstjórnum	O
sem	O
hafa	O
verið	O
hraktar	O
frá	O
völdum	O
og	O
gjaldmiðillinn	O
verið	O
felldur	O
úr	O
gildi	O
í	O
kjölfarið	O
.	O

Þá	O
eru	O
til	O
ýmiss	O
konar	O
gjaldmiðlar	O
sem	O
ekki	O
eru	O
peningar	O
,	O
til	O
dæmis	O
vörur	O
sem	O
notaðar	O
eru	O
í	O
vöruskiptum	O
.	O

Hugtakið	O
innherjaviðskipti	O
er	O
notað	O
um	O
viðskipti	O
með	O
verðbréf	O
,	O
einkum	O
hlutabréf	O
,	O
sem	O
skráð	O
eru	O
í	O
kauphöll	O
þegar	O
annaðhvort	O
kaupandi	O
eða	O
seljandi	O
,	O
eða	O
þeir	O
báðir	O
,	O
hafa	O
aðgang	O
að	O
upplýsingum	O
sem	O
ekki	O
hafa	O
verið	O
gerðar	O
opinberar	O
en	O
væru	O
líklegar	O
til	O
að	O
hafa	O
áhrif	O
á	O
markaðsverð	O
ef	O
svo	O
væri	O
.	O

Innherjum	O
er	O
skipt	O
í	O
tvo	O
flokka	O
,	O
fruminnherja	O
og	O
aðra	O
.	O

Fruminnherjar	O
eru	O
þeir	O
sem	O
stöðu	O
sinnar	O
vegna	O
teljast	O
alltaf	O
innherjar	O
.	O

Í	O
hverju	O
fyrirtæki	O
eru	O
það	O
meðal	O
annars	O
forstjóri	O
,	O
stjórnarmenn	O
og	O
helstu	O
stjórnendur	O
aðrir	O
og	O
endurskoðandi	O
.	O

Aðrir	O
verða	O
innherjar	O
ef	O
þeir	O
fá	O
aðgang	O
að	O
trúnaðarupplýsingum	O
sem	O
geta	O
haft	O
áhrif	O
á	O
markaðsverð	O
.	O

Innherjum	O
er	O
óheimilt	O
að	O
reyna	O
að	O
hagnast	O
á	O
þeim	O
trúnaðarupplýsingum	O
sem	O
þeir	O
búa	O
yfir	O
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
því	O
að	O
kaupa	O
verðbréf	O
sem	O
telja	O
má	O
líklegt	O
í	O
ljósi	O
upplýsinganna	O
að	O
muni	O
hækka	O
í	O
verði	O
.	O

Slík	O
viðskipti	O
kallast	O
innherjasvik	O
.	O

Fruminnherjum	O
er	O
hins	O
vegar	O
heimilt	O
að	O
eiga	O
viðskipti	O
með	O
verðbréf	O
viðkomandi	O
fyrirtækis	O
þegar	O
þeir	O
búa	O
ekki	O
yfir	O
trúnaðarupplýsingum	O
sem	O
geta	O
haft	O
áhrif	O
á	O
markaðsverð	O
,	O
slík	O
viðskipti	O
eru	O
innherjaviðskipti	O
en	O
teljast	O
ekki	O
innherjasvik	O
.	O

Nokkuð	O
strangar	O
reglur	O
gilda	O
um	O
slík	O
viðskipti	O
og	O
meðal	O
annars	O
verður	O
að	O
tilkynna	O
um	O
þau	O
til	O
viðkomandi	O
kauphallar	O
.	O

Ástæða	O
þess	O
að	O
strangar	O
reglur	O
gilda	O
um	O
viðskipti	O
innherja	O
er	O
einkum	O
sú	O
að	O
ef	O
innherjar	O
eiga	O
viðskipti	O
við	O
aðila	O
sem	O
búa	O
yfir	O
lakari	O
upplýsingum	O
þá	O
er	O
mikil	O
hætta	O
á	O
því	O
að	O
þeir	O
síðarnefndu	O
beri	O
skarðan	O
hlut	O
frá	O
borði	O
.	O

Ef	O
engar	O
hömlur	O
væru	O
á	O
viðskiptum	O
innherja	O
væri	O
því	O
hætt	O
við	O
að	O
aðrir	O
hefðu	O
lítinn	O
áhuga	O
á	O
viðskiptum	O
og	O
verðbréfamarkaðir	O
virkuðu	O
illa	O
eða	O
jafnvel	O
alls	O
ekki	O
.	O

Hugtakið	O
bandormur	O
er	O
notað	O
á	O
alþingi	O
um	O
frumvörp	O
til	O
breytinga	O
á	O
mörgum	O
lögum	O
.	O

Þegar	O
fjárlög	O
eru	O
samþykkt	O
þarf	O
að	O
breyta	O
ýmsum	O
upphæðum	O
sem	O
tilgreindar	O
eru	O
í	O
öðrum	O
lögum	O
og	O
er	O
það	O
gert	O
með	O
bandormi	O
sem	O
fjármálaráðherra	O
talar	O
fyrir	O
.	O

Oft	O
snerta	O
bandormar	O
mörg	O
ráðuneyti	O
og	O
þá	O
flytur	O
forsætisráðherra	O
jafnan	O
frumvörpin	O
.	O

Það	O
er	O
rétt	O
að	O
kvikmyndastjörnur	O
í	O
Hollywood	B-Location
fá	O
margfalt	O
hærri	O
laun	O
en	O
starfsystkin	O
þeirra	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
jafnvel	O
meira	O
fyrir	O
eina	O
kvikmynd	O
en	O
bílfarmur	O
af	O
íslenskum	O
leikurum	O
fær	O
fyrir	O
alla	O
starfsævina	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
ekki	O
þar	O
með	O
sagt	O
að	O
leikarar	O
í	O
Ameríku	B-Location
fái	O
almennt	O
hærri	O
laun	O
en	O
hérlendis	O
.	O

Það	O
eru	O
ekki	O
allir	O
stjörnur	O
í	O
Ameríku	B-Location
,	O
ekki	O
einu	O
sinni	O
í	O
Hollywood	B-Location
.	O

Langflestir	O
bandarískir	O
leikarar	O
hafa	O
ekki	O
nema	O
rétt	O
mannsæmandi	O
laun	O
og	O
stór	O
hluti	O
þeirra	O
starfar	O
að	O
mestu	O
við	O
annað	O
meðan	O
þeir	O
reyna	O
ítrekað	O
að	O
fá	O
einstaka	O
verkefni	O
sem	O
leikarar	O
.	O

Það	O
er	O
hins	O
vegar	O
áhugaverð	O
spurning	O
,	O
hvers	O
vegna	O
einstakir	O
leikarar	O
,	O
það	O
er	O
kvikmyndastjörnurnar	O
í	O
Ameríku	B-Location
,	O
fá	O
svona	O
himinhá	O
laun	O
meðan	O
flest	O
starfsystkin	O
þeirra	O
þarlendis	O
eru	O
lítt	O
öfundsverð	O
af	O
kjörum	O
sínum	O
.	O

Svo	O
ójöfn	O
tekjuskipting	O
einkennir	O
raunar	O
fleiri	O
svipaðar	O
stéttir	O
í	O
Ameríku	B-Location
.	O

Til	O
dæmis	O
hafa	O
stjörnur	O
í	O
tónlistarheiminum	O
himinháar	O
tekjur	O
en	O
langflestir	O
tónlistarmenn	O
hafa	O
ekkert	O
sérstaklega	O
háar	O
tekjur	O
;	O
margir	O
þeirra	O
eiga	O
meira	O
að	O
segja	O
erfitt	O
með	O
að	O
framfleyta	O
sér	O
.	O

Sama	O
má	O
segja	O
um	O
íþróttamenn	O
.	O

Stjörnurnar	O
í	O
körfuboltanum	O
vestanhafs	O
,	O
leikmenn	O
NBA-deildarinnar	B-Miscellaneous
,	O
eru	O
allir	O
hátekjumenn	O
.	O

Sá	O
frægasti	O
,	O
Michael	B-Person
Jordan	I-Person
,	O
fékk	O
að	O
sögn	O
á	O
sínum	O
tíma	O
meira	O
fyrir	O
að	O
auglýsa	O
Nike-skó	B-Miscellaneous
en	O
allir	O
starfsmenn	O
í	O
skóverksmiðjum	O
fyrirtækisins	O
í	O
Suðaustur	B-Location
Asíu	I-Location
fengu	O
samanlagt	O
í	O
laun	O
.	O

Flestir	O
sem	O
stunda	O
íþróttir	O
vestanhafs	O
hafa	O
hins	O
vegar	O
litlar	O
sem	O
engar	O
tekjur	O
af	O
því	O
og	O
þurfa	O
að	O
framfleyta	O
sér	O
með	O
öðrum	O
hætti	O
.	O

Skýringin	O
á	O
þessu	O
virðist	O
einkum	O
vera	O
tæknileg	O
.	O

Það	O
er	O
hægt	O
að	O
fjölfalda	O
hverja	O
stjörnu	O
,	O
ef	O
svo	O
má	O
að	O
orði	O
komast	O
,	O
þannig	O
að	O
hver	O
sem	O
er	O
getur	O
horft	O
(	O
eða	O
eftir	O
atvikum	O
hlustað	O
)	O
á	O
hana	O
.	O

Þessi	O
fjölföldun	O
á	O
stjörnum	O
kostar	O
ekkert	O
meira	O
en	O
fjölföldun	O
á	O
þeim	O
sem	O
eru	O
minni	O
afreksmenn	O
.	O

Það	O
kostar	O
ekkert	O
meira	O
að	O
bæta	O
við	O
einum	O
áhorfanda	O
á	O
stjörnu	O
en	O
það	O
kostar	O
að	O
bæta	O
við	O
áhorfanda	O
á	O
einhvern	O
sem	O
er	O
óþekktur	O
.	O

Þegar	O
annars	O
vegar	O
er	O
búið	O
að	O
gera	O
kvikmynd	O
með	O
stórstjörnu	O
og	O
hins	O
vegar	O
kvikmynd	O
með	O
óþekktum	O
leikurum	O
þá	O
kostar	O
ekkert	O
meira	O
að	O
sýna	O
fyrri	O
myndina	O
en	O
þá	O
síðari	O
.	O

Sömuleiðis	O
kostar	O
ekkert	O
meira	O
að	O
fjölfalda	O
geisladiska	O
með	O
þekktri	O
hljómsveit	O
en	O
óþekktri	O
.	O

Á	O
sínum	O
tíma	O
kostaði	O
litlu	O
meira	O
að	O
vera	O
með	O
sjónvarpsútsendingu	O
frá	O
körfuboltaleik	O
með	O
Michael	B-Person
Jordan	I-Person
en	O
að	O
senda	O
út	O
leik	O
með	O
miðlungs	O
háskólaliðum	O
-	O
og	O
ef	O
sent	O
var	O
út	O
á	O
annað	O
borð	O
frá	O
leik	O
með	O
Jordan	B-Person
kostaði	O
lítið	O
að	O
gera	O
það	O
um	O
allan	O
heim	O
.	O

Fáir	O
vilja	O
sætta	O
sig	O
við	O
það	O
næstbesta	O
ef	O
það	O
kostar	O
jafnmikið	O
að	O
njóta	O
þess	O
besta	O
sem	O
völ	O
er	O
á	O
.	O

Þannig	O
vilja	O
fáir	O
horfa	O
á	O
meðalmenn	O
leika	O
körfubolta	O
ef	O
þeir	O
eiga	O
þess	O
kost	O
að	O
horfa	O
á	O
þá	O
bestu	O
í	O
heimi	O
fyrir	O
sama	O
verð	O
.	O

Á	O
sama	O
hátt	O
virðast	O
fáir	O
sjá	O
ástæðu	O
til	O
að	O
horfa	O
á	O
kvikmynd	O
með	O
óþekktum	O
leikurum	O
ef	O
hægt	O
er	O
á	O
sama	O
tíma	O
og	O
fyrir	O
sama	O
verð	O
að	O
horfa	O
á	O
kvikmynd	O
með	O
stórstjörnum	O
.	O

Við	O
skulum	O
láta	O
það	O
liggja	O
á	O
milli	O
hluta	O
hvort	O
stjörnurnar	O
eru	O
eitthvað	O
betri	O
leikarar	O
;	O
það	O
getur	O
hver	O
haft	O
sína	O
skoðun	O
á	O
því	O
.	O

Margir	O
stjörnur	O
á	O
sínu	O
sviði	O
teljast	O
ekki	O
hæfileikaríkar	O
á	O
mælikvarða	O
þeirra	O
sem	O
best	O
þekkja	O
til	O
.	O

Stjörnustimpillinn	O
fæst	O
ekkert	O
endilega	O
út	O
á	O
hæfileika	O
,	O
eða	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
ekki	O
listræna	O
hæfileika	O
því	O
að	O
vitaskuld	O
getur	O
það	O
verið	O
hæfileiki	O
að	O
vera	O
svalur	O
,	O
limafagur	O
eða	O
reiðubúinn	O
að	O
koma	O
fram	O
nakinn	O
(	O
eða	O
því	O
sem	O
næst	O
)	O
.	O

Til	O
dæmis	O
eru	O
ýmsar	O
stórstjörnur	O
í	O
popptónlist	O
ekkert	O
sérstakir	O
tónlistarmenn	O
ef	O
hefðbundnir	O
mælikvarðar	O
eru	O
notaðir	O
.	O

Stjarna	O
í	O
popptónlist	O
er	O
sá	O
sem	O
selur	O
marga	O
geisladiska	O
,	O
hvort	O
sem	O
ástæðan	O
er	O
tónlistarhæfileikar	O
eða	O
eitthvað	O
annað	O
.	O

Allt	O
önnur	O
lögmál	O
giltu	O
um	O
þessa	O
hluti	O
fyrir	O
daga	O
sjónvarps	O
,	O
kvikmyndahúsa	O
,	O
ódýrra	O
hljómflutningstækja	O
og	O
annars	O
búnaðar	O
sem	O
gerir	O
það	O
kleift	O
að	O
fjölfalda	O
afurðir	O
stjarnanna	O
og	O
dreifa	O
þeim	O
til	O
fjöldans	O
.	O

Þá	O
voru	O
sumir	O
leikarar	O
vissulega	O
vinsælli	O
en	O
aðrir	O
og	O
fleiri	O
komu	O
til	O
að	O
sjá	O
þá	O
á	O
sviði	O
.	O

En	O
á	O
leiksýningar	O
var	O
og	O
er	O
enn	O
aðeins	O
hægt	O
að	O
selja	O
takmarkað	O
magn	O
af	O
miðum	O
.	O

Þá	O
var	O
ekki	O
hægt	O
að	O
fjölfalda	O
leikinn	O
og	O
selja	O
almenningi	O
,	O
líkt	O
og	O
nú	O
er	O
hægt	O
með	O
kvikmyndum	O
eða	O
sjónvarpsþáttum	O
.	O

Sama	O
gilti	O
um	O
tónlist	O
.	O

Til	O
að	O
heyra	O
hana	O
þurfti	O
viðkomandi	O
að	O
vera	O
nálægt	O
flytjandanum	O
og	O
þar	O
með	O
voru	O
því	O
takmörk	O
sett	O
hve	O
margir	O
gátu	O
notið	O
hvers	O
flytjanda	O
.	O

Við	O
slík	O
skilyrði	O
stóðu	O
?	O
meðalmenn	O
?	O
,	O
hvort	O
sem	O
það	O
voru	O
leikarar	O
eða	O
tónlistarmenn	O
,	O
vel	O
að	O
vígi	O
.	O

Stjörnurnar	O
gátu	O
ekki	O
annað	O
nema	O
litlum	O
hluta	O
þeirra	O
sem	O
vildu	O
njóta	O
afurða	O
þeirra	O
en	O
aðrir	O
áhorfendur	O
eða	O
áheyrendur	O
urðu	O
að	O
láta	O
sér	O
flutning	O
meðalmenna	O
nægja	O
.	O

Nú	O
er	O
staða	O
stjarnanna	O
miklu	O
betri	O
og	O
það	O
skýrir	O
hvers	O
vegna	O
þær	O
geta	O
haft	O
svona	O
miklar	O
tekjur	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
upp	O
komi	O
stétt	O
stjarna	O
með	O
afar	O
háar	O
tekjur	O
þarf	O
einkum	O
þrennt	O
.	O

Í	O
fyrsta	O
lagi	O
að	O
hægt	O
sé	O
með	O
litlum	O
tilkostnaði	O
að	O
fjölfalda	O
afurðir	O
þeirra	O
bestu	O
eða	O
frægustu	O
á	O
tilteknu	O
sviði	O
.	O

Í	O
öðru	O
lagi	O
að	O
smekkur	O
manna	O
sé	O
það	O
líkur	O
að	O
nógu	O
margir	O
séu	O
sammála	O
um	O
það	O
hverjir	O
séu	O
þeir	O
bestu	O
á	O
hverju	O
sviði	O
(	O
það	O
er	O
hverjir	O
eru	O
stjörnur	O
og	O
hverjir	O
ekki	O
)	O
og	O
í	O
þriðja	O
lagi	O
að	O
markaðurinn	O
sé	O
nógu	O
stór	O
.	O

Sennilega	O
er	O
það	O
einkum	O
þriðja	O
skilyrðið	O
sem	O
kemur	O
í	O
veg	O
fyrir	O
að	O
á	O
Íslandi	B-Location
séu	O
til	O
kvikmyndastjörnur	O
með	O
himinháar	O
tekjur	O
.	O

Íslendingar	B-Miscellaneous
eru	O
einfaldlega	O
ekki	O
nógu	O
margir	O
til	O
að	O
mikið	O
sé	O
upp	O
úr	O
því	O
að	O
hafa	O
að	O
selja	O
þeim	O
bíómiða	O
,	O
jafnvel	O
þótt	O
einhver	O
væri	O
svo	O
mikil	O
stjarna	O
að	O
allir	O
Íslendingar	B-Miscellaneous
vildu	O
sjá	O
mynd	O
með	O
honum	O
og	O
það	O
jafnvel	O
oft	O
hver	O
og	O
einn	O
.	O

Þannig	O
að	O
eina	O
von	O
þeirra	O
Íslendinga	B-Miscellaneous
sem	O
vilja	O
verða	O
forríkar	O
kvikmynda-	O
eða	O
poppstjörnur	O
virðist	O
vera	O
að	O
slá	O
í	O
gegn	O
í	O
útlöndum	O
.	O

Spurningin	O
í	O
heild	O
sinni	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Mig	O
langar	O
til	O
að	O
vita	O
hvernig	O
skuldsett	O
kaup	O
á	O
fyrirtækjum	O
fara	O
fram	O
?	O

Hvaða	O
ábyrgðir	O
þurfa	O
að	O
vera	O
og	O
á	O
hvaða	O
kjörum	O
eru	O
þessi	O
lán	O
?	O

Talað	O
er	O
um	O
skuldsett	O
kaup	O
á	O
fyrirtæki	O
(	O
e.	O
leveraged	O
buyout	O
)	O
þegar	O
kaupendur	O
leggja	O
ekki	O
fram	O
nægt	O
eigið	O
fé	O
til	O
að	O
kaupa	O
allt	O
hlutafé	O
þess	O
á	O
markaðsvirði	O
.	O

Til	O
að	O
greiða	O
fyrri	O
eigendum	O
fyrir	O
hlutaféð	O
þarf	O
því	O
að	O
koma	O
til	O
lánsfé	O
.	O

Ýmist	O
taka	O
kaupendurnir	O
sjálfir	O
lán	O
eða	O
þeir	O
láta	O
fyrirtækið	O
sem	O
þeir	O
voru	O
að	O
eignast	O
taka	O
lán	O
.	O

Þá	O
þekkist	O
einnig	O
að	O
í	O
kjölfar	O
slíkra	O
kaupa	O
sé	O
hluti	O
eigna	O
hins	O
keypta	O
fyrirtækis	O
seldur	O
og	O
afraksturinn	O
notaður	O
til	O
að	O
greiða	O
fyrri	O
eigendum	O
eða	O
til	O
að	O
greiða	O
skammtímalán	O
sem	O
tekin	O
voru	O
til	O
að	O
geta	O
greitt	O
fyrri	O
eigendum	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
um	O
þetta	O
væri	O
hugsanlegt	O
að	O
fyrirtæki	O
sem	O
starfar	O
í	O
eigin	O
húsnæði	O
selji	O
það	O
og	O
leigi	O
síðan	O
aftur	O
og	O
afrakstur	O
sölunnar	O
sé	O
notaður	O
til	O
að	O
greiða	O
skuldir	O
sem	O
stofnað	O
var	O
til	O
við	O
kaup	O
á	O
fyrirtækinu	O
.	O

Allur	O
gangur	O
er	O
á	O
því	O
hve	O
mikið	O
eigið	O
fé	O
þarf	O
að	O
leggja	O
fram	O
við	O
skuldsett	O
kaup	O
á	O
fyrirtæki	O
,	O
það	O
getur	O
jafnvel	O
verið	O
ekkert	O
.	O

Þá	O
er	O
á	O
sama	O
hátt	O
misjafnt	O
hvort	O
leggja	O
þarf	O
fram	O
sérstakar	O
tryggingar	O
vegna	O
lánanna	O
.	O

Alla	O
jafna	O
byggir	O
lánstraustið	O
sem	O
kaupendur	O
njóta	O
þó	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
á	O
trú	O
lánveitenda	O
á	O
því	O
að	O
þeim	O
muni	O
takast	O
að	O
reka	O
fyrirtækið	O
það	O
vel	O
að	O
tekjurnar	O
sem	O
það	O
myndar	O
dugi	O
til	O
að	O
endurgreiða	O
lánin	O
.	O

Lánskjör	O
í	O
slíkum	O
viðskiptum	O
eru	O
að	O
sama	O
skapi	O
mjög	O
mismunandi	O
en	O
undir	O
flestum	O
kringumstæðum	O
er	O
við	O
því	O
að	O
búast	O
að	O
lánveitendur	O
krefjist	O
nokkuð	O
hárra	O
vaxta	O
vegna	O
þess	O
að	O
viðskiptin	O
eru	O
áhættusöm	O
fyrir	O
þá	O
.	O

Þegar	O
lánað	O
er	O
til	O
kaupa	O
á	O
hlutafé	O
og	O
lántakinn	O
á	O
lítið	O
eigið	O
fé	O
getur	O
áhættan	O
sem	O
lánveitandinn	O
tekur	O
verið	O
svipuð	O
og	O
ef	O
hann	O
hefði	O
sjálfur	O
keypt	O
hlutafé	O
og	O
því	O
eðlilegt	O
að	O
hann	O
geri	O
svipaða	O
ávöxtunarkröfu	O
til	O
lánsins	O
og	O
gerð	O
er	O
til	O
hlutafjár	O
.	O

Hagfræðingar	O
nota	O
hugtakið	O
kreppa	O
(	O
e.	O
depression	O
)	O
til	O
að	O
lýsa	O
alvarlegum	O
samdrætti	O
(	O
e.	O
recession	O
)	O
í	O
efnahagslífinu	O
.	O

Með	O
samdrætti	O
er	O
átt	O
við	O
að	O
framleiðsla	O
þjóðarbúsins	O
á	O
vörum	O
og	O
þjónustu	O
hefur	O
minnkað	O
.	O

Einkennin	O
eru	O
meðal	O
annars	O
að	O
þjóðarframleiðsla	O
dregst	O
saman	O
og	O
atvinnuleysi	O
eykst	O
.	O

Stundum	O
er	O
notað	O
sem	O
þumalputtaregla	O
að	O
ef	O
þjóðarframleiðsla	O
dregst	O
saman	O
að	O
raunvirði	O
tvo	O
ársfjórðunga	O
í	O
röð	O
þá	O
sé	O
hagkerfið	O
í	O
kreppu	O
.	O

Kreppur	O
geta	O
vitaskuld	O
verið	O
misharðar	O
,	O
það	O
er	O
samdrátturinn	O
verið	O
mismikill	O
og	O
mislangur	O
og	O
ekki	O
alltaf	O
ljóst	O
hvenær	O
rétt	O
er	O
að	O
tala	O
bara	O
um	O
samdrátt	O
og	O
hvenær	O
um	O
kreppu	O
.	O

Stundum	O
er	O
sagt	O
í	O
hálfkæringi	O
að	O
viðmiðið	O
eigi	O
að	O
vera	O
að	O
þegar	O
atvinnuleysi	O
eykst	O
,	O
þá	O
teljist	O
það	O
samdráttur	O
nema	O
þú	O
verðir	O
sjálfur	O
atvinnulaus	O
,	O
þá	O
sé	O
það	O
kreppa	O
.	O

Upprunalega	O
spurningin	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Hvernig	O
virka	O
Dow	B-Miscellaneous
Jones	I-Miscellaneous
og	O
Nasdaq	B-Miscellaneous
?	O

Er	O
þetta	O
eitthvað	O
sem	O
leikmaður	O
getur	O
áttað	O
sig	O
á	O
?	O

Dow	B-Organization
Jones	I-Organization
er	O
fyrirtæki	O
sem	O
meðal	O
annars	O
gefur	O
út	O
dagblaðið	O
Wall	B-Organization
Street	I-Organization
Journal	I-Organization
og	O
ýmis	O
viðskiptatímarit	O
en	O
er	O
frægast	O
fyrir	O
eina	O
af	O
nokkrum	O
hlutabréfavísitölum	O
sem	O
fyrirtækið	O
reiknar	O
út	O
,	O
Dow	B-Miscellaneous
Jones	I-Miscellaneous
Industrial	I-Miscellaneous
Average	I-Miscellaneous
,	O
oftast	O
bara	O
kölluð	O
Dow	B-Miscellaneous
Jones	I-Miscellaneous
.	O

Nafnið	O
er	O
fengið	O
frá	O
tveimur	O
af	O
þremur	O
stofnendum	O
fyrirtækisins	O
,	O
Charles	B-Person
Dow	I-Person
og	O
Edward	B-Person
Jones	I-Person
.	O

Sá	O
þriðji	O
hét	O
Charles	B-Person
Bergstresser	I-Person
en	O
sennilega	O
hefur	O
Bergstresser	B-Person
ekki	O
þótt	O
nógu	O
þjált	O
nafn	O
til	O
að	O
fá	O
að	O
fljóta	O
með	O
Dow	B-Person
og	O
Jones	B-Person
.	O

Fyrirtækið	O
var	O
stofnað	O
1882	B-Date
og	O
byrjaði	O
árið	O
1896	B-Date
að	O
reikna	O
út	O
og	O
birta	O
vísitöluna	O
sem	O
hefur	O
haldið	O
nafni	O
fyrirtækisins	O
á	O
lofti	O
síðan	O
.	O

Dow	B-Miscellaneous
Jones-vísitalan	I-Miscellaneous
byggir	O
á	O
verði	O
hlutabréfa	O
í	O
30	O
stórum	O
bandarískum	O
fyrirtækjum	O
.	O

Hún	O
er	O
lítið	O
notuð	O
á	O
fjármálamörkuðum	O
þótt	O
hennar	O
sé	O
oft	O
getið	O
í	O
fjölmiðlum	O
.	O

Ýmsar	O
aðrar	O
vísitölur	O
þykja	O
gagnlegri	O
,	O
til	O
dæmis	O
S	B-Miscellaneous
&	I-Miscellaneous
P-500-vísitalan	I-Miscellaneous
sem	O
fyrirtækið	O
Standard	B-Organization
and	I-Organization
Poor	I-Organization
'	I-Organization
s	I-Organization
reiknar	O
út	O
og	O
byggist	O
á	O
verði	O
hlutabréfa	O
í	O
500	O
bandarískum	O
fyrirtækjum	O
.	O

Nánar	O
er	O
hægt	O
að	O
fræðast	O
um	O
hlutabréfavísitölur	O
í	O
þremur	O
öðrum	O
svörum	O
hér	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O
+	O
Hvað	O
eru	O
hlutabréfavísitölur	O
?	O

+	O
Hvað	O
er	O
vísitala	O
?	O

+	O
Hvernig	O
er	O
útreikningurinn	O
á	O
vísitölum	O
þegar	O
tekið	O
er	O
tillit	O
til	O
arðgreiðslna	O
og	O
útgáfu	O
jöfnunarhlutabréfa	O
?	O

Nasdaq-turninn	B-Location
í	O
á	O
Times	B-Location
Square	I-Location
.	O

Nasdaq	B-Organization
er	O
önnur	O
af	O
tveimur	O
helstu	O
kauphöllum	O
Bandaríkjanna	B-Location
,	O
hin	O
er	O
New	B-Organization
York	I-Organization
Stock	I-Organization
Exchange	I-Organization
(	O
Kauphöllin	B-Organization
í	I-Organization
New	I-Organization
York	I-Organization
,	O
NYSE	B-Organization
)	O
.	O

Nasdaq	B-Organization
er	O
skammstöfun	O
og	O
stendur	O
fyrir	O
National	B-Organization
Association	I-Organization
of	I-Organization
Securities	I-Organization
Dealers	I-Organization
Automatic	I-Organization
Quotation	I-Organization
System	I-Organization
.	O

Nasdaq	B-Organization
tók	O
til	O
starfa	O
árið	O
1971	B-Date
.	O

Reiknaðar	O
eru	O
út	O
ýmsar	O
hlutabréfavísitölur	O
fyrir	O
bréf	O
sem	O
skráð	O
eru	O
á	O
Nasdaq	B-Organization
,	O
til	O
dæmis	O
svokölluð	O
Nasdaq	B-Miscellaneous
Composite	I-Miscellaneous
vísitala	O
sem	O
byggir	O
á	O
verði	O
hlutabréfa	O
allra	O
þeirra	O
ríflega	O
4.000	O
fyrirtækja	O
sem	O
skráð	O
eru	O
í	O
kauphöllinni	O
.	O

Kauphallir	O
eru	O
í	O
grundvallaratriðum	O
tiltölulega	O
einföld	O
fyrirbrigði	O
,	O
það	O
er	O
vettvangur	O
þar	O
sem	O
kaupendur	O
og	O
seljendur	O
hlutabréfa	O
(	O
eða	O
annarra	O
verðbréfa	O
)	O
koma	O
saman	O
,	O
skiptast	O
á	O
tilboðum	O
og	O
ganga	O
að	O
þeim	O
eða	O
hafna	O
.	O

Lengst	O
af	O
gerðist	O
þetta	O
með	O
því	O
að	O
kaupendur	O
og	O
seljendur	O
(	O
og	O
milliliðir	O
)	O
komu	O
saman	O
á	O
einum	O
stað	O
en	O
nú	O
er	O
algengast	O
að	O
kauphallir	O
séu	O
rafrænar	O
og	O
skipst	O
sé	O
á	O
tilboðum	O
og	O
kaup	O
fari	O
fram	O
með	O
rafrænum	O
hætti	O
.	O

Nasdaq	B-Organization
starfar	O
með	O
þessum	O
hætti	O
og	O
það	O
gerir	O
einnig	O
Kauphöll	B-Organization
Íslands	I-Organization
.	O

Spyrjandi	O
bætir	O
við	O
:	O

Fær	O
sá	O
sem	O
á	O
peninga	O
á	O
inneignarreikningi	O
verðbætur	O
í	O
þensluástandi	O
?	O

Með	O
verðbótum	O
er	O
átt	O
við	O
að	O
reynt	O
er	O
að	O
taka	O
tillit	O
til	O
breytinga	O
á	O
verðlagi	O
þegar	O
fjárupphæðir	O
eru	O
reiknaðar	O
og	O
bæta	O
þeim	O
sem	O
á	O
að	O
fá	O
fé	O
verðlagsbreytingu	O
þannig	O
að	O
hann	O
geti	O
keypt	O
það	O
sama	O
fyrir	O
féð	O
með	O
verðbótum	O
og	O
hann	O
hefði	O
getað	O
keypt	O
fyrir	O
féð	O
án	O
verðbóta	O
ef	O
verðlag	O
hefði	O
ekkert	O
breyst	O
.	O

Breytingar	O
á	O
verðlagi	O
eru	O
oftast	O
verðbólga	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
verð	O
á	O
vörum	O
og	O
þjónustu	O
hækkar	O
með	O
tímanum	O
,	O
en	O
einnig	O
þekkist	O
verðhjöðnun	O
;	O
verð	O
á	O
vörum	O
og	O
þjónustu	O
lækkar	O
þá	O
með	O
tímanum	O
.	O

Ef	O
verðlag	O
lækkar	O
verða	O
verðbætur	O
neikvæð	O
stærð	O
.	O

Verðlagsbreytingar	O
eru	O
reiknaðar	O
út	O
frá	O
verðvísitölum	O
,	O
á	O
Íslandi	B-Location
oftast	O
vísitölu	O
neysluverðs	O
sem	O
Hagstofan	B-Organization
reiknar	O
út	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
semja	O
um	O
verðbætur	O
í	O
ýmsum	O
viðskiptum	O
en	O
einna	O
algengast	O
er	O
að	O
það	O
sé	O
gert	O
í	O
lánsviðskiptum	O
eða	O
kjarasamningum	O
,	O
enda	O
er	O
þá	O
oft	O
samið	O
til	O
nokkurs	O
tíma	O
í	O
senn	O
.	O

Skoðum	O
tvö	O
einföld	O
dæmi	O
um	O
notkun	O
þessa	O
,	O
annað	O
úr	O
kjarasamningi	O
og	O
hitt	O
úr	O
lánsviðskiptum	O
.	O

Gerum	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
samið	O
hafi	O
verið	O
um	O
1.000	B-Money
krónur	I-Money
á	O
tímann	O
til	O
tveggja	O
ára	O
og	O
að	O
eftir	O
fyrra	O
árið	O
eigi	O
laun	O
að	O
hækka	O
í	O
takti	O
við	O
verðlagsbreytingar	O
það	O
ár	O
.	O

Gerum	O
enn	O
fremur	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
verðlagsvísitalan	O
hafi	O
verið	O
200	O
stig	O
í	O
upphafi	O
samningstímans	O
en	O
sé	O
210	O
stig	O
ári	O
síðar	O
.	O

Þá	O
hefur	O
verðbólga	O
mælst	O
5%	B-Percent
því	O
að	O
210	O
er	O
5%	B-Percent
meira	O
en	O
200	O
,	O
sem	O
má	O
sjá	O
með	O
því	O
að	O
reikna	O
:	O

<	O
jafna	O
>	O

Þar	O
með	O
fæst	O
að	O
tímakaupið	O
á	O
að	O
hækka	O
um	O
5%	B-Percent
og	O
verða	O
1.050	O
síðara	O
árið	O
.	O

Það	O
má	O
einnig	O
reikna	O
sem	O
:	O

<	O
jafna	O
>	O

Hækkun	O
vísitölunnar	O
um	O
5%	B-Percent
þýðir	O
að	O
verð	O
á	O
þeim	O
vörum	O
og	O
þeirri	O
þjónustu	O
sem	O
miðað	O
er	O
við	O
hefur	O
hækkað	O
um	O
að	O
meðaltali	O
5%	B-Percent
en	O
vitaskuld	O
er	O
þess	O
að	O
vænta	O
að	O
sumt	O
hafi	O
hækkað	O
meira	O
en	O
þetta	O
en	O
annað	O
minna	O
og	O
jafnvel	O
lækkað	O
í	O
verði	O
.	O

Það	O
er	O
því	O
ekki	O
víst	O
að	O
þær	O
vörur	O
og	O
sú	O
þjónusta	O
sem	O
launþeginn	O
kaupir	O
alla	O
jafna	O
hafi	O
hækkað	O
um	O
nákvæmlega	O
5%	B-Percent
;	O
kaupmáttur	O
launa	O
hans	O
getur	O
því	O
breyst	O
eitthvað	O
þrátt	O
fyrir	O
verðbæturnar	O
.	O

Skoðum	O
síðan	O
dæmi	O
um	O
lánsviðskipti	O
og	O
gerum	O
aftur	O
ráð	O
fyrir	O
því	O
að	O
horft	O
sé	O
til	O
eins	O
árs	O
þótt	O
raunar	O
sé	O
óheimilt	O
á	O
Íslandi	B-Location
að	O
semja	O
um	O
verðtryggingu	O
í	O
lánsviðskiptum	O
til	O
svo	O
skamms	O
tíma	O
.	O

Maður	O
nokkur	O
leggur	O
1.000	B-Money
krónur	I-Money
inn	O
á	O
bankabók	O
sem	O
ber	O
4%	B-Percent
vexti	O
auk	O
verðtryggingar	O
.	O

Þetta	O
eru	O
að	O
sjálfsögðu	O
lánsviðskipti	O
því	O
að	O
maðurinn	O
lánar	O
bankanum	O
féð	O
eins	O
og	O
nafnið	O
innlán	O
gefur	O
til	O
kynna	O
.	O

Gerum	O
eins	O
og	O
áður	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
verðlagsvísitalan	O
sé	O
200	O
stig	O
þegar	O
lagt	O
er	O
inn	O
og	O
210	O
stig	O
ári	O
síðar	O
.	O

Þar	O
með	O
á	O
inneign	O
mannsins	O
að	O
hækka	O
um	O
5%	B-Percent
vegna	O
verðbóta	O
og	O
4%	B-Percent
vegna	O
vaxta	O
og	O
verða	O
:	O

<	O
jafna	O
>	O

Takið	O
eftir	O
því	O
að	O
þótt	O
5%	B-Percent
+	O
4%	B-Percent
séu	O
9%	B-Percent
þá	O
vex	O
innstæðan	O
ekki	O
um	O
9%	B-Percent
að	O
nafnverði	O
heldur	O
9,2%	B-Percent
.	O

Ástæðan	O
er	O
að	O
hækkun	O
vegna	O
verðbótanna	O
og	O
hækkun	O
vegna	O
raunvaxtanna	O
margfaldast	O
saman	O
.	O

Þetta	O
má	O
líka	O
hugsa	O
þannig	O
að	O
maðurinn	O
fái	O
verðbætur	O
á	O
vextina	O
eða	O
vexti	O
á	O
verðbæturnar	O
.	O

Innlánsreikningar	O
í	O
íslenskum	O
fjármálastofnunum	O
eru	O
ýmist	O
verðtryggðir	O
eða	O
óverðtryggðir	O
.	O

Flestir	O
eru	O
óverðtryggðir	O
,	O
meðal	O
annars	O
vegna	O
þess	O
að	O
óheimilt	O
er	O
að	O
verðtryggja	O
innlán	O
sem	O
bundin	O
eru	O
til	O
skemmri	O
tíma	O
en	O
þriggja	O
ára	O
.	O

Bæði	O
bankar	O
og	O
sparisjóðir	O
bjóða	O
verðtryggða	O
innlánsreikninga	O
sem	O
bundnir	O
eru	O
til	O
þriggja	O
ára	O
eða	O
lengri	O
tíma	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
:	O
+	O
Hvað	O
er	O
vísitala	O
?	O

+	O
Hve	O
mörg	O
lönd	O
í	O
heiminum	O
leyfa	O
verðtryggingu	O
lána	O
?	O

+	O
Hvernig	O
er	O
einfaldasta	O
skýringin	O
á	O
verðbólgu	O
og	O
hvernig	O
er	O
«	O
mínus	O
»	O
-verðbólga	O
?	O

+	O
Skipta	O
launahækkanir	O
höfuðmáli	O
í	O
þróun	O
verðbólgu	O
og	O
þá	O
hvers	O
vegna	O
?	O

+	O
Er	O
til	O
algilt	O
líkan	O
til	O
að	O
spá	O
fyrir	O
um	O
verðbólgu	O
?	O

+	O
Fyrir	O
hverja	O
og	O
hvaða	O
fjármagn	O
gildir	O
sú	O
ákvörðun	O
,	O
þegar	O
Seðlabanki	B-Organization
Íslands	I-Organization
tekur	O
ákvörðun	O
um	O
vexti	O
?	O

+	O
Hvaða	O
áhrif	O
hefur	O
verðbólga	O
í	O
framtíðinni	O
á	O
þann	O
sem	O
kaupir	O
fasteign	O
á	O
lánum	O
?	O

Skattar	O
eru	O
lagðir	O
á	O
með	O
lögum	O
sem	O
sett	O
eru	O
af	O
stjórnmálamönnum	O
og	O
rökstuðningurinn	O
fyrir	O
tilteknum	O
skatti	O
þarf	O
ekki	O
að	O
vera	O
annar	O
en	O
að	O
það	O
sé	O
meirihluti	O
fyrir	O
honum	O
á	O
löggjafarþinginu	O
.	O

Það	O
er	O
þó	O
hægt	O
að	O
tína	O
til	O
ýmsa	O
kosti	O
og	O
galla	O
við	O
mismunandi	O
skatta	O
með	O
hagfræðilegri	O
greiningu	O
og	O
niðurstöður	O
úr	O
slíkri	O
vinnu	O
geta	O
vitaskuld	O
haft	O
áhrif	O
á	O
þær	O
ákvarðanir	O
sem	O
teknar	O
eru	O
í	O
skattamálum	O
.	O

Oftast	O
er	O
einkum	O
horft	O
til	O
þátta	O
eins	O
og	O
þess	O
hvernig	O
skattbyrðin	O
dreifist	O
,	O
það	O
er	O
hverjir	O
greiða	O
viðkomandi	O
skatt	O
,	O
umframbyrði	O
skattsins	O
og	O
hve	O
mikilla	O
tekna	O
hann	O
aflar	O
í	O
ríkissjóð	O
.	O

Það	O
er	O
alla	O
jafna	O
talið	O
slæmt	O
við	O
skatt	O
ef	O
hann	O
veldur	O
mikilli	O
umframbyrði	O
og	O
um	O
það	O
geta	O
menn	O
verið	O
sammála	O
sama	O
hvaða	O
stjórnmálaskoðanir	O
þeir	O
hafa	O
.	O

Í	O
öðrum	O
tilfellum	O
fer	O
mat	O
manna	O
á	O
ágæti	O
skatts	O
og	O
þeirra	O
áhrifa	O
sem	O
hann	O
hefur	O
að	O
miklu	O
leyti	O
eftir	O
því	O
hvaða	O
stjórnmálaskoðanir	O
þeir	O
hafa	O
eða	O
hvaða	O
hópi	O
þeir	O
tilheyra	O
.	O

Það	O
er	O
vitaskuld	O
tilhneiging	O
til	O
þess	O
að	O
styðja	O
frekar	O
skatta	O
sem	O
aðrir	O
eiga	O
að	O
greiða	O
en	O
skatta	O
sem	O
leggjast	O
þungt	O
á	O
mann	O
sjálfan	O
.	O

Þeir	O
sem	O
vilja	O
að	O
skattkerfið	O
jafni	O
að	O
einhverju	O
marki	O
tekjur	O
landsmanna	O
telja	O
slæmt	O
ef	O
skattur	O
leggst	O
þungt	O
á	O
lágtekjufólk	O
en	O
betra	O
að	O
hann	O
leggist	O
einkum	O
á	O
hátekjufólk	O
,	O
að	O
öðru	O
jöfnu	O
.	O

Þeir	O
sem	O
eru	O
þeirrar	O
skoðunar	O
vilja	O
væntanlega	O
margir	O
hverjir	O
að	O
hátekjuskattur	O
sé	O
lagður	O
á	O
.	O

Þá	O
eru	O
sumir	O
þeirrar	O
skoðunar	O
að	O
skattar	O
eigi	O
almennt	O
að	O
vera	O
lágir	O
og	O
ríkisútgjöld	O
lítil	O
en	O
aðrir	O
vilja	O
meiri	O
ríkisútgjöld	O
og	O
hærri	O
skatta	O
.	O

Deilur	O
um	O
skatta	O
á	O
vettvangi	O
stjórnmála	O
endurspegla	O
að	O
talsverðu	O
leyti	O
mismunandi	O
skoðanir	O
sem	O
þessar	O
.	O

Hátekjuskattur	O
eins	O
og	O
sá	O
sem	O
lagður	O
er	O
á	O
hér	O
á	O
Íslandi	B-Location
hefur	O
þann	O
ókost	O
að	O
hann	O
hækkar	O
jaðarskatthlutfall	O
,	O
það	O
er	O
það	O
hlutfall	O
sem	O
rennur	O
til	O
ríkisins	O
af	O
hverri	O
krónu	O
sem	O
menn	O
afla	O
sér	O
í	O
viðbót	O
.	O

Það	O
er	O
almennt	O
ókostur	O
að	O
jaðarskattar	O
séu	O
háir	O
vegna	O
þess	O
að	O
það	O
gefur	O
ríkan	O
hvata	O
til	O
að	O
komast	O
hjá	O
skattgreiðslum	O
,	O
með	O
löglegum	O
eða	O
ólögmætum	O
hætti	O
.	O

Umframbyrði	O
þess	O
að	O
hafa	O
hátt	O
jaðarskatthlutfall	O
getur	O
því	O
verið	O
umtalsverð	O
og	O
það	O
mælir	O
gegn	O
háu	O
tekjuskattshlutfalli	O
.	O

Sömu	O
rök	O
mæla	O
raunar	O
gegn	O
háu	O
skatthlutfalli	O
á	O
öðrum	O
vettvangi	O
,	O
svo	O
sem	O
háum	O
virðisaukaskatti	O
.	O

Reyndar	O
er	O
hér	O
rétt	O
að	O
hafa	O
í	O
huga	O
að	O
jaðarskatthlutfall	O
þeirra	O
sem	O
hafa	O
lægri	O
tekjur	O
en	O
svo	O
að	O
þeir	O
eigi	O
að	O
greiða	O
hátekjuskatt	O
getur	O
verið	O
miklu	O
hærra	O
en	O
jaðarskatthlutfall	O
þeirra	O
sem	O
greiða	O
hátekjuskatt	O
.	O

Skýringin	O
er	O
að	O
ýmsar	O
tilfærslur	O
frá	O
ríki	O
og	O
sveitarfélögum	O
eru	O
tekjutengdar	O
,	O
svo	O
sem	O
barnabætur	O
,	O
vaxtabætur	O
,	O
húsaleigubætur	O
og	O
margt	O
fleira	O
.	O

Því	O
eru	O
margir	O
í	O
þeirri	O
stöðu	O
að	O
jaðarskatthlutfall	O
þeirra	O
er	O
miklu	O
hærra	O
en	O
sem	O
nemur	O
lægra	O
tekjuskattsþrepinu	O
(	O
að	O
meðtöldu	O
útsvari	O
)	O
þótt	O
þeir	O
greiði	O
ekki	O
hátekjuskatt	O
vegna	O
þess	O
að	O
bætur	O
þeirra	O
lækka	O
þegar	O
tekjur	O
hækka	O
.	O

Það	O
skiptir	O
einstakling	O
sem	O
leggur	O
harðar	O
að	O
sér	O
til	O
að	O
afla	O
meiri	O
tekna	O
engu	O
máli	O
hvort	O
ráðstöfunartekjur	O
hans	O
aukast	O
lítið	O
vegna	O
þess	O
að	O
skatturinn	O
tekur	O
hátt	O
hlutfall	O
af	O
viðbótartekjunum	O
eða	O
vegna	O
þess	O
að	O
ýmsar	O
bætur	O
eða	O
styrkir	O
sem	O
hann	O
fær	O
lækka	O
fyrir	O
vikið	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
:	O
+	O
Hver	O
er	O
réttlætingin	O
fyrir	O
álagningu	O
erfðafjárskatts	O
?	O

+	O
Hversu	O
hátt	O
hlutfall	O
er	O
tekjuskattur	O
einstaklinga	O
af	O
allri	O
skattheimtu	O
ríkissjóðs	O
og	O
hver	O
yrðu	O
áhrif	O
þess	O
að	O
fella	O
hann	O
niður	O
?	O

+	O
Hvað	O
eru	O
jaðarskattar	O
?	O

+	O
Hvernig	O
er	O
tekið	O
tillit	O
til	O
beinna	O
og	O
óbeinna	O
skatta	O
við	O
mat	O
á	O
launaþróun	O
?	O

+	O
Er	O
líklegt	O
að	O
lækkun	O
á	O
tekjuskattshlutfalli	O
auki	O
skatttekjur	O
ríkissjóðs	O
?	O

+	O
Hvað	O
er	O
átt	O
við	O
með	O
umframbyrði	O
skatta	O
?	O

+	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
borgaður	O
skattur	O
af	O
ellilífeyri	O
?	O

+	O
Hvenær	O
var	O
hinn	O
svokallaði	O
?	O
nefskattur	O
»	O
Margrétar	B-Person
Thatcher	I-Person
afnuminn	O
?	O

Gjaldmiðillinn	O
heitir	O
pesó	O
og	O
þegar	O
þetta	O
er	O
skrifað	O
,	O
18.	B-Date
júní	I-Date
2003	I-Date
,	O
fást	O
um	O
0,37	O
pesó	O
fyrir	O
hverja	O
íslenska	O
krónu	O
.	O

Það	O
er	O
hægt	O
að	O
svara	O
þessari	O
spurningu	O
á	O
nokkra	O
vegu	O
,	O
allt	O
eftir	O
því	O
hvaða	O
merking	O
er	O
lögð	O
í	O
'	O
á	O
Íslandi	B-Location
'	O
.	O

Er	O
átt	O
við	O
algengasta	O
fæðingardag	O
Íslendinga	B-Miscellaneous
og	O
skiptir	O
þá	O
máli	O
hvort	O
þeir	O
búa	O
á	O
Íslandi	B-Location
eða	O
ekki	O
?	O

Eða	O
er	O
átt	O
við	O
algengasta	O
fæðingardag	O
þeirra	O
sem	O
búa	O
á	O
Íslandi	B-Location
,	O
sem	O
eru	O
vitaskuld	O
ekki	O
allir	O
íslenskir	O
ríkisborgarar	O
?	O

Strangt	O
til	O
tekið	O
er	O
líklega	O
rétt	O
að	O
líta	O
svo	O
á	O
að	O
spurt	O
sé	O
um	O
þann	O
sem	O
dag	O
sem	O
flestir	O
hafa	O
fæðst	O
á	O
hér	O
á	O
landi	O
,	O
hvort	O
sem	O
þeir	O
eru	O
íslenskir	O
ríkisborgarar	O
eða	O
ekki	O
.	O

Þá	O
er	O
einnig	O
vert	O
að	O
geta	O
þess	O
að	O
hér	O
fæðast	O
auðvitað	O
ekki	O
bara	O
manneskjur	O
heldur	O
einnig	O
afkvæmi	O
annarra	O
dýrategunda	O
en	O
hér	O
verður	O
eingöngu	O
horft	O
til	O
mannfólksins	O
enda	O
er	O
ekki	O
haldin	O
nákvæm	O
skráning	O
um	O
fæðingardag	O
dýra	O
.	O

Ákveðið	O
var	O
að	O
reikna	O
svarið	O
út	O
frá	O
öllum	O
núlifandi	O
einstaklingum	O
sem	O
hafa	O
fengið	O
íslenska	O
kennitölu	O
og	O
eru	O
þá	O
bæði	O
meðtaldir	O
Íslendingar	B-Miscellaneous
sem	O
búa	O
í	O
útlöndum	O
og	O
borgarar	O
annarra	O
ríkja	O
sem	O
hafa	O
fengið	O
íslenska	O
kennitölu	O
.	O

Sumir	O
þessara	O
útlendinga	O
búa	O
hér	O
en	O
aðrir	O
ekki	O
.	O

Alls	O
eru	O
þetta	O
um	O
330	O
þúsund	O
manns	O
ef	O
miðað	O
er	O
við	O
áramótin	B-Date
2002/2003	I-Date
.	O

Svarið	O
er	O
23.	B-Date
júní	I-Date
1966	I-Date
en	O
nú	O
er	O
31	O
einstaklingur	O
með	O
íslenska	O
kennitölu	O
fæddur	O
þann	O
dag	O
.	O

Næst	O
kemur	O
15.	B-Date
desember	I-Date
1959	I-Date
en	O
30	O
eru	O
fæddir	O
þann	O
dag	O
.	O

Ef	O
við	O
horfum	O
fram	O
hjá	O
ártalinu	O
er	O
svarið	O
við	O
spurningunni	O
28.	B-Date
apríl	I-Date
en	O
1.010	O
eru	O
fæddir	O
þann	O
dag	O
.	O

Næst	O
kemur	O
25.	B-Date
september	I-Date
en	O
1.003	O
eru	O
fæddir	O
þann	O
dag	O
.	O

Fimm	O
ára	O
afmælisveisla	O
.	O

Að	O
meðaltali	O
eiga	O
rétt	O
tæplega	O
900	O
einstaklingar	O
með	O
íslenska	O
kennitölu	O
afmæli	O
hvern	O
dag	O
ársins	O
.	O

Fæstir	O
eru	O
vitaskuld	O
fæddir	O
29.	B-Date
febrúar	I-Date
enda	O
kemur	O
hann	O
einungis	O
á	O
fjögurra	O
ára	O
fresti	O
eða	O
því	O
sem	O
næst	O
.	O

Þann	O
dag	O
eiga	O
227	O
einstaklingar	O
með	O
íslenska	O
kennitölu	O
afmæli	O
.	O

Næst	O
kemur	O
jóladagur	B-Date
,	I-Date
25.	I-Date
desember	I-Date
,	O
en	O
678	O
eiga	O
afmæli	O
þann	O
dag	O
.	O

Íslendingar	B-Miscellaneous
virðast	O
tregir	O
til	O
að	O
fæðast	O
á	O
hátíðisdögum	O
í	O
desember	B-Date
því	O
að	O
þriðji	O
sjaldgæfasti	O
dagurinn	O
er	O
gamlársdagur	B-Date
og	O
eiga	O
742	O
afmæli	O
þann	O
dag	O
.	O

Aðfangadagur	B-Date
er	O
heldur	O
ekkert	O
sérlega	O
vinsæll	O
og	O
eiga	O
752	O
afmæli	O
þann	O
dag	O
.	O

17.	B-Date
júní	I-Date
nær	O
hins	O
vegar	O
að	O
vera	O
yfir	O
meðaltali	O
því	O
að	O
925	O
eiga	O
afmæli	O
á	O
þjóðhátíðardaginn	O
.	O

Almennt	O
eru	O
sumarmánuðirnir	O
líka	O
heldur	O
vinsælli	O
til	O
barneigna	O
.	O

Flestir	O
eiga	O
afmæli	O
í	O
júlí	B-Date
eða	O
28.964	O
sem	O
gerir	O
934	O
á	O
dag	O
.	O

Litlu	O
færri	O
eiga	O
afmæli	O
í	O
ágúst	B-Date
eða	O
28.816	O
sem	O
gerir	O
930	O
á	O
dag	O
.	O

September	B-Date
,	O
með	O
sína	O
þrjátíu	O
daga	O
,	O
á	O
hins	O
vegar	O
vinninginn	O
í	O
fjölda	O
afmælisbarna	O
á	O
dag	O
því	O
að	O
í	O
þeim	O
mánuði	O
eiga	O
943	O
afmæli	O
á	O
dag	O
að	O
meðaltali	O
.	O

Fæstir	O
eiga	O
eins	O
og	O
vænta	O
má	O
afmæli	O
í	O
febrúar	B-Date
,	O
því	O
að	O
hann	O
er	O
stystur	O
,	O
eða	O
24.977	O
sem	O
gerir	O
884	O
á	O
dag	O
.	O

Ef	O
tekið	O
er	O
tillit	O
til	O
dagafjölda	O
er	O
desember	B-Date
þó	O
óvinsælastur	O
því	O
að	O
einungis	O
832	O
eiga	O
afmæli	O
að	O
meðaltali	O
hvern	O
dag	O
þess	O
mánaðar	O
.	O

Í	O
þeim	O
löndum	O
sem	O
tekið	O
hafa	O
upp	O
evruna	O
eru	O
allir	O
evrupeningar	O
gjaldgengir	O
,	O
bæði	O
seðlar	O
og	O
mynt	O
.	O

Evruseðlarnir	O
eru	O
allir	O
eins	O
og	O
eru	O
til	O
seðlar	O
með	O
verðgildi	O
frá	O
5	B-Money
evrum	I-Money
upp	O
í	O
500	B-Money
evrur	I-Money
.	O

Austuríkismaðurinn	B-Miscellaneous
Robert	B-Person
Kalina	I-Person
teiknaði	O
þá	O
alla	O
.	O

Evruseðlar.apríl	B-Date
2008	I-Date
,	O
er	O
gengisvísitalan	O
150,3	O
stig	O
samkvæmt	O
upplýsingum	O
á	O
vef	O
Seðlabanka	B-Organization
Íslands	I-Organization
.	O

Sumum	O
finnst	O
betra	O
að	O
fylgjast	O
með	O
genginu	O
með	O
því	O
að	O
skoða	O
hvað	O
þarf	O
að	O
borga	O
margar	O
íslenskar	O
krónur	O
fyrir	O
ákveðinn	O
erlendan	O
gjaldeyri	O
,	O
til	O
dæmis	O
bandaríkjadollar	O
eða	O
evru	O
.	O

Í	O
dag	O
þarf	O
að	O
borga	O
um	O
75	B-Money
íslenskar	I-Money
krónur	I-Money
fyrir	O
hvern	O
Bandaríkjadal	B-Miscellaneous
og	O
um	O
117	B-Money
krónur	I-Money
þarf	O
til	O
að	O
kaupa	O
eina	B-Money
evru	I-Money
.	O

Undanfarnar	O
vikur	O
hefur	O
gengi	O
íslensku	O
krónunnar	O
tekið	O
miklum	O
breytingum	O
og	O
svarið	O
við	O
þessari	O
spurningu	O
hefði	O
því	O
verið	O
allt	O
annað	O
í	O
síðustu	O
viku	O
og	O
það	O
gæti	O
verið	O
gjörbreytt	O
í	O
næstu	O
viku	O
líka	O
.	O

Þetta	O
svar	O
er	O
því	O
bara	O
rétt	O
þennan	O
eina	O
dag	O
sem	O
það	O
er	O
skrifað	O
,	O
á	O
morgun	O
verður	O
það	O
úrelt	O
.	O

Áhugafólk	O
um	O
gengi	O
og	O
gengisþróun	O
ætti	O
því	O
frekar	O
að	O
fara	O
inn	O
á	O
vef	O
Seðlabankans	B-Organization
eða	O
einhvers	O
af	O
viðskiptabönkunum	O
þar	O
sem	O
ávallt	O
er	O
að	O
finna	O
nýjustu	O
gengisupplýsingarnar	O
.	O

Samkvæmt	O
svari	O
Þuríðar	B-Person
Þorbjarnardóttur	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hver	O
eru	O
helstu	O
frumefni	O
líkamans	O
?	O

eru	O
26	O
frumefni	O
í	O
líkama	O
okkar	O
.	O

Fjögur	O
þeirra	O
,	O
súrefni	O
,	O
kolefni	O
,	O
vetni	O
og	O
nitur	O
eru	O
langalgengust	O
því	O
samtals	O
eru	O
þau	O
um	O
96%	B-Percent
af	O
líkamsmassa	O
okkar	O
.	O

Önnur	O
níu	O
eru	O
samtals	O
3,9%	B-Percent
af	O
líkamsmassanum	O
.	O

Það	O
eru	O
kalk	O
,	O
fosfór	O
,	O
kalín	O
,	O
brennisteinn	O
,	O
natrín	O
,	O
klór	O
,	O
magnesín	O
,	O
joð	O
og	O
járn	O
.	O

Þrettán	O
önnur	O
frumefni	O
koma	O
fyrir	O
í	O
snefilmagni	O
og	O
mynda	O
samtals	O
það	O
0,1%	B-Percent
af	O
heildarmassa	O
líkamans	O
sem	O
á	O
vantar	O
.	O

Þau	O
eru	O
ál	O
,	O
bór	O
,	O
króm	O
,	O
kóbalt	O
,	O
kopar	O
,	O
flúor	O
,	O
mangan	O
,	O
mólybden	O
,	O
selen	O
,	O
kísill	O
,	O
tin	O
,	O
vanadín	O
og	O
sink	O
.	O

Þessi	O
frumefni	O
raðast	O
svo	O
saman	O
á	O
ýmsan	O
hátt	O
og	O
mynda	O
þannig	O
ótal	O
efnasambönd	O
í	O
líkamanum	O
.	O

Á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
eru	O
mörg	O
svör	O
sem	O
fjalla	O
um	O
eintök	O
efni	O
eða	O
efnasambönd	O
í	O
mannslíkamanum	O
,	O
til	O
dæmis	O
:	O

*	O
Hvaða	O
ólífrænu	O
efni	O
eru	O
í	O
mannslíkamanum	O
?	O

*	O
Getur	O
kopar	O
haft	O
skaðleg	O
áhrif	O
á	O
líkamsstarfsemi	O
okkar	O
?	O

*	O
Hver	O
eru	O
helstu	O
áhrif	O
flúors	O
á	O
manninn	O
?	O

*	O
Hver	O
eru	O
einkenni	O
járnskorts	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
selen	O
og	O
til	O
hvers	O
þurfum	O
við	O
það	O
?	O

*	O
Hvaða	O
efni	O
eru	O
snefilefni	O
?	O

*	O
Hvernig	O
er	O
uppbygging	O
prótína	O
?	O

Hefðin	O
fyrir	O
ferhyrndum	O
þjóðfánum	O
á	O
líklega	O
rætur	O
að	O
rekja	O
til	O
siglingafána	O
sem	O
notaðir	O
voru	O
í	O
Evrópu	B-Location
og	O
öðrum	O
Miðjarðarhafslöndum	B-Location
fyrr	O
á	O
tímum	O
.	O

Vissulega	O
voru	O
notuð	O
flögg	O
með	O
öðru	O
lagi	O
en	O
smám	O
saman	O
festist	O
þessi	O
ferhyrnda	O
lögun	O
með	O
ákveðnum	O
hlutföllum	O
milli	O
lengdar	O
og	O
breiddar	O
í	O
sessi	O
.	O

Í	O
mörgum	O
tilfellum	O
urðu	O
siglingafánarnir	O
síðan	O
grunnur	O
að	O
þjóðfánum	O
eða	O
ríkisfánum	O
í	O
Evrópu	B-Location
og	O
þá	O
fylgdi	O
þetta	O
ákveðna	O
lag	O
.	O

Seinna	O
meir	O
litu	O
lönd	O
utan	O
Evrópu	B-Location
til	O
þessarar	O
hefðar	O
við	O
val	O
á	O
þjóðfána	O
-	O
að	O
Nepal	B-Location
undanskildu	O
en	O
það	O
er	O
eina	O
ríki	O
í	O
heimi	O
sem	O
ekki	O
er	O
með	O
ferhyrndan	O
þjóðfána	O
.	O

Fyrir	O
tíma	O
breskra	O
yfirráða	O
í	O
Suður-Asíu	B-Location
(	O
svæði	O
sem	O
á	O
ensku	O
nefnist	O
Indian	B-Location
subcontinent	I-Location
og	O
nær	O
yfir	O
Indland	B-Location
,	O
Pakistan	B-Location
,	O
Bangladesh	B-Location
,	O
Bútan	B-Location
og	O
Nepal	B-Location
auk	O
eyja	O
)	O
voru	O
þar	O
hundruð	O
ríkja	O
.	O

Mörg	O
þessara	O
ríkja	O
,	O
þar	O
meðal	O
Nepal	B-Location
,	O
voru	O
með	O
sinn	O
eigin	O
fána	O
sem	O
oft	O
höfðu	O
lögun	O
,	O
liti	O
eða	O
form	O
sem	O
voru	O
ólík	O
því	O
sem	O
Evrópumenn	B-Miscellaneous
þekktu	O
best	O
.	O

Með	O
auknum	O
áhrifum	O
og	O
yfirráðum	O
Breta	B-Miscellaneous
í	O
þessum	O
heimshluta	O
hurfu	O
þessir	O
fánar	O
smám	O
saman	O
af	O
sjónarsviðinu	O
,	O
allir	O
nema	O
fáni	O
Nepals	B-Location
.	O

<	O
Heimildir	O
og	O
mynd	O
>	O

Orðið	O
steinn	O
getur	O
bæði	O
átt	O
við	O
berg	O
/	O
bergtegund	O
(	O
grjót	O
)	O
og	O
steindir	O
(	O
steintegundir	O
)	O
eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
eru	O
flestir	O
steinar	O
gráir	O
?	O

Þar	O
segir	O
meðal	O
annars	O
:	O

Steindir	O
eru	O
kristallað	O
frumefni	O
eða	O
efnasamband	O
sem	O
finnst	O
í	O
náttúrunni	O
.	O

Þær	O
eru	O
í	O
raun	O
smæstu	O
eindir	O
bergtegunda	O
;	O
sumar	O
bergtegundir	O
innihalda	O
aðallega	O
eina	O
gerð	O
steinda	O
en	O
flestar	O
tegundir	O
eru	O
settar	O
saman	O
úr	O
margs	O
konar	O
steindum	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
nánar	O
um	O
steindir	O
og	O
berg	O
í	O
svari	O
Sigurðar	B-Person
Steinþórssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Eru	O
til	O
sérstakir	O
íslenskir	O
steinar	O
?	O

Hér	O
er	O
gert	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
spyrjandi	O
sé	O
með	O
grjót	O
í	O
huga	O
frekar	O
en	O
steindir	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
grjót	O
eins	O
og	O
við	O
sjáum	O
allt	O
í	O
kringum	O
okkur	O
,	O
í	O
jarðveginum	O
,	O
niðri	O
í	O
fjöru	O
,	O
laust	O
í	O
fjallshlíðum	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Steinar	O
eða	O
grjót	O
verða	O
til	O
þegar	O
berg	O
molnar	O
af	O
einhverjum	O
orsökum	O
.	O

Uppruni	O
grjótsins	O
fer	O
eftir	O
því	O
hvaða	O
bergtegund	O
það	O
tilheyrir	O
en	O
bergtegundum	O
er	O
gjarnan	O
skipt	O
í	O
þrjá	O
meginflokka	O
eftir	O
uppruna	O
:	O
Storkuberg	O
sem	O
myndast	O
þegar	O
kvika	O
úr	O
iðrum	O
jarðar	O
storknar	O
,	O
setberg	O
sem	O
verður	O
til	O
úr	O
lausu	O
seti	O
sem	O
myndað	O
hefur	O
þykk	O
setlög	O
og	O
myndbreytt	O
berg	O
sem	O
verður	O
til	O
þegar	O
storkuberg	O
eða	O
setberg	O
umbreytist	O
við	O
mikinn	O
hita	O
og	O
þrýsting	O
.	O

Roföflin	O
eru	O
sífellt	O
að	O
vinna	O
á	O
berginu	O
og	O
mylja	O
úr	O
því	O
minni	O
brot	O
og	O
það	O
eru	O
steinarnir	O
sem	O
hér	O
er	O
spurt	O
um	O
.	O

Molnun	O
og	O
tæring	O
bergs	O
á	O
staðnum	O
nefnist	O
veðrun	O
og	O
verður	O
með	O
ýmsum	O
hætti	O
,	O
svo	O
sem	O
með	O
frostveðrun	O
,	O
með	O
svörfun	O
jökla	O
,	O
með	O
grjótburði	O
straumvatna	O
og	O
af	O
völdum	O
úthafsöldunnar	O
sem	O
brotnar	O
á	O
ströndinni	O
.	O

Á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
eru	O
fleiri	O
svör	O
um	O
bergtegundir	O
,	O
til	O
dæmis	O
:	O

*	O
Hvað	O
er	O
granít	O
og	O
hvernig	O
myndast	O
það	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
*	O
Hvar	O
á	O
landinu	O
er	O
helst	O
að	O
finna	O
flöguberg	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
*	O
Hvað	O
er	O
líparít	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
*	O
Hver	O
er	O
munurinn	O
á	O
grágrýti	O
og	O
blágrýti	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
*	O
Hvernig	O
er	O
talið	O
að	O
ólíkar	O
kvikugerðir	O
sem	O
koma	O
upp	O
í	O
íslenskum	O
eldstöðvum	O
verði	O
til	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
*	O
Hverjar	O
eru	O
helstu	O
setgerðir	O
og	O
hvernig	O
myndast	O
setlög	O
á	O
Íslandi	B-Location
?	O

eftir	O
Jón	B-Person
Eiríksson	I-Person

Eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
svari	O
Gylfa	B-Person
Magnússonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hver	O
er	O
ríkasti	O
maður	O
í	O
heimi	O
?	O

er	O
ekki	O
hlaupið	O
að	O
því	O
að	O
finna	O
áreiðanlegar	O
heimildir	O
um	O
eignir	O
ríkasta	O
fólks	O
heims	O
þar	O
sem	O
misjafnt	O
er	O
hvort	O
fólk	O
vill	O
gefa	O
upplýsingar	O
um	O
eigur	O
sínar	O
og	O
einnig	O
hversu	O
heiðarlegt	O
það	O
er	O
í	O
upplýsingagjöfinni	O
.	O

Ýmsir	O
reyna	O
þó	O
að	O
meta	O
eigur	O
auðkýfinga	O
og	O
þar	O
á	O
meðal	O
er	O
viðskiptatímaritið	O
Forbes	B-Organization
en	O
gjarnan	O
er	O
litið	O
til	O
lista	O
þess	O
þegar	O
fjallað	O
er	O
um	O
auðugasta	O
fólk	O
heims	O
.	O

Þegar	O
áðurnefnt	O
svar	O
var	O
skrifað	O
,	O
árið	O
2002	B-Date
,	O
var	O
Bill	B-Person
Gates	I-Person
stofnandi	O
Microsoft	B-Organization
hugbúnaðarfyrirtækisins	O
talinn	O
ríkasti	O
maður	O
heims	O
og	O
hafði	O
setið	O
á	O
toppi	O
listans	O
í	O
mörg	O
ár	O
.	O

Eignir	O
hans	O
voru	O
þá	O
taldar	O
59	B-Money
milljarðar	I-Money
dollara	I-Money
.	O

Þrír	O
ríkustu	O
menn	O
heims	O
samkvæmt	O
lista	O
Forbes	B-Organization
2008	B-Date
,	O
Warren	B-Person
Buffet	I-Person
,	O
Carlos	B-Person
Slim	I-Person
Helu	I-Person
og	O
Bill	B-Person
Gates	I-Person
.	O

Samkvæmt	O
lista	O
Forbes	B-Organization
árið	O
2008	B-Date
er	O
eignir	O
Gates	B-Person
nú	O
metnar	O
58	B-Money
milljarðar	I-Money
dollara	I-Money
og	O
er	O
hann	O
fallinn	O
niður	O
í	O
þriðja	O
sæti	O
listans	O
yfir	O
auðugasta	O
fólk	O
heims	O
.	O

Á	O
toppnum	O
trjónir	O
núna	O
fjárfestirinn	O
Warren	B-Person
Buffet	I-Person
og	O
eru	O
eignir	O
hans	O
metnar	O
á	O
62	B-Money
milljarða	I-Money
dollara	I-Money
.	O

Næst	O
ríkasti	O
maður	O
heims	O
árið	O
2008	B-Date
er	O
hins	O
vegar	O
mexíkóskur	O
athafnamaður	O
að	O
nafni	O
Carlos	B-Person
Slim	I-Person
Helu	I-Person
.	O

Hann	O
hefur	O
auðgast	O
á	O
fjarskiptum	O
og	O
voru	O
eignir	O
hans	O
metnar	O
um	O
60	B-Money
milljarða	I-Money
dollara	I-Money
.	O

Áhugasömum	O
lesendum	O
er	O
bent	O
á	O
að	O
skoða	O
svar	O
Gylfa	B-Person
í	O
heild	O
.	O

Þó	O
svo	O
að	O
listinn	O
yfir	O
auðugasta	O
fólks	O
heims	O
hafi	O
eitthvað	O
breyst	O
frá	O
því	O
það	O
var	O
skrifað	O
er	O
svarið	O
mjög	O
fróðlegt	O
.	O

<	O
Heimild	O
og	O
mynd	O
>	O

Við	O
hugsum	O
kannski	O
aðallega	O
um	O
tár	O
í	O
tengslum	O
við	O
grát	O
en	O
tár	O
koma	O
við	O
sögu	O
á	O
hverju	O
augnabliki	O
í	O
orðsins	O
fyllstu	O
merkingu	O
eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
eru	O
stírur	O
sem	O
myndast	O
í	O
augnkrókum	O
og	O
hvaða	O
hlutverki	O
gegna	O
þær	O
?	O

Þar	O
segir	O
meðal	O
annars	O
:	O

Tárakirtlar	O
eru	O
undir	O
húðinni	O
yst	O
á	O
efri	O
augnlokum	O
.	O

Þeir	O
eru	O
álíka	O
stórir	O
og	O
mandla	O
og	O
liggja	O
göng	O
frá	O
þeim	O
sem	O
flytja	O
tár	O
að	O
yfirborði	O
efri	O
augnloka	O
.	O

Tárin	O
dreifast	O
yfir	O
yfirborð	O
augans	O
með	O
blikki	O
augnlokanna	O
og	O
berast	O
síðan	O
í	O
átt	O
að	O
augnkrókum	O
.	O

Þar	O
eru	O
tvenn	O
göng	O
sem	O
taka	O
við	O
tárunum	O
og	O
flytja	O
í	O
nefgöngin	O
.	O

Tár	O
eru	O
vatnslausn	O
sem	O
inniheldur	O
sölt	O
,	O
svolítið	O
slím	O
og	O
sýkladrepandi	O
efni	O
nefnt	O
lýsózým	O
.	O

Tárin	O
hreinsa	O
,	O
smyrja	O
og	O
halda	O
augum	O
rökum	O
og	O
koma	O
þar	O
með	O
í	O
veg	O
fyrir	O
að	O
þau	O
þorni	O
þó	O
að	O
þau	O
séu	O
í	O
snertingu	O
við	O
þurrt	O
andrúmsloftið	O
.	O

Tárin	O
eru	O
því	O
afar	O
mikilvæg	O
fyrir	O
augun	O
og	O
það	O
vita	O
þeir	O
best	O
sem	O
þjást	O
af	O
augnþurrki	O
.	O

Þetta	O
hlutverk	O
tára	O
er	O
ekki	O
bundið	O
við	O
manninn	O
einan	O
því	O
flest	O
landspendýr	O
hafa	O
svipað	O
kerfi	O
til	O
þess	O
að	O
halda	O
augum	O
sínum	O
rökum	O
.	O

En	O
svo	O
eru	O
það	O
tárin	O
sem	O
streyma	O
þegar	O
fólk	O
grætur	O
eða	O
er	O
í	O
miklu	O
tilfinningalegu	O
uppnámi	O
.	O

Þar	O
er	O
maðurinn	O
líklega	O
í	O
nokkurri	O
sérstöðu	O
því	O
eftir	O
því	O
sem	O
best	O
er	O
vitað	O
er	O
hann	O
eina	O
spendýrið	O
sem	O
fellir	O
tár	O
við	O
tilfinningalegt	O
áreiti	O
.	O

Rannsóknir	O
hafa	O
leitt	O
í	O
ljós	O
að	O
efnasamsetning	O
tára	O
sem	O
falla	O
við	O
grát	O
er	O
ekki	O
alveg	O
sú	O
sama	O
og	O
þeirra	O
tára	O
sem	O
halda	O
augunum	O
rökum	O
í	O
dagsins	O
önn	O
.	O

Svo	O
virðist	O
sem	O
með	O
tárunum	O
sem	O
fylgja	O
gráti	O
sé	O
líkaminn	O
að	O
losa	O
sig	O
streituvaldandi	O
efni	O
og	O
þannig	O
losni	O
um	O
spennu	O
.	O

En	O
einnig	O
hefur	O
verið	O
bent	O
á	O
að	O
tárin	O
séu	O
leið	O
til	O
þess	O
að	O
hafa	O
samskipti	O
og	O
tjá	O
tilfinningar	O
.	O

Frekari	O
fróðleikur	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
grátum	O
við	O
?	O

*	O
Grætur	O
einhver	O
dýrategund	O
,	O
önnur	O
en	O
maðurinn	O
?	O

*	O
Hvað	O
eru	O
mörg	O
saltkorn	O
í	O
einu	O
tári	O
?	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Morgunmatur	O
er	O
oft	O
kallaður	O
mikilvægasta	O
máltíð	O
dagsins	O
.	O

Í	O
bæklingi	O
frá	O
Lýðheilsustöð	B-Organization
Ráðleggingar	B-Miscellaneous
um	I-Miscellaneous
mataræði	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
næringarefni	I-Miscellaneous
fyrir	I-Miscellaneous
fullorðna	I-Miscellaneous
og	I-Miscellaneous
börn	I-Miscellaneous
frá	I-Miscellaneous
tveggja	I-Miscellaneous
ára	I-Miscellaneous
aldri	I-Miscellaneous
segir	O
meðal	O
annars	O
:	O

Fæði	O
þeirra	O
,	O
sem	O
borða	O
morgunmat	O
,	O
er	O
almennt	O
næringarríkara	O
en	O
þeirra	O
sem	O
sleppa	O
þessari	O
fyrstu	O
máltíð	O
dagsins	O
.	O

Morgunmaturinn	O
skerpir	O
athyglina	O
og	O
býr	O
fólk	O
betur	O
undir	O
daginn	O
auk	O
þess	O
sem	O
þeir	O
,	O
sem	O
borða	O
morgunmat	O
,	O
virðast	O
síður	O
eiga	O
í	O
vanda	O
með	O
líkamsþyngdina	O
.	O

Þetta	O
má	O
ekki	O
misskiljast	O
þannig	O
að	O
það	O
eitt	O
að	O
sleppa	O
morgunmat	O
geri	O
fólk	O
sjálfkrafa	O
feitt	O
.	O

Sá	O
sem	O
ekki	O
borðar	O
morgunmat	O
en	O
borðar	O
hollan	O
og	O
góðan	O
mat	O
á	O
öðrum	O
tímum	O
dags	O
er	O
sjálfsagt	O
ekkert	O
líklegri	O
til	O
þess	O
að	O
fitna	O
en	O
sá	O
sem	O
borðar	O
á	O
morgnana	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
kannski	O
hætt	O
við	O
því	O
að	O
þeir	O
sem	O
ekki	O
borða	O
á	O
morgnanna	O
verði	O
fyrr	O
svangir	O
en	O
þeir	O
sem	O
borða	O
staðgóðan	O
morgunverð	O
og	O
séu	O
því	O
líklegri	O
til	O
þess	O
að	O
fá	O
sér	O
bita	O
á	O
milli	O
mála	O
.	O

Sá	O
biti	O
er	O
ekki	O
endilega	O
það	O
allra	O
hollasta	O
því	O
fólki	O
hættir	O
til	O
að	O
grípa	O
í	O
eitthvað	O
sem	O
gefur	O
skjóta	O
orku	O
en	O
inniheldur	O
ekki	O
hagstæða	O
samsetningu	O
næringarefna	O
.	O

Á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
eru	O
fjölmörg	O
svör	O
bæði	O
um	O
holdarfar	O
og	O
næringu	O
og	O
má	O
finna	O
þau	O
með	O
því	O
að	O
nota	O
leitarvélina	O
hér	O
efst	O
til	O
hægri	O
.	O

Hæsti	O
tindur	O
Aserbaídsjan	B-Location
kallast	O
Bazardüzü	B-Location
Dagi	I-Location
og	O
er	O
í	O
Kákasusfjöllum	B-Location
,	O
rétt	O
við	O
landamæri	O
Aserbaídsjan	B-Location
og	O
Rússlands	B-Location
.	O

Þessi	O
tindur	O
nær	O
upp	O
í	O
4485	O
m	O
hæð	O
og	O
er	O
því	O
meira	O
en	O
helmingi	O
hærri	O
en	O
Hvannadalshnjúkur	B-Location
,	O
hæsti	O
tindur	O
Íslands	B-Location
.	O

Bazardüzü	B-Location
Dagi	I-Location
nær	O
upp	O
í	O
4485	O
metra	O
hæð	O
.	O

Það	O
er	O
ekki	O
gott	O
að	O
segja	O
hver	O
er	O
lægsti	O
tindur	O
Aserbaídsjan	B-Location
og	O
gildir	O
í	O
því	O
sambandi	O
það	O
sama	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hver	O
er	O
minnsti	O
tindur	O
Vatnajökuls	B-Location
og	O
hvað	O
er	O
hann	O
stór	O
?	O

Hins	O
vegar	O
er	O
lægsti	O
staður	O
landsins	O
strönd	O
Kaspíahafsins	B-Location
sem	O
er	O
28	O
metrum	O
undir	O
sjávarmáli	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
Aserbaídsjan	B-Location
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
getur	O
þú	O
sagt	O
mér	O
um	O
Aserbaídsjan	B-Location
?	O

og	O
um	O
Kákasus	B-Location
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Geturðu	O
sagt	O
mér	O
eitthvað	O
um	O
Kákasuslöndin	B-Location
?	O

<	O
Heimildir	O
og	O
mynd	O
>	O

Í	O
lögum	O
um	O
framboð	O
og	O
kjör	O
forseta	O
Íslands	B-Location
númer	O
36	O
frá	O
1945	B-Date
segir	O
að	O
forsetakjör	O
skuli	O
fara	O
fram	O
síðasta	O
laugardag	B-Date
í	O
júnímánuði	B-Date
fjórða	O
hvert	O
ár	O
.	O

Ef	O
aðeins	O
einn	O
er	O
í	O
kjöri	O
til	O
forseta	O
þá	O
telst	O
sá	O
kjörinn	O
forseti	O
án	O
atkvæðagreiðslu	O
.	O

Ef	O
forseti	O
deyr	O
eða	O
lætur	O
af	O
störfum	O
,	O
áður	O
en	O
kjörtíma	O
hans	O
er	O
lokið	O
,	O
þá	O
segir	O
í	O
lögunum	O
að	O
kjósa	O
skuli	O
nýjan	O
forseta	O
innan	O
árs	O
og	O
situr	O
hann	O
til	O
31.	B-Date
júlí	I-Date
á	O
fjórða	O
ári	O
frá	O
þeirri	O
kosningu	O
.	O

Frá	O
því	O
að	O
Ísland	B-Location
varð	O
lýðveldi	O
hafa	O
fimm	O
einstaklingar	O
gegnt	O
embætti	O
forseta	O
.	O

Í	O
6	O
skipti	O
hefur	O
forseti	O
verið	O
kjörinn	O
með	O
atkvæðagreiðslu	O
,	O
í	O
10	O
skipti	O
hefur	O
aðeins	O
einn	O
verið	O
í	O
framboði	O
og	O
atkvæðagreiðsla	O
ekki	O
farið	O
fram	O
og	O
í	O
eitt	O
skipti	O
var	O
það	O
Alþingi	B-Organization
sem	O
kaus	O
forseta	O
.	O

Fyrsti	O
forseti	O
Íslands	B-Location
var	O
Sveinn	B-Person
Björnsson	I-Person
.	O

Hann	O
var	O
kjörinn	O
af	O
Alþingi	B-Organization
á	O
Þingvöllum	B-Location
við	O
lýðveldisstofnun	O
,	O
17.	B-Date
júní	I-Date
1944	I-Date
.	O

Ári	O
síðar	O
var	O
hann	O
þjóðkjörinn	O
án	O
atkvæðagreiðslu	O
og	O
aftur	O
árið	O
1949	B-Date
.	O

Samkvæmt	O
fjögurra	O
ára	O
reglunni	O
hefði	O
næsta	O
forsetakjör	O
átt	O
að	O
vera	O
1953	B-Date
en	O
þar	O
sem	O
Sveinn	B-Person
lést	O
áður	O
en	O
kjörtímabili	O
hans	O
lauk	O
voru	O
forsetakosningar	O
ári	O
fyrr	O
.	O

Ásgeir	B-Person
Ásgeirsson	I-Person
var	O
annar	O
forseti	O
Íslands	B-Location
og	O
kjörinn	O
í	O
atkvæðagreiðslu	O
til	O
þess	O
embættis	O
1952	B-Date
.	O

Hann	O
var	O
síðan	O
endurkjörinn	O
án	O
atkvæðagreiðslu	O
þrisvar	O
sinnum	O
,	O
árin	O
1956	B-Date
,	O
1960	B-Date
og	O
1964	B-Date
.	O

Þriðji	O
forseti	O
Íslands	B-Location
var	O
Kristján	B-Person
Eldjárn	I-Person
og	O
var	O
hann	O
kjörinn	O
í	O
það	O
embætti	O
í	O
atkvæðagreiðslu	O
árið	O
1968	B-Date
.	O

Hann	O
var	O
tvívegis	O
endurkjörinn	O
án	O
atkvæðagreiðslu	O
,	O
árin	O
1972	B-Date
og	O
1976	B-Date
.	O

Vigdís	B-Person
Finnbogadóttir	I-Person
var	O
fjórði	O
forseti	O
Íslands	B-Location
og	O
jafnframt	O
fyrsta	O
konan	O
í	O
heiminum	O
sem	O
var	O
kosin	O
forseti	O
í	O
almennum	O
kosningum	O
.	O

Hún	O
tók	O
við	O
embætti	O
árið	O
1980	B-Date
og	O
var	O
endurkjörin	O
án	O
atkvæðagreiðslu	O
fjórum	O
árum	O
seinna	O
.	O

Hún	O
gaf	O
áfram	O
kost	O
á	O
sér	O
eftir	O
þessi	O
tvö	O
kjörtímabil	O
en	O
þá	O
kom	O
í	O
fyrsta	O
skipti	O
fram	O
mótframboð	O
gegnt	O
sitjandi	O
forseta	O
.	O

Því	O
var	O
kosið	O
um	O
forseta	O
árið	O
1988	B-Date
og	O
var	O
Vigdís	B-Person
kjörin	O
.	O

Hún	O
var	O
svo	O
endurkjörin	O
án	O
atkvæðagreiðslu	O
árið	O
1992	B-Date
.	O

Ólafur	B-Person
Ragnar	I-Person
Grímsson	I-Person
.	O

Sá	O
fimmti	O
sem	O
setið	O
hefur	O
á	O
forsetastóli	O
á	O
Íslandi	B-Location
er	O
Ólafur	B-Person
Ragnar	I-Person
Grímsson	I-Person
.	O

Hann	O
var	O
fyrst	O
kjörinn	O
í	O
kosningum	O
árið	O
1996	B-Date
og	O
síðan	O
endurkjörinn	O
án	O
atkvæðagreiðslu	O
árið	O
2000	B-Date
.	O

Árið	O
2004	B-Date
kom	O
hins	O
vegar	O
til	O
atkvæðagreiðslu	O
þar	O
sem	O
tvö	O
mótframboð	O
gegn	O
Ólafi	B-Person
komu	O
fram	O
en	O
hann	O
var	O
kjörinn	O
.	O

Næstu	O
forsetakosningar	O
verða	O
í	O
júní	B-Date
2008	I-Date
en	O
þegar	O
þetta	O
er	O
skrifað	O
,	O
í	O
aprílbyrjun	O
2008	B-Date
,	O
er	O
ekki	O
vitað	O
hvort	O
kemur	O
til	O
atkvæðagreiðslu	O
.	O

<	O
Heimildir	O
og	O
mynd	O
>	O

Fólk	O
er	O
að	O
meðaltali	O
hærra	O
í	O
dag	O
en	O
það	O
var	O
fyrr	O
á	O
öldum	O
en	O
ekki	O
minna	O
,	O
eins	O
og	O
spyrjandi	O
telur	O
.	O

Það	O
ræðst	O
mikið	O
til	O
af	O
því	O
að	O
í	O
dag	O
býr	O
fólk	O
almennt	O
við	O
mun	O
betri	O
aðstæður	O
en	O
áður	O
fyrr	O
,	O
það	O
fær	O
betri	O
næringu	O
og	O
heilsufar	O
er	O
betra	O
.	O

Raunar	O
er	O
meðalhæð	O
stundum	O
notuð	O
sem	O
mælikvarði	O
á	O
hversu	O
góð	O
lífsskilyrði	O
þjóða	O
eru	O
.	O

Meðalhæð	O
fólks	O
er	O
stundum	O
notuð	O
sem	O
mælikvarði	O
á	O
lífsskilyrði	O
þjóða	O
.	O

Það	O
þarf	O
reyndar	O
ekki	O
að	O
fara	O
aldir	O
aftur	O
í	O
tímann	O
til	O
þess	O
að	O
sjá	O
þessa	O
breytingu	O
heldur	O
nægir	O
að	O
skoða	O
áratugi	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
má	O
nefna	O
að	O
meðalhæð	O
íslenskra	O
karla	O
hefur	O
hækkað	O
um	O
4,4	O
cm	O
á	O
30	O
ára	O
tímabili	O
frá	O
1968-1998	B-Date
,	O
úr	O
175,6	O
cm	O
í	O
180,0	O
.	O

Á	O
sama	O
tíma	O
hefur	O
meðalhæð	O
kvenna	O
hækkað	O
úr	O
162,8	O
cm	O
í	O
167,0	O
cm	O
,	O
eða	O
um	O
4,2	O
cm	O
.	O

Aukin	O
velmegun	O
og	O
betri	O
lífsskilyrði	O
hefur	O
haft	O
ýmislegt	O
fleira	O
í	O
för	O
með	O
sér	O
og	O
það	O
ekki	O
allt	O
jákvætt	O
.	O

Fólk	O
hefur	O
til	O
dæmis	O
ekki	O
bara	O
lengst	O
á	O
undanförnum	O
áratugum	O
og	O
öldum	O
heldur	O
hefur	O
það	O
líka	O
þyngst	O
.	O

Nú	O
er	O
svo	O
komið	O
að	O
offita	O
er	O
eitt	O
af	O
stóru	O
heilbrigðisvandamálunum	O
á	O
Vesturlöndum	B-Location
og	O
jafnvel	O
er	O
talað	O
um	O
farald	O
.	O

Frekari	O
fróðleikur	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

*	O
Hvernig	O
virkar	O
vaxtarhormón	O
?	O

*	O
Hver	O
er	O
líkamsvöxtur	O
unglinga	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
stærsti	O
maður	O
í	O
heimi	O
stór	O
?	O

*	O
Hvað	O
var	O
minnsti	O
maður	O
Íslands	B-Location
hár	O
?	O

*	O
Af	O
hverju	O
hafa	O
íslensk	O
börn	O
fitnað	O
svona	O
mikið	O
undanfarin	O
ár	O
?	O

Er	O
Ísland	B-Location
að	O
ná	O
Ameríku	B-Location
?	O

*	O
Er	O
offita	O
arfgeng	O
?	O

<	O
Heimildir	O
og	O
mynd	O
>	O

Sá	O
siður	O
að	O
vera	O
með	O
grín	O
og	O
hrekki	O
þann	O
1.	B-Date
apríl	I-Date
er	O
margra	O
alda	O
gamall	O
.	O

Líklega	O
má	O
rekja	O
hann	O
til	O
Evrópu	B-Location
á	O
miðöldum	O
en	O
þá	O
tíðkaðist	O
að	O
halda	O
upp	O
á	O
nýtt	O
ár	O
á	O
vorjafndægri	O
25.	B-Date
mars	I-Date
.	O

Samkvæmt	O
fornri	O
hefð	O
stóðu	O
merkar	O
hátíðir	O
í	O
átta	O
daga	O
og	O
1.	B-Date
apríl	I-Date
var	O
því	O
áttundi	O
og	O
síðasti	O
dagur	O
nýárshátíðarinnar	O
.	O

Nýárið	O
var	O
fært	O
til	O
1.	B-Date
janúar	I-Date
seint	O
á	O
16.	B-Date
öld	I-Date
en	O
ærslin	O
og	O
gamanið	O
héldu	O
áfram	O
að	O
tengjast	O
þessum	O
apríldegi	O
þó	O
þau	O
væru	O
ekki	O
lengur	O
hluti	O
af	O
nýárshátíðahöldum	O
.	O

Ef	O
einhver	O
lesandi	O
okkar	O
ætlar	O
að	O
láta	O
einhvern	O
hlaupa	O
apríl	B-Date
viljum	O
við	O
benda	O
honum	O
á	O
að	O
á	O
nauðsynlegt	O
er	O
að	O
láta	O
fólk	O
fara	O
yfir	O
þrjá	O
þröskulda	O
til	O
að	O
aprílhlaupið	O
sé	O
fullgilt	O
.	O

Sumir	O
segja	O
þó	O
nóg	O
sé	O
að	O
fara	O
þrjá	O
faðma	O
eða	O
yfir	O
einn	O
þröskuld	O
.	O

Nánar	O
er	O
fjallað	O
um	O
1.	B-Date
apríl	I-Date
í	O
svari	O
Unnars	B-Person
Árnasonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
það	O
siður	O
að	O
«	O
gabba	O
»	O
fólk	O
fyrsta	B-Date
apríl	I-Date
?	O

<	O
Heimild	O
>	O

Ein	O
merkasta	O
uppgötvun	O
í	O
jarðfræði	O
á	O
18.	B-Date
öld	I-Date
var	O
ef	O
til	O
vill	O
sú	O
að	O
öll	O
ferli	O
í	O
náttúrunni	O
eru	O
í	O
hringrás	O
og	O
þannig	O
óendanleg	O
í	O
eðli	O
sínu	O
.	O

Vatn	O
gufar	O
upp	O
í	O
hitabeltinu	O
og	O
berst	O
til	O
hærri	O
breiddargráða	O
þar	O
sem	O
það	O
fellur	O
aftur	O
til	O
jarðar	O
sem	O
regn	O
eða	O
snjór	O
.	O

Á	O
landi	O
leysir	O
efnaveðrun	O
salt	O
og	O
önnur	O
efni	O
úr	O
berginu	O
og	O
árnar	O
bera	O
þau	O
til	O
sjávar	O
.	O

Þar	O
bíða	O
efnanna	O
mismunandi	O
örlög	O
eftir	O
aðstæðum	O
,	O
til	O
dæmis	O
að	O
bindast	O
í	O
bergi	O
við	O
efnahvörf	O
eða	O
falla	O
út	O
sem	O
saltmyndanir	O
við	O
uppgufun	O
.	O

Um	O
þetta	O
fjallar	O
Sigurður	B-Person
Steinþórsson	I-Person
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
sjórinn	O
saltur	O
?	O

Ástæðan	O
fyrir	O
því	O
að	O
það	O
er	O
töluvert	O
mikill	O
seltumunur	O
á	O
milli	O
Svartahafs	B-Location
og	O
Dauðahafs	B-Location
er	O
sú	O
að	O
það	O
er	O
ekki	O
sama	O
jafnvægi	O
á	O
milli	O
innstreymis	O
og	O
«	O
útstreymis	O
»	O
(	O
brottnáms	O
)	O
uppleystra	O
efna	O
í	O
höfunum	O
tveimur	O
.	O

Eins	O
og	O
sjá	O
má	O
er	O
Svartahafið	B-Location
ekki	O
mjög	O
salt	O
í	O
samanburði	O
við	O
önnur	O
höf	O
.	O

Dauðahafið	B-Location
er	O
svo	O
smátt	O
að	O
það	O
sést	O
ekki	O
á	O
þessu	O
korti	O
en	O
selta	O
þess	O
er	O
langt	O
umfram	O
hæsta	O
gildi	O
á	O
kvarðanum	O
á	O
kortinu	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
selta	O
sé	O
nokkuð	O
stöðug	O
þarf	O
að	O
vera	O
jafnvægi	O
á	O
milli	O
innstreymis	O
og	O
útstreymis	O
uppleystra	O
efna	O
og	O
á	O
það	O
að	O
sjálfsögðu	O
bæði	O
við	O
um	O
úthöf	O
og	O
innhöf	O
.	O

Selta	O
úthafanna	O
(	O
við	O
yfirborð	O
)	O
er	O
yfirleitt	O
á	O
bilinu	O
32	O
-	O
37	O
?	O

(	O
prómill	O
eða	O
þúsundustu	O
partar	O
)	O
.	O

Aðstæður	O
í	O
öðrum	O
höfum	O
geta	O
verið	O
nokkuð	O
aðrar	O
með	O
þeim	O
afleiðingum	O
að	O
seltan	O
er	O
ýmist	O
minni	O
eða	O
meiri	O
.	O

Til	O
dæmis	O
nemur	O
innstreymi	O
ferskvatns	O
í	O
Miðjarðarhafið	B-Location
aðeins	O
um	O
þriðjungi	O
þess	O
sem	O
gufar	O
upp	O
út	O
hafinu	O
þannig	O
að	O
sífellt	O
streymir	O
í	O
það	O
sjór	O
frá	O
Atlantshafi	B-Location
um	O
Gíbraltarsund	B-Location
og	O
frá	O
Svartahafi	B-Location
um	O
Dardanellasund	B-Location
.	O

Ferskvatnið	O
í	O
þessum	O
sjó	O
gufar	O
upp	O
en	O
saltið	O
situr	O
eftir	O
og	O
Miðjarðarhaf	B-Location
er	O
því	O
fremur	O
salt	O
.	O

Sigurður	B-Person
Steinþórsson	I-Person
hefur	O
fjallað	O
um	O
Dauðahafið	B-Location
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
er	O
Dauðahafið	B-Location
svona	O
salt	O
?	O

Þar	O
segir	O
:	O

Það	O
er	O
innhaf	O
sem	O
áin	O
Jórdan	B-Location
streymir	O
í	O
,	O
en	O
ekkert	O
útstreymi	O
er	O
úr	O
því	O
,	O
enda	O
er	O
það	O
undir	O
sjávarmáli	O
.	O

Uppgufun	O
er	O
í	O
jafnvægi	O
við	O
innstreymið	O
,	O
eða	O
var	O
það	O
áður	O
en	O
nýting	O
árinnar	O
til	O
áveitna	O
og	O
fleira	O
kom	O
til	O
sögunnar	O
,	O
þannig	O
að	O
nú	O
lækkar	O
vatnsborðið	O
stöðugt	O
.	O

Ef	O
uppgufun	O
og	O
innstreymi	O
eru	O
í	O
jafnvægi	O
helst	O
yfirborðið	O
það	O
sama	O
þó	O
ekkert	O
útstreymi	O
sé	O
.	O

Hins	O
vegar	O
gufa	O
uppleystu	O
efnin	O
sem	O
berast	O
með	O
árvatninu	O
ekki	O
upp	O
heldur	O
sitja	O
eftir	O
og	O
þannig	O
eykst	O
seltan	O
með	O
tímanum	O
.	O

Hún	O
er	O
nú	O
26-35%	B-Percent
[	O
260-350	O
?	O
]	O
,	O
um	O
10	O
sinnum	O
meiri	O
en	O
selta	O
hafsins	O
,	O
og	O
vatnið	O
við	O
mettun	O
-	O
það	O
er	O
salt	O
fellur	O
út	O
jafnhratt	O
og	O
það	O
bætist	O
við	O
.	O

Aðstæður	O
í	O
Svartahafinu	B-Location
eru	O
hins	O
vegar	O
allt	O
aðrar	O
þar	O
sem	O
úr	O
því	O
er	O
útstreymi	O
,	O
meiri	O
úrkoma	O
en	O
við	O
Dauðahafið	B-Location
og	O
minni	O
uppgufun	O
og	O
því	O
safnast	O
ekki	O
fyrir	O
sama	O
magn	O
uppleystra	O
efna	O
og	O
í	O
Dauðahafinu	B-Location
.	O

Svartahaf	B-Location
er	O
innhaf	O
á	O
mörkum	O
Suðaustur-Evrópu	B-Location
og	O
Vestur-Asíu	B-Location
.	O

Það	O
tengist	O
Miðjarðarhafi	B-Location
um	O
Bosporussund	B-Location
,	O
Marmarahaf	B-Location
og	O
Dardenellasund	B-Location
.	O

Í	O
Svartahaf	B-Location
berst	O
bæði	O
ferskt	O
vatn	O
og	O
sjór	O
.	O

Árlega	O
skila	O
vatnsföll	O
um	O
320	O
km3	O
af	O
ferskvatni	O
í	O
hafið	O
og	O
er	O
Dóná	B-Location
stærst	O
þessara	O
fljóta	O
.	O

Sjórinn	O
sem	O
streymir	O
í	O
Svartahaf	B-Location
kemur	O
frá	O
Miðjarðarhafi	B-Location
eftir	O
hafsbotninum	O
í	O
gegnum	O
sundin	O
.	O

Svartahaf	B-Location
«	O
tapar	O
»	O
vatni	O
með	O
uppgufun	O
og	O
rennsli	O
í	O
gegnum	O
Bosporussund	B-Location
.	O

Aðstæður	O
í	O
Svartahafi	B-Location
eru	O
raunar	O
þannig	O
að	O
mjög	O
lítil	O
lóðrétt	O
blöndun	O
vatns	O
á	O
sér	O
stað	O
þannig	O
að	O
ferska	O
vatnið	O
skilar	O
sér	O
ekki	O
nema	O
rétt	O
í	O
efstu	O
lög	O
og	O
salti	O
sjórinn	O
situr	O
í	O
neðri	O
lögum	O
vegna	O
þess	O
að	O
eðlismassi	O
hans	O
(	O
massi	O
á	O
rúmmálseiningu	O
)	O
er	O
hærri	O
en	O
ferskvatnsins	O
.	O

Af	O
því	O
leiðir	O
að	O
hafið	O
er	O
lagskipt	O
þar	O
sem	O
efsta	O
lagið	O
er	O
töluvert	O
seltuminna	O
en	O
neðri	O
lög	O
.	O

Selta	O
yfirborðssjávarins	O
er	O
nokkuð	O
breytileg	O
eftir	O
svæðum	O
,	O
lægst	O
í	O
norðvesturhlutanum	O
um	O
13	O
?	O
en	O
um	O
17-18	O
?	O
annars	O
staðar	O
.	O

Þegar	O
dýpra	O
er	O
komið	O
er	O
seltan	O
mun	O
meiri	O
eða	O
20-30	O
?	O
,	O
sem	O
er	O
samt	O
nokkuð	O
minna	O
en	O
seltumagn	O
úthafanna	O
.	O

Frekari	O
fróðleikur	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
sjórinn	O
saltur	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
*	O
Hvernig	O
getur	O
salt	O
myndast	O
í	O
námum	O
og	O
hvaða	O
hráefni	O
þarf	O
í	O
salt	O
?	O

eftir	O
Sigurð	B-Person
Steinþórsson	I-Person
*	O
Hvaðan	O
kemur	O
saltið	O
?	O

Er	O
það	O
sama	O
saltið	O
og	O
er	O
í	O
sjónum	O
?	O

eftir	O
Ulriku	B-Person
Andersson	I-Person
*	O
Hvers	O
vegna	O
er	O
salt	O
(	O
NaCl	O
)	O
svona	O
mikill	O
skaðvaldur	O
í	O
umhverfi	O
okkar	O
?	O

eftir	O
Þorstein	B-Person
Vilhjálmsson	I-Person
*	O
Hvernig	O
leysist	O
salt	O
(	O
NaCl	O
)	O
upp	O
í	O
vatni	O
?	O

eftir	O
Ágúst	B-Person
Kvaran	I-Person
*	O
Eru	O
fiskar	O
í	O
Dauðahafinu	B-Location
?	O

eftir	O
JMH	B-Person
*	O
Af	O
hverju	O
heita	O
Rauðahaf	B-Location
og	O
Svartahaf	B-Location
þessum	O
nöfnum	O
?	O

eftir	O
Vigni	B-Person
Má	I-Person
Lýðsson	I-Person

<	O
Heimildir	O
>	O

HIV-veiran	O
berst	O
á	O
milli	O
einstaklinga	O
með	O
sæði	O
,	O
leggangaslími	O
og	O
blóði	O
.	O

Smit	O
getur	O
átt	O
sér	O
stað	O
við	O
óvarðar	O
samfarir	O
konu	O
og	O
karls	O
eða	O
tveggja	O
karla	O
ef	O
annar	O
aðilinn	O
er	O
með	O
veiruna	O
.	O

Einnig	O
berst	O
smit	O
með	O
sprautum	O
eða	O
sprautunálum	O
sem	O
mengaðar	O
eru	O
af	O
HIV	O
og	O
við	O
blóðgjöf	O
ef	O
blóðið	O
er	O
sýkt	O
af	O
veirunni	O
.	O

Smit	O
getur	O
líka	O
borist	O
frá	O
móður	O
til	O
barns	O
á	O
meðgöngu	O
,	O
við	O
fæðingu	O
eða	O
brjóstagjöf	O
.	O

Ef	O
aðeins	O
einn	O
aðili	O
kemur	O
við	O
sögu	O
við	O
sjálfsfróun	O
eru	O
engar	O
líkur	O
á	O
að	O
viðkomandi	O
smitist	O
af	O
HIV	O
því	O
það	O
er	O
enginn	O
til	O
þess	O
að	O
smita	O
hann	O
.	O

Fólk	O
smitast	O
ekki	O
af	O
kynsjúkdómum	O
ef	O
það	O
stundar	O
kynlíf	O
eitt	O
.	O

Þekktar	O
smitleiðir	O
fyrir	O
alnæmi	O
eru	O
óvarin	O
kynmök	O
,	O
meðganga	O
,	O
fæðing	O
og	O
brjóstagjöf	O
,	O
og	O
samnýting	O
sprautunála	O
eða	O
blóðgjafir	O
.	O

Aðrar	O
smitleiðir	O
eru	O
ekki	O
kunnar	O
.	O

Sjálfsfróun	O
getur	O
hins	O
vegar	O
verið	O
hluti	O
af	O
kynferðislegum	O
athöfnum	O
í	O
samböndum	O
fólks	O
hvort	O
sem	O
um	O
gagn-	O
,	O
sam-	O
eða	O
tvíkynhneigt	O
par	O
er	O
að	O
ræða	O
eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
svari	O
Sóleyjar	B-Person
Bender	I-Person
við	O
spurningunni	O
Er	O
sjálfsfróun	O
hættuleg	O
?	O

Ef	O
um	O
slíkt	O
er	O
að	O
ræða	O
og	O
sæði	O
,	O
leggangaslím	O
eða	O
blóð	O
sýkts	O
einstaklings	O
berst	O
á	O
einhvern	O
hátt	O
í	O
líkama	O
annars	O
aðila	O
við	O
þessa	O
athöfn	O
þá	O
er	O
vissulega	O
hætta	O
á	O
smiti	O
.	O

Á	O
vef	O
Landlæknisembættisins	B-Organization
er	O
umfjöllun	O
um	O
HIV	O
sem	O
ágætt	O
er	O
að	O
kynna	O
sér	O
.	O

Þar	O
er	O
meðal	O
annars	O
að	O
finna	O
eftirfarandi	O
dæmi	O
um	O
það	O
hvernig	O
HIV	O
smitast	O
ekki	O
:	O

*	O
Við	O
venjulega	O
umgengni	O
.	O

*	O
Í	O
gegnum	O
heilbrigða	O
húð	O
.	O

*	O
Með	O
lofti	O
og	O
vatni	O
.	O

*	O
Með	O
flugnabiti	O
.	O

*	O
Með	O
mat	O
og	O
drykk	O
.	O

*	O
Með	O
glösum	O
,	O
diskum	O
og	O
þess	O
háttar	O
.	O

*	O
Með	O
sængum	O
,	O
handklæðum	O
og	O
þess	O
háttar	O
.	O

*	O
Af	O
salernissetum	O
eða	O
baðkörum	O
.	O

*	O
Með	O
kossum	O
.	O

*	O
Með	O
hnerrum	O
og	O
hósta	O
.	O

*	O
Með	O
svita	O
.	O

*	O
Með	O
hori	O
og	O
tárum	O
.	O

*	O
Með	O
handabandi	O
.	O

Frekari	O
fróðleikur	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

*	O
Getur	O
HIV-veiran	O
borist	O
með	O
flugum	O
?	O

*	O
Er	O
alnæmi	O
það	O
sama	O
og	O
HIV-veiran	O
?	O

*	O
Hvernig	O
byrjaði	O
alnæmi	O
?	O

*	O
Er	O
hollt	O
að	O
stunda	O
kynlíf	O
?	O

Já	O
það	O
er	O
alveg	O
öruggt	O
að	O
við	O
höfum	O
öll	O
einhverja	O
meðfædda	O
hæfileika	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
má	O
taka	O
hæfileikann	O
til	O
að	O
læra	O
tungumál	O
.	O

Eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
tala	O
börn	O
ekki	O
þegar	O
þau	O
fæðast	O
?	O

kunnum	O
við	O
ekki	O
tungumál	O
þegar	O
við	O
fæðumst	O
.	O

Hins	O
vegar	O
hafa	O
flestir	O
hæfileika	O
til	O
þess	O
að	O
læra	O
að	O
tala	O
og	O
nýta	O
sér	O
þann	O
hæfileika	O
óspart	O
á	O
fyrstu	O
árum	O
ævinnar	O
.	O

Sama	O
er	O
að	O
segja	O
um	O
margt	O
annað	O
sem	O
við	O
tileinkum	O
okkur	O
hvort	O
sem	O
það	O
er	O
hreyfing	O
,	O
hegðun	O
,	O
þekking	O
eða	O
jafnvel	O
viðhorf	O
,	O
það	O
byggist	O
á	O
þeim	O
meðfædda	O
hæfileika	O
okkar	O
að	O
geta	O
lært	O
.	O

Það	O
er	O
okkur	O
til	O
dæmis	O
ekki	O
meðfætt	O
að	O
renna	O
á	O
skíðum	O
eða	O
þylja	O
upp	O
margföldunartöfluna	O
,	O
hins	O
vegar	O
höfum	O
við	O
meðfædda	O
hæfileika	O
til	O
þess	O
að	O
læra	O
svona	O
hluti	O
.	O

Svo	O
er	O
annað	O
mál	O
að	O
sumum	O
gengur	O
betur	O
að	O
tileinka	O
sér	O
ákveðna	O
hluti	O
en	O
öðrum	O
og	O
sumir	O
virðast	O
hafa	O
meiri	O
hæfileika	O
á	O
ákveðnum	O
sviðum	O
.	O

Við	O
getum	O
ekki	O
öll	O
orðið	O
heimsmeistarar	O
á	O
skíðum	O
,	O
nóbelsverðlaunahafar	O
í	O
efnafræði	O
,	O
píanóleikarar	O
í	O
fremstu	O
röð	O
eða	O
framúrskarandi	O
kokkar	O
.	O

Í	O
þessu	O
spila	O
erfðir	O
og	O
umhverfi	O
örugglega	O
saman	O
,	O
en	O
vægi	O
hvors	O
þáttar	O
um	O
sig	O
hefur	O
verið	O
,	O
er	O
og	O
verður	O
sjálfsagt	O
áfram	O
mjög	O
umdeilt	O
.	O

Flestum	O
ætti	O
til	O
dæmis	O
að	O
vera	O
ljóst	O
að	O
ef	O
menn	O
eiga	O
einstaklega	O
auðvelt	O
með	O
að	O
renna	O
sér	O
á	O
svigskíðum	O
en	O
rækta	O
þann	O
hæfileika	O
lítið	O
sem	O
ekkert	O
,	O
eru	O
litlar	O
líkur	O
til	O
þess	O
að	O
menn	O
nái	O
langt	O
í	O
heimsmeistarakeppni	O
á	O
skíðum	O
.	O

Eins	O
er	O
víst	O
að	O
sá	O
sem	O
hefur	O
ekki	O
gott	O
jafnvægi	O
mun	O
líklega	O
seint	O
komast	O
í	O
fremstu	O
röð	O
í	O
sömu	O
grein	O
,	O
þrátt	O
fyrir	O
miklar	O
æfingar	O
.	O

Frekari	O
fróðleikur	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

*	O
Hvað	O
er	O
greind	O
?	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
gengur	O
sumum	O
betur	O
í	O
námi	O
en	O
öðrum	O
?	O

*	O
Hvað	O
eru	O
bráðger	O
börn	O
?	O

*	O
Hafa	O
tilgátur	O
Howards	B-Person
Gardners	I-Person
um	O
fjölgreindir	O
verið	O
sannaðar	O
?	O

Það	O
er	O
talað	O
um	O
kulnun	O
í	O
starfi	O
þegar	O
fólk	O
getur	O
ekki	O
sinnt	O
vinnunni	O
sinni	O
á	O
fullnægjandi	O
hátt	O
lengur	O
vegna	O
þess	O
að	O
því	O
finnst	O
það	O
vera	O
örþreytt	O
og	O
úrvinda	O
,	O
hefur	O
streitueinkenni	O
,	O
er	O
sinnulítið	O
um	O
vinnuna	O
,	O
hefur	O
litla	O
starfslöngun	O
og	O
finnst	O
það	O
vanhæft	O
til	O
að	O
sinna	O
skyldum	O
sínum	O
á	O
vinnustað	O
.	O

Auðvitað	O
er	O
fólk	O
misupplagt	O
eftir	O
dögum	O
og	O
getur	O
verið	O
þreytt	O
eða	O
haft	O
lítinn	O
áhuga	O
á	O
vinnunni	O
sinni	O
án	O
þess	O
að	O
um	O
kulnun	O
sé	O
að	O
ræða	O
.	O

En	O
þegar	O
einkenni	O
eins	O
og	O
þau	O
sem	O
lýst	O
var	O
hér	O
fyrir	O
ofan	O
eru	O
viðvarandi	O
,	O
dag	O
eftir	O
dag	O
í	O
langan	O
tíma	O
og	O
snúa	O
fyrst	O
og	O
fremst	O
að	O
vinnunni	O
og	O
vinnustaðnum	O
en	O
ekki	O
öðrum	O
þáttum	O
í	O
hinu	O
daglega	O
lífi	O
er	O
kulnun	O
líkleg	O
ástæða	O
.	O

Kulnun	O
virðist	O
vera	O
algengari	O
í	O
þeim	O
starfsstéttum	O
þar	O
sem	O
starfið	O
felst	O
í	O
því	O
að	O
vinna	O
náið	O
með	O
öðru	O
fólki	O
til	O
dæmis	O
hjúkrun	O
,	O
aðhlynningu	O
,	O
kennslu	O
og	O
ýmsum	O
þjónustustörfum	O
sem	O
fela	O
í	O
sér	O
náin	O
og	O
mikil	O
samskipti	O
við	O
viðskiptavini	O
.	O

Nánar	O
er	O
fjallað	O
um	O
þetta	O
efni	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
er	O
kulnun	O
og	O
hvað	O
er	O
helst	O
til	O
ráða	O
?	O

Einnig	O
eru	O
heimildirnar	O
sem	O
nefndar	O
eru	O
hér	O
fyrir	O
neðan	O
gott	O
ítarefni	O
.	O

<	O
Heimildir	O
og	O
mynd	O
>	O

Ský	O
eru	O
safn	O
ótalmargra	O
örsmárra	O
vatnsdropa	O
og	O
ískristalla	O
sem	O
myndast	O
við	O
að	O
vatnsgufa	O
í	O
andrúmsloftinu	O
kólnar	O
og	O
þéttist	O
.	O

Þegar	O
sólarljósið	O
fellur	O
á	O
ískristalla	O
og	O
vatnsdropana	O
endurkasta	O
þessar	O
agnir	O
öllum	O
bylgjulengdum	O
hins	O
sýnilega	O
ljóss	O
og	O
við	O
skynjum	O
endurkastið	O
sem	O
hvítt	O
ljós	O
.	O

Vatnsdropar	O
og	O
ískristallar	O
í	O
skýjum	O
endurkasta	O
nánast	O
öllu	O
af	O
því	O
ljósi	O
sem	O
á	O
þá	O
fellur	O
en	O
drekka	O
það	O
ekki	O
í	O
sig	O
og	O
þess	O
vegna	O
eru	O
skýin	O
hvít	O
.	O

Þetta	O
er	O
í	O
rauninni	O
það	O
sama	O
og	O
veldur	O
því	O
að	O
snjórinn	O
er	O
hvítur	O
en	O
ágætist	O
útskýringu	O
á	O
því	O
er	O
að	O
finna	O
í	O
svari	O
Ara	B-Person
Ólafssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
er	O
snjórinn	O
hvítur	O
?	O

Þar	O
segir	O
:	O

Snjór	O
er	O
samsettur	O
úr	O
örsmáum	O
ískristöllum	O
með	O
fjölbreytta	O
lögun	O
.	O

Hver	O
stakur	O
kristall	O
er	O
gegnsær	O
en	O
speglar	O
nokkrum	O
prósentum	O
af	O
þeirri	O
ljósorku	O
sem	O
á	O
hann	O
fellur	O
,	O
líkt	O
og	O
gler	O
.	O

Hann	O
drekkur	O
sáralítið	O
í	O
sig	O
af	O
geislun	O
.	O

Þar	O
sem	O
kristallarnir	O
snúa	O
á	O
ýmsa	O
vegu	O
dreifist	O
þessi	O
speglun	O
í	O
allar	O
áttir	O
,	O
og	O
það	O
sem	O
ekki	O
speglast	O
á	O
fyrsta	O
snjókorni	O
sem	O
geislinn	O
mætir	O
speglast	O
á	O
þeim	O
næstu	O
.	O

Snjórinn	O
endurvarpar	O
þess	O
vegna	O
því	O
sem	O
næst	O
allri	O
geislun	O
sem	O
á	O
hann	O
fellur	O
með	O
dreifðu	O
endurkasti	O
,	O
óháð	O
öldulengd	O
,	O
og	O
fær	O
þess	O
vegna	O
hvíta	O
áferð	O
í	O
dagsbirtu	O
.	O

Ef	O
skýin	O
eru	O
mjög	O
þykk	O
endurkastast	O
ekki	O
allir	O
ljósgeislarnir	O
og	O
þá	O
fá	O
skýin	O
á	O
sig	O
gráan	O
lit	O
.	O

Ský	O
geta	O
einnig	O
virst	O
grá	O
ef	O
á	O
þau	O
fellur	O
skuggi	O
af	O
öðrum	O
skýjum	O
eða	O
ef	O
efra	O
borð	O
skýsins	O
varpar	O
skugga	O
niður	O
í	O
gegnum	O
það	O
.	O

Á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
eru	O
fleiri	O
svör	O
bæði	O
um	O
ský	O
og	O
ljós	O
/	O
liti	O
,	O
til	O
dæmis	O
:	O

*	O
Af	O
hverju	O
er	O
himinninn	O
blár	O
?	O

*	O
Hvað	O
verður	O
um	O
hvíta	O
litinn	O
þegar	O
snjórinn	O
bráðnar	O
?	O

*	O
Af	O
hverju	O
myndast	O
ský	O
og	O
af	O
hverju	O
falla	O
þau	O
ekki	O
til	O
jarðar	O
?	O

*	O
Eru	O
til	O
margar	O
gerðir	O
skýja	O
?	O

*	O
Hversu	O
hátt	O
fyrir	O
ofan	O
jörðina	O
eru	O
skýin	O
?	O

*	O
Hvernig	O
myndast	O
snjókorn	O
?	O

<	O
Heimildir	O
og	O
mynd	O
>	O

«	O
Ég	O
gæti	O
dáið	O
úr	O
hlátri	O
»	O
-	O
eitthvað	O
þessu	O
líkt	O
hefur	O
verið	O
sagt	O
í	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
400	O
ár	O
því	O
í	O
Oxford	B-Miscellaneous
English	I-Miscellaneous
Dictionary	I-Miscellaneous
frá	O
árinu	O
1596	B-Date
er	O
að	O
finna	O
setningu	O
sem	O
þar	O
sem	O
talað	O
er	O
um	O
að	O
deyja	O
úr	O
hlátri	O
.	O

En	O
getur	O
hlátur	O
raunverulega	O
dregið	O
fólk	O
til	O
dauða	O
?	O

Á	O
Wikipedia	B-Miscellaneous
og	O
fleiri	O
vefsíðum	O
eru	O
taldir	O
upp	O
nokkrir	O
einstaklingar	O
sem	O
eiga	O
að	O
hafa	O
dáið	O
úr	O
hlátri	O
.	O

Það	O
er	O
einkum	O
tvennt	O
við	O
hláturinn	O
sem	O
talið	O
er	O
geta	O
orsakað	O
dauða	O
.	O

Annars	O
vegar	O
köfnun	O
vegna	O
súrefnisskorts	O
,	O
þá	O
hugsanlega	O
vegna	O
þess	O
að	O
viðkomandi	O
hafi	O
átt	O
við	O
einhvern	O
sjúkdóm	O
í	O
lungum	O
eða	O
öndunarfærum	O
að	O
stríða	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
hjartaáfall	O
eða	O
hjartastopp	O
og	O
er	O
þessi	O
ástæða	O
sögð	O
algengari	O
.	O

Dæmi	O
um	O
einstaklinga	O
sem	O
sagðir	O
eru	O
hafa	O
dáið	O
úr	O
hlátri	O
eru	O
Bretinn	B-Miscellaneous
Alex	B-Person
Mitchell	I-Person
sem	O
hló	O
svo	O
svakalega	O
að	O
sjónvarpþætti	O
sem	O
hann	O
var	O
að	O
horfa	O
á	O
að	O
eftir	O
25	O
mínútna	O
hlátur	O
gafst	O
hjartað	O
upp	O
.	O

Þetta	O
gerðist	O
árið	O
1975	B-Date
.	O

Árið	O
1989	B-Date
átti	O
hin	O
bráðfyndna	O
kvikmynd	O
Fiskurinn	B-Miscellaneous
Vanda	I-Miscellaneous
þátt	O
í	O
dauða	O
Danans	B-Miscellaneous
Ole	B-Person
Bentzen	I-Person
og	O
árið	O
2003	B-Date
lést	O
tælenskur	O
maður	O
að	O
nafni	O
Damnoen	B-Person
Saen-um	I-Person
eftir	O
viðstöðulausan	O
hlátur	O
í	O
svefni	O
og	O
er	O
talið	O
að	O
annaðhvort	O
hafi	O
verið	O
um	O
köfnun	O
eða	O
hjaraáfall	O
að	O
ræða	O
.	O

«	O
Að	O
deyja	O
úr	O
hlátri	O
»	O
eða	O
«	O
hláturinn	O
lengir	O
lífið	O
»	O
-	O
hvort	O
ætli	O
eigi	O
betur	O
við	O
hér	O
?	O

Nú	O
skal	O
tekið	O
fram	O
að	O
ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
ábyrgjast	O
þessar	O
heimildir	O
.	O

Ekki	O
fundust	O
neinar	O
vísindagreinar	O
á	O
vefnum	O
sem	O
styðja	O
banvæn	O
áhrif	O
hláturs	O
og	O
engar	O
nákvæmar	O
útlistanir	O
á	O
því	O
hvernig	O
hláturinn	O
nákvæmlega	O
dró	O
þessa	O
einstaklinga	O
eða	O
aðra	O
til	O
dauða	O
.	O

Á	O
meðan	O
við	O
höfum	O
ekki	O
komist	O
yfir	O
slíkar	O
heimildir	O
vill	O
Vísindavefurinn	B-Miscellaneous
því	O
ekki	O
fullyrða	O
að	O
hlátur	O
geti	O
dregið	O
fólk	O
til	O
dauða	O
.	O

Andstætt	O
þeirri	O
fullyrðingu	O
að	O
geta	O
dáið	O
úr	O
hlátri	O
er	O
hinn	O
velþekkti	O
frasi	O
«	O
hláturinn	O
lengir	O
lífið	O
»	O
.	O

Miklu	O
fleira	O
virðist	O
styðja	O
þá	O
fullyrðingu	O
og	O
jákvæðar	O
niðurstöður	O
komið	O
út	O
úr	O
rannsóknum	O
sem	O
gerðar	O
hafa	O
verið	O
á	O
áhrifum	O
hláturs	O
á	O
líf	O
og	O
heilsu	O
fólks	O
.	O

Við	O
hljótum	O
því	O
að	O
mæla	O
með	O
að	O
fólk	O
hlægi	O
sem	O
oftast	O
og	O
bendum	O
í	O
því	O
sambandi	O
á	O
föstudagssvörin	O
hér	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
sem	O
gjarnan	O
kalla	O
fram	O
bros	O
hjá	O
lesandanum	O
og	O
jafnvel	O
hlátur	O
.	O

Frekari	O
fróðleikur	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
:	O

*	O
Hvað	O
er	O
hlátur	O
og	O
af	O
hverju	O
hlæjum	O
við	O
?	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
hlæjum	O
við	O
að	O
óförum	O
annarra	O
?	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
hlær	O
fólk	O
þegar	O
það	O
er	O
kitlað	O
?	O

*	O
Hvað	O
sögðu	O
heimspekingar	O
til	O
forna	O
um	O
hlátur	O
?	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Þorgerður	B-Person
Þorvaldsdóttir	I-Person
fjallar	O
um	O
goðsögnina	O
um	O
ljóskuna	O
í	O
fróðlegu	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Af	O
hverju	O
eru	O
ljóskur	O
taldar	O
heimskar	O
?	O

Þar	O
kemur	O
fram	O
að	O
ekkert	O
bendi	O
til	O
þess	O
að	O
tengsl	O
séu	O
á	O
milli	O
háralitar	O
og	O
greindar	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
goðsögnin	O
um	O
heimsku	O
ljóskuna	O
mjög	O
lífseig	O
.	O

Flestir	O
kunna	O
einhverja	O
ljóskubrandara	O
en	O
goðsögnin	O
um	O
heimsku	O
ljóskuna	O
er	O
ekkert	O
sérlega	O
brosleg	O
þegar	O
hún	O
hefur	O
hugsanlega	O
áhrif	O
á	O
líf	O
og	O
afkomu	O
fólks	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
nefnir	O
Þorgerður	B-Person
að	O
í	O
launakönnun	O
VR	B-Organization
fyrir	O
árið	O
2000	B-Date
kom	O
fram	O
að	O
konur	O
fengu	O
að	O
meðaltali	O
18%	B-Percent
lægri	O
laun	O
en	O
karlar	O
,	O
og	O
að	O
ljóshært	O
,	O
brosmilt	O
og	O
lágvaxið	O
fólk	O
fékk	O
að	O
meðaltali	O
lægri	O
laun	O
en	O
hávaxnir	O
starfsmenn	O
með	O
dökkt	O
,	O
rautt	O
,	O
eða	O
grátt	O
hár	O
.	O

Því	O
er	O
gjarnan	O
haldið	O
fram	O
að	O
eftir	O
því	O
sem	O
fólk	O
eldist	O
og	O
þroskast	O
verði	O
það	O
vitrara	O
,	O
alla	O
vega	O
er	O
myndin	O
af	O
gamla	O
og	O
virtra	O
öldungnum	O
örugglega	O
jafn	O
útbreidd	O
og	O
myndin	O
af	O
heimsku	O
ljóskunni	O
.	O

Og	O
kannski	O
er	O
þessi	O
gamli	O
öldungur	O
einmitt	O
andstæða	O
ljóskunnar	O
.	O

Nema	O
fyrir	O
þá	O
sök	O
að	O
öldungurinn	O
er	O
yfirleitt	O
líka	O
ljóshærður	O
!	O

Háralitur	O
stafar	O
af	O
litarefninu	O
melaníni	O
sem	O
er	O
myndað	O
af	O
litfrumum	O
í	O
merg	O
hársekks	O
.	O

Melanínið	O
berst	O
þaðan	O
inn	O
í	O
holan	O
hárlegginn	O
,	O
en	O
háraliturinn	O
ræðst	O
af	O
gerð	O
melanínsins	O
.	O

Eumelanín	O
gefur	O
brúnt	O
eða	O
svart	O
hár	O
,	O
en	O
feómelanín	O
gerir	O
það	O
ljóst	O
eða	O
rautt	O
.	O

Hvers	O
konar	O
melanín	O
fólk	O
myndast	O
ræðst	O
af	O
þeim	O
genum	O
sem	O
það	O
fær	O
frá	O
foreldrum	O
sínum	O
.	O

Þegar	O
fólk	O
eldist	O
hætta	O
litfrumurnar	O
í	O
hársekkjunum	O
smám	O
saman	O
að	O
mynda	O
melanín	O
.	O

Í	O
raun	O
verða	O
hárin	O
gegnsæ	O
og	O
gefur	O
það	O
þeim	O
gráan	O
eða	O
hvítan	O
lit	O
.	O

Á	O
meðan	O
eitthvað	O
smávegis	O
af	O
litarefni	O
er	O
enn	O
myndað	O
virðist	O
hárið	O
grátt	O
,	O
en	O
án	O
alls	O
litarefnis	O
verður	O
það	O
hvítt	O
.	O

Ef	O
fólk	O
með	O
ljóst	O
hár	O
væri	O
með	O
lægri	O
greindarvísitölu	O
en	O
fólk	O
með	O
annan	O
háralit	O
ætti	O
þá	O
greindin	O
ekki	O
að	O
minnka	O
smám	O
saman	O
eftir	O
því	O
sem	O
gráu	O
eða	O
hvítu	O
hárunum	O
fjölgaði	O
?	O

Þeim	O
sem	O
hafa	O
áhuga	O
á	O
háralit	O
eða	O
greind	O
(	O
en	O
ekki	O
endilega	O
þessu	O
tvennu	O
saman	O
)	O
er	O
bent	O
á	O
að	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
er	O
að	O
finna	O
nokkur	O
svör	O
um	O
þessi	O
efni	O
:	O

*	O
Af	O
hverju	O
hefur	O
fólk	O
mismunandi	O
háralit	O
?	O

*	O
Eru	O
litningar	O
í	O
rauðhærðum	O
eitthvað	O
gallaðir	O
?	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
grána	O
mannshár	O
?	O

*	O
Getur	O
hárið	O
orðið	O
grátt	O
ef	O
maður	O
verður	O
fyrir	O
skelfilegu	O
áfalli	O
?	O

*	O
Hvaða	O
munur	O
er	O
á	O
ljósu	O
og	O
dökku	O
hári	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
greind	O
?	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
verður	O
mannfólkið	O
sífellt	O
gáfaðra	O
?	O

*	O
Af	O
hverju	O
eru	O
sumir	O
gáfaðri	O
en	O
aðrir	O
?	O

*	O
Hversu	O
háa	O
einkunn	O
er	O
mögulega	O
hægt	O
að	O
fá	O
í	O
greindaprófi	O
?	O

Ekki	O
tókst	O
að	O
finna	O
upplýsingar	O
um	O
það	O
hversu	O
stór	O
hluti	O
af	O
þjóðinni	O
hefur	O
á	O
einhverjum	O
tímapunkti	O
setið	O
í	O
fangelsi	O
.	O

processor	O
/	O
CPU	O
)	O
er	O
hjarta	O
tölvunnar	O
.	O

Kannski	O
er	O
réttara	O
að	O
segja	O
að	O
örgvörvinn	O
sé	O
heili	O
tölvunnar	O
,	O
því	O
hann	O
stýrir	O
öllu	O
því	O
sem	O
tölvan	O
gerir	O
.	O

Örgjörvinn	O
«	O
skilur	O
»	O
ákveðið	O
safn	O
skipana	O
.	O

Skipanirnar	O
eru	O
í	O
minni	O
tölvunnar	O
og	O
örgjörvinn	O
les	O
þær	O
hverja	O
af	O
annari	O
og	O
framkvæmir	O
þær	O
.	O

Þetta	O
eru	O
gjarnan	O
mjög	O
einfaldar	O
skipanir	O
,	O
svo	O
sem	O
að	O
flytja	O
gögn	O
úr	O
einu	O
minnishólfi	O
í	O
annað	O
,	O
leggja	O
saman	O
tvö	O
gildi	O
,	O
bera	O
saman	O
tvö	O
gildi	O
og	O
fara	O
eitthvert	O
annað	O
í	O
forritinu	O
ef	O
gildin	O
eru	O
eins	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
láta	O
örgjörvann	O
gera	O
eitthvað	O
sérstakt	O
þarf	O
notandinn	O
að	O
láta	O
hann	O
fá	O
forrit	O
,	O
en	O
forrit	O
eru	O
ekkert	O
annað	O
en	O
röð	O
skipana	O
sem	O
örgjörvinn	O
skilur	O
.	O

Svokallaðar	O
keyrsluskrár	O
(	O
hafa	O
endinguna	O
.	O
EXE	O
í	O
Windows	B-Miscellaneous
)	O
innihalda	O
forrit	O
,	O
þannig	O
þegar	O
þær	O
eru	O
keyrðar	O
,	O
til	O
dæmis	O
með	O
því	O
að	O
tvísmella	O
á	O
þær	O
í	O
Windows	B-Miscellaneous
,	O
hleður	O
Windows	B-Miscellaneous
forritinu	O
í	O
minnið	O
og	O
örgjörvinn	O
byrjar	O
að	O
framkvæma	O
fyrstu	O
skipunina	O
í	O
því	O
.	O

Raunar	O
er	O
Windows	B-Miscellaneous
stýrikerfið	O
sjálft	O
ekkert	O
annað	O
en	O
forrit	O
af	O
örgjörva	O
skipunum	O
,	O
sem	O
örgjörvinn	O
framkvæmir	O
sjálfur	O
.	O

Nær	O
allt	O
sem	O
við	O
gerum	O
í	O
tölvunni	O
er	O
framkvæmt	O
af	O
örgjörvanum	O
,	O
hvort	O
sem	O
það	O
er	O
að	O
færa	O
til	O
glugga	O
á	O
skjánum	O
hjá	O
okkur	O
eða	O
að	O
spila	O
tölvuleik	O
.	O

Það	O
skiptir	O
því	O
miklu	O
máli	O
að	O
örgjörvinn	O
sé	O
hraðvirkur	O
,	O
enda	O
er	O
klukkutíðni	O
hans	O
eitt	O
af	O
því	O
fyrsta	O
sem	O
tekið	O
er	O
fram	O
þegar	O
tölvur	O
eru	O
bornar	O
saman	O
.	O

Sum	O
verkefni	O
hafa	O
verið	O
tekin	O
út	O
úr	O
örgjörvanum	O
til	O
að	O
tefja	O
hann	O
ekki	O
.	O

Nú	O
eru	O
það	O
til	O
dæmis	O
svokallaðir	O
grafík-örgjörvar	O
á	O
skjákortunum	O
sem	O
vinna	O
mikið	O
af	O
vinnunni	O
í	O
tölvuleikjunum	O
.	O

Það	O
er	O
þó	O
örgjörvi	O
tölvunnar	O
sem	O
stýrir	O
því	O
hvenær	O
grafík-örgjörvinn	O
er	O
látinn	O
taka	O
við	O
.	O

Ef	O
við	O
tökum	O
dæmigerða	O
PC	O
tölvu	O
í	O
dag	O
,	O
þá	O
er	O
hún	O
með	O
2GHz	B-Miscellaneous
Pentium	I-Miscellaneous
4	I-Miscellaneous
örgjörva	O
.	O

Tíðnin	O
2GHz	O
þýðir	O
að	O
klukka	O
örgjörvans	O
tifar	O
2	O
þúsund	O
milljón	O
sinnum	O
á	O
sekúndu	O
.	O

Nýjustu	O
örgjörvarnir	O
geta	O
síðan	O
framkvæmt	O
fleiri	O
en	O
eina	O
skipun	O
á	O
hverju	O
klukkutifi	O
.	O

Þannig	O
getur	O
Pentium	O
4	O
örgjörvinn	O
framkvæmt	O
tvær	O
til	O
þrjár	O
skipanir	O
í	O
einu	O
,	O
eftir	O
því	O
um	O
hvaða	O
skipanir	O
er	O
að	O
ræða	O
.	O

Það	O
eru	O
því	O
framkvæmdar	O
yfir	O
fjögur	O
þúsund	O
milljón	O
skipanir	O
á	O
sekúndu	O
í	O
örgjörvanum	O
!	O

Ein	O
af	O
þessum	O
skipunum	O
gæti	O
til	O
dæmis	O
verið	O
að	O
leggja	O
saman	O
tvær	O
10	O
stafa	O
tölur	O
.	O

Hvað	O
getið	O
þið	O
framkvæmt	O
margar	O
slíkar	O
samlagningar	O
á	O
sekúndu	O
?	O
!	O

Myndin	O
sýnir	O
Pentium4	B-Miscellaneous
örgjörva	O
og	O
er	O
fengin	O
hjá	O
Intel	B-Miscellaneous
.	O

Það	O
má	O
líta	O
á	O
BIOS	O
(	O
Basic	O
Input	O
/	O
Output	O
System	O
)	O
eða	O
grunnstýringarkerfi	O
sem	O
mjög	O
einfalt	O
stýrikerfi	O
sem	O
er	O
á	O
öllum	O
PC-tölvum	O
.	O

Það	O
er	O
brennt	O
inn	O
í	O
minni	O
tölvunnar	O
og	O
því	O
er	O
yfirleitt	O
ekki	O
breytt	O
.	O

Helsta	O
hlutverk	O
BIOS	O
forritsins	O
er	O
að	O
keyra	O
tölvuna	O
upp	O
þegar	O
kveikt	O
er	O
á	O
henni	O
.	O

Þegar	O
örgjörvi	O
fær	O
straum	O
eftir	O
að	O
það	O
hefur	O
verið	O
slökkt	O
á	O
honum	O
,	O
þá	O
byrjar	O
hann	O
alltaf	O
á	O
því	O
að	O
fara	O
á	O
tiltekinn	O
stað	O
í	O
minninu	O
og	O
keyra	O
skipanirnar	O
sem	O
eru	O
þar	O
.	O

Þessi	O
staður	O
,	O
sem	O
er	O
efst	O
í	O
fyrsta	O
megabæti	O
minnis	O
tölvunnar	O
(	O
vistfang	O
FFFF0h	O
)	O
,	O
inniheldur	O
skipanir	O
úr	O
BIOS	O
forritinu	O
.	O

Þegar	O
BIOS	O
forritið	O
hefur	O
fengið	O
stjórnina	O
í	O
upphafi	O
þá	O
byrjar	O
það	O
hina	O
svokölluðu	O
ræsiröð	O
(	O
e.	O
boot	O
sequence	O
)	O
.	O

Í	O
henni	O
felast	O
aðallega	O
prófanir	O
á	O
hinum	O
ýmsu	O
hlutum	O
tölvunnar	O
.	O

Til	O
dæmis	O
er	O
athugað	O
hvort	O
skjákort	O
sé	O
til	O
staðar	O
og	O
það	O
upphafsstillt	O
.	O

Einnig	O
er	O
leitað	O
að	O
villum	O
í	O
minni	O
tölvunnar	O
,	O
diskar	O
eru	O
athugaðir	O
og	O
svo	O
framvegis	O
.	O

Oftast	O
eru	O
niðurstöður	O
þessara	O
prófana	O
settar	O
út	O
á	O
skjáinn	O
(	O
sem	O
er	O
ein	O
ástæðan	O
fyrir	O
því	O
að	O
skjákortið	O
er	O
athugað	O
fyrst	O
!	O
)	O
og	O
sjá	O
má	O
torskilinn	O
texta	O
skruna	O
upp	O
skjáinn	O
rétt	O
eftir	O
að	O
tölvan	O
er	O
(	O
endur	O
)	O
ræst	O
.	O

Meðan	O
á	O
þessum	O
prófunum	O
BIOS	O
forritsins	O
stendur	O
þá	O
hefur	O
notandinn	O
tækifæri	O
til	O
að	O
opna	O
stjórnforrit	O
BIOS	O
forritsins	O
.	O

Það	O
er	O
nokkuð	O
mismunandi	O
milli	O
framleiðenda	O
hvernig	O
það	O
er	O
gert	O
.	O

Algengast	O
er	O
að	O
notandi	O
eigi	O
að	O
slá	O
á	O
[	O
Del	O
]	O
-lykilinn	O
á	O
lyklaborðinu	O
.	O

Einnig	O
þekkist	O
að	O
slá	O
eigi	O
á	O
[	O
F1	O
]	O
,	O
[	O
F2	O
]	O
,	O
[	O
F10	O
]	O
eða	O
[	O
Esc	O
]	O
-lykilinn	O
.	O

Upplýsingar	O
um	O
þetta	O
eru	O
í	O
handbók	O
móðurborðsins	O
og	O
birtast	O
stundum	O
á	O
skjánum	O
þegar	O
BIOS	O
forritið	O
er	O
í	O
keyrslu	O
.	O

Dæmigert	O
stjórnforrit	O
fyrir	O
BIOS	O
Í	O
stjórnforriti	O
BIOS	O
forritsins	O
er	O
hægt	O
að	O
breyta	O
ýmsum	O
stillingum	O
tölvunnar	O
.	O

Það	O
er	O
þó	O
mikilvægt	O
að	O
engu	O
sé	O
breytt	O
þar	O
nema	O
menn	O
viti	O
nákvæmlega	O
hvað	O
þeir	O
eru	O
að	O
gera	O
,	O
því	O
að	O
afleiðingarnar	O
geta	O
orðið	O
afdrifaríkar	O
!	O

Það	O
síðasta	O
sem	O
BIOS	O
forritið	O
gerir	O
þegar	O
það	O
keyrir	O
upp	O
tölvuna	O
er	O
að	O
ræsa	O
stýrikerfið	O
.	O

Oftast	O
er	O
stýrikerfið	O
staðsett	O
á	O
harða	O
diskinum	O
í	O
tölvunni	O
,	O
en	O
einnig	O
er	O
hægt	O
að	O
ræsa	O
stýrikerfi	O
af	O
geisladiski	O
eða	O
jafnvel	O
disklingi	O
.	O

Stýrikerfið	O
gæti	O
verið	O
hinar	O
ýmsu	O
gerðir	O
af	O
MS	B-Miscellaneous
Windows	I-Miscellaneous
,	O
Linux	B-Miscellaneous
,	O
eða	O
einhver	O
önnur	O
stýrikerfi	O
sem	O
keyra	O
á	O
PC-tölvum	O
.	O

Eins	O
og	O
nafnið	O
bendir	O
til	O
þá	O
býður	O
BIOS	O
(	O
Basic	O
Input	O
/	O
Output	O
System	O
)	O
forritið	O
uppá	O
einfaldar	O
leiðir	O
til	O
að	O
hafa	O
aðgang	O
að	O
vélbúnaði	O
tölvunnar	O
.	O

Sum	O
stýrikerfi	O
nota	O
BIOS	O
forritið	O
sem	O
hluta	O
af	O
sínum	O
kerfisforritum	O
.	O

Til	O
dæmis	O
,	O
ef	O
notandi	O
biður	O
um	O
að	O
skrá	O
sé	O
skrifuð	O
á	O
harða	O
diskinn	O
í	O
Windows	B-Miscellaneous
,	O
þá	O
kallar	O
Windows	B-Miscellaneous
á	O
frumstætt	O
BIOS-fall	O
til	O
að	O
skrifa	O
sjálf	O
gögnin	O
.	O

Það	O
er	O
hins	O
vegar	O
ýmislegt	O
í	O
sambandi	O
við	O
skráarvinnslu	O
í	O
Windows	B-Miscellaneous
sem	O
BIOS	O
forritið	O
veit	O
ekkert	O
um	O
og	O
afgreiðir	O
Windows	B-Miscellaneous
þann	O
hluta	O
sjálft	O
.	O

Minniskubbur	O
með	O
BIOS	O
forriti	O
Þar	O
sem	O
BIOS-forritið	O
er	O
staðsett	O
á	O
móðurborði	O
tölvunnar	O
(	O
brennt	O
inn	O
í	O
einn	O
minniskubbinn	O
)	O
,	O
þá	O
eru	O
það	O
oftast	O
framleiðendur	O
móðurborðsins	O
sem	O
skrifa	O
BIOS	O
forritið	O
.	O

Gerðir	O
BIOS-forrita	O
eru	O
því	O
margar	O
,	O
en	O
allar	O
hafa	O
þær	O
þó	O
svipaða	O
eiginleika	O
eins	O
og	O
lýst	O
hefur	O
verið	O
að	O
ofan	O
.	O

Eins	O
og	O
áður	O
sagði	O
er	O
BIOS-forriti	O
tölvu	O
yfirleitt	O
ekki	O
breytt	O
.	O

Þó	O
getur	O
það	O
verið	O
nauðsynlegt	O
til	O
að	O
leiðrétta	O
villur	O
sem	O
ekki	O
voru	O
kunnar	O
við	O
framleiðslu	O
móðurborðsins	O
eða	O
til	O
að	O
gera	O
móðurborðinu	O
kleift	O
að	O
þekkja	O
nýrri	O
vélbúnað	O
,	O
svo	O
sem	O
hraðari	O
örgjörva	O
eða	O
stærri	O
harða	O
diska	O
,	O
en	O
til	O
var	O
þegar	O
BIOS	O
forritið	O
var	O
skrifað	O
.	O

<	O
Frekara	O
lesefni	O
>	O

Netkort	O
fyrir	O
PCI-braut	O

Netkort	O
fyrir	O
PCI-braut	O

Netkort	O
er	O
notað	O
til	O
að	O
tengja	O
tölvu	O
inn	O
á	O
staðarnet	O
eða	O
nærnet	O
(	O
e.	O
Local	O
Area	O
Network	O
,	O
LAN	O
)	O
.	O

Tölvan	O
verður	O
þá	O
ein	O
af	O
mörgum	O
tölvum	O
á	O
staðarnetinu	O
og	O
getur	O
skipst	O
á	O
gögnum	O
við	O
hinar	O
tölvurnar	O
,	O
prentað	O
á	O
prentara	O
,	O
eða	O
komist	O
á	O
Internetið	B-Miscellaneous
gegnum	O
þá	O
tölvu	O
staðarnetsins	O
sem	O
er	O
tengd	O
«	O
út	O
»	O
.	O

Sérhver	O
tölva	O
á	O
staðarnetinu	O
á	O
sitt	O
nafn	O
eða	O
númer	O
og	O
verður	O
það	O
að	O
vera	O
einkvæmt	O
innan	O
netsins	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
hvert	O
nafn	O
og	O
númer	O
komi	O
aðeins	O
einu	O
sinni	O
fyrir	O
.	O

Mótald	O
er	O
aðferð	O
eða	O
tæki	O
til	O
að	O
nota	O
símalínur	O
til	O
að	O
ná	O
sambandi	O
við	O
eina	O
tiltekna	O
tölvu	O
(	O
sem	O
svarar	O
símanum	O
!	O
)	O
.	O

Sú	O
tölva	O
getur	O
síðan	O
verið	O
í	O
staðarneti	O
og	O
haft	O
milligöngu	O
um	O
að	O
við	O
tengjumst	O
því	O
þannig	O
að	O
við	O
getum	O
náð	O
í	O
tölvupóst	O
og	O
vafrað	O
um	O
á	O
Veraldarvefnum	B-Miscellaneous
.	O

Netsnúra	O
til	O
vinstri	O
og	O
símasnúra	O
til	O
hægri	O

Netsnúra	O
til	O
vinstri	O
og	O
símasnúra	O
til	O
hægri	O

Helsti	O
munurinn	O
á	O
netkorti	O
og	O
mótaldi	O
er	O
sá	O
að	O
mótald	O
nýtir	O
símalínur	O
,	O
en	O
netkort	O
nota	O
sérstaka	O
netkapla	O
,	O
sem	O
geta	O
verið	O
mismunandi	O
.	O

Á	O
síðustu	O
árum	O
hafa	O
þó	O
einnig	O
komið	O
fram	O
þráðlaus	O
netkort	O
sem	O
tengja	O
tölvuna	O
við	O
sérstakar	O
fjarskiptastöðvar	O
á	O
staðarsvæðinu	O
og	O
eru	O
til	O
dæmis	O
mikið	O
notuð	O
í	O
skólum	O
.	O

Símalínur	O
eru	O
hannaðar	O
til	O
að	O
senda	O
hljóð	O
en	O
ekki	O
stafræn	O
gögn	O
úr	O
tölvu	O
.	O

Gögnunum	O
þarf	O
þess	O
vegna	O
að	O
breyta	O
í	O
hljóð	O
sem	O
eru	O
síðan	O
send	O
eftir	O
símalínunni	O
.	O

Af	O
þessu	O
leiðir	O
að	O
ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
ná	O
eins	O
miklum	O
sendingarhraða	O
með	O
mótöldum	O
og	O
hægt	O
er	O
að	O
ná	O
með	O
sérhönnuðum	O
netköplum	O
eða	O
fjarskiptum	O
sem	O
netkortin	O
nota	O
.	O

Mesti	O
sendihraði	O
mótalds	O
er	O
57.600	O
bitar	O
á	O
sekúndu	O
en	O
flest	O
innri	O
net	O
geta	O
sent	O
10	O
milljón	O
bita	O
á	O
sekúndu	O
.	O

Á	O
móti	O
kemur	O
að	O
netkaplar	O
í	O
staðarnetum	O
geta	O
ekki	O
verið	O
mjög	O
langir	O
,	O
mest	O
um	O
100	O
metrar	O
,	O
en	O
með	O
mótaldi	O
er	O
hægt	O
að	O
hringja	O
í	O
öll	O
símanúmer	O
,	O
hvort	O
sem	O
er	O
í	O
Ástralíu	B-Location
eða	O
á	O
Akureyri	B-Location
.	O

Þannig	O
má	O
segja	O
að	O
netkort	O
og	O
mótöld	O
séu	O
góð	O
hvort	O
til	O
síns	O
brúks	O
.	O

Myndir	O
:	O

*	O
Netkort	O
fyrir	O
PCI-braut	O
hjá	O
macsense.com	O
.	O

*	O
Þráðlaust	O
netkort	O
fyrir	O
PCMCIA-rauf	O
hjá	O
linden-computech.com	O
.	O

*	O
Netsnúra	O
og	O
símasnúra	O
hjá	O
isservices.tcd.ie	O
.	O

Skel	O
er	O
sá	O
hluti	O
stýrikerfis	O
sem	O
tekur	O
við	O
skipunum	O
frá	O
notanda	O
og	O
framkvæmir	O
þær	O
eða	O
sendir	O
til	O
annarra	O
hluta	O
stýrikerfisins	O
til	O
framkvæmdar	O
.	O

Í	O
árdaga	O
Unix-stýrikerfisins	B-Miscellaneous
voru	O
skipanir	O
slegnar	O
inn	O
í	O
skipanalínu	O
(	O
e.	O
command	O
line	O
interface	O
,	O
cli	O
)	O
og	O
það	O
var	O
eina	O
leið	O
notandans	O
til	O
að	O
eiga	O
samskipti	O
við	O
stýrikerfið	O
.	O

Forritin	O
sem	O
tóku	O
við	O
þessum	O
innslegnu	O
skipunum	O
,	O
villuleituðu	O
þær	O
og	O
sendu	O
áfram	O
til	O
keyrslu	O
,	O
voru	O
kölluð	O
skeljar	O
.	O

Ástæðan	O
fyrir	O
nafninu	O
er	O
væntanlega	O
sú	O
að	O
forritið	O
myndar	O
einskonar	O
skel	O
utan	O
um	O
stýrikerfið	O
og	O
verndar	O
það	O
frá	O
notandanum	O
(	O
þetta	O
er	O
þó	O
bara	O
ágiskun	O
!	O
)	O
.	O

Skeljar	O
bjóða	O
jafnvel	O
upp	O
á	O
að	O
keyra	O
margar	O
skipanir	O
í	O
röð	O
.	O

Slíkar	O
skipanaskrár	O
kallast	O
skeljaforrit	O
(	O
e.	O
shellscript	O
)	O
.	O

Í	O
þeim	O
er	O
hægt	O
að	O
hafa	O
skilyrði	O
,	O
ítranir	O
og	O
ýmsa	O
fleiri	O
eiginleika	O
venjulegra	O
forritunarmála	O
.	O

Þær	O
skipanir	O
sem	O
venjulega	O
eru	O
kallaðar	O
«	O
Unix-skipanir	B-Miscellaneous
»	O
,	O
til	O
dæmis	O
:	O
ls	O
,	O
rm	O
og	O
cd	O
,	O
eru	O
í	O
raun	O
skipanir	O
til	O
skeljarinnar	O
og	O
það	O
er	O
hún	O
sem	O
ræður	O
því	O
hvernig	O
þær	O
eru	O
túlkaðar	O
.	O

Með	O
tilkomu	O
myndrænna	O
notendaskila	O
(	O
e.	O
graphic	O
user	O
interface	O
,	O
gui	O
)	O
gefur	O
notandinn	O
stýrikerfinu	O
oftast	O
skipanir	O
með	O
músinni	O
,	O
til	O
dæmis	O
eyðir	O
notandinn	O
skrá	O
með	O
því	O
að	O
draga	O
hana	O
yfir	O
í	O
ruslakörfuna	O
(	O
í	O
stað	O
þess	O
á	O
slá	O
inn	O
skipunina	O
rm	O
skraarnafn	O
;	O
þar	O
sem	O
rm	O
stendur	O
fyrir	O
enska	O
orðið	O
'	O
remove	O
'	O
)	O
.	O

Forritin	O
sem	O
bjóða	O
upp	O
á	O
að	O
taka	O
við	O
skipunum	O
í	O
skipanalínu	O
eru	O
þó	O
ennþá	O
mikið	O
notuð	O
,	O
sérstaklega	O
vegna	O
þess	O
eiginleika	O
þeirra	O
að	O
geta	O
forritað	O
runur	O
skipana	O
.	O

Í	O
Unix	B-Miscellaneous
(	O
og	O
Linux	B-Miscellaneous
)	O
eru	O
til	O
nokkrar	O
gerðir	O
skelja	O
:	O
C	B-Miscellaneous
shell	I-Miscellaneous
(	O
csh	O
)	O
,	O
Bourne	B-Miscellaneous
shell	I-Miscellaneous
(	O
sh	O
)	O
,	O
Korn	B-Miscellaneous
shell	I-Miscellaneous
(	O
ksh	O
)	O
og	O
Bash	B-Miscellaneous
.	O

Skeljarreikningur	O
(	O
e.	O
shell	O
account	O
)	O
er	O
aðgangur	O
að	O
tölvu	O
í	O
gegnum	O
Unix	B-Miscellaneous
eða	O
Linux-skel	B-Miscellaneous
.	O

Þá	O
hefur	O
notandinn	O
aðeins	O
skipanalínuaðgang	O
að	O
tölvunni	O
,	O
en	O
getur	O
ekki	O
keyrt	O
upp	O
grafísk	O
forrit	O
.	O

Notendur	O
verða	O
að	O
nota	O
Telnet	O
eða	O
FTP-forrit	O
til	O
að	O
fá	O
aðgang	O
að	O
skeljarreikningnum	O
og	O
algengast	O
er	O
að	O
fríir	O
skeljarreikningar	O
séu	O
notaðir	O
til	O
að	O
læra	O
á	O
Unix	B-Miscellaneous
(	O
Linux	B-Miscellaneous
)	O
skipanir	O
og	O
skeljaforritun	O
.	O

Oftast	O
bjóða	O
þjónustuaðilar	O
upp	O
á	O
meiri	O
aðgang	O
,	O
til	O
dæmis	O
vefhýsingu	O
,	O
tölvupóst	O
og	O
fleira	O
,	O
en	O
skeljarreikningurinn	O
sjálfur	O
veitir	O
aðeins	O
aðgang	O
að	O
skipanalínuskel	O
tölvunnar	O
.	O

Í	O
stuttu	O
máli	O
er	O
svarið	O
að	O
það	O
eru	O
engin	O
sérstök	O
neðri	O
mörk	O
á	O
því	O
hversu	O
mikið	O
hægt	O
er	O
að	O
þjappa	O
gögnum	O
.	O

Það	O
er	O
þó	O
ekki	O
hægt	O
að	O
þjappa	O
þeim	O
niður	O
í	O
ekki	O
neitt	O
,	O
því	O
að	O
gögnin	O
verða	O
að	O
komast	O
til	O
skila	O
.	O

En	O
það	O
fer	O
eftir	O
eðli	O
gagnanna	O
og	O
þeim	O
forsendum	O
sem	O
við	O
gefum	O
okkur	O
,	O
hversu	O
mjög	O
við	O
getum	O
þjappað	O
.	O

Tökum	O
einfalt	O
dæmi	O
:	O
Við	O
ætlum	O
að	O
senda	O
aðra	O
af	O
tveimur	O
textaskrám	O
til	O
kunningja	O
okkar	O
.	O

Hvor	O
skráin	O
um	O
sig	O
er	O
um	O
500	O
KB	O
,	O
segjum	O
að	O
önnur	O
innihaldi	O
allan	O
texta	O
Njálssögu	B-Miscellaneous
,	O
en	O
hin	O
texta	O
Grettissögu	B-Miscellaneous
.	O

Ef	O
móttakandinn	O
veit	O
fyrirfram	O
að	O
við	O
ætlum	O
að	O
senda	O
honum	O
aðra	O
hvora	O
skrána	O
,	O
þá	O
þurfum	O
við	O
ekki	O
að	O
senda	O
honum	O
alla	O
skrána	O
,	O
heldur	O
bara	O
einn	O
bita	O
,	O
þar	O
sem	O
0	O
stendur	O
fyrir	O
Njálssögu	B-Miscellaneous
,	O
en	O
1	O
fyrir	O
Grettissögu	B-Miscellaneous
.	O

Með	O
þessu	O
höfum	O
við	O
«	O
þjappað	O
»	O
500	O
KB	O
skrá	O
niður	O
í	O
einn	O
bita	O
!	O

Ef	O
móttakandinn	O
hefur	O
ekki	O
þessa	O
vitneskju	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
hann	O
veit	O
ekkert	O
um	O
gögnin	O
sem	O
á	O
að	O
senda	O
,	O
þá	O
náum	O
við	O
auðvitað	O
ekki	O
þessari	O
miklu	O
þjöppun	O
.	O

En	O
athugið	O
að	O
ég	O
hef	O
í	O
raun	O
þjappað	O
Njálssögu	B-Miscellaneous
niður	O
í	O
9	O
bókstafi	O
með	O
því	O
að	O
nota	O
orðið	O
«	O
Njálssaga	B-Miscellaneous
»	O
um	O
eitthvað	O
sem	O
er	O
í	O
raun	O
um	O
500	O
KB	O
texti	O
!	O

Þú	O
sem	O
lesandi	O
þarft	O
ekki	O
að	O
vita	O
meira	O
,	O
heldur	O
get	O
ég	O
vísað	O
í	O
sameiginlega	O
þekkingu	O
okkar	O
.	O

En	O
þá	O
má	O
kannski	O
umorða	O
spurninguna	O
og	O
spyrja	O
hversu	O
mikið	O
hægt	O
sé	O
að	O
þjappa	O
gögnum	O
án	O
þess	O
að	O
nota	O
sér	O
sameiginlega	O
þekkingu	O
.	O

Flest	O
gagnaþjöppunarforrit	O
á	O
tölvum	O
eru	O
þannig	O
úr	O
garði	O
gerð	O
að	O
þar	O
er	O
ekki	O
notuð	O
nein	O
utanaðkomandi	O
vitneskja	O
.	O

Þetta	O
er	O
gert	O
bæði	O
til	O
þess	O
að	O
þjappaða	O
skráin	O
geti	O
staðið	O
sjálfstætt	O
og	O
einnig	O
til	O
þess	O
að	O
ekki	O
verði	O
gerðar	O
of	O
miklar	O
kröfur	O
til	O
afþjöppunarhluta	O
forritsins	O
.	O

Það	O
væri	O
þó	O
ekkert	O
úr	O
vegi	O
fyrir	O
þjöppunarforrit	O
að	O
reyna	O
að	O
átta	O
sig	O
á	O
því	O
hvers	O
konar	O
skrár	O
er	O
um	O
að	O
ræða	O
(	O
til	O
dæmis	O
Word	B-Miscellaneous
2000	I-Miscellaneous
skrá	O
,	O
EXE-skrá	O
,	O
eða	O
JPEG-skrá	O
)	O
og	O
senda	O
þær	O
upplýsingar	O
sem	O
kóða	O
til	O
að	O
ná	O
betri	O
þjöppun	O
.	O

Afþjöppunarforritið	O
yrði	O
þá	O
að	O
vita	O
hvað	O
hver	O
kóði	O
þýddi	O
og	O
við	O
værum	O
ekki	O
með	O
eins	O
almenna	O
þjöppun	O
.	O

Það	O
koma	O
til	O
dæmis	O
öðru	O
hverju	O
út	O
nýjar	O
útgáfur	O
af	O
MS	B-Miscellaneous
Word	I-Miscellaneous
,	O
sem	O
búa	O
til	O
skrár	O
með	O
annari	O
uppbyggingu	O
en	O
fyrri	O
útgáfur	O
og	O
þá	O
þarf	O
að	O
uppfæra	O
öll	O
þjöppunarforrit	O
.	O

Ef	O
við	O
skoðum	O
eingöngu	O
þjöppun	O
án	O
utanaðkomandi	O
þekkingar	O
,	O
þá	O
er	O
hægt	O
að	O
skipta	O
henni	O
í	O
tvo	O
flokka	O
eftir	O
því	O
hvort	O
gögnin	O
varðveitist	O
öll	O
eða	O
tapist	O
að	O
einhverju	O
leyti	O
.	O

Svonefnd	O
viðsnúanleg	O
þjöppun	O
(	O
e.	O
lossless	O
compression	O
)	O
varðveitir	O
upplýsingarnar	O
í	O
gögnunum	O
nákvæmlega	O
.	O

Við	O
afþjöppun	O
fæst	O
nákvæmlega	O
sama	O
bitaruna	O
og	O
sú	O
sem	O
þjappað	O
var	O
.	O

Tapandi	O
þjöppun	O
(	O
e.	O
lossy	O
compression	O
)	O
nær	O
fram	O
meiri	O
þjöppun	O
með	O
því	O
að	O
breyta	O
upplýsingunum	O
.	O

Í	O
mörgum	O
tilfellum	O
er	O
óþarfi	O
að	O
nota	O
nákvæmlega	O
sömu	O
bitarunu	O
,	O
því	O
að	O
notandinn	O
sér	O
lítinn	O
eða	O
engan	O
mun	O
á	O
upphaflegu	O
gögnunum	O
og	O
afþjöppuðu	O
gögnunum	O
.	O

Slíkt	O
á	O
til	O
dæmis	O
við	O
um	O
tónlist	O
,	O
ljósmyndir	O
og	O
kvikmyndir	O
.	O

Tapandi	O
þjöppun	O
hefur	O
í	O
raun	O
engin	O
eiginleg	O
neðri	O
mörk	O
.	O

Við	O
getum	O
tekið	O
dæmi	O
af	O
þjöppun	O
á	O
stafrænni	O
ljósmynd	O
þar	O
sem	O
blár	O
himinn	O
þekur	O
stórt	O
svæði	O
.	O

Hægt	O
væri	O
að	O
þjappa	O
svæðinu	O
með	O
því	O
að	O
skilgreina	O
það	O
sem	O
til	O
dæmis	O
«	O
200x200	O
blátt	O
»	O
í	O
stað	O
þess	O
að	O
telja	O
upp	O
alla	O
40	O
þúsund	O
myndpunktana	O
á	O
svæðinu	O
og	O
segja	O
nákvæmlega	O
hvaða	O
tón	O
af	O
bláum	O
lit	O
þeir	O
hefðu	O
.	O

Það	O
kemur	O
auðvitað	O
ekki	O
alveg	O
sama	O
mynd	O
út	O
,	O
en	O
ef	O
þetta	O
er	O
góð	O
nálgun	O
þá	O
tekur	O
enginn	O
eftir	O
því	O
.	O

Sama	O
má	O
segja	O
um	O
tónlist	O
.	O

Mannseyrað	O
hefur	O
ákveðnar	O
takmarkanir	O
sem	O
hægt	O
er	O
að	O
nýta	O
sér	O
við	O
þjöppun	O
tónlistar	O
.	O

Til	O
dæmis	O
nemur	O
eyrað	O
ekki	O
hvað	O
gerist	O
næstu	O
millisekúndur	O
eftir	O
að	O
mjög	O
hátt	O
hljóð	O
heyrist	O
.	O

Það	O
má	O
því	O
henda	O
út	O
heilu	O
bútunum	O
úr	O
lögum	O
án	O
þess	O
að	O
nokkur	O
heyri	O
mun	O
á	O
því	O
!	O

Viðsnúanlegri	O
þjöppun	O
er	O
heldur	O
þrengri	O
stakkur	O
skorinn	O
,	O
því	O
þar	O
má	O
ekki	O
einn	O
einasti	O
biti	O
breytast	O
eftir	O
þjöppun	O
og	O
afþjöppun	O
.	O

Undir	O
vissum	O
kringumstæðum	O
er	O
þetta	O
nauðsynlegt	O
,	O
til	O
dæmis	O
ef	O
þjappa	O
á	O
keyrsluskrá	O
(	O
EXE-skrá	O
)	O
.	O

Keyrsluskrá	O
samanstendur	O
af	O
skipunum	O
sem	O
örgjörvinn	O
á	O
að	O
framkvæma	O
og	O
breyting	O
á	O
einum	O
bita	O
getur	O
orðið	O
til	O
þess	O
að	O
skipunin	O
hefur	O
allt	O
aðra	O
merkingu	O
en	O
áður	O
.	O

Forritið	O
mundi	O
þá	O
gefa	O
aðra	O
niðurstöðu	O
eða	O
,	O
sem	O
er	O
líklegra	O
,	O
ekki	O
geta	O
lokið	O
keyrslu	O
.	O

Það	O
er	O
óviðunandi	O
fyrir	O
notendur	O
að	O
keyrsluskrá	O
sem	O
hefur	O
verið	O
þjöppuð	O
og	O
síðan	O
afþjöppuð	O
,	O
verki	O
ekki	O
lengur	O
.	O

Sama	O
gildir	O
um	O
textaskrár	O
,	O
Excel-skjöl	B-Miscellaneous
og	O
ýmsar	O
fleiri	O
gerðir	O
gagna	O
.	O

Viðsnúanleg	O
þjöppun	O
verður	O
því	O
aldrei	O
eins	O
mikil	O
og	O
tapandi	O
þjöppun	O
.	O

Hversu	O
mikil	O
þjöppunin	O
getur	O
orðið	O
ræðst	O
af	O
eðli	O
gagnanna	O
.	O

Þá	O
skiptir	O
mestu	O
máli	O
hversu	O
mikið	O
er	O
af	O
endurtekningum	O
(	O
e.	O
redundancy	O
)	O
í	O
gögnunum	O
.	O

Skoðið	O
eftirfarandi	O
tvær	O
20	O
stafa	O
talnarunur	O
:	O

77777777777777777777	O
og	O
35897932384626433832	O
.	O

Hvora	O
rununa	O
er	O
auðveldara	O
að	O
muna	O
?	O

Þá	O
fyrri	O
,	O
auðvitað	O
,	O
því	O
við	O
getum	O
lýst	O
henni	O
í	O
styttra	O
máli	O
(	O
«	O
tuttugu	O
eintök	O
af	O
7	O
»	O
)	O
.	O

Það	O
virðist	O
engin	O
regla	O
vera	O
í	O
seinni	O
rununni	O
og	O
engar	O
endurtekningar	O
.	O

Fyrri	O
talnarunan	O
þjappast	O
því	O
betur	O
en	O
sú	O
seinni	O
.	O

Reyndar	O
er	O
til	O
önnur	O
lýsing	O
á	O
seinni	O
rununni	O
,	O
«	O
tölustafir	O
númer	O
10	O
til	O
29	O
í	O
pí	O
»	O
.	O

Sú	O
«	O
þjöppun	O
»	O
mundi	O
reyndar	O
nota	O
sér	O
utanaðkomandi	O
þekkingu	O
,	O
sem	O
er	O
vitneskja	O
um	O
töluna	O
pí	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
prófa	O
þetta	O
með	O
því	O
að	O
búa	O
til	O
eina	O
skrá	O
með	O
10	O
þúsund	O
eintökum	O
af	O
tölustafnum	O
7	O
og	O
aðra	O
með	O
fyrstu	O
10	O
þúsund	O
tölustöfunum	O
í	O
pí	O
.	O

Hvor	O
skrá	O
um	O
sig	O
er	O
10.000	O
bæti	O
.	O

Þegar	O
skránni	O
með	O
tölustöfum	O
úr	O
pí	O
er	O
þjappað	O
með	O
forritinu	O
WinZip	B-Miscellaneous
þá	O
verður	O
hún	O
5.209	O
bæti	O
,	O
sem	O
er	O
um	O
52%	B-Percent
af	O
upphaflegri	O
stærð	O
.	O

En	O
skráin	O
með	O
10	O
þúsund	O
eintökum	O
af	O
7	O
fer	O
niður	O
í	O
143	O
bæti	O
,	O
sem	O
er	O
aðeins	O
1,4%	B-Percent
af	O
upphaflegri	O
stærð	O
skrárinnar	O
.	O

Í	O
forritum	O
eins	O
og	O
WinZip	B-Miscellaneous
er	O
alltaf	O
einhver	O
lágmarksstærð	O
úttaksskráa	O
,	O
þannig	O
að	O
þjöppunin	O
yrði	O
hlutfallslega	O
meiri	O
eftir	O
því	O
sem	O
skráin	O
stækkaði	O
.	O

Til	O
dæmis	O
verður	O
skrá	O
með	O
100	O
þúsund	O
eintökum	O
af	O
7	O
ekki	O
nema	O
247	O
bæti	O
,	O
eða	O
0,25%	B-Percent
af	O
upphaflegri	O
stærð	O
.	O

Skoðið	O
einnig	O
skyld	O
svör	O
eftir	O
sama	O
höfund	O
:	O

*	O
Tapa	O
lög	O
eða	O
önnur	O
gögn	O
gæðum	O
við	O
að	O
geymast	O
á	O
hörðum	O
disk	O
eða	O
við	O
flutning	O
milli	O
tölva	O
?	O

*	O
Hvað	O
er	O
mp3	O
?	O

Það	O
eru	O
eflaust	O
engin	O
ein	O
ástæða	O
fyrir	O
því	O
að	O
50	O
og	O
70	O
GB	O
harðir	O
diskar	O
sjást	O
varla	O
.	O

Þó	O
er	O
ein	O
tæknileg	O
ástæða	O
sem	O
líklega	O
veldur	O
þar	O
mestu	O
.	O

Harðir	O
diskar	O
eru	O
samsettir	O
úr	O
nokkrum	O
skífum	O
sem	O
lokaðar	O
eru	O
inni	O
í	O
sterku	O
málmhulstri	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
skrifa	O
gögn	O
á	O
báðar	O
hliðar	O
hverrar	O
skífu	O
og	O
eru	O
leshausar	O
disksins	O
því	O
oftast	O
tvöfalt	O
fleiri	O
en	O
fjöldi	O
skífa	O
í	O
harða	O
disknum	O
(	O
sjá	O
mynd	O
)	O
.	O

Harður	O
diskur	O
með	O
tíu	O
skífum	O
.	O

Framleiðendur	O
harðra	O
diska	O
hanna	O
skífurnar	O
og	O
leshausanna	O
þannig	O
að	O
hægt	O
sé	O
að	O
skrifa	O
á	O
skífurnar	O
með	O
tilteknum	O
þéttleika	O
.	O

Til	O
dæmis	O
eru	O
algengir	O
harðir	O
diskar	O
í	O
dag	O
þannig	O
að	O
hægt	O
er	O
að	O
skrifa	O
20	O
GB	O
á	O
eina	O
hlið	O
skífu	O
.	O

Það	O
þýðir	O
að	O
framleiðandinn	O
getur	O
framleitt	O
harða	O
diska	O
þar	O
sem	O
gagnamagnið	O
er	O
heilt	O
margfeldi	O
af	O
20	O
GB	O
,	O
allt	O
eftir	O
því	O
hversu	O
margar	O
skífur	O
og	O
leshausar	O
eru	O
notaðir	O
.	O

Minnsti	O
fáanlegi	O
diskurinn	O
væri	O
þá	O
20	O
GB	O
,	O
með	O
eina	O
skífu	O
og	O
einn	O
leshaus	O
,	O
síðan	O
væri	O
40	O
GB	O
diskur	O
með	O
einni	O
skífu	O
og	O
tveimur	O
leshausum	O
,	O
60	O
GB	O
diskur	O
hefði	O
tvær	O
skífur	O
og	O
þrjá	O
leshausa	O
o.s.frv.	O

Það	O
myndi	O
ekki	O
henta	O
að	O
framleiða	O
50	O
GB	O
harðan	O
disk	O
því	O
þá	O
þyrfti	O
að	O
breyta	O
út	O
af	O
þessu	O
einfalda	O
fyrirkomulagi	O
.	O

Myndin	O
er	O
fengin	O
hjá	O
vefsetrinu	O
PC-guide.com	O
þar	O
sem	O
nálgast	O
má	O
ýmsar	O
upplýsingar	O
um	O
vélbúnað	O
tölva	O
.	O

Örgjörvar	O
tölva	O
ráða	O
aðeins	O
við	O
að	O
framkvæma	O
mjög	O
einfaldar	O
og	O
frumstæðar	O
skipanir	O
,	O
svokallaðar	O
vélarmálsskipanir	O
.	O

Með	O
þeim	O
er	O
hægt	O
að	O
bera	O
saman	O
tölur	O
sem	O
eru	O
í	O
minni	O
tölvunnar	O
,	O
leggja	O
þær	O
saman	O
og	O
gera	O
aðra	O
einfalda	O
útreikninga	O
á	O
þeim	O
.	O

Það	O
er	O
mjög	O
erfitt	O
að	O
forrita	O
í	O
vélarmáli	O
,	O
bæði	O
vegna	O
þess	O
að	O
það	O
er	O
mjög	O
frumstætt	O
,	O
en	O
líka	O
vegna	O
þess	O
að	O
hver	O
skipun	O
er	O
bara	O
kóði	O
,	O
til	O
dæmis	O
gæti	O
samlagningarskipunin	O
verið	O
kóðinn	O
47	O
.	O

Næsta	O
tala	O
á	O
eftir	O
væri	O
þá	O
staðsetningin	O
á	O
fyrri	O
tölunni	O
sem	O
á	O
að	O
nota	O
og	O
þarnæsta	O
tala	O
væri	O
staðsetning	O
seinni	O
tölunnar	O
.	O

Þannig	O
myndi	O
talnarunan	O
47,1002,3918	O
tákna	O
skipunina	O
«	O
Leggðu	O
saman	O
tölurnar	O
í	O
minnishólfum	O
númer	O
1002	O
og	O
3918	O
og	O
settu	O
niðurstöðuna	O
í	O
hólf	O
númer	O
1002	O
»	O
.	O

Það	O
segir	O
sig	O
sjálft	O
að	O
það	O
er	O
ekki	O
þægilegt	O
að	O
lesa	O
og	O
skilja	O
forrit	O
sem	O
samanstanda	O
af	O
mörg	O
þúsund	O
slíkra	O
vélarmálsskipana	O
.	O

Tölvunarfræðingar	O
hafa	O
því	O
hannað	O
svokölluð	O
æðri	O
forritunarmál	O
,	O
þar	O
sem	O
skipanirnar	O
eru	O
öflugri	O
og	O
á	O
hærra	O
plani	O
en	O
vélarmálsskipanirnar	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
um	O
slík	O
forritunarmál	O
má	O
nefna	O
Java	B-Miscellaneous
,	O
C++	B-Miscellaneous
,	O
Pascal	B-Miscellaneous
,	O
Fortran	B-Miscellaneous
og	O
ýmis	O
fleiri	O
.	O

Forritarar	O
skrifa	O
þá	O
sín	O
forrit	O
í	O
þessum	O
málum	O
,	O
til	O
dæmis	O
C++	B-Miscellaneous
og	O
síðan	O
er	O
annað	O
forrit	O
,	O
svokallaður	O
þýðandi	O
,	O
sem	O
breytir	O
þeim	O
yfir	O
í	O
forrit	O
á	O
vélarmáli	O
.	O

Þýðendur	O
eru	O
flókin	O
forrit	O
og	O
það	O
er	O
mjög	O
mikilvægt	O
að	O
þeir	O
vinni	O
rétt	O
,	O
það	O
er	O
að	O
þeir	O
búi	O
til	O
rétta	O
runu	O
vélarmálsskipana	O
út	O
frá	O
C++	B-Miscellaneous
forritinu	O
.	O

Þýðendagerð	O
er	O
mjög	O
vel	O
rannsakað	O
svið	O
innan	O
tölvunarfræðinnar	O
og	O
menn	O
hafa	O
öðlast	O
mikla	O
þekkingu	O
á	O
því	O
hvernig	O
smíða	O
eigi	O
rétta	O
og	O
hraðvirka	O
þýðendur	O
fyrir	O
ýmis	O
æðri	O
forritunarmál	O
.	O

Hér	O
að	O
neðan	O
er	O
að	O
gamni	O
lítið	O
forrit	O
í	O
C++	B-Miscellaneous
:	O

<	O
kóði	O
>	O

Þetta	O
forrit	O
biður	O
notandann	O
um	O
hitastig	O
í	O
selsíusgráðum	O
,	O
reiknar	O
út	O
hitastigið	O
í	O
Fahrenheit-gráðum	B-Miscellaneous
og	O
prentar	O
það	O
út	O
.	O

Eftir	O
að	O
búið	O
er	O
að	O
breyta	O
þessu	O
forriti	O
yfir	O
í	O
vélarmálsforrit	O
þá	O
samanstendur	O
það	O
af	O
yfir	O
5000	O
vélarmálskipunum	O
.	O

Þannig	O
má	O
sjá	O
að	O
það	O
er	O
óneitanlega	O
auðveldara	O
að	O
skrifa	O
10	O
lína	O
forrit	O
í	O
C++	B-Miscellaneous
en	O
5000	O
línur	O
af	O
gerðinni	O
«	O
47,1002,3918	O
»	O
!	O

POSIX	B-Miscellaneous
(	O
Portable	B-Miscellaneous
Operating	I-Miscellaneous
System	I-Miscellaneous
Interface	I-Miscellaneous
for	I-Miscellaneous
UNIX	I-Miscellaneous
)	O
er	O
staðall	O
sem	O
skilgreinir	O
viðmót	O
stýrikerfis	O
gagnvart	O
notendaforritum	O
.	O

Þessi	O
staðall	O
er	O
um	O
15	O
ára	O
gamall	O
og	O
var	O
upphaflega	O
ætlaður	O
til	O
þess	O
að	O
samræma	O
viðmót	O
þeirra	O
mörgu	O
stýrikerfa	O
sem	O
svipuðu	O
til	O
UNIX	B-Miscellaneous
stýrikerfisins	O
og	O
voru	O
í	O
notkun	O
á	O
þeim	O
tíma	O
.	O

Þetta	O
voru	O
stýrikerfi	O
eins	O
og	O
HP-UX	B-Miscellaneous
(	O
frá	O
Hewlett	B-Organization
Packard	I-Organization
)	O
,	O
AIX	B-Miscellaneous
(	O
frá	O
IBM	B-Organization
)	O
,	O
Solaris	B-Miscellaneous
(	O
frá	O
SUN	B-Organization
)	O
,	O
IRIX	B-Miscellaneous
(	O
frá	O
Silicon	B-Organization
Graphics	I-Organization
)	O
,	O
BSD	B-Miscellaneous
(	O
frá	O
Berkeley-háskóla	B-Organization
)	O
og	O
upphaflega	O
AT	B-Miscellaneous
&	I-Miscellaneous
T	I-Miscellaneous
UNIX-ið	I-Miscellaneous
.	O

Þegar	O
ljóst	O
var	O
að	O
þessi	O
stýrikerfi	O
væru	O
farin	O
að	O
vaxa	O
hvert	O
í	O
sína	O
áttina	O
var	O
ákveðið	O
að	O
reyna	O
að	O
staðla	O
tiltekna	O
hluti	O
til	O
þess	O
að	O
forrit	O
sem	O
skrifað	O
væri	O
fyrir	O
eitt	O
af	O
þessum	O
stýrikerfum	O
mundi	O
líka	O
ganga	O
á	O
hinum	O
.	O

Venjulegt	O
notendaforrit	O
þarf	O
oft	O
að	O
hafa	O
samskipti	O
við	O
stýrifkerfið	O
sem	O
það	O
mun	O
keyra	O
á	O
.	O

Til	O
dæmis	O
sér	O
stýrikerfið	O
um	O
allt	O
inntak	O
og	O
úttak	O
forritsins	O
,	O
bæði	O
það	O
sem	O
kemur	O
af	O
lyklaborði	O
og	O
á	O
skjá	O
,	O
en	O
einnig	O
alla	O
skráarvinnslu	O
.	O

Ef	O
forritið	O
þarf	O
til	O
að	O
mynda	O
meira	O
minnispláss	O
fyrir	O
gögn	O
,	O
þarf	O
það	O
að	O
biðja	O
stýrikerfið	O
um	O
að	O
úthluta	O
því	O
.	O

Flest	O
netsamskipti	O
fara	O
í	O
gegnum	O
stýrikerfið	O
,	O
einnig	O
prentun	O
og	O
allt	O
sem	O
tengist	O
skilgreiningum	O
notenda	O
og	O
heimildum	O
þeirra	O
.	O

Það	O
er	O
því	O
mjög	O
mikilvægt	O
að	O
þessi	O
stýrikerfissamskipti	O
séu	O
eins	O
,	O
því	O
annars	O
þarf	O
forritarinn	O
að	O
umrita	O
forritin	O
sín	O
fyrir	O
hvert	O
það	O
stýrikerfi	O
sem	O
þau	O
keyra	O
á	O
.	O

Í	O
dag	O
eru	O
öll	O
Unix-lík	B-Miscellaneous
stýrikerfi	O
(	O
AIX	B-Miscellaneous
,	O
HP-UX	B-Miscellaneous
,	O
Solaris	B-Miscellaneous
,	O
Linux	B-Miscellaneous
,	O
FreeBSD	B-Miscellaneous
og	O
fleiri	O
)	O
samkvæmt	O
POSIX	B-Miscellaneous
staðlinum	O
,	O
einnig	O
nýjasta	O
Makka	B-Miscellaneous
stýrikerfið	O
(	O
Mac	B-Miscellaneous
OS	I-Miscellaneous
X	I-Miscellaneous
)	O
,	O
en	O
fæst	O
Windows	B-Miscellaneous
stýrikerfin	O
.	O

Samtökin	O
IEEE	B-Organization
viðhalda	O
nú	O
POSIX	B-Miscellaneous
staðlinum	O
og	O
votta	O
hvort	O
stýrikerfi	O
uppfylli	O
POSIX	B-Miscellaneous
staðalinn	O
.	O

Vegna	O
kostnaðar	O
við	O
vottunina	O
hafa	O
ekki	O
öll	O
stýrikerfi	O
,	O
sem	O
þó	O
fylgja	O
POSIX	B-Miscellaneous
staðlinum	O
,	O
fengið	O
vottun	O
.	O

Einnig	O
hafa	O
stýrikerfi	O
sem	O
flestir	O
líta	O
ekki	O
á	O
sem	O
POSIX	B-Miscellaneous
stýrikerfi	O
náð	O
að	O
fá	O
POSIX	B-Miscellaneous
vottun	O
,	O
svo	O
sem	O
Windows	B-Miscellaneous
NT	I-Miscellaneous
4.0.	I-Miscellaneous

Fyrirtækin	O
AMD	B-Organization
og	O
Intel	B-Organization
framleiða	O
bæði	O
nokkuð	O
marga	O
mismunandi	O
örgjörva	O
,	O
þannig	O
að	O
það	O
er	O
líklega	O
réttara	O
að	O
tala	O
um	O
«	O
örgjörvafjölskyldur	O
»	O
AMD	B-Organization
og	O
Intel	B-Organization
.	O

Þessar	O
örgjörvafjölskyldur	O
hafa	O
samt	O
nokkur	O
sérkenni	O
,	O
þannig	O
að	O
það	O
er	O
hægt	O
að	O
bera	O
þær	O
saman	O
.	O

Á	O
undanförnum	O
árum	O
hafa	O
fyrirtækin	O
skipst	O
á	O
að	O
vera	O
með	O
forystuna	O
í	O
hraðvirkustu	O
örgjörvunum	O
en	O
nýlega	O
virðist	O
sem	O
AMD	B-Organization
sé	O
að	O
ná	O
frumkvæðinu	O
af	O
Intel	B-Organization
eftir	O
að	O
sá	O
örgjörvi	O
sem	O
átti	O
að	O
vera	O
flaggskip	O
Intel	B-Organization
,	O
Itanium	B-Miscellaneous
,	O
reyndist	O
ekki	O
eins	O
öflugur	O
og	O
til	O
var	O
ætlast	O
.	O

Það	O
er	O
kannski	O
best	O
að	O
byrja	O
á	O
því	O
að	O
skoða	O
hvað	O
er	O
sameiginlegt	O
með	O
örgjörvum	O
frá	O
þessum	O
tveimur	O
fyrirtækjum	O
.	O

Stærsti	O
sameiginlegi	O
eiginleikinn	O
er	O
að	O
báðar	O
örgjörvagerðirnar	O
framkvæma	O
(	O
það	O
er	O
«	O
skilja	O
»	O
)	O
sömu	O
vélamálsskipanirnar	O
.	O

Þetta	O
skipanasafn	O
er	O
oft	O
kallað	O
«	O
x86	B-Miscellaneous
»	O
skipanamengið	O
,	O
þó	O
réttara	O
nafn	O
sé	O
«	O
IA-32	B-Miscellaneous
»	O
sem	O
stendur	O
fyrir	O
«	O
Intel	B-Miscellaneous
Architecture	I-Miscellaneous
,	I-Miscellaneous
32	I-Miscellaneous
bits	I-Miscellaneous
»	O
.	O

Þessar	O
vélamálsskipanir	O
komu	O
fyrst	O
fram	O
í	O
Intel	B-Miscellaneous
386	I-Miscellaneous
örgjörvanum	O
árið	O
1985	B-Date
,	O
en	O
byggja	O
á	O
skipunum	O
sem	O
voru	O
í	O
fyrstu	O
Intel-örgjörvunum	B-Miscellaneous
,	O
sérstaklega	O
þó	O
örgjörvanum	O
8086	B-Miscellaneous
,	O
sem	O
fyrst	O
kom	O
fram	O
1978	B-Date
.	O

Síðan	O
«	O
IA-32	B-Miscellaneous
»	O
skipanamengið	O
kom	O
fram	O
hefur	O
verið	O
bætt	O
við	O
skipunum	O
,	O
en	O
yfirleitt	O
aðeins	O
skipunum	O
sem	O
hafa	O
sérhæfða	O
virkni	O
,	O
til	O
dæmis	O
hefur	O
Intel	B-Organization
bætt	O
við	O
skipunum	O
til	O
að	O
auka	O
hraða	O
margmiðlunar	O
(	O
kallað	O
MMX	B-Miscellaneous
,	O
SSE	B-Miscellaneous
og	O
SSE2	B-Miscellaneous
)	O
og	O
AMD	B-Organization
hefur	O
bætt	O
við	O
öðrum	O
skipunum	O
í	O
sama	O
tilgangi	O
(	O
kallað	O
3DNow	B-Miscellaneous
!	O
)	O
auk	O
64-bita	O
skipanna	O
(	O
kallað	O
AMD64	B-Miscellaneous
)	O
.	O

Aðalatriðið	O
er	O
samt	O
að	O
grunnskipanirnar	O
eru	O
þær	O
sömu	O
,	O
sem	O
þýðir	O
að	O
keyrsluskrá	O
(	O
það	O
er	O
.	O
EXE-skrá	O
)	O
keyrir	O
alveg	O
eins	O
á	O
báðum	O
örgjörvagerðunum	O
.	O

Viðbótarskipanirnar	O
sem	O
eru	O
eingöngu	O
í	O
Intel-örgjörvum	B-Miscellaneous
eða	O
eingöngu	O
í	O
AMD-örgjörvunum	B-Miscellaneous
eru	O
ekki	O
mikið	O
notaðar	O
,	O
því	O
þær	O
takmarka	O
notkun	O
keyrsluskránna	O
.	O

Reyndar	O
hefur	O
AMD	O
tekið	O
upp	O
nær	O
allar	O
viðbótarskipanirnar	O
sem	O
Intel	B-Organization
hefur	O
sett	O
inn	O
,	O
en	O
Intel	B-Organization
hefur	O
ekki	O
tekið	O
upp	O
AMD	B-Organization
skipanirnar	O
.	O

Aðrir	O
örgjörvar	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
PowerPC-örgjörvinn	B-Miscellaneous
sem	O
er	O
í	O
tölvunum	O
frá	O
Apple	B-Organization
,	O
hafa	O
allt	O
aðrar	O
vélamálsskipanir	O
en	O
örgjörvarnir	O
frá	O
Intel	B-Organization
og	O
AMD	B-Organization
.	O

Það	O
þýðir	O
að	O
keyrsluskrá	O
(	O
sem	O
er	O
í	O
raun	O
bara	O
runa	O
vélamálsskipana	O
)	O
frá	O
Makka	B-Organization
keyrir	O
ekki	O
á	O
tölvu	O
með	O
Intel	B-Miscellaneous
eða	O
AMD	B-Miscellaneous
örgjörvum	O
.	O

Það	O
þarf	O
því	O
mismunandi	O
keyrsluskrá	O
fyrir	O
þessar	O
mismunandi	O
tölvur	O
,	O
jafnvel	O
þó	O
þær	O
væru	O
að	O
nota	O
sama	O
stýrikerfið	O
.	O

Þó	O
að	O
örgjörvarnir	O
frá	O
AMD	B-Organization
og	O
Intel	B-Organization
framkvæmi	O
(	O
að	O
mestu	O
leyti	O
)	O
sömu	O
vélamálsskipanirnar	O
þá	O
gera	O
þeir	O
það	O
ekki	O
endilega	O
alveg	O
eins	O
.	O

Báðar	O
gerðirnar	O
þýða	O
«	O
x86	B-Miscellaneous
»	O
-vélamálsskipanirnar	O
yfir	O
í	O
enn	O
einfaldari	O
innri	O
skipanir	O
,	O
svokallaðar	O
«	O
örskipanir	O
»	O
(	O
Intel	B-Organization
kallar	O
sínar	O
«	O
micro-ops	O
»	O
,	O
en	O
AMD	B-Organization
kallar	O
sínar	O
«	O
macro-ops	O
»	O
og	O
«	O
micro-ops	O
»	O
)	O
.	O

Þessar	O
örskipanir	O
eru	O
ólíkar	O
milli	O
AMD	B-Organization
og	O
Intel	B-Organization
,	O
enda	O
sjást	O
þær	O
aldrei	O
utan	O
örgjörvans	O
.	O

Nýjustu	O
AMD	B-Organization
og	O
Intel	B-Organization
örgjörvarnir	O
geta	O
verið	O
með	O
tugi	O
slíkra	O
örskipana	O
í	O
keyrslu	O
á	O
sama	O
tíma	O
,	O
en	O
þetta	O
er	O
ein	O
af	O
leiðunum	O
sem	O
notaðar	O
eru	O
til	O
að	O
auka	O
hraða	O
örgjörvanna	O
.	O

Önnur	O
leið	O
til	O
að	O
auka	O
hraðann	O
er	O
að	O
hafa	O
stórt	O
flýtiminni	O
(	O
e.	O
cache	O
)	O
,	O
en	O
þar	O
eru	O
settar	O
þær	O
skipanir	O
og	O
gögn	O
sem	O
eru	O
í	O
mestri	O
notkun	O
á	O
hverjum	O
tíma	O
.	O

Klukkutíðni	O
örgjörvanna	O
segir	O
til	O
um	O
hversu	O
oft	O
nýjar	O
skipanir	O
eru	O
settar	O
í	O
framkvæmd	O
.	O

Hærri	O
klukkutíðni	O
þýðir	O
meiri	O
afköst	O
.	O

Einnig	O
skiptir	O
máli	O
hversu	O
hratt	O
örgjörvinn	O
getur	O
skipst	O
á	O
gögnum	O
við	O
aðra	O
hluta	O
tölvunnar	O
,	O
svo	O
sem	O
grafíkkortið	O
,	O
minnið	O
og	O
harða	O
diskinn	O
.	O

AMD	B-Organization
og	O
Intel	B-Organization
fara	O
dálítið	O
mismunandi	O
leið	O
í	O
þessum	O
atriðum	O
,	O
en	O
ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
taka	O
einn	O
þessara	O
þátta	O
út	O
og	O
segja	O
að	O
hann	O
sé	O
mikilvægastur	O
.	O

Fyrir	O
hinn	O
almenna	O
notanda	O
ætti	O
ekki	O
að	O
skipta	O
miklu	O
máli	O
lengur	O
hvort	O
örgjörvinn	O
í	O
tölvunni	O
er	O
frá	O
Intel	B-Organization
eða	O
frá	O
AMD	B-Organization
.	O

Báðir	O
framleiðendurnir	O
hafa	O
örgjörva	O
með	O
mismunandi	O
verð	O
og	O
mismunandi	O
afköst	O
þannig	O
hver	O
notandi	O
fyrir	O
sig	O
verður	O
að	O
meta	O
það	O
hversu	O
mikið	O
hann	O
er	O
tilbúinn	O
að	O
borga	O
fyrir	O
hraðvirkan	O
örgjörva	O
,	O
hvort	O
sem	O
það	O
er	O
Intel-	B-Miscellaneous
eða	O
AMD-örgjörvi	B-Miscellaneous
.	O

Hér	O
er	O
einnig	O
svarað	O
spurningunni	O
:	O

Hvaða	O
forrit	O
eru	O
til	O
fyrir	O
forritun	O
?	O

Forrit	O
eru	O
búin	O
til	O
með	O
hjálp	O
annarra	O
forrita	O

Það	O
er	O
rétt	O
að	O
forrit	O
eru	O
notuð	O
til	O
að	O
skrifa	O
forrit	O
.	O

Til	O
þess	O
eru	O
helst	O
notaðir	O
ritill	O
og	O
þýðandi	O
.	O

Þegar	O
hafist	O
er	O
handa	O
við	O
smíð	O
forrits	O
er	O
byrjað	O
á	O
að	O
slá	O
texta	O
á	O
tilteknu	O
forritunarmáli	O
,	O
svo	O
sem	O
Java	B-Miscellaneous
,	O
inn	O
í	O
ritil	O
(	O
e.	O
editor	O
)	O
.	O

Ritillinn	O
gæti	O
til	O
dæmis	O
verið	O
forritið	O
Notepad	B-Miscellaneous
sem	O
fylgir	O
Windows	B-Miscellaneous
eða	O
innbyggður	O
í	O
ákveðið	O
forritunarumhverfi	O
,	O
svo	O
sem	O
Visual	B-Miscellaneous
Studio	I-Miscellaneous
frá	O
Microsoft	B-Organization
.	O

Ritillinn	O
auðveldar	O
manni	O
að	O
vinna	O
með	O
forritstextann	O
því	O
einfalt	O
er	O
að	O
bæta	O
nýjum	O
skipunum	O
inn	O
í	O
mitt	O
forritið	O
;	O
ritillinn	O
hliðrar	O
sjálfkrafa	O
til	O
því	O
sem	O
á	O
eftir	O
kemur	O
.	O

Þegar	O
allt	O
forritið	O
hefur	O
verið	O
slegið	O
inn	O
í	O
ritilinn	O
er	O
það	O
vistað	O
á	O
harða	O
diski	O
tölvunnar	O
.	O

En	O
þar	O
sem	O
tölvur	O
skilja	O
yfirleitt	O
ekki	O
þau	O
forritunarmál	O
sem	O
venjulega	O
eru	O
notuð	O
þarf	O
annað	O
forrit	O
sem	O
kallast	O
þýðandi	O
(	O
e.	O
compiler	O
)	O
að	O
breyta	O
skipununum	O
yfir	O
á	O
form	O
sem	O
tölvan	O
getur	O
unnið	O
úr	O
.	O

Það	O
forritunarmál	O
sem	O
tölvur	O
skilja	O
kallast	O
vélarmál	O
og	O
er	O
mjög	O
frumstætt	O
.	O

Að	O
forrita	O
á	O
vélarmáli	O
er	O
bæði	O
seinvirkt	O
og	O
erfitt	O
.	O

Forritarar	O
nútímans	O
nota	O
nær	O
aldrei	O
vélarmál	O
og	O
hafa	O
því	O
lítið	O
gagn	O
af	O
bók	O
sem	O
þessari	O
.	O

Skipanir	O
á	O
vélarmáli	O
eru	O
táknaðar	O
með	O
tölum	O
.	O

Þannig	O
gæti	O
talan	O
129	O
til	O
dæmis	O
þýtt	O
að	O
leggja	O
eigi	O
gildið	O
sem	O
á	O
eftir	O
kemur	O
við	O
gildi	O
í	O
ákveðnu	O
minnishólfi	O
tölvunnar	O
.	O

Þannig	O
myndi	O
talnarunan	O
129	O
,	O
456	O
,	O
10	O
merkja	O
að	O
leggja	O
ætti	O
töluna	O
10	O
við	O
innihald	O
minnishólfs	O
númer	O
456	O
.	O

Það	O
er	O
augljóslega	O
mjög	O
seinvirkt	O
að	O
forrita	O
í	O
forritunarmáli	O
sem	O
þessu	O
.	O

Þess	O
vegna	O
hafa	O
menn	O
búið	O
til	O
«	O
æðri	O
»	O
forritunarmál	O
,	O
eins	O
og	O
Java	B-Miscellaneous
,	O
C++	B-Miscellaneous
,	O
C	B-Miscellaneous
,	O
Visual	B-Miscellaneous
Basic	I-Miscellaneous
og	O
Pascal	B-Miscellaneous
,	O
sem	O
hönnuð	O
eru	O
með	O
það	O
í	O
huga	O
að	O
auðveldara	O
sé	O
fyrir	O
mannlega	O
forritara	O
að	O
nota	O
þau	O
og	O
skilja	O
.	O

Vélarmál	O
tölvanna	O
eru	O
aftur	O
á	O
móti	O
gerð	O
þannig	O
að	O
einfalt	O
og	O
hraðvirkt	O
sé	O
að	O
framkvæma	O
skipanir	O
.	O

Hvernig	O
urðu	O
fyrstu	O
forritin	O
þá	O
til	O
'	O

Af	O
ofangreindu	O
ætti	O
að	O
vera	O
ljóst	O
að	O
hægt	O
er	O
að	O
búa	O
til	O
forrit	O
án	O
annarra	O
forrita	O
þótt	O
það	O
sé	O
ekki	O
venjan	O
.	O

Sé	O
fólk	O
tilbúið	O
til	O
að	O
skrifa	O
forrit	O
á	O
vélarmáli	O
tölvunnar	O
þarf	O
það	O
ekki	O
þýðanda	O
.	O

Sömuleiðis	O
er	O
ritill	O
ekki	O
nauðsynlegur	O
ef	O
forritarinn	O
sættir	O
sig	O
við	O
að	O
setja	O
vélarmálsforritin	O
sín	O
sjálfur	O
á	O
rétta	O
staði	O
í	O
minni	O
tölvunnar	O
.	O

Þetta	O
er	O
hins	O
vegar	O
mjög	O
seinvirkt	O
og	O
villugjarnt	O
ferli	O
svo	O
í	O
raun	O
og	O
veru	O
vinnur	O
enginn	O
forritari	O
lengur	O
á	O
þennan	O
hátt	O
.	O

Mönnum	O
gæti	O
dottið	O
í	O
hug	O
að	O
svarið	O
við	O
spurningunni	O
sem	O
sett	O
var	O
fram	O
í	O
upphafi	O
væri	O
að	O
forritin	O
sem	O
vanalega	O
eru	O
notuð	O
til	O
að	O
búa	O
til	O
önnur	O
forrit	O
séu	O
skrifuð	O
beint	O
á	O
vélarmáli	O
.	O

Það	O
svar	O
er	O
hins	O
vegar	O
ekki	O
alveg	O
rétt	O
.	O

Þar	O
sem	O
þýðendur	O
eru	O
mjög	O
stór	O
og	O
flókin	O
forrit	O
færi	O
gífurlega	O
mikil	O
vinna	O
í	O
að	O
skrifa	O
þá	O
frá	O
grunni	O
á	O
vélarmáli	O
.	O

Raunhæfari	O
möguleiki	O
væri	O
að	O
skrifa	O
fyrst	O
mjög	O
frumstæðan	O
þýðanda	O
á	O
vélarmáli	O
sem	O
þýddi	O
einfaldaða	O
útgáfu	O
af	O
forritunarmáli	O
yfir	O
á	O
vélarmál	O
.	O

Síðan	O
væri	O
hægt	O
að	O
skrifa	O
fullkomnari	O
þýðanda	O
á	O
þessu	O
einfaldaða	O
forritunarmáli	O
.	O

Þennan	O
leik	O
væri	O
jafnvel	O
hægt	O
að	O
endurtaka	O
nokkrum	O
sinnum	O
og	O
fá	O
þannig	O
sífellt	O
fullkomnari	O
þýðanda	O
fyrir	O
æ	O
stærri	O
hluta	O
forritunarmálsins	O
.	O

Að	O
lokum	O
væri	O
kominn	O
þýðandi	O
fyrir	O
forritunarmál	O
sem	O
skrifaður	O
er	O
í	O
málinu	O
sjálfu	O
!	O

Þetta	O
hljómar	O
eins	O
og	O
þversögn	O
,	O
en	O
þannig	O
eru	O
flestir	O
þýðendur	O
nú	O
á	O
dögum	O
smíðaðir	O
.	O

Frekara	O
lesefni	O
og	O
myndir	O

o	O
Er	O
erfitt	O
að	O
læra	O
forritun	O
?	O

eftir	O
Snorra	B-Person
Agnarsson	I-Person
.	O

o	O
Hvað	O
er	O
hlutbundin	O
forritun	O
og	O
til	O
hvers	O
er	O
hún	O
notuð	O
?	O

eftir	O
Daða	B-Person
Ingólfsson	I-Person
.	O

o	O
Hvenær	O
var	O
fyrsta	O
forritunarmálið	O
fundið	O
upp	O
?	O

Er	O
það	O
enn	O
notað	O
?	O

eftir	O
Snorra	B-Person
Agnarsson	I-Person
.	O

o	O
Hvernig	O
virka	O
forritunarmál	O
til	O
dæmis	O
C++	B-Miscellaneous
?	O

eftir	O
Hjálmtý	B-Person
Hafsteinsson	I-Person
.	O

Upphaflegu	O
spurningarnar	O
voru	O
:	O
o	O
Hvað	O
verður	O
um	O
skrár	O
sem	O
maður	O
hendir	O
af	O
tölvu	O
?	O

(	O
Jóhannes	B-Person
Ari	I-Person
,	O
f.	O
1990	B-Date
)	O
o	O
Hvað	O
verður	O
um	O
skrár	O
og	O
möppur	O
sem	O
maður	O
eyðir	O
í	O
tölvum	O
?	O

Er	O
hægt	O
að	O
eyða	O
þeim	O
alveg	O
?	O

(	O
Ólafur	B-Person
Jónsson	I-Person
)	O
o	O
Hvað	O
gerist	O
þegar	O
við	O
eyðum	O
skrám	O
í	O
tölvum	O
?	O

(	O
Vignir	B-Person
Stefánsson	I-Person
)	O
o	O
Hvað	O
verður	O
um	O
ruslið	O
sem	O
maður	O
hendir	O
út	O
af	O
tölvunni	O
?	O

Fer	O
það	O
inn	O
á	O
einhvern	O
harðan	O
disk	O
?	O

Ef	O
það	O
fer	O
þangað	O
fyllist	O
hann	O
aldrei	O
?	O

(	O
Ari	B-Person
Ágústsson	I-Person
,	O
f.	O
1987	B-Date
)	O
o	O
Hvað	O
gerist	O
þegar	O
maður	O
hendir	O
hlutum	O
í	O
tölvu	O
?	O

Hvert	O
fara	O
hlutirnir	O
sem	O
maður	O
hendir	O
?	O

(	O
Jóhann	B-Person
Garðar	I-Person
Þorbjörnsson	I-Person
,	O
f.	O
1988	B-Date
)	O
o	O
Hvernig	O
virkar	O
Recycle	B-Miscellaneous
Bin	I-Miscellaneous
?	O

Eyðast	O
gögnin	O
ekki	O
af	O
disknum	O
fyrr	O
en	O
maður	O
hefur	O
tæmt	O
ruslatunnuna	O
?	O

(	O
Andri	B-Person
Pálsson	I-Person
)	O
o	O
Hvernig	O
geta	O
sum	O
forrit	O
endurheimt	O
glötuð	O
gögn	O
eftir	O
að	O
þeim	O
hefur	O
verið	O
hent	O
?	O

(	O
Andri	B-Person
Pálsson	I-Person
)	O

Hvernig	O
geymast	O
skrár	O
?	O

Til	O
að	O
skilja	O
betur	O
hvað	O
verður	O
um	O
skrár	O
eftir	O
að	O
þeim	O
er	O
eytt	O
borgar	O
sig	O
að	O
skoða	O
fyrst	O
hvernig	O
skrár	O
eru	O
geymdar	O
eða	O
vistaðar	O
í	O
tölvum	O
.	O

Hér	O
verður	O
miðað	O
við	O
Windows	B-Miscellaneous
stýrikerfið	O
,	O
en	O
meðhöndlun	O
skráa	O
er	O
svipuð	O
í	O
öðrum	O
stýrikerfum	O
,	O
svo	O
sem	O
Linux	B-Miscellaneous
og	O
Mac	B-Miscellaneous
OS	I-Miscellaneous
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
í	O
stuttu	O
máli	O
um	O
helstu	O
stýrikerfi	O
í	O
svari	O
við	O
spurningunni	O
Hver	O
eru	O
aðalstýrikerfin	O
í	O
tölvum	O
í	O
dag	O
?	O

eftir	O
EÖÞ	B-Person
og	O
ÞV	B-Person
.	O

Þegar	O
skrá	O
er	O
vistuð	O
á	O
harða	O
diskinum	O
í	O
tölvu	O
er	O
hún	O
ekki	O
geymd	O
í	O
einni	O
samfelldri	O
blokk	O
,	O
heldur	O
er	O
henni	O
skipt	O
upp	O
í	O
jafnstórar	O
einingar	O
sem	O
kallast	O
klasar	O
(	O
e.	O
cluster	O
)	O
.	O

Í	O
Windows	B-Miscellaneous
XP	I-Miscellaneous
stýrikerfinu	O
er	O
stærð	O
hvers	O
klasa	O
oftast	O
4	O
KB	O
,	O
eða	O
4096	O
bæti	O
.	O

Ef	O
skrá	O
inniheldur	O
til	O
dæmis	O
5000	O
bæti	O
af	O
gögnum	O
þá	O
þarf	O
að	O
nota	O
tvo	O
klasa	O
til	O
að	O
geyma	O
hana	O
og	O
hún	O
tekur	O
því	O
8	O
KB	O
af	O
geymsluplássi	O
á	O
disknum	O
.	O

Fyrri	O
klasinn	O
inniheldur	O
4096	O
bæti	O
,	O
en	O
sá	O
seinni	O
afganginn	O
sem	O
er	O
904	O
bæti	O
.	O

Stórar	O
skrár	O
geta	O
svo	O
náð	O
yfir	O
marga	O
klasa	O
.	O

Þegar	O
skrá	O
er	O
vistuð	O
á	O
harða	O
diskinum	O
er	O
reynt	O
að	O
finna	O
nógu	O
marga	O
samfellda	O
klasa	O
til	O
að	O
rúma	O
alla	O
skrána	O
.	O

Þetta	O
er	O
þó	O
ekki	O
alltaf	O
hægt	O
.	O

Þegar	O
diskurinn	O
er	O
næstum	O
fullur	O
getur	O
þurft	O
að	O
setja	O
skrána	O
í	O
klasa	O
sem	O
eru	O
dreifðir	O
víðs	O
vegar	O
um	O
diskinn	O
.	O

Stýrikerfið	O
heldur	O
utan	O
um	O
hvar	O
einstakir	O
klasar	O
skránna	O
eru	O
og	O
í	O
hvaða	O
röð	O
þeir	O
skuli	O
raðast	O
saman	O
.	O

Vandamálið	O
við	O
þetta	O
er	O
að	O
þegar	O
skráin	O
er	O
lesin	O
þurfa	O
leshausar	O
harða	O
disksins	O
að	O
vera	O
á	O
fleygiferð	O
um	O
diskinn	O
til	O
að	O
tína	O
upp	O
einstaka	O
klasa	O
.	O

Þar	O
sem	O
leshausarnir	O
fara	O
frekar	O
hægt	O
yfir	O
getur	O
þetta	O
tafið	O
mjög	O
fyrir	O
lestri	O
skráarinnar	O
.	O

Þegar	O
þetta	O
gerist	O
er	O
talað	O
um	O
að	O
harði	O
diskurinn	O
sé	O
tvístraður	O
(	O
e.	O
fragmented	O
)	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lagfæra	O
þetta	O
ástand	O
að	O
nokkru	O
leyti	O
með	O
því	O
að	O
færa	O
klasa	O
einstakra	O
skráa	O
saman	O
og	O
reyna	O
að	O
búa	O
til	O
sem	O
stærst	O
samfellt	O
svæði	O
fyrir	O
þá	O
klasa	O
sem	O
enn	O
eru	O
lausir	O
.	O

Þessi	O
aðgerð	O
kallast	O
samstykkjun	O
(	O
e.	O
defragmentation	O
)	O
og	O
felst	O
í	O
því	O
að	O
afrita	O
gögn	O
á	O
milli	O
klasa	O
og	O
færa	O
þannig	O
alla	O
klasa	O
sömu	O
skráar	O
sem	O
næst	O
hver	O
öðrum	O
á	O
disknum	O
.	O

Þetta	O
getur	O
verið	O
nokkuð	O
tímafrek	O
aðgerð	O
ef	O
diskurinn	O
er	O
mjög	O
tvístraður	O
.	O

Hvernig	O
er	O
skrám	O
hent	O
'	O

Fyrir	O
hverja	O
skrá	O
í	O
tölvunni	O
geymir	O
stýrikerfið	O
lista	O
yfir	O
þá	O
klasa	O
sem	O
hún	O
er	O
vistuð	O
í	O
og	O
hvar	O
á	O
disknum	O
þeir	O
eru	O
.	O

Ef	O
skrá	O
er	O
eytt	O
á	O
venjulegan	O
hátt	O
í	O
Windows	B-Miscellaneous
XP	I-Miscellaneous
hverfur	O
hún	O
í	O
raun	O
ekki	O
heldur	O
flyst	O
hún	O
yfir	O
í	O
ruslafötuna	O
(	O
e.	O
recycle	O
bin	O
)	O
.	O

Ruslafatan	O
er	O
sérstakt	O
skráasafn	O
þar	O
sem	O
skráin	O
er	O
geymd	O
og	O
alltaf	O
hægt	O
að	O
ná	O
í	O
hana	O
aftur	O
.	O

Það	O
er	O
því	O
góð	O
hugmynd	O
að	O
nota	O
sér	O
þessa	O
aðferð	O
við	O
eyðingu	O
skráa	O
,	O
því	O
þá	O
er	O
auðvelt	O
að	O
leiðrétta	O
hugsanleg	O
mistök	O
.	O

Gallinn	O
við	O
þessa	O
aðferð	O
er	O
að	O
auða	O
plássið	O
á	O
diskinum	O
eykst	O
ekkert	O
þar	O
sem	O
skráin	O
er	O
í	O
raun	O
aðeins	O
færð	O
til	O
.	O

Ekki	O
fara	O
allar	O
eyddar	O
skrár	O
í	O
ruslafötuna	O
.	O

Dæmi	O
um	O
þetta	O
er	O
ef	O
skrá	O
er	O
eytt	O
úr	O
skipanaglugga	O
(	O
með	O
skipuninni	O
DEL	O
)	O
,	O
ef	O
Shift-hnappinum	O
er	O
haldið	O
niðri	O
þegar	O
skrá	O
er	O
eytt	O
í	O
Windows	B-Miscellaneous
Explorer	I-Miscellaneous
eða	O
ef	O
skrifað	O
er	O
yfir	O
tiltekna	O
skrá	O
með	O
annarri	O
samnefndri	O
skrá	O
.	O

Sama	O
gildir	O
auðvitað	O
þegar	O
ruslafatan	O
er	O
tæmd	O
,	O
þá	O
hverfa	O
skrárnar	O
sem	O
þar	O
eru	O
.	O

Hvað	O
gerist	O
þá	O
nákvæmlega	O
við	O
eyðingu	O
skráa	O
sem	O
ekki	O
fara	O
í	O
ruslafötuna	O
,	O
eða	O
við	O
tæmingu	O
hennar	O
?	O

Í	O
rauninni	O
er	O
það	O
frekar	O
lítið	O
.	O

Stýrikerfið	O
merkir	O
skrána	O
sem	O
eydda	O
skrá	O
og	O
setur	O
alla	O
klasa	O
hennar	O
á	O
lista	O
yfir	O
klasa	O
sem	O
lausir	O
eru	O
til	O
úthlutunar	O
á	O
ný	O
.	O

Þetta	O
þýðir	O
að	O
strax	O
eftir	O
eyðingu	O
eru	O
nánast	O
allar	O
upplýsingar	O
um	O
skrána	O
og	O
innihald	O
hennar	O
ennþá	O
á	O
tölvunni	O
.	O

Þær	O
eru	O
þó	O
ekki	O
sýnilegar	O
lengur	O
og	O
Windows	B-Miscellaneous
gefur	O
notanda	O
engan	O
aðgang	O
að	O
þeim	O
.	O

Hins	O
vegar	O
eru	O
til	O
forrit	O
sem	O
geta	O
náð	O
í	O
þessar	O
upplýsingar	O
og	O
endurgert	O
þær	O
skrár	O
sem	O
nægar	O
upplýsingar	O
eru	O
til	O
um	O
.	O

Flest	O
slík	O
forrit	O
þarf	O
að	O
kaupa	O
,	O
til	O
dæmis	O
forritin	O
Undo	B-Miscellaneous
Delete	I-Miscellaneous
og	O
File	B-Miscellaneous
Recover	I-Miscellaneous
.	O

Eyði	O
maður	O
skrá	O
fyrir	O
slysni	O
er	O
mikilvægt	O
að	O
keyra	O
sem	O
fyrst	O
endurgerðarforritin	O
sem	O
nefnd	O
eru	O
hér	O
á	O
undan	O
.	O

Þar	O
sem	O
klasar	O
eyddra	O
skráa	O
eru	O
merktir	O
sem	O
lausir	O
til	O
úthlutunar	O
geta	O
nýjar	O
skrár	O
skrifast	O
í	O
þá	O
og	O
gögnin	O
í	O
eyddu	O
skránni	O
glatast	O
.	O

Endurgerðarforritin	O
skoða	O
lausa	O
klasa	O
og	O
reyna	O
að	O
púsla	O
saman	O
eyddum	O
skrám	O
sem	O
voru	O
geymdar	O
í	O
þeim	O
.	O

Ef	O
fólk	O
hefur	O
ekki	O
þegar	O
slík	O
endurgerðarforrit	O
uppsett	O
á	O
tölvunni	O
þarf	O
það	O
að	O
passa	O
að	O
setja	O
forritin	O
ekki	O
upp	O
á	O
þeim	O
diski	O
sem	O
eydda	O
skráin	O
var	O
á	O
;	O
þá	O
gæti	O
endurgerðarforritið	O
yfirskrifað	O
skrána	O
sem	O
því	O
var	O
ætlað	O
að	O
ná	O
tilbaka	O
!	O

Stundum	O
vill	O
fólk	O
algerlega	O
eyða	O
skrá	O
af	O
hörðum	O
diski	O
þannig	O
að	O
ekki	O
sé	O
hægt	O
að	O
ná	O
í	O
hana	O
aftur	O
.	O

Enn	O
sem	O
komið	O
er	O
býður	O
Windows	B-Miscellaneous
stýrikerfið	O
ekki	O
upp	O
á	O
slíkt	O
.	O

Það	O
sem	O
þarf	O
því	O
að	O
gera	O
er	O
að	O
skrifa	O
yfir	O
alla	O
klasa	O
skrárinnar	O
með	O
einhverjum	O
tilbúnum	O
gögnum	O
þannig	O
að	O
ekki	O
sé	O
hægt	O
að	O
endurheimta	O
gögn	O
eyddu	O
skrárinnar	O
eins	O
og	O
lýst	O
er	O
hér	O
á	O
undan	O
.	O

Til	O
eru	O
forrit	O
sem	O
gera	O
einmitt	O
þetta	O
.	O

Nokkur	O
þeirra	O
eru	O
ókeypis	O
,	O
til	O
dæmis	O
forritið	O
Eraser	B-Miscellaneous
.	O

Ef	O
miðað	O
er	O
við	O
endurgerðarforrit	O
eins	O
og	O
hér	O
var	O
lýst	O
er	O
nóg	O
að	O
skrifa	O
yfir	O
klasana	O
einu	O
sinni	O
.	O

Samt	O
eru	O
til	O
öflugri	O
endurgerðaraðferðir	O
sem	O
skoða	O
harða	O
diskinn	O
sjálfan	O
og	O
geta	O
þá	O
stundum	O
séð	O
móta	O
fyrir	O
síðustu	O
tveimur	O
til	O
þremur	O
kynslóðum	O
gagna	O
sem	O
voru	O
skrifuð	O
á	O
hann	O
.	O

Þess	O
vegna	O
ráðleggur	O
til	O
dæmis	O
Bandaríkjaher	B-Organization
að	O
skrifað	O
sé	O
sjö	O
sinnum	O
ofan	O
í	O
gögn	O
á	O
diskum	O
áður	O
en	O
þeim	O
er	O
hent	O
til	O
að	O
öruggt	O
sé	O
að	O
ekki	O
verði	O
hægt	O
að	O
lesa	O
aftur	O
það	O
sem	O
skrifað	O
var	O
á	O
þá	O
.	O

Frekara	O
lesefni	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
og	O
mynd	O
o	O
Hvernig	O
verka	O
disklingar	O
og	O
harðir	O
diskar	O
í	O
tölvum	O
?	O

eftir	O
Hildi	B-Person
Guðmundsdóttur.	I-Person
.	O

aldar	O
er	O
talað	O
um	O
píningarhistoríuna	O
.	O

(	O
Sjá	O
Íslenzkt	B-Miscellaneous
fornbréfasafn	I-Miscellaneous
X	I-Miscellaneous
,	O
bls.	O
136	O
og	O
190	O
)	O
.	O

Þessi	O
passía	O
eða	O
píningarhistoría	O
sem	O
Ordinansían	B-Miscellaneous
vitnar	O
til	O
var	O
rit	O
sem	O
út	O
kom	O
1558	B-Date
í	O
þýðingu	O
Odds	B-Person
Gottskálkssonar	I-Person
og	O
hét	O
Historian	O
pínunnar	O
og	O
upprisu	O
Drottins	B-Person
vors	O
Jesú	B-Person
Christí	I-Person
út	O
af	O
fjórum	O
guðspjallamönnum	O
af	O
D.	O
Johanni	B-Person
Bugenhagen	I-Person
Pommerano	I-Person
að	O
nýju	O
með	O
athygli	O
saman	O
lesin	O
.	O

Þegar	O
farið	O
var	O
að	O
gefa	O
út	O
handbækur	O
presta	O
í	O
lok	O
16.	B-Date
aldar	I-Date
var	O
píslarsagan	O
prentuð	O
í	O
þeim	O
og	O
allt	O
fram	O
á	O
19.	B-Date
öld	I-Date
.	O

Síðan	O
á	O
19.	B-Date
öld	I-Date
hefur	O
píslarsagan	O
oft	O
verið	O
gefin	O
út	O
sérstaklega	O
,	O
síðast	O
með	O
79.	O
útgáfu	O
Passíusálmanna	B-Miscellaneous
1991	B-Date
.	O

Hallgrímur	B-Person
Pétursson	I-Person
orti	O
Passíusálma	B-Miscellaneous
sína	O
út	O
frá	O
píslarsögunni	O
eins	O
og	O
hún	O
birtist	O
í	O
handbók	O
presta	O
um	O
hans	O
daga	O
.	O

Sálmar	O
hans	O
hafa	O
frá	O
upphafi	O
gengið	O
undir	O
heitinu	O
Passíusálmar	B-Miscellaneous
,	O
þótt	O
þeir	O
hafi	O
verið	O
gefnir	O
út	O
undir	O
mismunandi	O
heitum	O
í	O
mismunandi	O
útgáfum	O
.	O

Á	O
vef	O
Ríkisútvarpsins	B-Organization
er	O
að	O
finna	O
mjög	O
skemmtilega	O
samantekt	O
Ólafs	B-Person
Pálmasonar	I-Person
um	O
útgáfusögu	O
og	O
heiti	O
Passíusálmanna	B-Miscellaneous
.	O

Á	O
barokktímanum	O
sömdu	O
tónskáld	O
verk	O
sem	O
byggðust	O
á	O
píslarsögu	O
einstakra	O
guðspjallamanna	O
og	O
nefndu	O
Passion	B-Miscellaneous
.	O

Frægust	O
eru	O
að	O
líkindum	O
verk	O
J.S.	B-Person
Bachs	I-Person
,	O
St.	B-Miscellaneous
Matthäus	I-Miscellaneous
Passion	I-Miscellaneous
og	O
St.	B-Miscellaneous
Johannes	I-Miscellaneous
Passion	I-Miscellaneous
sem	O
hafa	O
verið	O
flutt	O
hér	O
á	O
landi	O
undir	O
heitunum	O
Matteusarpassían	B-Miscellaneous
og	O
Jóhannesarpassían	B-Miscellaneous
.	O

Að	O
kristnum	O
skilningi	O
er	O
heilagur	O
andi	O
andi	O
Guðs	B-Person
og	O
er	O
uppruna	O
hugtaksins	O
heilagur	O
andi	O
að	O
finna	O
í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
.	O

Í	O
Gamla	O
testamentinu	O
er	O
litið	O
á	O
anda	O
Guðs	B-Person
eða	O
heilagan	O
anda	O
sem	O
mátt	O
eða	O
kraft	O
frá	O
Guði	B-Person
.	O

Hann	O
er	O
nefndur	O
í	O
sköpunarsögunni	O
:	O
»	O
Andi	O
Guðs	B-Person
sveif	O
yfir	O
vötnunum	O
»	O
(	O
1.	O
Mósebók	B-Miscellaneous
1.2	O
)	O
og	O
í	O
einum	O
Davíðssálmi	B-Miscellaneous
segir	O
:	O
»	O
Fyrir	O
orð	O
Drottins	B-Person
voru	O
himnarnir	O
gjörðir	O
og	O
öll	O
þeirra	O
prýði	O
fyrir	O
anda	O
munns	O
hans	O
.	O
»	O

(	O
Sálmur	O
33.6	O
)	O

Oftast	O
er	O
í	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
talað	O
um	O
heilagan	O
anda	O
sem	O
kraft	O
sem	O
Guð	B-Person
sendi	O
yfir	O
tilteknar	O
persónur	O
þegar	O
hann	O
kallaði	O
þær	O
til	O
þess	O
að	O
vinna	O
ákveðin	O
verk	O
.	O

Dómararnir	O
í	O
Ísrael	B-Location
eru	O
dæmi	O
um	O
það	O
,	O
til	O
dæmis	O
Debóra	B-Person
sem	O
var	O
kona	O
(	O
Dómarabókin	B-Miscellaneous
4.	O
-	O
5.	O
kap.	O
)	O
,	O
Gídeon	B-Person
(	O
Dómarabókin	B-Miscellaneous
6.	O
-	O
8.	O
kap.	O
)	O
og	O
Samson	B-Person
(	O
Dómarabókin	B-Miscellaneous
13.	O
-	O
16.	O
kap.	O
)	O
.	O

Konungurinn	O
í	O
Ísrael	B-Location
var	O
smurður	O
og	O
merkti	O
smurningin	O
að	O
andi	O
Drottins	B-Person
var	O
honum	O
gefinn	O
.	O

Í	O
samræmi	O
við	O
það	O
nefndist	O
konungurinn	O
Messías	B-Person
eða	O
hinn	O
smurði	O
Drottins	B-Person
.	O

Eins	O
fengu	O
spámenn	O
heilagan	O
anda	O
.	O

Þegar	O
Ísraelsþjóðin	B-Miscellaneous
var	O
herleidd	O
til	O
Babýlon	B-Location
á	O
árunum	O
586-536	B-Date
f.Kr.	I-Date
hófu	O
spámenn	O
hennar	O
að	O
endurmeta	O
hugmyndir	O
þjóðarinnar	O
um	O
stöðu	O
sína	O
og	O
hlutverk	O
sem	O
þjóðar	O
.	O

Stofnanirnar	O
sem	O
hún	O
hafði	O
áður	O
tengt	O
anda	O
Guðs	B-Person
,	O
konungdæmið	O
og	O
musterið	O
,	O
voru	O
báðar	O
horfnar	O
.	O

Spámennirnir	O
fengu	O
þjóðina	O
til	O
þess	O
að	O
hætta	O
að	O
horfa	O
til	O
fortíðar	O
og	O
horfa	O
þess	O
í	O
stað	O
til	O
framtíðar	O
,	O
þegar	O
sendiboði	O
Guðs	B-Person
kæmi	O
smurður	O
heilögum	O
anda	O
að	O
leysa	O
alla	O
menn	O
undan	O
viðjum	O
ánauðar	O
syndar	O
og	O
dauða	O
.	O

Hugtakið	O
Messías	B-Person
tók	O
þá	O
að	O
merkja	O
frelsara	O
þjóðarinnar	O
sem	O
ætti	O
eftir	O
að	O
koma	O
.	O

Nýja	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
lítur	O
þannig	O
á	O
að	O
þessir	O
spádómar	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
hafi	O
ræst	O
í	O
Jesú	B-Person
.	O

Allt	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
er	O
skráð	O
út	O
frá	O
þeirri	O
fullvissu	O
,	O
að	O
Jesús	B-Person
sé	O
hinn	O
fyrirheitni	O
Messías	B-Person
.	O

Og	O
á	O
grundvelli	O
þess	O
játa	O
kristnir	O
menn	O
um	O
Jesú	B-Person
:	O
«	O
Jesús	B-Person
er	O
Kristur	B-Person
,	O
hinn	O
smurði	O
,	O
Messías	B-Person
,	O
sá	O
sem	O
var	O
fylltur	O
anda	O
Drottins	B-Person
og	O
sá	O
sem	O
veitir	O
anda	O
Drottins	B-Person
,	O
heilögum	O
anda	O
,	O
til	O
fylgjenda	O
sinna	O
.	O
»	O

Áður	O
en	O
Jesús	B-Person
gekk	O
út	O
til	O
pínu	O
sinnar	O
hét	O
hann	O
að	O
gefa	O
lærisveinum	O
sínum	O
heilagan	O
anda	O
til	O
þess	O
að	O
hjálpa	O
þeim	O
,	O
fræða	O
þá	O
og	O
styrkja	O
:	O
«	O
Ég	O
mun	O
biðja	O
föðurinn	O
,	O
og	O
hann	O
mun	O
gefa	O
yður	O
annan	O
hjálpara	O
,	O
að	O
hann	O
sé	O
hjá	O
yður	O
að	O
eilífu	O
,	O
anda	O
sannleikans	O
»	O
(	O
Jóhannesarguðspjall	B-Miscellaneous
14.16-17	O
)	O
.	O

Þessi	O
sannleiksandi	O
á	O
að	O
vitna	O
um	O
Krist	B-Person
í	O
hjörtum	O
lærisveinanna	O
og	O
hvetja	O
þá	O
til	O
vitnisburðar	O
um	O
hann	O
í	O
orðum	O
og	O
verkum	O
.	O

Í	O
Postulasögunni	B-Miscellaneous
2.	O
kapitula	O
er	O
svo	O
greint	O
frá	O
því	O
hvernig	O
þetta	O
fyrirheit	O
rættist	O
.	O

Páll	B-Person
postuli	O
lýsir	O
svo	O
í	O
einu	O
bréfa	O
sinna	O
hvaða	O
ávöxtu	O
heilagur	O
andi	O
geti	O
borið	O
í	O
samfélagi	O
lærisveina	O
Jesú	B-Person
:	O
«	O
Ávöxtur	O
andans	O
er	O
:	O
Kærleiki	O
,	O
gleði	O
,	O
friður	O
,	O
langlyndi	O
,	O
gæska	O
,	O
góðvild	O
,	O
trúmennska	O
,	O
hógværð	O
,	O
bindindi	O
.	O
»	O

(	O
Galatabréfið	B-Miscellaneous
5.22	O
)	O
Sem	O
andi	O
Guðs	B-Person
föður	O
og	O
Guðs	B-Person
sonar	O
er	O
Heilagur	O
andi	O
lifandi	O
persóna	O
.	O

Hann	O
gefst	O
okkur	O
í	O
skírninni	O
og	O
endurnýjast	O
í	O
okkur	O
þegar	O
við	O
biðjum	O
og	O
göngum	O
til	O
altaris	O
.	O

Það	O
er	O
heilagur	O
andi	O
sem	O
gerir	O
mönnum	O
kleift	O
að	O
játa	O
Jesú	B-Person
sem	O
Drottin	B-Person
og	O
starfa	O
í	O
nafni	O
hans	O
.	O

Það	O
eru	O
margar	O
bænir	O
til	O
heilags	O
anda	O
til	O
,	O
m.a.	O
í	O
Sálmabókinni	B-Miscellaneous
,	O
t.d.	O
sálmar	O
nr.	O
329-335	O
.	O

Sálmurinn	O
nr.	O
335	O
er	O
bæn	O
sem	O
jafnframt	O
lýsir	O
því	O
vel	O
hvernig	O
kristnir	O
menn	O
vilja	O
skilja	O
hlutverk	O
heilags	O
anda	O
:	O

Guð	B-Person
helgur	O
andi	O
,	O
heyr	O
oss	O
nú	O
,	O
ó	O
,	O
heyr	O
vér	O
biðjum	O
:	O
Veit	O
oss	O
rétta	O
trú	O
,	O
huggun	O
hjörtum	O
mæddum	O
heims	O
í	O
eymda	O
kjörum	O
,	O
svölun	O
sálum	O
hræddum	O
,	O
síðast	O
burt	O
er	O
förum	O
.	O

Streym	O
þú	O
líknarlind	O
.	O

Þú	O
blessað	O
ljós	O
,	O
ó	O
lýs	O
þú	O
oss	O
í	O
líknarskjólið	O
undir	O
Jesú	B-Person
kross	O
.	O

Veit	O
oss	O
hjálp	O
að	O
hlýða	O
hirði	O
vorum	O
góða	O
lausnaranum	O
lýða	O
,	O
lífgjafanum	O
þjóða	O
.	O

Streym	O
þú	O
líknarlind	O
.	O

Þú	O
kærleiksandi	O
kveik	O
í	O
sál	O
þann	O
kærleikseld	O
,	O
er	O
helgi	O
verk	O
og	O
mál	O
,	O
að	O
í	O
ást	O
og	O
friði	O
æ	O
vér	O
lifað	O
fáum	O
,	O
uns	O
að	O
æðsta	O
miði	O
allir	O
loks	O
vér	O
náum	O
.	O

Streym	O
þú	O
líknarlind	O
.	O

Þú	O
huggun	O
æðst	O
í	O
hverri	O
neyð	O
,	O
oss	O
hjálpa	O
þú	O
og	O
styð	O
í	O
lífi	O
og	O
deyð	O
.	O

Veit	O
þú	O
að	O
oss	O
eigi	O
afl	O
og	O
djörfung	O
þrjóti	O
,	O
er	O
hinn	O
óttalegi	O
óvin	O
ræðst	O
oss	O
móti	O
.	O

Streym	O
þú	O
líknarlind	O
.	O

Guð	B-Person
helgur	O
andi	O
,	O
á	O
hinstu	O
stund	O
oss	O
hugga	O
þú	O
með	O
von	O
um	O
Jesú	B-Person
fund	O
.	O

Þá	O
er	O
þrautin	O
unnin	O
,	O
þá	O
er	O
sigur	O
fenginn	O
,	O
sælusól	O
upp	O
runnin	O
,	O
sorg	O
og	O
þrenging	O
engin	O
.	O

Streym	O
þú	O
líknarlind	O
.	O

(	O
Lúther	B-Person
;	O
þýð.	O

Helgi	B-Person
Hálfdánarson	I-Person
)	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Bækur	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
standa	O
nokkurn	O
veginn	O
í	O
sögulegri	O
röð	O
í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
.	O

Fyrstar	O
eru	O
sögubækurnar	O
.	O

Í	O
Mósebókunum	B-Miscellaneous
fimm	O
er	O
greint	O
frá	O
forsögunni	O
,	O
ættfeðrunum	O
,	O
ánauð	O
Ísraelsþjóðarinnar	B-Miscellaneous
í	O
Egyptalandi	B-Location
,	O
frelsun	O
hennar	O
þaðan	O
,	O
lögmálinu	O
og	O
ferðinni	O
til	O
fyrirheitna	O
landsins	O
.	O

Jósúa-	B-Miscellaneous
og	O
Dómarabækur	B-Miscellaneous
greina	O
frá	O
töku	O
landsins	O
og	O
mótun	O
samfélags	O
.	O

Samúelsbækur	B-Miscellaneous
,	O
Konungabækur	B-Miscellaneous
og	O
Kroníkubækur	B-Miscellaneous
greina	O
frá	O
sögu	O
konungsríkjanna	O
í	O
Ísrael	B-Location
og	O
Júda	B-Location
fram	O
að	O
útlegðinni	O
í	O
Babýlon	B-Location
árið	O
586	B-Date
f.	I-Date
Kr.	I-Date

Á	O
undan	O
þeim	O
fer	O
Rutarbók	B-Miscellaneous
sem	O
greinir	O
frá	O
ætterni	O
Davíðs	B-Person
konungs	O
.	O

Esra-	B-Miscellaneous
og	O
Nehemíabók	B-Miscellaneous
greina	O
frá	O
heimkomu	O
útlaganna	O
frá	O
Babýlon	B-Location
og	O
uppbyggingu	O
Jerúsalem	B-Location
.	O

Esterarbók	B-Miscellaneous
er	O
sérstök	O
og	O
er	O
svið	O
hennar	O
Babýlon	B-Location
á	O
tíma	O
útlaganna	O
og	O
greinir	O
hún	O
frá	O
þrautseigju	O
og	O
trúmennsku	O
útlaganna	O
þar	O
sem	O
höfuðhetjan	O
er	O
Ester	B-Person
.	O

Eftir	O
söguritin	O
taka	O
við	O
spekirit	O
og	O
Sálmarnir	B-Miscellaneous
.	O

Spekiritin	O
eru	O
Jobsbók	B-Miscellaneous
Orðskviðir	B-Miscellaneous
Salomons	I-Miscellaneous
,	O
Prédikarinn	B-Miscellaneous
og	O
Ljóðaljóðin	B-Miscellaneous
.	O

Loks	O
eru	O
spámannaritin	O
sem	O
skiptast	O
í	O
tvo	O
hópa	O
.	O

Fyrri	O
hópurinn	O
er	O
meiri	O
spámennirnir	O
,	O
Jesaja	B-Person
,	O
Jeremía	B-Person
(	O
ásamt	O
Harmljóðunum	B-Miscellaneous
)	O
,	O
Esekíel	B-Person
og	O
Daníel	B-Person
.	O

Síðari	O
hópurinn	O
nefnist	O
minni	O
spámennirnir	O
og	O
eru	O
þeir	O
tólf	O
.	O

Margt	O
í	O
ritum	O
Jesaja	B-Person
og	O
Jeremía	B-Person
og	O
í	O
ritum	O
minni	O
spámannanna	O
er	O
frá	O
því	O
fyrir	O
daga	O
útlegðarinnar	O
til	O
Babýlon	B-Location
.	O

Annað	O
er	O
ritað	O
í	O
Babýlon	B-Location
eða	O
á	O
tímanum	O
eftir	O
heimkomuna	O
.	O

Það	O
er	O
hægt	O
að	O
lesa	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
eins	O
og	O
hverja	O
aðra	O
bók	O
,	O
byrja	O
á	O
byrjuninni	O
og	O
lesa	O
síðan	O
samfellt	O
.	O

Þá	O
er	O
gott	O
að	O
gera	O
sér	O
grein	O
fyrir	O
mismun	O
bókanna	O
.	O

En	O
vel	O
má	O
líka	O
hugsa	O
sér	O
að	O
byrja	O
til	O
dæmis	O
á	O
Sálmunum	B-Miscellaneous
eða	O
einhverju	O
öðru	O
af	O
þekktustu	O
ritunum	O
svo	O
sem	O
Jesaja	B-Miscellaneous
eða	O
Jobsbók	B-Miscellaneous
.	O

Í	O
viðauka	O
við	O
nýjustu	O
útgáfu	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
eru	O
kynningar	O
á	O
bókum	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
og	O
ennfremur	O
helstu	O
ártöl	O
í	O
sögu	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
.	O

Þar	O
eru	O
líka	O
góð	O
kort	O
yfir	O
sögusvið	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
.	O

En	O
ef	O
menn	O
vilja	O
lesa	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
í	O
uppbyggilegum	O
tilgangi	O
,	O
þá	O
er	O
gott	O
að	O
fylgja	O
ákveðinni	O
reglu	O
.	O

Hið	B-Organization
íslenska	I-Organization
biblíufélag	I-Organization
sem	O
hefur	O
skrifstofu	O
í	O
Hallgrímskirkju	B-Organization
gefur	O
árlega	O
út	O
biblíulestrarskrá	O
sem	O
er	O
mjög	O
handhæg	O
og	O
góð	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
nálgast	O
hana	O
á	O
skrifstofu	O
Biblíufélagsins	B-Organization
og	O
hún	O
liggur	O
líka	O
víða	O
frammi	O
í	O
kirkjum	O
.	O

Það	O
er	O
forn	O
kristin	O
regla	O
að	O
lesa	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
fyrst	O
og	O
fremst	O
í	O
ljósi	O
Jesú	B-Person
Krists	I-Person
.	O

Einn	O
forn	O
höfundur	O
orðaði	O
regluna	O
á	O
þessa	O
leið	O
:	O
«	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
liggur	O
hulið	O
í	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
.	O

Gamla	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
opnast	O
í	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
.	O
»	O

Það	O
er	O
ljóst	O
af	O
lestri	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
að	O
Jesús	B-Person
kom	O
með	O
nýja	O
túlkun	O
á	O
boðum	O
og	O
fyrirmælum	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
og	O
tefldi	O
fram	O
gegn	O
þeirri	O
túlkun	O
sem	O
tíðkaðist	O
um	O
daga	O
hans	O
.	O

Jesús	B-Person
lét	O
sig	O
meira	O
skipta	O
andann	O
í	O
lögmáli	O
Drottins	B-Person
en	O
einstök	O
boðorð	O
.	O

Og	O
andinn	O
í	O
lögmálinu	O
er	O
að	O
hans	O
mati	O
kærleikur	O
,	O
elska	O
.	O

Þess	O
vegna	O
dró	O
Jesús	B-Person
merkingu	O
allra	O
ákvæða	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
saman	O
í	O
tvöfalda	O
kærleiksboðorðið	O
:	O
«	O
Elska	O
skalt	O
þú	O
Drottin	B-Person
Guð	I-Person
þinn	O
af	O
allri	O
sálu	O
þinni	O
,	O
öllu	O
hjarta	O
þínu	O
,	O
öllum	O
mætti	O
þínum	O
og	O
öllum	O
huga	O
þínum	O
og	O
elska	O
skalt	O
þú	O
náunga	O
þinn	O
eins	O
og	O
sjálfan	O
þig	O
.	O
»	O

Þessi	O
boðorð	O
eru	O
raunar	O
bæði	O
til	O
í	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
en	O
eru	O
þar	O
aðskilin	O
.	O

Í	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
eru	O
elskan	O
til	O
Guðs	B-Person
og	O
náungans	O
sameinuð	O
á	O
skýrari	O
hátt	O
en	O
í	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
.	O

Hvað	O
það	O
þýðir	O
blasir	O
til	O
dæmis	O
við	O
í	O
dæmisögu	O
Jesú	B-Person
af	O
miskunnsama	O
Samverjanum	B-Miscellaneous
.	O

Einstök	O
boðorð	O
bönnuðu	O
prestum	O
og	O
levítum	O
að	O
snerta	O
lík	O
og	O
saurga	O
sig	O
á	O
blóði	O
.	O

Þess	O
vegna	O
gengu	O
þeir	O
framhjá	O
manninum	O
sem	O
lá	O
særður	O
við	O
veginn	O
.	O

Samverjinn	B-Miscellaneous
hirti	O
hins	O
vegar	O
ekki	O
um	O
einstök	O
boðorð	O
og	O
sinnti	O
heldur	O
ekki	O
um	O
rótgróinn	O
fjandskap	O
milli	O
Gyðinga	B-Miscellaneous
og	O
Samverja	B-Miscellaneous
er	O
bauð	O
honum	O
að	O
skipta	O
sér	O
ekki	O
af	O
særðum	O
Gyðingi	B-Miscellaneous
.	O

Þvert	O
á	O
móti	O
horfði	O
Samverjinn	B-Miscellaneous
á	O
neyð	O
mannsins	O
og	O
leysti	O
úr	O
henni	O
og	O
þá	O
breytni	O
mat	O
Jesús	B-Person
rétta	O
.	O

Boðorðið	O
um	O
skilyrðislausan	O
kærleika	O
stendur	O
þar	O
með	O
ofar	O
öllum	O
einstökum	O
boðorðum	O
.	O

Þetta	O
kom	O
líka	O
fram	O
í	O
afstöðu	O
Jesú	B-Person
til	O
helgi	O
hvíldardagsins	O
.	O

Hann	O
læknaði	O
oft	O
á	O
hvíldardegi	O
vegna	O
þess	O
að	O
neyð	O
fólks	O
krefðist	O
meira	O
af	O
mönnum	O
en	O
ákvæði	O
um	O
helgi	O
hvíldardagsins	O
.	O

«	O
Hvíldardagurinn	O
varð	O
til	O
mannsins	O
vegna	O
en	O
ekki	O
maður	O
vegna	O
hvíldardagsins	O
!	O
»	O

sagði	O
hann	O
meðal	O
annars	O
(	O
Markúsarguðspjall	B-Miscellaneous
2.	O
kapítuli	O
,	O
27.	O
vers	O
)	O
.	O

Þá	O
lýsti	O
hann	O
líka	O
alla	O
fæðu	O
hreina	O
og	O
afnam	O
þar	O
með	O
ákvæði	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
um	O
fæðuforskriftir	O
(	O
sjá	O
Markúsarguðspjall	B-Miscellaneous
7.19	O
)	O
.	O

Í	O
ljósi	O
þessa	O
hafa	O
kristnir	O
menn	O
álitið	O
að	O
þeir	O
yrðu	O
að	O
túlka	O
öll	O
ákvæði	O
í	O
lögmáli	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
í	O
ljósi	O
Krists	B-Person
og	O
boðorðsins	O
um	O
kærleika	O
.	O

Þess	O
vegna	O
hafa	O
kristnir	O
menn	O
almennt	O
haft	O
þá	O
afstöðu	O
til	O
veraldlegra	O
mála	O
að	O
þar	O
skuli	O
til	O
þess	O
bær	O
veraldleg	O
yfirvöld	O
setja	O
lög	O
og	O
framkvæma	O
og	O
skuli	O
kristnir	O
menn	O
ganga	O
fram	O
í	O
hlýðni	O
við	O
rétt	O
lög	O
samfélagsins	O
og	O
því	O
aðeins	O
standa	O
gegn	O
lögunum	O
að	O
þau	O
gangi	O
í	O
berhögg	O
við	O
kærleikskröfu	O
lögmálsins	O
því	O
«	O
framar	O
ber	O
að	O
hlýða	O
Guði	B-Person
en	O
mönnum	O
»	O
(	O
Postulasagan	B-Miscellaneous
5.29	O
)	O
.	O

Gyðingar	B-Miscellaneous
flokka	O
rit	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
í	O
lögmálið	O
,	O
ritin	O
og	O
spámennina	O
.	O

Lögmálið	O
er	O
Mósebækurnar	B-Miscellaneous
fimm	O
,	O
ritin	O
eru	O
söguritin	O
,	O
spekiritin	O
og	O
sálmarnir	O
og	O
loks	O
eru	O
það	O
spámannaritin	O
.	O

Hjá	O
Gyðingum	B-Miscellaneous
nýtur	O
lögmálið	O
(	O
torah	O
)	O
mestrar	O
hylli	O
og	O
helgi	O
.	O

Gyðingar	B-Miscellaneous
tala	O
raunar	O
ekki	O
um	O
«	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
.	O
»	O

Það	O
er	O
kristið	O
hugtak	O
.	O

Þeir	O
kalla	O
ritningu	O
sína	O
yfirleitt	O
Tanak	B-Miscellaneous
sem	O
er	O
skammstöfun	O
á	O
hebreskum	O
heitum	O
lögmálsins	O
,	O
ritanna	O
og	O
spámannanna	O
.	O

Stundum	O
tala	O
Gyðingar	B-Miscellaneous
bara	O
um	O
«	O
hina	O
hebresku	O
Biblíu	B-Miscellaneous
.	O
»	O

Elsta	O
efni	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
er	O
eldfornt	O
og	O
orðið	O
til	O
á	O
öðru	O
árþúsundi	O
fyrir	O
Krist	B-Person
.	O

Meginefni	O
þess	O
er	O
hins	O
vegar	O
til	O
orðið	O
eftir	O
að	O
konungdæmi	O
var	O
sett	O
á	O
laggirnar	O
eða	O
um	O
1000	B-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
og	O
fram	O
á	O
tíma	O
útlegðarinnar	O
í	O
Babýlon	B-Location
á	O
árunum	O
586	B-Date
-	I-Date
538	I-Date
f.	I-Date
Kr.	I-Date

Esra-	B-Miscellaneous
og	O
Nehemíabók	B-Miscellaneous
,	O
Daníelsbók	B-Miscellaneous
og	O
Esterarbók	B-Miscellaneous
eru	O
yngstu	O
rit	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
og	O
orðin	O
til	O
á	O
tímanum	O
eftir	O
útlegðina	O
.	O

Á	O
þeim	O
tíma	O
urðu	O
líka	O
til	O
svo	O
kallaðar	O
Apókrýfar	O
bækur	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
.	O

Gamla	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
varð	O
þess	O
vegna	O
til	O
á	O
mjög	O
löngu	O
tímabili	O
eða	O
rúmlega	O
1000	O
árum	O
.	O

Hafa	O
verður	O
í	O
huga	O
að	O
mörg	O
ritanna	O
hafa	O
lifað	O
lengi	O
í	O
munnlegri	O
geymd	O
áður	O
en	O
þau	O
voru	O
færð	O
í	O
letur	O
.	O

Í	O
mörgum	O
tilfellum	O
er	O
því	O
mjög	O
erfitt	O
að	O
aldursgreina	O
ritin	O
.	O

Ljóst	O
er	O
til	O
dæmis	O
að	O
margir	O
Davíðssálmanna	B-Miscellaneous
eru	O
frá	O
tímanum	O
fyrir	O
herleiðinguna	O
til	O
Babýlon	B-Location
(	O
586-538	B-Date
f.	I-Date
Kr.	I-Date
)	O
þó	O
svo	O
að	O
ritsafnið	O
í	O
heild	O
sinni	O
sé	O
yngra	O
.	O

Eini	O
sálmurinn	O
sem	O
unnt	O
er	O
að	O
aldursgreina	O
með	O
verulegri	O
vissu	O
er	O
Sálmur	O
137	O
sem	O
er	O
greinilega	O
saminn	O
rétt	O
eftir	O
lok	O
útlegðarinnar	O
,	O
sennilega	O
á	O
bilinu	O
535-515	B-Date
f.	I-Date
Kr.	I-Date

Faðirvorið	B-Miscellaneous
er	O
á	O
tveim	O
stöðum	O
í	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
,	O
annars	O
vegar	O
í	O
Matteusarguðspjalli	B-Miscellaneous
,	O
6.	O
kapítula	O
,	O
versum	O
9	O
-	O
13	O
,	O
og	O
hins	O
vegar	O
í	O
Lúkasarguðspjalli	B-Miscellaneous
,	O
11.	O
kapítula	O
,	O
versum	O
2	O
-	O
4	O
.	O

Það	O
er	O
nokkur	O
munur	O
á	O
bænunum	O
en	O
það	O
er	O
útgáfan	O
í	O
Matteusarguðspjallli	B-Miscellaneous
sem	O
hefur	O
verið	O
bæn	O
kristinna	O
manna	O
frá	O
ómunatíð	O
.	O

Samkvæmt	O
lagareglum	O
á	O
miðöldum	O
áttu	O
allir	O
kristnir	O
menn	O
að	O
kunna	O
Faðirvorið	B-Miscellaneous
og	O
allt	O
bendir	O
til	O
þess	O
að	O
mönnum	O
hafi	O
verið	O
kennt	O
það	O
á	O
móðurmáli	O
þeirra	O
og	O
þess	O
vegna	O
hafi	O
það	O
snemma	O
verið	O
þýtt	O
á	O
íslensku	O
.	O

Elsta	O
útgáfa	O
bænarinnar	O
á	O
því	O
máli	O
er	O
að	O
líkindum	O
útgáfan	O
í	O
Hómilíubókinni	B-Miscellaneous
sem	O
er	O
frá	O
því	O
á	O
13.	B-Date
öld	I-Date
og	O
þar	O
er	O
bænin	O
á	O
þessa	O
leið	O
:	O

Faðir	O
vor	O
,	O
er	O
ert	O
á	O
himnum	O
.	O

Helgist	O
nafn	O
þitt	O
.	O

Til	O
komi	O
ríki	O
þitt	O
.	O

Verði	O
vilji	O
þinn	O
svo	O
sem	O
á	O
himni	O
og	O
á	O
jörðu	O
.	O

Brauð	O
vort	O
hversdagslegt	O
gefðu	O
oss	O
í	O
dag	O
.	O

Fyrirgefðu	O
oss	O
skuldir	O
órar	O
(	O
=	O
vorar	O
)	O
svo	O
sem	O
og	O
vér	O
fyrirgefum	O
skulderum	O
órum	O
.	O

Og	O
eigi	O
leið	O
þú	O
oss	O
í	O
freistni	O
,	O
heldur	O
leys	O
þú	O
oss	O
frá	O
illu	O
.	O

(	O
Sjá	O
Íslensk	B-Miscellaneous
hómilíubók	I-Miscellaneous
-	O
Fornar	O
stólræður	O
.	O

Reykjavík	B-Location
(	O
Hið	B-Organization
íslenska	I-Organization
bókmenntafélag	I-Organization
)	O
1993	B-Date
,	O
s.	O
45-48	O
)	O
.	O

Bænin	O
er	O
auk	O
þessa	O
til	O
í	O
nokkrum	O
myndum	O
í	O
ýmsum	O
handritum	O
en	O
texti	O
hennar	O
er	O
hvarvetna	O
mjög	O
svipaður	O
þessum	O
.	O

Nýja	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
var	O
síðan	O
gefið	O
út	O
í	O
heild	O
árið	O
1540	B-Date
í	O
þýðingu	O
Odds	B-Person
Gottskálkssonar	I-Person
og	O
þar	O
birtist	O
Faðirvorið	B-Miscellaneous
í	O
Matteusarguðspjalli	B-Miscellaneous
nánast	O
í	O
þeirri	O
mynd	O
sem	O
við	O
nútímamenn	O
notum	O
það	O
.	O

Það	O
er	O
með	O
öðrum	O
orðum	O
ekki	O
hægt	O
að	O
nafngreina	O
þá	O
sem	O
hafa	O
þýtt	O
Faðirvorið	B-Miscellaneous
á	O
íslensku	O
utan	O
Odd	B-Person
Gottskálksson	I-Person
.	O

Hann	O
byggði	O
þýðingu	O
sína	O
sýnilega	O
á	O
eldri	O
heimildum	O
,	O
því	O
að	O
það	O
er	O
ekki	O
mikill	O
vandi	O
að	O
sjá	O
skyldleika	O
þeirrar	O
myndar	O
Faðirvorsins	B-Miscellaneous
sem	O
við	O
þekkjum	O
það	O
í	O
við	O
þá	O
mynd	O
sem	O
birtist	O
í	O
Íslenskri	B-Miscellaneous
hómilíubók	I-Miscellaneous
.	O

Stefán	B-Person
Karlsson	I-Person
handritafræðingur	O
hefur	O
skrifað	O
grein	O
þar	O
sem	O
hann	O
gerir	O
nákvæma	O
grein	O
fyrir	O
útgáfu	O
Faðirvorsins	B-Miscellaneous
á	O
íslensku	O
:	O
<	O
...	O
>	O

Þessari	O
spurningu	O
er	O
nú	O
ekki	O
létt	O
að	O
svara	O
,	O
en	O
eins	O
og	O
spyrjandi	O
nefnir	O
,	O
þá	O
segir	O
svo	O
í	O
trúarjátningunni	O
um	O
dauða	O
Jesú	B-Person
:	O

«	O
Píndur	O
á	O
dögum	O
Pontíusar	B-Person
Pílatusar	I-Person
,	O
krossfestur	O
dáinn	O
og	O
grafinn	O
,	O
steig	O
niður	O
til	O
heljar	O
»	O
.	O

Orðalagið	O
steig	O
niður	O
til	O
heljar	O
var	O
sótt	O
í	O
fyrra	O
Pétursbréf	B-Miscellaneous
(	O
3.19	O
)	O
þar	O
sem	O
segir	O
:	O

Í	O
andanum	O
fór	O
hann	O
einnig	O
og	O
prédikaði	O
fyrir	O
öndunum	O
í	O
varðhaldi	O
.	O

Menn	O
skildu	O
þessi	O
orð	O
svo	O
að	O
Jesús	B-Person
hefði	O
stigið	O
niður	O
til	O
dánarheima	O
(	O
til	O
heljar	O
)	O
og	O
frelsað	O
þá	O
sem	O
þar	O
voru	O
fjötraðir	O
.	O

Þannig	O
vildu	O
menn	O
tjá	O
þá	O
trú	O
að	O
með	O
því	O
að	O
deyja	O
hefði	O
Jesús	B-Person
frelsað	O
menn	O
undan	O
valdi	O
dauðans	O
og	O
dauði	O
Jesú	B-Person
væri	O
sigur	O
yfir	O
dauðanum	O
.	O

Að	O
auki	O
vildi	O
kirkjan	O
með	O
orðalagi	O
trúarjátningarinnar	O
ítreka	O
,	O
að	O
Jesús	B-Person
hefði	O
dáið	O
raunverulegum	O
dauða	O
en	O
ekki	O
aðeins	O
skindauða	O
en	O
ýmsir	O
trúflokkar	O
að	O
fornu	O
og	O
nýju	O
hafa	O
haldið	O
slíku	O
fram	O
.	O

Hel	O
merkir	O
dánarheima	O
,	O
en	O
hel	O
merkir	O
líka	O
helvíti	O
eða	O
stað	O
hinna	O
fordæmdu	O
.	O

Í	O
gamla	O
daga	O
var	O
það	O
orðalag	O
notað	O
í	O
þýðingum	O
á	O
trúarjátningunni	O
og	O
sagt	O
:	O
Steig	O
niður	O
til	O
helvítis	O
.	O

Hvort	O
sem	O
notað	O
er	O
orðið	O
hel	O
eða	O
helvíti	O
áréttar	O
setningin	O
að	O
Jesús	B-Person
standi	O
við	O
hlið	O
syndugra	O
manna	O
eins	O
þótt	O
hann	O
hafi	O
sjálfur	O
verið	O
án	O
syndar	O
samkvæmt	O
því	O
sem	O
segir	O
í	O
Hebreabréfinu	B-Miscellaneous
4.15	O
:	O

Ekki	O
höfum	O
vér	O
þann	O
æðsta	O
prest	O
,	O
er	O
eigi	O
geti	O
séð	O
aumur	O
á	O
veikleika	O
vorum	O
,	O
heldur	O
þann	O
,	O
sem	O
freistað	O
var	O
á	O
allan	O
hátt	O
eins	O
og	O
vor	O
,	O
en	O
án	O
syndar	O
.	O

Hann	O
tók	O
saklaus	O
á	O
sig	O
dauða	O
mannkyns	O
af	O
því	O
að	O
laun	O
syndarinnar	O
er	O
dauði	O
,	O
eins	O
og	O
segir	O
í	O
Rómverjabréfinu	B-Miscellaneous
(	O
6.23	O
)	O
og	O
dó	O
þannig	O
fyrir	O
aðra	O
.	O

Setningin	O
steig	O
niður	O
til	O
heljar	O
tjáir	O
þar	O
með	O
,	O
að	O
Kristur	B-Person
sigraði	O
dauðann	O
með	O
dauða	O
sínum	O
.	O

Sú	O
skýring	O
hefur	O
verið	O
notuð	O
með	O
ýmsum	O
blæbrigðum	O
í	O
sögu	O
kristninnar	O
.	O

Á	O
miðöldum	O
var	O
þessi	O
setning	O
tilefni	O
til	O
ýmissa	O
heilabrota	O
og	O
oft	O
voru	O
gefnar	O
litríkar	O
lýsingar	O
á	O
niðurstigningu	O
Krists	B-Person
til	O
helvítis	O
,	O
þar	O
sem	O
hann	O
vann	O
sigur	O
á	O
djöflinum	O
.	O

Í	O
Íslensku	O
hómilíubókinni	O
segir	O
um	O
þennan	O
stað	O
í	O
trúarjátningunni	O
:	O

Ég	O
trúi	O
því	O
,	O
að	O
líkami	O
hans	O
var	O
grafinn	O
,	O
en	O
önd	O
hans	O
með	O
guðdómskrafti	O
sté	O
niður	O
til	O
helvítis	O
og	O
braut	O
helvítisbyrgi	O
og	O
batt	O
fjándann	O
.	O

Í	O
Niðurstigningarsögu	B-Miscellaneous
er	O
lýst	O
niðurstigningu	O
Krists	B-Person
til	O
helvítis	O
og	O
þar	O
skýrt	O
frá	O
því	O
hversu	O
fjandinn	O
hafi	O
verið	O
færður	O
í	O
fjötra	O
en	O
sálir	O
þeirra	O
er	O
hann	O
hélt	O
föngnum	O
hafi	O
frelsast	O
.	O

Þar	O
er	O
notast	O
við	O
myndlíkingu	O
,	O
sem	O
gjarnan	O
var	O
notuð	O
fram	O
eftir	O
öldum	O
,	O
að	O
Kristur	B-Person
hefði	O
blekkt	O
djöfulinn	O
og	O
veitt	O
svo	O
sem	O
fisk	O
á	O
öngli	O
.	O

Þannig	O
er	O
þessu	O
til	O
dæmis	O
lýst	O
í	O
Niðurstigningarsögu	B-Miscellaneous
,	O
sem	O
er	O
frá	O
miðöldum	O
og	O
er	O
þar	O
verið	O
að	O
hæðast	O
að	O
djöflinum	O
líkt	O
og	O
gert	O
er	O
í	O
sögunum	O
af	O
Sæmundi	B-Person
fróða	I-Person
.	O

Sama	O
hugmynd	O
birtist	O
í	O
Lilju	B-Miscellaneous
60.-62.	O
versi	O
,	O
þar	O
sem	O
segir	O
:	O

Hlægir	O
mig	O
,	O
að	O
hér	O
mun	O
teygjast	O
hans	O
forvitni	O
sér	O
til	O
vansa	O
.	O

Eigi	O
mun	O
nú	O
ormurinn	O
bjúgi	O
,	O
agn	O
svelgjandi	O
á	O
króki	O
fagna	O
.	O

Öll	O
helvítis	O
járnhlið	O
skjálfa	O
,	O
undrast	O
myrkur	O
,	O
að	O
ljós	O
er	O
styrkra	O
.	O

Hlaupa	O
fjandar	O
og	O
ætla	O
undan	O
,	O
ódæmi	O
þeir	O
sögðu	O
að	O
kæmi	O
.	O

Hræðslan	O
flaug	O
um	O
heljar	O
byggðir	O
.	O

Helga	O
menn	O
,	O
er	O
fjötrar	O
spenna	O
,	O
hlaut	O
óvinurinn	O
lausa	O
að	O
láta	O
,	O
lamdur	O
og	O
meiddur	O
,	O
er	O
valdið	O
beiddi	O
.	O

Í	O
Niðurstigningarvísum	B-Miscellaneous
og	O
Krossvísum	B-Miscellaneous
notar	O
Jón	B-Person
Arason	I-Person
sömu	O
myndlíkingar	O
.	O

Eftir	O
siðbót	O
urðu	O
myndir	O
af	O
þessu	O
tagi	O
sjaldgæfar	O
í	O
píslarbókmenntum	O
meðal	O
mótmælenda	O
sem	O
litu	O
svo	O
á	O
að	O
menn	O
hefðu	O
seilst	O
of	O
langt	O
í	O
túlkunum	O
með	O
því	O
að	O
staðnæmast	O
við	O
þennan	O
stað	O
.	O

Þess	O
vegna	O
hurfu	O
þær	O
að	O
mestu	O
úr	O
píslarkveðskap	O
lútherskra	O
og	O
koma	O
til	O
dæmis	O
ekki	O
fyrir	O
í	O
kveðskap	O
Hallgríms	B-Person
Péturssonar	I-Person
.	O

Hallgrímur	B-Person
túlkar	O
þó	O
dauða	O
Krists	B-Person
oft	O
sem	O
sigur	O
:	O

Dauðinn	O
tapaði	O
en	O
Drottinn	B-Person
vann	O
,	O
dýrlegan	O
sigur	O
gaf	O
mér	O
þann	O
,	O

segir	O
í	O
3.	O
Passíusálmi	B-Miscellaneous
.	O

Einnig	O
er	O
alkunn	O
hendingin	O
úr	O
sálminum	O
«	O
Um	B-Miscellaneous
dauðans	I-Miscellaneous
óvissa	I-Miscellaneous
tíma	I-Miscellaneous
:	O

Sigrarinn	O
dauðans	O
sanni	O
,	O
sjálfur	O
á	O
krossi	O
dó	O
.	O

Í	O
Passíusálmunum	B-Miscellaneous
uppmálar	O
Hallgrímur	B-Person
líka	O
hina	O
djúpu	O
þjáningu	O
Jesú	B-Person
Krists	I-Person
,	O
sem	O
merkir	O
samstöðu	O
hans	O
með	O
þjáðu	O
mannkyni	O
og	O
sigur	O
því	O
til	O
handa	O
:	O

Yfirgefinn	O
kvað	O
son	O
Guðs	B-Person
sig	O
,	O
þá	O
særði	O
hann	O
kvölin	O
megna	O
.	O

Yfirgefur	O
því	O
aldrei	O
mig	O
eilífur	O
Guð	B-Person
hans	O
vegna	O
.	O

Fyrir	O
þá	O
Herrans	B-Person
hryggðarraust	O
hæstur	O
Drottinn	B-Person
mun	O
efalaust	O
grátbeiðni	O
minni	O
gegna	O
.	O

(	O
Passíusálmur	B-Miscellaneous
41	O
,	O
9.	O
vers	O
)	O
.	O

<	O
Frekara	O
lesefni	O
>	O

Í	O
Íslensku	B-Miscellaneous
orðsifjabókinni	I-Miscellaneous
kemur	O
fram	O
að	O
hal	O
(	O
l	O
)	O
elúja	O
er	O
hvorugkynsorð	O
.	O

Halelúja	O
er	O
sagt	O
vera	O
upphrópun	O
og	O
fagnaðarsöngur	O
eða	O
fagnaðarákall	O
í	O
kirkjumáli	O
.	O

Halelúja	O
er	O
tökuorð	O
í	O
íslensku	O
sem	O
er	O
ættað	O
úr	O
hebresku	O
.	O

Orðið	O
þýðir	O
lofaður	O
sé	O
Drottinn	B-Person
og	O
hebreski	O
rithátturinn	O
er	O
hallelu	O
Jah	B-Person
(	O
Jah	B-Person
er	O
stytting	O
fyrir	O
Jahve	B-Person
)	O
.	O

Orðið	O
halelúja	O
kemur	O
fyrir	O
í	O
nokkrum	O
af	O
Davíðssálmum	B-Miscellaneous
Gamla	I-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
,	O
oft	O
bæði	O
í	O
byrjun	O
og	O
lok	O
sálmanna	O
.	O

Í	O
fornum	O
gyðingdómi	O
tónaði	O
kór	O
levíta	O
sennilega	O
halelúja	O
í	O
sálma	O
eða	O
víxlsöng	O
við	O
bænagjörð	O
.	O

Levítar	O
voru	O
þeir	O
Ísraelsmenn	B-Miscellaneous
kallaðir	O
sem	O
voru	O
af	O
ætt	O
Leví	B-Person
og	O
úr	O
þeirra	O
röðum	O
voru	O
valdir	O
þjónar	O
presta	O
.	O

Halelúja	O
kemur	O
eingöngu	O
fyrir	O
fjórum	O
sinnum	O
í	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
og	O
í	O
öll	O
skiptin	O
í	O
Opinberunarbókinni	B-Miscellaneous
.	O

Halelúja	O
stendur	O
yfirleitt	O
óþýtt	O
í	O
þýðingum	O
Bíblíunnar	B-Miscellaneous
.	O

Elst	O
þeirra	O
er	O
gríska	O
þýðingin	O
á	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentinu	I-Miscellaneous
sem	O
sagt	O
er	O
að	O
hafi	O
verið	O
unnin	O
af	O
70	O
(	O
eða	O
72	O
)	O
fræðimönnum	O
á	O
72	O
dögum	O
að	O
fyrirmælum	O
gríska	O
embættismannsins	O
Ptólemaíosar	B-Person
Fíladelfosar	I-Person
sem	O
var	O
uppi	O
285	B-Date
til	I-Date
246	I-Date
fyrir	I-Date
Krist	I-Date
.	O

Þýðingin	O
sem	O
heitir	O
Sjötíumannaþýðingin	B-Miscellaneous
(	O
á	O
latínu	O
Septuaginta	B-Miscellaneous
sem	O
þýðir	O
70	O
)	O
var	O
sennilega	O
ætluð	O
grískumælandi	O
gyðingum	O
í	O
Egyptalandi	B-Location
.	O

Í	O
latnesku	O
bíblíuþýðingunni	O
sem	O
heitir	O
Vulgata	B-Miscellaneous
og	O
er	O
frá	O
því	O
um	O
400	B-Date
eftir	I-Date
Krist	I-Date
var	O
orðið	O
ritað	O
alleluia	O
.	O

Vulgata	B-Miscellaneous
er	O
bíblía	O
rómversk-kaþólsku	O
kirkjunnar	O
.	O

Fagnaðarákallið	O
halelúja	O
var	O
notað	O
í	O
frumkristni	O
.	O

Halelúja	O
kemur	O
nú	O
einnig	O
fyrir	O
í	O
helgisiðum	O
,	O
messum	O
og	O
sálmum	O
allra	O
kristinna	O
kirkjudeilda	O
og	O
er	O
skemmst	O
að	O
minnast	O
jólasálmsins	O
kunna	O
Í	B-Miscellaneous
Betlehem	I-Miscellaneous
er	I-Miscellaneous
barn	I-Miscellaneous
oss	I-Miscellaneous
fætt	I-Miscellaneous
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Vissulega	O
var	O
það	O
fólkið	O
sem	O
ákvað	O
að	O
krossfesta	O
Jesú	B-Person
.	O

Fólkinu	O
-	O
eða	O
öllu	O
heldur	O
leiðtogum	O
þess	O
-	O
fannst	O
Jesús	B-Person
óþægilegur	O
svo	O
að	O
það	O
yrði	O
að	O
ryðja	O
honum	O
úr	O
vegi	O
.	O

Krossfesting	O
var	O
andstyggileg	O
pyntingaraðferð	O
,	O
ein	O
af	O
mörgum	O
sem	O
mannkynið	O
hefur	O
fundið	O
upp	O
í	O
blóðugri	O
sögu	O
sinni	O
.	O

Í	O
Rómaveldi	B-Location
var	O
krossfestingu	O
beitt	O
á	O
menn	O
sem	O
þóttu	O
pólitískt	O
hættulegir	O
,	O
svo	O
sem	O
á	O
þræla	O
er	O
gerðu	O
uppreisn	O
eða	O
á	O
þegna	O
í	O
skattlöndunum	O
sem	O
þóttu	O
ógna	O
veldi	O
Rómverja	B-Miscellaneous
.	O

Með	O
því	O
að	O
krossfesta	O
slíka	O
menn	O
á	O
almannafæri	O
þóttust	O
Rómverjar	B-Miscellaneous
geta	O
sýnt	O
fram	O
á	O
hver	O
það	O
væri	O
sem	O
völdin	O
hefði	O
.	O

Og	O
það	O
þótti	O
Pílatusi	B-Person
líka	O
þegar	O
hann	O
hafði	O
framselt	O
Jesú	B-Person
til	O
krossfestingar	O
.	O

Að	O
kristnum	O
skilningi	O
var	O
því	O
hins	O
vegar	O
þveröfugt	O
farið	O
.	O

Sá	O
sem	O
sigraði	O
á	O
Golgata	B-Location
var	O
ekki	O
Pílatus	B-Person
heldur	O
hinn	O
krossfesti	O
Jesús	B-Person
.	O

Sá	O
sigur	O
kom	O
í	O
ljós	O
í	O
upprisu	O
hans	O
á	O
þriðja	O
degi	O
.	O

Hún	O
birti	O
að	O
Jesús	B-Person
er	O
Messías	B-Person
,	O
Kristur	B-Person
.	O

Um	O
leið	O
leiðir	O
hún	O
í	O
ljós	O
að	O
hið	O
pólitíska	O
vald	O
,	O
hvort	O
sem	O
það	O
er	O
vald	O
Rómar	B-Location
eða	O
einhvers	O
annars	O
stórveldis	O
,	O
er	O
ekki	O
hinsta	O
vald	O
í	O
heimi	O
.	O

Það	O
er	O
annað	O
vald	O
sem	O
er	O
öllu	O
stjórnmálavaldi	O
æðra	O
og	O
það	O
er	O
vald	O
Guðs	B-Person
,	O
vald	O
kærleikans	O
.	O

Handtaka	O
Jesú	B-Person
og	O
dómurinn	O
yfir	O
honum	O
hafa	O
með	O
öðrum	O
orðum	O
tvær	O
hliðar	O
.	O

Ytri	O
hliðin	O
snertir	O
hlutdeild	O
manna	O
sem	O
vildu	O
ryðja	O
honum	O
úr	O
vegi	O
.	O

Innri	O
hliðin	O
lýtur	O
að	O
sambandi	O
Jesú	B-Person
og	O
Guðs	B-Person
.	O

Að	O
kristnum	O
skilningi	O
er	O
Jesús	B-Person
Guðs	B-Person
elskaði	O
Sonur	O
,	O
«	O
orð	O
Guðs	B-Person
í	O
holdi	O
manns	O
»	O
eins	O
og	O
segir	O
í	O
jólaguðspjalli	O
Jóhannesar	B-Person
(	O
Jóhannesar	B-Miscellaneous
guðspjall	I-Miscellaneous
1.	O
kapituli	O
1-14	O
)	O
.	O

Guð	B-Person
sendi	O
son	O
sinn	O
í	O
heiminn	O
af	O
því	O
að	O
hann	O
elskar	O
heiminn	O
segir	O
Jóhannes	B-Person
líka	O
í	O
3.	O
kapitula	O
16.	O
versi	O
.	O

Kristnir	O
menn	O
játa	O
á	O
grundvelli	O
upprisu	O
Jesú	B-Person
að	O
Guð	B-Person
hafi	O
náð	O
frelsistilgangi	O
sínum	O
þrátt	O
fyrir	O
að	O
menn	O
hafi	O
afneitað	O
honum	O
.	O

Sennilega	O
hefði	O
Guð	B-Person
getað	O
gripið	O
inn	O
í	O
atburðarásina	O
á	O
Golgata	B-Location
með	O
því	O
að	O
forða	O
syninum	O
frá	O
kvöl	O
og	O
dauða	O
.	O

Það	O
gerði	O
hann	O
ekki	O
og	O
því	O
segir	O
kristinn	O
vitnisburður	O
að	O
Guð	B-Person
hafi	O
ekki	O
þyrmt	O
sínum	O
eigin	O
syni	O
heldur	O
framselt	O
hann	O
fyrir	O
okkur	O
til	O
þess	O
að	O
geta	O
gefið	O
okkur	O
allt	O
með	O
honum	O
:	O
Frelsi	O
,	O
líf	O
,	O
fyrirgefningu	O
og	O
frið	O
(	O
sjá	O
Rómverjabréfið	B-Miscellaneous
8.31-39	O
)	O
.	O

Í	O
þeim	O
skilningi	O
dó	O
Jesús	B-Person
fyrir	O
okkur	O
og	O
fórnaði	O
sér	O
vegna	O
okkar	O
.	O

Þegar	O
við	O
því	O
minnumst	O
dauða	O
Jesú	B-Person
,	O
minnumst	O
við	O
þess	O
að	O
sátt	O
er	O
komið	O
á	O
milli	O
Guðs	B-Person
og	O
manna	O
.	O

Þess	O
vegna	O
er	O
bæði	O
unnt	O
og	O
skylt	O
að	O
vinna	O
að	O
sátt	O
,	O
friði	O
og	O
einingu	O
meðal	O
manna	O
.	O

Það	O
er	O
sú	O
nýja	O
ytri	O
hlið	O
á	O
krossfestingu	O
Jesú	B-Person
sem	O
að	O
okkur	O
og	O
breytni	O
okkar	O
snýr	O
í	O
ljósi	O
upprisu	O
Jesú	B-Person
.	O

<	O
Frekara	O
lesefni	O
>	O

Orðið	O
sakramenti	O
er	O
latneskt	O
og	O
þýðir	O
«	O
leyndardómur	O
»	O
eða	O
«	O
helgur	O
dómur	O
»	O
.	O

Í	O
kirkjunni	O
er	O
orðið	O
notað	O
um	O
ákveðnar	O
athafnir	O
og	O
hefur	O
sakramenti	O
verið	O
skýrgreint	O
á	O
þennan	O
hátt	O
:	O

Sakramenti	O
er	O
heilög	O
athöfn	O
,	O
sem	O
Kristur	B-Person
stofnsetti	O
sjálfur	O
,	O
þar	O
sem	O
hann	O
veitir	O
ósýnilegum	O
,	O
himneskum	O
náðargjöfum	O
gegnum	O
sýnilegt	O
,	O
jarðneskt	O
efni	O
samkvæmt	O
orði	O
sínu	O
.	O

Að	O
skilningi	O
þjóðkirkjunnar	O
og	O
annarra	O
mótmælendakirkna	O
eru	O
það	O
aðeins	O
tvær	O
athafnir	O
sem	O
standast	O
þessa	O
skýrgreiningu	O
og	O
þær	O
eru	O
annars	O
vegar	O
skírn	O
og	O
hins	O
vegar	O
heilög	O
kvöldmáltíð	O
eða	O
altarissakramentið	O
.	O

Skírnina	O
stofnsetti	O
Jesús	B-Person
þegar	O
hann	O
sendi	O
postula	O
sína	O
út	O
um	O
heiminn	O
til	O
að	O
gera	O
allar	O
þjóðir	O
að	O
lærisveinum	O
,	O
skíra	O
þær	O
og	O
kenna	O
þeim	O
og	O
hét	O
að	O
vera	O
með	O
þeim	O
allt	O
til	O
enda	O
veraldar	O
eins	O
og	O
segir	O
í	O
Matteusarguðspjalli	B-Miscellaneous
,	O
28.	O
kapitula	O
,	O
versunum	O
18-20	O
.	O

Þau	O
orð	O
eru	O
nefnd	O
innsetningarorð	O
skírnarinnar	O
eða	O
skírnarskipunin	O
og	O
það	O
er	O
farið	O
með	O
þau	O
orð	O
í	O
hvert	O
skipti	O
sem	O
skírt	O
er	O
í	O
kirkjunni	O
.	O

Jesús	B-Person
stofnsetti	O
altarissakramentið	O
þegar	O
hann	O
sat	O
síðast	O
að	O
borði	O
með	O
lærisveinum	O
sínum	O
og	O
sagði	O
yfir	O
brauðinu	O
og	O
víninu	O
:	O
«	O
Þetta	O
er	O
líkami	O
minn	O
sem	O
fyrir	O
yður	O
er	O
gefinn	O
.	O

Þetta	O
er	O
kaleikur	O
hins	O
nýja	O
sáttmála	O
í	O
mínu	O
blóði	O
sem	O
fyrir	O
yður	O
er	O
úthellt	O
til	O
fyrirgefningar	O
syndanna	O
»	O
eins	O
og	O
segir	O
í	O
innsetningarorðum	O
altarissakramentisins	O
.	O

Rómversk-kaþólska	O
kirkjan	O
og	O
rétttrúnaðarkirkjan	O
telja	O
sakramentin	O
fleiri	O
en	O
tvö	O
eða	O
alls	O
sjö	O
og	O
þau	O
eru	O
:	O
Skírn	O
,	O
ferming	O
,	O
skriftir	O
,	O
heilög	O
kvöldmáltíð	O
,	O
smurning	O
sjúkra	O
,	O
prestsvígsla	O
og	O
hjónaband	O
.	O

Stofnun	O
þeirra	O
var	O
rakin	O
til	O
Krists	B-Person
ýmist	O
beint	O
eða	O
óbeint	O
,	O
gegnum	O
postulana	O
eins	O
og	O
það	O
var	O
orðað	O
.	O

Í	O
þeim	O
deilum	O
sem	O
ollu	O
klofningi	O
kirkjunnar	O
á	O
16.	B-Date
öld	I-Date
höfnuðu	O
lútherskir	O
menn	O
fimm	O
þessara	O
athafna	O
sem	O
sakramentum	O
annaðhvort	O
á	O
þeirri	O
forsendu	O
að	O
Kristur	B-Person
hefði	O
ekki	O
stofnað	O
þær	O
(	O
fermingin	O
,	O
smurning	O
sjúkra	O
,	O
hjónaband	O
)	O
eða	O
af	O
því	O
að	O
efni	O
vantaði	O
(	O
skriftir	O
,	O
prestsvígsla	O
)	O
.	O

En	O
athafnirnar	O
sem	O
tengdust	O
þessum	O
sakramentum	O
héldust	O
allar	O
innan	O
lúthersku	O
kirkjunnar	O
og	O
hafa	O
verið	O
álitnar	O
mikilvægar	O
eins	O
þótt	O
menn	O
héldu	O
ekki	O
að	O
það	O
væri	O
hægt	O
að	O
skýrgreina	O
þær	O
sem	O
sakramenti	O
.	O

<	O
Ábendingar	O
um	O
frekara	O
lesefni	O
>	O
Sjá	O
einnig	O
Hvað	O
aðgreinir	O
kaþólska	O
trú	O
frá	O
lúterskri	O
?	O

Skírn	O
er	O
ekki	O
nafngjöf	O
,	O
heldur	O
kristin	O
trúarathöfn	O
.	O

Orðið	O
skírn	O
þýðir	O
þvottur	O
,	O
hreinsun	O
og	O
að	O
skilningi	O
flestra	O
kristinna	O
manna	O
er	O
skírn	O
athöfn	O
þar	O
sem	O
Jesús	B-Person
Kristur	I-Person
tekur	O
okkur	O
að	O
sér	O
sem	O
sín	O
börn	O
,	O
hreinsar	O
okkur	O
og	O
gerir	O
okkur	O
að	O
þegnum	O
í	O
ríki	O
sínu	O
.	O

Ríki	O
Krists	B-Person
er	O
sýnilegt	O
í	O
kirkjunni	O
og	O
þess	O
vegna	O
er	O
skírnin	O
líka	O
kölluð	O
inngönguathöfn	O
í	O
kirkjuna	O
.	O

Kristnir	O
menn	O
trúa	O
því	O
einnig	O
að	O
skírnin	O
sé	O
gjöf	O
Guðs	B-Person
,	O
skuldbinding	O
af	O
hans	O
hálfu	O
um	O
að	O
vera	O
okkur	O
náðugur	O
og	O
miskunnsamur	O
,	O
vernda	O
okkur	O
,	O
leiða	O
og	O
hjálpa	O
.	O

Í	O
skírninni	O
veitir	O
Guð	B-Person
náð	O
sína	O
.	O

Náð	O
merkir	O
gæsku	O
,	O
góðvild	O
.	O

Náð	O
er	O
ætíð	O
gjöf	O
sem	O
er	O
gefin	O
ókeypis	O
,	O
án	O
þess	O
að	O
menn	O
hafi	O
unnið	O
til	O
hennar	O
.	O

Úr	O
því	O
að	O
Guð	B-Person
veitir	O
náð	O
sína	O
í	O
skírninni	O
,	O
þá	O
skiptir	O
aldur	O
skírnþega	O
ekki	O
máli	O
og	O
þess	O
vegna	O
skíra	O
flestir	O
kristnir	O
menn	O
ungabörn	O
.	O

Um	O
barnaskírn	O
ríkir	O
þó	O
ekki	O
einhugur	O
meðal	O
kristinna	O
manna	O
og	O
margar	O
kirkjudeildir	O
neita	O
því	O
að	O
skíra	O
megi	O
börn	O
og	O
halda	O
því	O
fram	O
að	O
það	O
eigi	O
að	O
skíra	O
fólk	O
fyrst	O
þegar	O
það	O
hefur	O
tekið	O
trú	O
og	O
er	O
tilbúið	O
að	O
játa	O
hana	O
sjálft	O
.	O

Þannig	O
er	O
ástandið	O
náttúrulega	O
á	O
kristniboðsakri	O
þar	O
sem	O
kristin	O
trú	O
er	O
boðuð	O
í	O
fyrsta	O
sinn	O
.	O

Þá	O
eru	O
flestir	O
skírnþegar	O
fullorðið	O
fólk	O
.	O

Nafngjöf	O
getur	O
tengst	O
skírn	O
til	O
trúar	O
við	O
slíkar	O
aðstæður	O
þegar	O
það	O
gerist	O
eins	O
og	O
oft	O
hefur	O
gerst	O
að	O
afturhvarf	O
til	O
trúar	O
verður	O
með	O
þvílíkum	O
lífernisbreytingum	O
að	O
menn	O
kjósa	O
að	O
taka	O
sér	O
ný	O
nöfn	O
um	O
leið	O
og	O
þeir	O
taka	O
trú	O
og	O
skírast	O
.	O

Ef	O
til	O
vill	O
má	O
rekja	O
þann	O
sið	O
til	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
,	O
samanber	O
að	O
ofsækjandinn	O
Sál	B-Person
varð	O
postulinn	O
Páll	B-Person
.	O

Enn	O
þann	O
dag	O
í	O
dag	O
gerist	O
það	O
meðal	O
rómvesk-kaþólskra	O
manna	O
að	O
fólk	O
sem	O
gengur	O
í	O
klaustur	O
fær	O
ný	O
nöfn	O
og	O
byggist	O
sá	O
siður	O
á	O
hliðstæðum	O
kenndum	O
.	O

Þegar	O
barnaskírn	O
er	O
orðin	O
ráðandi	O
verða	O
tengsl	O
nafngiftar	O
og	O
skírnar	O
eindregnari	O
en	O
meðan	O
skírn	O
fullorðinna	O
er	O
ráðandi	O
,	O
og	O
meðal	O
barnaskírenda	O
er	O
algengast	O
að	O
nafn	O
barns	O
sé	O
nefnt	O
fyrst	O
opinberlega	O
um	O
leið	O
og	O
það	O
er	O
skírt	O
.	O

Þar	O
kemur	O
fram	O
sú	O
kennd	O
fólks	O
að	O
nafn	O
manneskju	O
kveði	O
á	O
um	O
persónuleika	O
hennar	O
og	O
þess	O
vegna	O
var	O
fólki	O
í	O
mun	O
að	O
koma	O
í	O
veg	O
fyrir	O
að	O
eitthvað	O
óhreint	O
,	O
ljótt	O
,	O
tengdist	O
nafni	O
barns	O
áður	O
en	O
það	O
var	O
gefið	O
Jesú	B-Person
Kristi	I-Person
í	O
skírninni	O
.	O

Fólk	O
vildi	O
ekki	O
að	O
nafn	O
einnar	O
mannpersónu	O
færi	O
á	O
flakk	O
og	O
vekti	O
umtal	O
,	O
áður	O
en	O
hún	O
yrði	O
gefin	O
Kristi	B-Person
og	O
bað	O
því	O
Krist	B-Person
að	O
blessa	O
í	O
senn	O
barnið	O
og	O
nafn	O
þess	O
.	O

Þessi	O
kennd	O
var	O
sennilega	O
sterkari	O
í	O
gamla	O
daga	O
en	O
hún	O
er	O
nú	O
,	O
en	O
það	O
var	O
hún	O
sem	O
hefur	O
valdið	O
mestu	O
um	O
þá	O
áherslu	O
að	O
nafni	O
barns	O
var	O
haldið	O
leyndu	O
þar	O
til	O
það	O
var	O
skírt	O
.	O

Þannig	O
hvílir	O
áherslan	O
á	O
nafnleyndina	O
fremur	O
á	O
alþýðlegri	O
skýringu	O
en	O
guðfræðilegri	O
túlkun	O
.	O

En	O
vissulega	O
verður	O
að	O
viðurkenna	O
að	O
það	O
er	O
sitthvað	O
bæði	O
fallegt	O
og	O
eðlilegt	O
í	O
þeirri	O
áherslu	O
og	O
þeirri	O
kennd	O
sem	O
hún	O
byggist	O
á	O
.	O

Það	O
leiddi	O
hins	O
vegar	O
til	O
þess	O
að	O
fólk	O
tók	O
að	O
líta	O
á	O
skírnarathöfnina	O
sem	O
nafngjöf	O
og	O
farið	O
var	O
að	O
tala	O
um	O
að	O
skíra	O
dýr	O
,	O
hús	O
,	O
skip	O
og	O
flugvélar	O
.	O

Að	O
minni	O
hyggju	O
þarf	O
að	O
sporna	O
gegn	O
þeirri	O
notkun	O
orðsins	O
og	O
margir	O
prestar	O
hafa	O
í	O
seinni	O
tíð	O
tekið	O
upp	O
þann	O
hátt	O
að	O
í	O
stað	O
þess	O
að	O
spyrja	O
:	O
«	O
Hvað	O
á	O
barnið	O
að	O
heita	O
?	O
»	O

hafa	O
þeir	O
spurt	O
:	O
«	O
Hvert	O
er	O
nafn	O
barnsins	O
?	O
»	O

eða	O
:	O
«	O
Hvað	O
heitir	O
barnið	O
?	O
»	O

Með	O
þeim	O
hætti	O
er	O
ítrekað	O
að	O
skírn	O
er	O
ekki	O
nafngjöf	O
eins	O
þótt	O
nafnið	O
sé	O
fyrst	O
kunngjört	O
opinberlega	O
við	O
skírnina	O
.	O

<	O
Ábendingar	O
um	O
lesefni	O
>	O

Biblía	O
er	O
grískt	O
orð	O
og	O
þýðir	O
«	O
bækur	O
»	O
.	O

Biblían	B-Miscellaneous
telur	O
líka	O
margar	O
bækur	O
eða	O
alls	O
66	O
,	O
og	O
raunar	O
77	O
ef	O
apókrýfar-bækur	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentisins	I-Miscellaneous
eru	O
taldar	O
með	O
.	O

Þessar	O
bækur	O
eru	O
frá	O
mörgum	O
mismunandi	O
tímum	O
og	O
eru	O
mjög	O
fjölbreyttar	O
að	O
innihaldi	O
.	O

Kristnir	O
menn	O
skipta	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
í	O
tvo	O
hluta	O
,	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
annars	O
vegar	O
og	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
hins	O
vegar	O
,	O
en	O
orðið	O
testamenti	O
er	O
af	O
latneskum	O
uppruna	O
og	O
þýðir	O
sáttmáli	O
.	O

Gamla	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
er	O
sameiginlegt	O
Gyðingum	B-Miscellaneous
og	O
kristnum	O
mönnum	O
,	O
en	O
Nýja	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
viðurkenna	O
kristnir	O
menn	O
einir	O
.	O

Kristnir	O
menn	O
nefna	O
Gamla	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
oft	O
«	O
hin	O
spámannlegu	O
rit	O
»	O
,	O
því	O
að	O
það	O
var	O
skrifað	O
á	O
undan	O
komu	O
Krists	B-Person
og	O
boðaði	O
fyrirfram	O
að	O
frelsari	O
mannkyns	O
mundi	O
koma	O
.	O

Nýja	B-Miscellaneous
testamentið	I-Miscellaneous
er	O
þá	O
nefnt	O
«	O
hin	O
postullegu	O
rit	O

,	O
því	O
að	O
það	O
var	O
ritað	O
af	O
postulum	O
Jesú	B-Person
eða	O
lærisveinum	O
þeirra	O
.	O

Það	O
var	O
skrifað	O
eftir	O
komu	O
Krists	B-Person
og	O
boðar	O
,	O
að	O
fyrirheit	O
hinna	O
spámannlegu	O
rita	O
hafi	O
ræst	O
og	O
Jesús	B-Person
Kristur	I-Person
,	O
frelsari	O
heimsins	O
,	O
sé	O
kominn	O
fram	O
.	O

Hugtakið	O
orð	O
Guðs	B-Person
merkir	O
sköpunarmátt	O
Guðs	B-Person
.	O

Orð	O
Guðs	B-Person
er	O
það	O
orð	O
sem	O
hann	O
skapaði	O
heiminn	O
með	O
.	O

Þetta	O
orð	O
Guðs	B-Person
tók	O
manndóm	O
eða	O
gerðist	O
maður	O
,	O
manneskja	O
,	O
á	O
jólunum	O
fyrstu	O
og	O
fæddist	O
sem	O
barnið	O
í	O
jötunni	O
,	O
sem	O
var	O
gefið	O
nafnið	O
Jesús	B-Person
.	O

Mennirnir	O
afneituðu	O
Jesú	B-Person
og	O
deyddu	O
hann	O
á	O
krossi	O
.	O

En	O
Guð	B-Person
afneitaði	O
ekki	O
mönnunum	O
heldur	O
reisti	O
Jesú	B-Person
upp	O
frá	O
dauðum	O
.	O

Því	O
hélt	O
saga	O
Jesú	B-Person
áfram	O
sem	O
sagan	O
af	O
því	O
,	O
hvernig	O
Guð	B-Person
játast	O
okkur	O
mönnunum	O
í	O
Jesú	B-Person
Kristi	I-Person
og	O
gefur	O
okkur	O
möguleika	O
til	O
nýs	O
lífs	O
sem	O
börn	O
hans	O
,	O
vinir	O
og	O
samverkamenn	O
.	O

Boðskapur	O
kristinnar	O
trúar	O
,	O
fagnaðarerindið	O
,	O
hvetur	O
okkur	O
til	O
að	O
taka	O
í	O
Guðs	B-Person
útréttu	O
sáttahönd	O
og	O
öðlast	O
við	O
það	O
frið	O
við	O
Guð	B-Person
.	O

Orð	O
Guðs	B-Person
merkir	O
út	O
frá	O
þessu	O
þrennt	O
.	O

Í	O
fyrsta	O
lagi	O
merkir	O
orð	O
Guðs	B-Person
hið	O
holdi	O
klædda	O
orð	O
Guðs	B-Person
,	O
sem	O
er	O
Jesús	B-Person
Kristur	I-Person
.	O

Í	O
öðru	O
lagi	O
merkir	O
orð	O
Guðs	B-Person
vitnisburðinn	O
um	O
Jesú	B-Person
í	O
orðum	O
spámanna	O
og	O
postula	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
.	O

Í	O
þriðja	O
lagi	O
merkir	O
orð	O
Guðs	B-Person
vitnisburðinn	O
um	O
Jesú	B-Person
í	O
boðun	O
kirkjunnar	O
bæði	O
játningum	O
hennar	O
,	O
lofsöng	O
og	O
prédikun	O
gegnum	O
aldirnar	O
og	O
allt	O
til	O
þessa	O
dags	O
.	O

Biblían	B-Miscellaneous
hefur	O
tvær	O
víddir	O
.	O

Önnur	O
vídd	O
hennar	O
er	O
söguleg	O
en	O
hin	O
er	O
andleg	O
.	O

Þegar	O
horft	O
er	O
á	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
í	O
sögulegri	O
vídd	O
sést	O
að	O
bækur	O
hennar	O
urðu	O
til	O
á	O
löngum	O
tíma	O
og	O
hver	O
þeirra	O
í	O
ákveðnu	O
sögulegu	O
samhengi	O
sem	O
mótar	O
hana	O
.	O

Það	O
má	O
sjá	O
þróun	O
og	O
ferli	O
innan	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
og	O
einstakra	O
rita	O
hennar	O
.	O

Hún	O
féll	O
ekki	O
niður	O
af	O
himnum	O
,	O
heldur	O
á	O
hún	O
sér	O
uppruna	O
og	O
þróun	O
sem	O
er	O
hliðstæð	O
öllum	O
sögulegum	O
og	O
mannlegum	O
fyrirbærum	O
.	O

Hún	O
er	O
að	O
því	O
leyti	O
viðfangsefni	O
í	O
rannsóknum	O
,	O
að	O
það	O
er	O
hægt	O
að	O
leita	O
skýringa	O
á	O
uppruna	O
hennar	O
og	O
einstakra	O
hluta	O
hennar	O
og	O
hægt	O
er	O
að	O
fá	O
innsýn	O
í	O
heim	O
hinna	O
fornu	O
Hebrea	B-Miscellaneous
og	O
hinna	O
fyrstu	O
kristnu	O
manna	O
.	O

Undanfarnar	O
tvær	O
aldir	O
hefur	O
hún	O
verið	O
rannsökuð	O
á	O
mjög	O
gagnrýninn	O
hátt	O
.	O

Biblíurannsóknirnar	B-Miscellaneous
hafa	O
leitt	O
í	O
ljós	O
mikla	O
fjölbreytni	O
hennar	O
og	O
breytt	O
mörgum	O
hugmyndum	O
okkar	O
um	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
og	O
umhverfi	O
hennar	O
.	O

Andleg	O
vídd	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
markast	O
af	O
því	O
,	O
að	O
Biblían	B-Miscellaneous
er	O
frumheimildin	O
um	O
kristna	O
trú	O
og	O
geymir	O
elsta	O
vitnisburðinn	O
um	O
kristna	O
kenningu	O
.	O

Samfélag	O
kristinna	O
manna	O
,	O
kirkjan	O
,	O
skuldbatt	O
sig	O
til	O
þess	O
að	O
lúta	O
vitnisburði	O
hennar	O
með	O
því	O
að	O
safna	O
ritum	O
hennar	O
saman	O
og	O
nefna	O
þau	O
heilög	O
rit	O
eða	O
Heilaga	O
ritningu	O
.	O

Andleg	O
vídd	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
er	O
vídd	O
trúarinnar	O
.	O

Þegar	O
Biblían	B-Miscellaneous
er	O
skoðuð	O
í	O
þeirri	O
vídd	O
,	O
er	O
hún	O
meira	O
en	O
vitnisburður	O
um	O
liðna	O
tíð	O
og	O
skilning	O
genginna	O
kynslóða	O
á	O
sjálfum	O
sér	O
,	O
heldur	O
er	O
hún	O
líka	O
vitnisburður	O
um	O
sögu	O
okkar	O
.	O

Í	O
þeirri	O
vídd	O
boðar	O
Biblían	B-Miscellaneous
,	O
að	O
tíminn	O
eða	O
sagan	O
er	O
ekki	O
aðeins	O
safn	O
einstakra	O
atburða	O
í	O
láréttri	O
tímarás	O
,	O
heldur	O
líður	O
tíminn	O
eða	O
ákvarðast	O
sagan	O
af	O
ákveðnum	O
atburðum	O
sem	O
skipta	O
sköpum	O
,	O
og	O
mestur	O
þeirra	O
er	O
koma	O
Jesú	B-Person
Krists	I-Person
í	O
heiminn	O
.	O

Atburðir	O
þeir	O
sem	O
Biblían	B-Miscellaneous
greinir	O
frá	O
eru	O
því	O
ekki	O
eingöngu	O
atburðir	O
sem	O
eiga	O
við	O
þá	O
tíma	O
sem	O
þeir	O
eiga	O
að	O
hafa	O
gerst	O
á	O
og	O
snerta	O
ekki	O
heldur	O
aðeins	O
þær	O
persónur	O
sem	O
greint	O
er	O
frá	O
hverju	O
sinni	O
heldur	O
líka	O
okkur	O
sem	O
nálgumst	O
efni	O
hennar	O
í	O
bæn	O
og	O
trú	O
.	O

Efni	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
var	O
safnað	O
til	O
varðveislu	O
í	O
því	O
skyni	O
,	O
að	O
allar	O
kynslóðir	O
gætu	O
átt	O
aðgang	O
að	O
fyrirheitum	O
Guðs	B-Person
fyrir	O
munn	O
spámanna	O
og	O
postula	O
.	O

Þegar	O
við	O
lesum	O
Biblíuna	B-Miscellaneous
þá	O
eigum	O
við	O
því	O
að	O
gera	O
það	O
með	O
það	O
í	O
huga	O
að	O
leita	O
að	O
ákveðnum	O
boðskap	O
í	O
henni	O
sem	O
snertir	O
okkur	O
persónulega	O
hvert	O
og	O
eitt	O
.	O

Og	O
þessi	O
ákveðni	O
boðskapur	O
hennar	O
er	O
þessi	O
:	O

Það	O
er	O
hugur	O
,	O
sem	O
stýrir	O
heimi	O
öllum	O
.	O

Sífellt	O
berast	O
fréttir	O
um	O
uppgötvanir	O
á	O
reikistjörnum	O
umhverfis	O
fjarlægar	O
stjörnur	O
,	O
þannig	O
að	O
hætt	O
er	O
við	O
að	O
þetta	O
svar	O
verði	O
fljótlega	O
úrelt	O
.	O

Nýlegar	O
uppgötvanir	O
eru	O
áhugaverðar	O
að	O
því	O
leyti	O
að	O
við	O
virðumst	O
vera	O
nærri	O
því	O
að	O
finna	O
reikistjörnur	O
í	O
sólkerfum	O
sem	O
svipa	O
til	O
okkar	O
eigin	O
.	O

Stjörnufræðingar	O
í	O
Ástralíu	B-Location
fundu	O
nýlega	O
reikistjörnu	O
á	O
braut	O
um	O
stjörnuna	O
Tau	B-Location
1	I-Location
Gruis	I-Location
.	O

Tau	B-Location
1	I-Location
Gruis	I-Location
sést	O
á	O
suðurhveli	O
jarðar	O
í	O
stjörnumerkinu	O
Hegranum	B-Miscellaneous
og	O
er	O
í	O
100	O
ljósára	O
fjarlægð	O
.	O

Reikistjarnan	O
sem	O
fannst	O
er	O
talin	O
vera	O
1,2	O
sinnum	O
massameiri	O
en	O
Júpíter	B-Location
og	O
er	O
í	O
um	O
2,5	O
stjarnfræðieininga	O
fjarlægð	O
frá	O
sól	O
sinni	O
.	O

Í	O
okkar	O
sólkerfi	O
væri	O
þessi	O
reikistjarna	O
staðsett	O
í	O
miðju	O
smástirnabeltisins	O
,	O
milli	O
Mars	B-Location
og	O
Júpíters	B-Location
.	O

Vitað	O
er	O
að	O
reikistjarna	O
er	O
á	O
braut	O
um	O
Gamma	B-Location
Cephei	I-Location
,	O
en	O
lítið	O
er	O
vitað	O
um	O
hana	O
annað	O
en	O
að	O
brautarhraði	O
hennar	O
er	O
2,5	O
ár	O
.	O

Það	O
sem	O
er	O
kannski	O
áhugaverðast	O
við	O
þessa	O
plánetu	O
er	O
stjörnukerfið	O
sem	O
hún	O
er	O
í	O
.	O

Gamma	B-Location
Cephei	I-Location
er	O
nefnilega	O
tvístirnakerfi	O
,	O
þar	O
sem	O
stjörnurnar	O
tvær	O
liggja	O
um	O
það	O
bil	O
jafn	O
þétt	O
saman	O
og	O
sólin	O
okkar	O
og	O
plánetan	O
Úranus	B-Location
.	O

Á	O
meðan	O
þessar	O
stjörnur	O
sveima	O
umhverfis	O
hvor	O
aðra	O
,	O
telja	O
menn	O
sig	O
hafa	O
fundið	O
reikistjörnu	O
á	O
braut	O
um	O
stærri	O
stjörnuna	O
.	O

Plánetan	O
fannst	O
eftir	O
greiningu	O
á	O
áralöngum	O
rannsóknum	O
á	O
Gamma	B-Location
Cephei	I-Location
kerfinu	O
,	O
sem	O
er	O
í	O
45	O
ljósára	O
fjarlægð	O
í	O
stjörnumerkinu	O
Sefeusi	B-Miscellaneous
.	O

Á	O
braut	O
um	O
Fomalhaut	B-Location
er	O
reikistjarna	O
og	O
liggur	O
braut	O
hennar	O
í	O
kaldri	O
rykskífunni	O
sem	O
umlykur	O
stjörnuna	O
.	O

Fomalhaut	B-Location
er	O
17.	O
bjartasta	O
stjarna	O
næturhiminsins	O
og	O
er	O
í	O
um	O
25	O
ljósára	O
fjarlægð	O
í	O
stjörnumerkinu	O
Suðurfiskunum	B-Miscellaneous
.	O

Stjarnan	O
er	O
ung	O
,	O
umvafin	O
ryki	O
sem	O
eru	O
leifar	O
eftir	O
myndun	O
hennar	O
og	O
innan	O
þessarar	O
rykskífu	O
telja	O
menn	O
sig	O
hafa	O
fundið	O
nýja	O
reikistjörnu	O
.	O

Á	O
myndum	O
sést	O
að	O
rykskífan	O
er	O
bogin	O
umhverfis	O
stjörnuna	O
sem	O
þykir	O
benda	O
sterklega	O
til	O
þess	O
að	O
um	O
stóra	O
plánetu	O
sé	O
að	O
ræða	O
sem	O
mótar	O
rykskífuna	O
.	O

Stjarneðlisfræðingar	O
telja	O
að	O
plánetan	O
sé	O
á	O
stærð	O
við	O
Satúrnus	B-Location
.	O

Þegar	O
þetta	O
er	O
skrifað	O
hafa	O
fundist	O
um	O
100	O
reikistjörnur	O
í	O
öðrum	O
sólkerfum	O
.	O

Þær	O
hafa	O
aðeins	O
fundist	O
með	O
mælingum	O
en	O
enn	O
á	O
eftir	O
að	O
ljósmynda	O
þær	O
.	O

Það	O
eru	O
mjög	O
spennandi	O
tímar	O
framundan	O
því	O
við	O
erum	O
rétt	O
að	O
byrja	O
að	O
finna	O
nýjar	O
reikistjörnur	O
og	O
þá	O
vakna	O
hin	O
sígilda	O
spurning	O
:	O
Er	O
líf	O
að	O
finna	O
á	O
einhverjum	O
þessara	O
reikistjarna	O
?	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Fiskamerkið	O
er	O
líklega	O
tákn	O
um	O
þá	O
mynd	O
sem	O
Heros	B-Person
og	O
Afródíta	B-Person
tóku	O
á	O
sig	O
til	O
að	O
reyna	O
að	O
forðast	O
óvelkomna	O
eftirtekt	O
frá	O
skrímslinu	O
Týfún	B-Person
.	O

Allar	O
stjörnur	O
merkisins	O
eru	O
mjög	O
daufar	O
og	O
merkið	O
því	O
ógreinilegt	O
.	O

Sé	O
hins	O
vegar	O
farið	O
út	O
fyrir	O
borgarljósin	O
er	O
auðvelt	O
að	O
finna	O
útlínur	O
merkisins	O
,	O
sem	O
eru	O
fyrir	O
neðan	O
Andrómedu	B-Miscellaneous
og	O
við	O
hlið	O
Pegasusar	B-Miscellaneous
.	O

Bjartasta	O
stjarnan	O
er	O
?	O

(	O
eta	O
)	O
af	O
birtustigi	O
3,26	O
,	O
sem	O
sýnir	O
greinilega	O
hve	O
daufar	O
stjörnurnar	O
eru	O
í	O
þessu	O
merki	O
.	O

Smellið	O
til	O
að	O
skoða	O
stærri	O
útgáfu	O

Það	O
eru	O
ekki	O
mörg	O
áhugaverð	O
fyrirbæri	O
í	O
merkinu	O
.	O

Við	O
getum	O
þó	O
nefnt	O
nokkur	O
.	O

Til	O
dæmis	O
er	O
?	O

(	O
Al	B-Location
Rischa	I-Location
)	O
tvístirni	O
,	O
af	O
birtustigum	O
4,2	O
og	O
5,1	O
.	O

Þær	O
má	O
naumlega	O
greina	O
í	O
sundur	O
í	O
sjónauka	O
en	O
hornið	O
minnkar	O
í	O
sífellu	O
því	O
þær	O
ganga	O
umhverfis	O
hvor	O
aðra	O
á	O
933	O
árum	O
.	O

Eitt	O
Messier-fyrirbæri	B-Miscellaneous
er	O
í	O
Fiskamerkinu	B-Miscellaneous
,	O
þyrilvetrarbrautin	O
M74	B-Location
sem	O
sést	O
hér	O
að	O
neðan	O
og	O
er	O
rétt	O
hjá	O
?	O
,	O
en	O
er	O
um	O
leið	O
eitt	O
daufasta	O
fyrirbærið	O
úr	O
skrá	O
Messiers	O
.	O

Nokkur	O
NGC-fyrirbæri	B-Miscellaneous
eru	O
í	O
merkinu	O
,	O
en	O
öll	O
fyrirbærin	O
í	O
Fiskamerkinu	B-Miscellaneous
eru	O
svo	O
dauf	O
að	O
nota	O
verður	O
stjörnusjónauka	O
til	O
að	O
skoða	O
þau	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Krabbamerkið	O
er	O
eitt	O
óljósasta	O
merki	O
Dýrahringsins	B-Miscellaneous
.	O

Merkið	O
táknar	O
krabbann	O
sem	O
Júnó	B-Person
,	O
drottning	O
á	O
Ólympsfjalli	B-Location
,	O
sendi	O
til	O
að	O
bjarga	O
marghöfða	O
vatnaskrímslinu	O
(	O
Hýdrunni	B-Person
)	O
,	O
sem	O
átti	O
í	O
baráttu	O
við	O
hetjuna	O
Herkúles	B-Person
.	O

Það	O
kemur	O
ef	O
til	O
vill	O
ekki	O
á	O
óvart	O
en	O
Herkúles	B-Person
steig	O
einfaldlega	O
á	O
krabbann	O
og	O
kramdi	O
hann	O
-	O
en	O
sem	O
viðurkenningu	O
fyrir	O
hugrekki	O
og	O
góða	O
tilraun	O
,	O
setti	O
Júnó	B-Person
krabbann	O
á	O
himinfestinguna	O
meðal	O
stjarnanna	O
.	O

Önnur	O
goðsögn	O
segir	O
að	O
krabbinn	O
hafi	O
verið	O
skrauthliðið	O
sem	O
sálir	O
fóru	O
í	O
gegnum	O
til	O
jarðar	O
þegar	O
þær	O
settust	O
að	O
í	O
líkömum	O
mannanna	O
.	O

Krabbamerkið	O
er	O
sem	O
fyrr	O
segir	O
mjög	O
ógreinilegt	O
og	O
samanstendur	O
af	O
fimm	O
meginstjörnum	O
.	O

Meginformið	O
mynda	O
?	O

(	O
beta	O
)	O
eða	O
Altarf	B-Location
,	O
sem	O
er	O
af	O
birtustigi	O
3,52	O
;	O
?	O

(	O
Alfa	O
)	O
eða	O
Acubens	B-Location
,	O
af	O
birtustigi	O
4,25	O
;	O
?	O

(	O
delta	O
)	O
eða	O
Asellus	B-Location
Australis	I-Location
,	O
birtustig	O
3,94	O
;	O
?	O

(	O
jota	O
)	O
(	O
4,02	O
)	O
og	O
?	O

(	O
Chi	O
)	O
(	O
5,1	O
)	O
.	O

Krabbinn	B-Miscellaneous
liggur	O
milli	O
tveggja	O
stórra	O
og	O
auðþekkjanlegra	O
merkja	O
,	O
Ljónsins	B-Miscellaneous
og	O
Tvíburanna	B-Miscellaneous
,	O
þannig	O
að	O
það	O
er	O
inni	O
í	O
stóra	O
þríhyrningnum	O
sem	O
stjörnurnar	O
Pollux	B-Location
í	O
Tvíburunum	B-Miscellaneous
,	O
Procyon	B-Location
í	O
Litla-Hundi	B-Miscellaneous
og	O
Regúlus	B-Location
í	O
Ljóninu	B-Miscellaneous
mynda	O
.	O

Nokkur	O
áhugaverð	O
fyrirbæri	O
eru	O
í	O
þessu	O
smáa	O
merki	O
.	O

Til	O
að	O
mynda	O
eru	O
þar	O
tvær	O
rauðar	O
breytistjörnur	O
sem	O
sjást	O
með	O
handsjónauka	O
.	O

Stjarnan	O
X	B-Location
Cancri	I-Location
,	O
nálægt	O
?	O

(	O
delta	O
)	O
,	O
breytir	O
birtustigi	O
sínu	O
úr	O
7,6	O
í	O
5,6	O
á	O
195	O
daga	O
fresti	O
og	O
liturinn	O
er	O
greinilegur	O
.	O

R	B-Location
Cancri	I-Location
,	O
við	O
?	O

(	O
beta	O
)	O
er	O
venjuleg	O
svokölluð	O
annars	O
konar	O
breytistjarna	O
sem	O
breytir	O
birtustigi	O
sínu	O
úr	O
11,8	O
upp	O
í	O
6,1	O
á	O
362	O
daga	O
fresti	O
.	O

?	O

(	O
Xi	O
)	O
,	O
eða	O
Tagmine	B-Location
,	O
er	O
fjölstirni	O
.	O

Tvær	O
björtustu	O
stjörnurnar	O
eru	O
af	O
birtustigi	O
5,0	O
og	O
6,2	O
.	O

Bjartari	O
stjarnan	O
er	O
sjálf	O
tvístirni	O
og	O
á	O
sama	O
svæði	O
er	O
þriðja	O
stjarnan	O
.	O

M44	B-Location
Krabbamerkið	B-Miscellaneous
inniheldur	O
líka	O
tvær	O
fallegar	O
lausþyrpingar	O
.	O

M44	B-Location
eða	O
Jatan	B-Location
sést	O
auðveldlega	O
með	O
berum	O
augum	O
og	O
er	O
afar	O
falleg	O
á	O
að	O
líta	O
í	O
gegnum	O
sjónauka	O
;	O
staðsett	O
milli	O
?	O

og	O
?	O
.	O

Stundum	O
er	O
Jötuþyrpingin	B-Miscellaneous
einnig	O
nefnd	O
Býflugnabúið	B-Miscellaneous
og	O
mönnum	O
er	O
auðvitað	O
í	O
sjálfsvald	O
sett	O
hvort	O
heitið	O
þeir	O
nota	O
.	O

Forn-Kínverjar	B-Miscellaneous
nefndu	O
þessa	O
fallegu	O
þyrpingu	O
«	O
Uppgufun	O
hinna	O
samansöfnuðu	O
mannslíka	O
»	O
.	O

M67	B-Location
Önnur	O
stjörnuþyrping	O
í	O
Krabbamerkinu	B-Miscellaneous
er	O
M67	B-Location
,	O
nærri	O
?	O
.	O

Hún	O
er	O
á	O
mörkum	O
þess	O
að	O
vera	O
greinanleg	O
með	O
berum	O
augum	O
,	O
en	O
auðvelt	O
er	O
að	O
sjá	O
hana	O
í	O
gegnum	O
handsjónauka	O
.	O

Þessi	O
þyrping	O
er	O
ein	O
elsta	O
sem	O
þekkist	O
,	O
líklega	O
um	O
tíu	O
milljarða	O
ára	O
,	O
og	O
er	O
í	O
meira	O
en	O
2500	O
ljósára	O
fjarlægð	O
.	O

Hún	O
inniheldur	O
líklega	O
um	O
þúsund	O
stjörnur	O
sem	O
er	O
mjög	O
mikið	O
þegar	O
um	O
þyrpingar	O
á	O
borð	O
við	O
þessa	O
er	O
að	O
ræða	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Myndin	O
af	O
krabbamerkinu	O
er	O
gerð	O
með	O
hjálp	O
forritsins	O
Starry	B-Miscellaneous
Night	I-Miscellaneous
.	O

Fyrir	O
um	O
1500	B-Money
krónur	I-Money
getur	O
hver	O
sem	O
er	O
keypt	O
sér	O
landareign	O
á	O
tunglinu	O
eða	O
öðrum	O
himinhnetti	O
hjá	O
netfyrirtækjum	O
af	O
ýmsu	O
tagi	O
.	O

Hver	O
vildi	O
ekki	O
eiga	O
staðinn	O
þar	O
sem	O
Neil	B-Person
Armstrong	I-Person
og	O
Buzz	B-Person
Aldrin	I-Person
gengu	O
um	O
í	O
fyrstu	O
tungllendingunni	O
árið	O
1969	B-Date
?	O

Er	O
slíkt	O
gylliboð	O
ekki	O
of	O
gott	O
til	O
að	O
vera	O
satt	O
?	O

Þegar	O
grannt	O
er	O
skoðað	O
,	O
kemur	O
í	O
ljós	O
að	O
þessi	O
sölufyrirtæki	O
hafa	O
engan	O
rétt	O
á	O
að	O
selja	O
tangur	O
eða	O
tetur	O
af	O
himinhnöttunum	O
,	O
hvort	O
sem	O
um	O
er	O
að	O
ræða	O
tunglið	O
,	O
sólina	O
eða	O
Mars	B-Location
.	O

Staðreyndin	O
er	O
nefnilega	O
sú	O
að	O
fyrirtæki	O
hér	O
og	O
þar	O
á	O
jörðinni	O
eiga	O
ekki	O
neitt	O
í	O
tunglinu	O
,	O
ekki	O
frekar	O
en	O
Bandaríkjamenn	B-Miscellaneous
þó	O
að	O
þeir	O
færu	O
þangað	O
fyrstir	O
manna	O
.	O

Samkvæmt	O
samþykkt	O
Sameinuðu	B-Organization
þjóðanna	I-Organization
er	O
tunglið	O
,	O
og	O
allir	O
hinir	O
hnettirnir	O
í	O
sólkerfinu	O
,	O
eign	O
allra	O
jarðarbúa	O
.	O

Samþykktin	O
var	O
einmitt	O
að	O
hluta	O
gerð	O
til	O
þess	O
að	O
koma	O
í	O
veg	O
fyrir	O
að	O
vafasöm	O
gróðafyrirtæki	O
spryttu	O
upp	O
og	O
seldu	O
fólki	O
eitthvað	O
sem	O
það	O
svo	O
á	O
aldrei	O
.	O

Í	O
raun	O
gildir	O
það	O
sama	O
hér	O
og	O
þegar	O
fyrirtæki	O
reyna	O
að	O
selja	O
fólki	O
stjörnur	O
.	O

Það	O
á	O
enginn	O
einn	O
stjörnurnar	O
frekar	O
en	O
hnettina	O
í	O
sólkerfinu	O
.	O

Nánar	O
er	O
hægt	O
að	O
lesa	O
um	O
kaup	O
á	O
stjörnum	O
með	O
því	O
að	O
smella	O
hér	O
.	O

Þrátt	O
fyrir	O
að	O
sumum	O
þyki	O
«	O
kostaboðin	O
»	O
á	O
vefsíðum	O
þessara	O
fyrirtækja	O
eflaust	O
heillandi	O
er	O
vert	O
að	O
hafa	O
í	O
huga	O
að	O
í	O
raun	O
er	O
verið	O
að	O
blekkja	O
fólk	O
.	O

Alveg	O
eins	O
er	O
hægt	O
að	O
henda	O
peningum	O
í	O
stað	O
þess	O
að	O
kaupa	O
sér	O
lóðir	O
á	O
öðrum	O
hnöttum	O
.	O

Best	O
væri	O
þó	O
auðvitað	O
ef	O
fólk	O
gæfi	O
peningana	O
einfaldlega	O
til	O
góðgerðarmála	O
í	O
stað	O
þess	O
að	O
láta	O
svindlara	O
komast	O
yfir	O
þá	O
.	O

Hér	O
er	O
einnig	O
svarað	O
eftirfarandi	O
spurningu	O
:	O

Ef	O
efnisklumpur	O
brennur	O
ekki	O
í	O
geimnum	O
vegna	O
súrefnisskorts	O
hvers	O
vegna	O
er	O
þá	O
sólin	O
einn	O
allsherjarbruni	O
?	O

Í	O
svari	O
Þorsteins	B-Person
Vilhjálmssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Brennur	O
eldur	O
í	O
geimnum	O
,	O
það	O
er	O
að	O
segja	O
jafnvel	O
í	O
nokkrar	O
sekúndur	O
?	O

Flýtur	O
eldur	O
í	O
þyngdarleysi	O
?	O

segir	O
meðal	O
annars	O
:	O

Það	O
sem	O
við	O
köllum	O
bruna	O
er	O
ákveðin	O
tegund	O
efnahvarfa	O
þar	O
sem	O
eldsneytið	O
eða	O
efnið	O
sem	O
brennur	O
tekur	O
upp	O
súrefni	O
,	O
öðru	O
nafni	O
ildi	O
,	O
og	O
ný	O
efnasambönd	O
myndast	O
.	O

Við	O
venjulegar	O
aðstæður	O
kemur	O
súrefnið	O
úr	O
andrúmsloftinu	O
enda	O
er	O
súrefni	O
um	O
fimmtungur	O
í	O
venjulegu	O
lofti	O
hér	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Ef	O
við	O
erum	O
stödd	O
langt	O
úti	O
í	O
geimnum	O
,	O
fjarri	O
öllum	O
himinhnöttum	O
,	O
þá	O
er	O
þar	O
ekkert	O
súrefni	O
að	O
finna	O
og	O
raunar	O
hverfandi	O
lítið	O
af	O
efni	O
yfirleitt	O
.	O

Efnisklumpur	O
gæti	O
því	O
ekki	O
brunnið	O
þar	O
,	O
hversu	O
eldfimt	O
sem	O
efnið	O
er	O
hér	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Eflaust	O
þarf	O
engan	O
að	O
undra	O
að	O
fólk	O
velti	O
fyrir	O
sér	O
hvers	O
vegna	O
sólin	O
brenni	O
í	O
geimnum	O
,	O
þar	O
sem	O
ekkert	O
súrefni	O
er	O
að	O
finna	O
,	O
því	O
að	O
okkur	O
er	O
jú	O
kennt	O
að	O
eldur	O
brenni	O
ekki	O
án	O
súrefnis	O
.	O

Þessi	O
spurning	O
er	O
algeng	O
og	O
fólk	O
hefur	O
frá	O
örófi	O
alda	O
velt	O
fyrir	O
sér	O
hvers	O
vegna	O
stjörnurnar	O
skíni	O
.	O

Við	O
erum	O
tiltölulega	O
nýbúin	O
að	O
finna	O
svarið	O
við	O
þeirri	O
spurningu	O
,	O
en	O
það	O
er	O
að	O
finna	O
innst	O
í	O
kjarna	O
stjarnanna	O
(	O
core	O
)	O
.	O

Hugtakið	O
«	O
bruni	O
»	O
er	O
svolítið	O
villandi	O
þegar	O
talað	O
er	O
um	O
stjörnur	O
,	O
vegna	O
þess	O
að	O
sólir	O
«	O
brenna	O
»	O
eldsneyti	O
á	O
allt	O
annan	O
hátt	O
en	O
eldur	O
á	O
jörðinni	O
brennur	O
.	O

Innst	O
í	O
kjarna	O
stjarnanna	O
er	O
gríðarlega	O
heitt	O
og	O
þrýstingurinn	O
er	O
sömuleiðis	O
gífurlega	O
mikill	O
.	O

Sólin	O
fær	O
orku	O
sína	O
úr	O
agnarsmáum	O
og	O
léttum	O
atómkjörnum	O
(	O
atomic	O
nuclei	O
,	O
eintala	O
nucleus	O
)	O
sem	O
rekast	O
hver	O
á	O
aðra	O
í	O
gríð	O
og	O
erg	O
og	O
mynda	O
þyngri	O
frumefni	O
.	O

Þar	O
myndast	O
sólarorkan	O
.	O

Í	O
kjarna	O
sólar	O
er	O
hitinn	O
um	O
15.000.000°C	O
og	O
þrýstingurinn	O
er	O
340	O
þúsund	O
milljón	O
sinnum	O
meiri	O
en	O
við	O
yfirborð	O
sjávar	O
hér	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Við	O
þessar	O
aðstæður	O
fara	O
að	O
gerast	O
kjarnahvörf	O
sem	O
svo	O
eru	O
kölluð	O
,	O
nánar	O
tiltekið	O
kjarnasamruni	O
(	O
nuclear	O
fusion	O
)	O
.	O

Hann	O
leiðir	O
til	O
þess	O
með	O
nokkrum	O
millistigum	O
að	O
í	O
stað	O
fjögurra	O
róteinda	O
eða	O
vetniskjarna	O
verður	O
til	O
ein	O
alfa-eind	O
eða	O
helínkjarni	O
.	O

Í	O
helínkjarnanum	O
eru	O
tvær	O
róteindir	O
og	O
tvær	O
nifteindir	O
og	O
hann	O
er	O
um	O
0,7%	B-Percent
massaminni	O
en	O
róteindirnar	O
fjórar	O
.	O

Massamunurinn	O
kemur	O
fram	O
í	O
orku	O
sem	O
berst	O
alla	O
leið	O
út	O
að	O
yfirborði	O
sólarinnar	O
með	O
ýmiss	O
konar	O
varmaflutningi	O
vegna	O
hitamunar	O
.	O

Þar	O
sleppur	O
orkan	O
út	O
sem	O
varmi	O
og	O
ljós	O
sem	O
við	O
verðum	O
öll	O
vör	O
við	O
á	O
hverjum	O
degi	O
.	O

Orkan	O
sem	O
myndast	O
í	O
kjarnanum	O
er	O
milljón	O
ár	O
að	O
ná	O
til	O
yfirborðsins	O
og	O
á	O
hverri	O
sekúndu	O
ummyndast	O
700	O
milljón	O
tonn	O
af	O
vetni	O
yfir	O
í	O
helíum	O
.	O

Fimm	O
milljón	O
tonn	O
af	O
efni	O
breytast	O
í	O
orku	O
,	O
sem	O
með	O
tímanum	O
veldur	O
því	O
að	O
sólin	O
léttist	O
.	O

Sólin	O
er	O
engu	O
að	O
síður	O
gríðarlega	O
efnismikil	O
og	O
getur	O
skinið	O
í	O
um	O
10	O
milljarða	O
ára	O
.	O

Hún	O
er	O
nú	O
talin	O
um	O
5	O
milljarða	O
ára	O
gömul	O
,	O
svo	O
að	O
við	O
þurfum	O
ekkert	O
að	O
örvænta	O
strax	O
þótt	O
hún	O
léttist	O
dálítið	O
.	O

Sólin	O
getur	O
þannig	O
«	O
brennt	O
»	O
vetni	O
yfir	O
í	O
helín	O
án	O
þess	O
að	O
nokkuð	O
súrefni	O
sé	O
til	O
staðar	O
,	O
en	O
þá	O
er	O
orðið	O
«	O
brennt	O
»	O
í	O
gæsalöppum	O
því	O
að	O
þetta	O
er	O
sem	O
sagt	O
langt	O
frá	O
því	O
að	O
vera	O
venjulegur	O
bruni	O
.	O

Í	O
sem	O
stystu	O
máli	O
gæti	O
svarið	O
við	O
þessari	O
spurningu	O
verið	O
:	O
«	O
Við	O
vitum	O
það	O
ekki	O
»	O
.	O

Um	O
þessar	O
mundir	O
stefnir	O
bandarísk	O
/	O
evrópska	O
geimfarið	O
Cassini-Huygens	B-Miscellaneous
í	O
átt	O
til	O
Satúrnusar	B-Location
og	O
því	O
velta	O
vísindamenn	O
fyrir	O
sér	O
hvað	O
Huygens	B-Miscellaneous
geimfarið	O
finnur	O
þegar	O
það	O
lendir	O
á	O
yfirborði	O
Títans	B-Location
árið	O
2005	B-Date
.	O

Títan	B-Location
hefur	O
þykkan	O
lofthjúp	O
sem	O
inniheldur	O
líklega	O
lífræn	O
efnasambönd	O
og	O
þau	O
ætti	O
Huygens	B-Miscellaneous
að	O
geta	O
numið	O
.	O

Tiltölulega	O
stutt	O
er	O
síðan	O
raddir	O
fóru	O
að	O
heyrast	O
um	O
að	O
líf	O
kunni	O
að	O
finnast	O
á	O
Títan	B-Location
.	O

Títan	B-Location
er	O
draumastaður	O
stjörnulíffræðings	O
.	O

Lofthjúpurinn	O
er	O
úr	O
nitri	O
(	O
köfnunarefni	O
)	O
og	O
metangasi	O
.	O

Útfjólublátt	O
ljós	O
frá	O
sólinni	O
brýtur	O
niður	O
metansameindir	O
sem	O
getur	O
haft	O
í	O
för	O
með	O
sér	O
myndun	O
flókinna	O
lífrænna	O
efnasambanda	O
,	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
amínósýra	O
.	O

Kolefnissambönd	O
eru	O
fyrsta	O
skrefið	O
í	O
átt	O
til	O
lífs	O
eins	O
og	O
við	O
þekkjum	O
hér	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Lífið	O
sjálft	O
byggist	O
á	O
ótrúlega	O
flóknum	O
kolefnissamböndum	O
eins	O
og	O
til	O
dæmis	O
DNA	O
.	O

Sumir	O
vísindamenn	O
telja	O
að	O
samsetning	O
lofthjúps	O
Títans	B-Location
líkist	O
á	O
margan	O
hátt	O
lofthjúpi	O
jarðar	O
í	O
fyrndinni	O
,	O
áður	O
en	O
lífið	O
fór	O
að	O
hafa	O
áhrif	O
á	O
hann	O
fyrir	O
um	O
3500	O
milljónum	O
ára	O
.	O

Rannsóknir	O
Huygens	B-Miscellaneous
á	O
Títan	B-Location
,	O
gætu	O
veitt	O
okkur	O
svör	O
við	O
því	O
hvernig	O
lífið	O
myndaðist	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Eitt	O
það	O
helsta	O
sem	O
Huygens	B-Miscellaneous
á	O
að	O
veita	O
okkur	O
svar	O
við	O
í	O
ferðinni	O
,	O
er	O
hvernig	O
lífræn	O
efnasambönd	O
hafa	O
myndast	O
í	O
lofthjúpi	O
Títans	B-Location
.	O

Löng	O
leið	O
er	O
þó	O
frá	O
lífrænum	O
efnasamböndum	O
til	O
lífs	O
.	O

Engin	O
ein	O
nákvæm	O
skilgreining	O
á	O
lífi	O
er	O
til	O
því	O
vísindamönnum	O
ber	O
ekki	O
saman	O
um	O
hver	O
hún	O
ætti	O
að	O
vera	O
.	O

Þegar	O
við	O
leitum	O
að	O
viðeigandi	O
skilgreiningu	O
,	O
virðast	O
menn	O
vera	O
sammála	O
um	O
einn	O
eiginleika	O
:	O
allt	O
líf	O
þarfnast	O
orku	O
til	O
að	O
viðhalda	O
efnaskiptum	O
.	O

Plöntur	O
nota	O
til	O
dæmis	O
sólarljós	O
til	O
að	O
ljóstillífa	O
á	O
meðan	O
dýr	O
fá	O
orku	O
úr	O
lífrænum	O
efnasamböndum	O
í	O
fæðunni	O
.	O

Þetta	O
flækist	O
nokkuð	O
í	O
einfaldasta	O
lífsforminum	O
á	O
jörðinni	O
,	O
örverunum	O
.	O

Örverur	O
eru	O
einfrumungar	O
sem	O
fá	O
orku	O
úr	O
ólífrænum	O
efnahvörfum	O
.	O

Slík	O
efnaskipti	O
eru	O
svo	O
ólík	O
því	O
sem	O
gerist	O
í	O
dýrum	O
og	O
plöntum	O
á	O
jörðinni	O
að	O
líffræðingar	O
velta	O
nú	O
fyrir	O
sér	O
hvort	O
líf	O
gæti	O
myndast	O
á	O
stað	O
þar	O
sem	O
mikil	O
efnahvörf	O
eiga	O
sér	O
stað	O
,	O
eins	O
og	O
á	O
Títan	B-Location
.	O

Það	O
sem	O
meira	O
er	O
,	O
á	O
jörðinni	O
hafa	O
örverur	O
aðlagast	O
hrikalegum	O
umhverfisaðstæðum	O
og	O
því	O
er	O
eðlilegt	O
að	O
velta	O
því	O
fyrir	O
sér	O
hvort	O
líf	O
gæti	O
myndast	O
á	O
Títan	B-Location
.	O

Ef	O
einhvers	O
konar	O
líf	O
finnst	O
á	O
Títan	B-Location
er	O
ljóst	O
að	O
það	O
verður	O
mjög	O
ólíkt	O
því	O
sem	O
sést	O
hér	O
á	O
jörðinni	O
.	O

Á	O
Títan	B-Location
er	O
til	O
að	O
mynda	O
mjög	O
kalt	O
,	O
um	O
-180°C	O
,	O
og	O
við	O
það	O
hitastig	O
fyrirfinnst	O
fljótandi	O
vatn	O
ekki	O
.	O

«	O
Jarð	O
»	O
fræði-	O
og	O
umhverfisrannsóknir	O
Huygens	B-Miscellaneous
á	O
Títan	B-Location
og	O
kortlagning	O
Cassini-farsins	B-Miscellaneous
á	O
því	O
,	O
gæti	O
fundið	O
efnamisræmi	O
og	O
forvitnilegar	O
jarðmyndanir	O
sem	O
krefjast	O
nánari	O
athugana	O
á	O
hugsanlegu	O
lífi	O
.	O

Rannsóknir	O
á	O
Títan	B-Location
gætu	O
gagnast	O
líffræðingum	O
til	O
að	O
skilgreina	O
betur	O
hvað	O
skilur	O
lifandi	O
verur	O
frá	O
dauðum	O
.	O

Þegar	O
við	O
komumst	O
að	O
því	O
,	O
er	O
kannski	O
hægt	O
að	O
skilgreina	O
líf	O
nákvæmar	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Edwin	B-Person
Powell	I-Person
Hubble	I-Person
fæddist	O
í	O
bænum	O
Marshfield	B-Location
í	O
Missouri-ríki	B-Location
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
þann	O
29.	B-Date
nóvember	I-Date
1889	I-Date
.	O

Árið	O
1898	B-Date
fluttist	O
hann	O
ásamt	O
fjölskyldu	O
sinni	O
til	O
Chicago-borgar	B-Location
og	O
hóf	O
hann	O
þar	O
skólagöngu	O
sína	O
.	O

Hubble	B-Person
heillaðist	O
snemma	O
af	O
undrum	O
vísindanna	O
og	O
átti	O
það	O
til	O
að	O
sökkva	O
sér	O
í	O
vísindaskáldsögur	O
eftir	O
Jules	B-Person
Verne	I-Person
og	O
Henry	B-Person
Rider	I-Person
Haggard	I-Person
.	O

Edwin	B-Person
Hubble	I-Person
var	O
fyrirtaks	O
nemandi	O
en	O
jafnvel	O
enn	O
betri	O
íþróttamaður	O
og	O
til	O
marks	O
um	O
það	O
átti	O
hann	O
um	O
tíma	O
ríkismet	O
Illinois	B-Location
í	O
hástökki	O
.	O

Í	O
háskóla	O
hélt	O
Hubble	B-Person
áfram	O
íþróttaiðkun	O
sinni	O
og	O
stundaði	O
þar	O
aðallega	O
körfuknattleik	O
og	O
hnefaleika	O
,	O
en	O
lærði	O
þess	O
á	O
milli	O
fyrir	O
háskólapróf	O
í	O
stærð-	O
og	O
stjörnufræði	O
.	O

Um	O
1910	B-Date
hélt	O
Hubble	B-Person
til	O
Oxford-háskóla	B-Organization
í	O
Englandi	B-Location
á	O
námsstyrk	O
en	O
hélt	O
ekki	O
áfram	O
að	O
læra	O
stjörnufræði	O
,	O
heldur	O
lagði	O
stund	O
á	O
laganám	O
.	O

Árið	O
1913	B-Date
sneri	O
hann	O
heim	O
frá	O
Englandi	B-Location
og	O
var	O
staðráðinn	O
í	O
að	O
starfa	O
sem	O
lögfræðingur	O
og	O
setti	O
upp	O
litla	O
stofu	O
í	O
Louisville	B-Location
í	O
Kentucky	B-Location
.	O

Smám	O
saman	O
varð	O
honum	O
þó	O
ljóst	O
að	O
hann	O
naut	O
sín	O
ekki	O
sem	O
lögfræðingur	O
og	O
að	O
aðaláhugamál	O
hans	O
var	O
stjörnufræði	O
.	O

Hann	O
ákvað	O
að	O
snúa	O
sér	O
að	O
stjörnufræðinni	O
,	O
réð	O
sig	O
til	O
starfa	O
við	O
Yerkes-athugunarstöðina	B-Organization
og	O
útskrifaðist	O
með	O
doktorsgráðu	O
frá	O
Chicago-háskóla	B-Organization
árið	O
1917	B-Date
.	O

Eftir	O
að	O
hafa	O
gegnt	O
herskyldu	O
í	O
fyrri	O
heimsstyrjöldinni	O
hóf	O
Hubble	B-Person
störf	O
við	O
stjörnuathugunarstöðina	O
á	O
Wilson-fjalli	B-Location
í	O
Kaliforníu	B-Location
.	O

Aðalrannsóknarverkefni	O
hans	O
voru	O
þokur	O
,	O
daufir	O
ljósblettir	O
á	O
himninum	O
sem	O
enginn	O
vissi	O
hvað	O
væru	O
.	O

Árið	O
1924	B-Date
tilkynnti	O
hann	O
um	O
uppgötvun	O
á	O
Sefítum	B-Location
,	O
eða	O
breytistjörnum	O
í	O
Andrómedu-vetrarbrautinni	B-Location
.	O

Kona	O
sem	O
starfaði	O
við	O
Harvard-háskóla	B-Organization
,	O
Henrietta	B-Person
Leavitt	I-Person
að	O
nafni	O
,	O
fann	O
út	O
leið	O
til	O
þess	O
að	O
reikna	O
fjarlægð	O
til	O
Sefíta	B-Location
og	O
með	O
aðferðum	O
hennar	O
tókst	O
Hubble	B-Person
að	O
komast	O
að	O
því	O
að	O
Sefítarnir	B-Location
voru	O
mjög	O
fjarlægir	O
og	O
gátu	O
því	O
ekki	O
verið	O
innan	O
Vetrarbrautarinnar	B-Location
okkar	O
.	O

Henrietta	B-Person
sjálf	O
fékk	O
aldrei	O
að	O
taka	O
þátt	O
í	O
rannsóknunum	O
því	O
að	O
konum	O
var	O
meinaður	O
aðgangur	O
að	O
stjörnusjónaukanum	O
vegna	O
þess	O
að	O
stjórnandi	O
stöðvarinnar	O
taldi	O
þær	O
trufla	O
karlmennina	O
sem	O
þar	O
unnu	O
.	O

En	O
vegna	O
uppgötvunar	O
Hubbles	B-Person
og	O
útreikninga	O
Henriettu	B-Person
varð	O
alheimurinn	O
allt	O
í	O
einu	O
miklu	O
stærri	O
en	O
áður	O
var	O
talið	O
.	O

Uppgötvun	O
þeirra	O
varð	O
til	O
þess	O
að	O
fleiri	O
og	O
fleiri	O
vetrarbrautir	O
fundust	O
.	O

Hubble	B-Person
byrjaði	O
þá	O
skilgreina	O
vetrarbrautirnar	O
út	O
frá	O
stjörnunum	O
í	O
þeim	O
,	O
fjarlægð	O
þeirra	O
,	O
lögun	O
og	O
birtu	O
,	O
en	O
mitt	O
í	O
þessu	O
krefjandi	O
verkefni	O
gerði	O
hann	O
aðra	O
mjög	O
mikilvæga	O
uppgötvun	O
.	O

Með	O
því	O
að	O
athuga	O
rauðvikið	O
í	O
ljósinu	O
frá	O
vetrarbrautunum	O
gat	O
hann	O
séð	O
að	O
þær	O
voru	O
að	O
fjarlægast	O
hver	O
aðra	O
með	O
hraða	O
sem	O
er	O
í	O
réttu	O
hlutfalli	O
við	O
fjarlægðina	O
.	O

Með	O
öðrum	O
orðum	O
,	O
eftir	O
því	O
sem	O
fjarlægðin	O
milli	O
vetrarbrautanna	O
jókst	O
,	O
því	O
hraðar	O
fjarlægðust	O
þær	O
.	O

Hlutfallið	O
hefur	O
verið	O
nefnt	O
Hubble-stuðullinn	B-Miscellaneous
.	O

Þessi	O
uppgötvun	O
varð	O
til	O
staðfestingar	O
á	O
Miklahvellskenningunni	B-Miscellaneous
og	O
þar	O
með	O
að	O
heimurinn	O
væri	O
að	O
þenjast	O
út	O
.	O

Hubble	B-Person
reyndi	O
að	O
reikna	O
út	O
upphafpunkt	O
útþenslunnar	O
og	O
þar	O
með	O
aldur	O
alheimsins	O
og	O
taldi	O
hann	O
vera	O
um	O
tveggja	O
milljarða	O
ára	O
,	O
en	O
í	O
dag	O
eru	O
20	O
milljarðar	O
taldir	O
nær	O
lagi	O
.	O

Þegar	O
seinni	O
heimsstyrjöldin	O
braust	O
út	O
vildi	O
Hubble	B-Person
ganga	O
aftur	O
í	O
herinn	O
og	O
berjast	O
,	O
en	O
sannfærðist	O
þó	O
að	O
lokum	O
um	O
að	O
hann	O
gæti	O
verið	O
þjóðfélaginu	O
dýrmætari	O
sem	O
vísindamaður	O
en	O
hermaður	O
.	O

Þegar	O
200	O
þumlunga	O
sjónaukinn	O
á	O
Palomar-fjalli	B-Location
var	O
opnaður	O
,	O
varð	O
Hubble	B-Person
þess	O
heiðurs	O
aðnjótandi	O
að	O
nota	O
hann	O
fyrstur	O
.	O

Aðspurður	O
um	O
hvað	O
hann	O
vonaðist	O
eftir	O
að	O
finna	O
með	O
nýja	O
sjónaukanum	O
svaraði	O
Hubble	B-Person
:	O
«	O
Við	O
vonumst	O
til	O
að	O
finna	O
eitthvað	O
sem	O
við	O
áttum	O
ekki	O
von	O
á	O
»	O
.	O

Edwin	B-Person
Hubble	I-Person
hélt	O
áfram	O
störfum	O
bæði	O
við	O
sjónaukann	O
á	O
Wilson-fjalli	B-Location
og	O
á	O
Palomar-fjalli	B-Location
alveg	O
þar	O
til	O
hann	O
lést	O
úr	O
heilablóðfalli	O
þann	O
28.	B-Date
september	I-Date
árið	O
1953	B-Date
.	O

Til	O
heiðurs	O
honum	O
nefndu	O
menn	O
sjónauka	O
sem	O
hefur	O
opnað	O
mönnum	O
mikilfenglegri	O
sýn	O
út	O
í	O
alheiminn	O
en	O
nokkur	O
annar	O
sjónauki	O
í	O
sögunni	O
,	O
Hubble	B-Miscellaneous
sjónaukann	I-Miscellaneous
.	O

Útbúinn	O
fimm	O
skilningarvitum	O
,	O
kannar	O
maðurinn	O
alheiminn	O
umhverfis	O
hann	O
og	O
kallar	O
ævintýrin	O
vísindi	O
.	O

--	O
Edwin	B-Person
Hubble	I-Person
.	O

<	O
Heimildir	O
og	O
frekara	O
lesefni	O
>	O

Hér	O
er	O
einnig	O
svarað	O
eftirfarandi	O
spurningum	O
:	O

*	O
Hvers	O
vegna	O
rekast	O
geimför	O
aldrei	O
á	O
aðskotahluti	O
út	O
í	O
geimnum	O
?	O

Er	O
hægt	O
að	O
forðast	O
það	O
?	O

(	O
Þorvaldur	B-Person
Hermannsson	I-Person
)	O
*	O
Stafar	O
jörðinni	O
hætta	O
af	O
svokölluðu	O
geimrusli	O
,	O
og	O
ef	O
svo	O
er	O
,	O
er	O
hægt	O
að	O
eyða	O
því	O
?	O

(	O
Trausti	B-Person
Salvar	I-Person
)	O
*	O
Er	O
það	O
rétt	O
að	O
á	O
sporbaug	O
um	O
jörðu	O
þjóti	O
skrúfur	O
og	O
annað	O
drasl	O
um	O
á	O
gríðarlega	O
miklum	O
hraða	O
?	O

(	O
Hafsteinn	B-Person
Einarsson	I-Person
)	O

Í	O
sem	O
stystu	O
máli	O
er	O
lítið	O
sem	O
forðar	O
geimferju	O
frá	O
því	O
að	O
verða	O
fyrir	O
loftsteinum	O
eða	O
geimrusli	O
.	O

Staðreyndin	O
er	O
sú	O
að	O
geimferjurnar	O
eru	O
berskjaldaðar	O
fyrir	O
hvers	O
kyns	O
rusli	O
sem	O
á	O
vegi	O
þeirra	O
verður	O
.	O

Þær	O
eiga	O
hins	O
vegar	O
að	O
þola	O
árekstra	O
við	O
smátt	O
rusl	O
og	O
verða	O
sem	O
betur	O
fer	O
sjaldan	O
fyrir	O
stórum	O
loftsteinum	O
,	O
yfir	O
1	O
cm	O
að	O
stærð	O
.	O

Þegar	O
þetta	O
er	O
skrifað	O
,	O
telja	O
menn	O
líklegt	O
að	O
geimferjan	O
Kólumbía	B-Miscellaneous
hafi	O
orðið	O
fyrir	O
litlum	O
loftsteini	O
eða	O
einhvers	O
konar	O
geimrusli	O
.	O

Það	O
er	O
þó	O
alls	O
ekki	O
vitað	O
fyrir	O
víst	O
og	O
hjá	O
NASA	B-Organization
vilja	O
menn	O
halda	O
öllum	O
möguleikum	O
opnum	O
þar	O
til	O
hið	O
sanna	O
kemur	O
í	O
ljós	O
.	O

Verkfræðingar	O
NASA	B-Organization
hafa	O
lengi	O
verið	O
meðvitaðir	O
um	O
þá	O
hættu	O
sem	O
geimrusl	O
og	O
loftsteinar	O
skapa	O
fyrir	O
gervitungl	O
og	O
geimför	O
.	O

Geimferjur	O
á	O
borð	O
við	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
eru	O
hannaðar	O
með	O
það	O
í	O
huga	O
að	O
þola	O
árekstra	O
við	O
smáa	O
hluti	O
og	O
er	O
braut	O
þeirra	O
stundum	O
breytt	O
til	O
að	O
forðast	O
huganlega	O
árekstra	O
við	O
rusl	O
sem	O
sveimar	O
í	O
kringum	O
jörðina	O
.	O

Eru	O
það	O
oft	O
leifar	O
frá	O
fyrri	O
geimferðum	O
.	O

Árið	O
1997	B-Date
gerði	O
óháður	O
aðili	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
skýrslu	O
þar	O
sem	O
hætta	O
á	O
árekstri	O
geimferjanna	O
við	O
geimrusl	O
var	O
metin	O
.	O

Þar	O
kom	O
fram	O
að	O
NASA	B-Organization
hafði	O
staðið	O
sig	O
ágætlega	O
í	O
því	O
að	O
verja	O
geimferjurnar	O
fyrir	O
rusli	O
á	O
borð	O
við	O
eldflaugar	O
,	O
brot	O
úr	O
gervitunglum	O
og	O
jafnvel	O
málningarflögur	O
,	O
en	O
enn	O
væri	O
mikil	O
hætta	O
á	O
því	O
að	O
árekstur	O
við	O
rusl	O
af	O
þessum	O
toga	O
gæti	O
laskað	O
geimskutlu	O
alvarlega	O
og	O
sett	O
líf	O
áhafnarinnar	O
í	O
hættu	O
.	O

Í	O
skýrslunni	O
kom	O
einnig	O
fram	O
að	O
hættan	O
á	O
að	O
geimferja	O
yrði	O
fyrir	O
rusli	O
og	O
áhöfnin	O
skaðaðist	O
var	O
mest	O
í	O
upphafi	O
geimferðarinnar	O
og	O
undir	O
lok	O
hennar	O
,	O
eða	O
nærri	O
tvöfalt	O
meiri	O
en	O
í	O
öðrum	O
hlutum	O
ferðarinnar	O
.	O

Allar	O
geimferjur	O
verða	O
fyrir	O
geimrusli	O
á	O
hverjum	O
degi	O
geimferðarinnar	O
.	O

Á	O
braut	O
um	O
jörðu	O
eru	O
meira	O
en	O
tvö	O
milljón	O
kg	O
af	O
geimrusli	O
úr	O
fyrri	O
geimferðum	O
-	O
skrúfur	O
,	O
boltar	O
,	O
verkfæri	O
,	O
brot	O
úr	O
ónýtum	O
gervitunglum	O
og	O
jafnvel	O
hanskar	O
.	O

Umhverfis	O
jörðina	O
eru	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
110.000	O
stykki	O
af	O
rusli	O
sem	O
er	O
meira	O
en	O
1	O
sentímetri	O
að	O
stærð	O
.	O

Allt	O
þetta	O
rusl	O
ferðast	O
á	O
miklum	O
hraða	O
,	O
um	O
25.000	O
km	O
/	O
klst	O
og	O
allt	O
upp	O
í	O
36.000	O
km	O
/	O
klst	O
,	O
og	O
umferðartíminn	O
um	O
jörð	O
er	O
kringum	O
90	O
mínútur	O
.	O

Það	O
getur	O
verið	O
geimferjum	O
mjög	O
hættulegt	O
.	O

Áhrif	O
geimruslsins	O
á	O
geimferju	O
við	O
árekstur	O
fara	O
þó	O
ekki	O
eftir	O
ferðinni	O
(	O
stærð	O
hraðans	O
)	O
miðað	O
við	O
jörð	O
,	O
heldur	O
eftir	O
hraðanum	O
miðað	O
við	O
geimferjuna	O
sjálfa	O
en	O
ferð	O
hennar	O
er	O
svipuð	O
og	O
geimruslsins	O
.	O

Þannig	O
skiptir	O
máli	O
hvort	O
ruslið	O
er	O
á	O
ferð	O
í	O
sömu	O
stefnu	O
og	O
geimferjan	O
eða	O
kemur	O
kannski	O
beint	O
á	O
móti	O
henni	O
.	O

Agnarsmáir	O
loftsteinar	O
,	O
á	O
stærð	O
við	O
tyggjókúlur	O
,	O
geta	O
verið	O
á	O
verulegri	O
ferð	O
miðað	O
við	O
geimferjuna	O
og	O
geta	O
hæglega	O
skotist	O
gegnum	O
óstyrkta	O
hluta	O
hennar	O
.	O

NASA	B-Organization
á	O
myndir	O
af	O
dældum	O
og	O
jafnvel	O
holum	O
á	O
Hubble-sjónaukanum	B-Miscellaneous
sem	O
teknar	O
hafa	O
verið	O
þegar	O
gera	O
þarf	O
við	O
sjónaukann	O
.	O

Að	O
meðaltali	O
verður	O
hver	O
fermetri	O
á	O
Hubble-sjónaukanum	B-Miscellaneous
fyrir	O
fimm	O
ryk-	O
eða	O
ruslkornum	O
á	O
stærð	O
við	O
sandkorn	O
á	O
hverju	O
ári	O
.	O

Flestar	O
dældirnar	O
sem	O
þá	O
myndast	O
eru	O
innan	O
við	O
3	O
millimetrar	O
eða	O
á	O
stærð	O
við	O
stafinn	O
'	O
o	O
'	O
í	O
dagblöðum	O
.	O

Í	O
skýrslunni	O
frá	O
1997	B-Date
kom	O
einnig	O
fram	O
að	O
ryk	O
,	O
hálfur	O
sentímetri	O
að	O
þvermáli	O
,	O
gæti	O
myndað	O
gat	O
gegnum	O
vegginn	O
þar	O
sem	O
áhöfnin	O
dvelur	O
og	O
valdið	O
því	O
að	O
loftþrýstingur	O
félli	O
.	O

Slíkt	O
rykkorn	O
gæti	O
gert	O
gat	O
á	O
væng	O
geimferjunnar	O
og	O
valdið	O
því	O
að	O
hún	O
brotnaði	O
upp	O
á	O
leið	O
inn	O
í	O
lofthjúpinn	O
.	O

Ómögulegt	O
er	O
að	O
staðsetja	O
geimryk	O
af	O
þessari	O
stærð	O
.	O

Mönnuð	O
geimför	O
eru	O
betur	O
varin	O
gegn	O
árekstri	O
við	O
smáa	O
hluti	O
en	O
önnur	O
geimför	O
.	O

Geimferjurnar	O
og	O
alþjóðlega	O
geimstöðin	O
eru	O
hannaðar	O
með	O
það	O
í	O
huga	O
að	O
þola	O
árekstur	O
við	O
rusl	O
á	O
stærð	O
við	O
tyggjókúlu	O
.	O

Álhúð	O
geimferjanna	O
er	O
þakin	O
með	O
keramíkflísum	O
sem	O
eru	O
hannaðar	O
til	O
að	O
verja	O
geimferjuna	O
fyrir	O
hinum	O
ógnarmikla	O
hita	O
sem	O
myndast	O
þegar	O
geimferjan	O
kemur	O
inn	O
í	O
lofthjúpinn	O
.	O

Þótt	O
flísarnar	O
séu	O
mjög	O
þykkar	O
,	O
því	O
þær	O
þurfa	O
að	O
þola	O
allt	O
að	O
1700°C	O
hita	O
,	O
eru	O
þær	O
um	O
leið	O
mjög	O
brothættar	O
.	O

Fylgst	O
er	O
með	O
stærsta	O
geimruslinu	O
en	O
vitað	O
eru	O
um	O
yfir	O
9.000	O
slík	O
stykki	O
.	O

Í	O
desember	B-Date
2001	I-Date
notuðu	O
menn	O
geimskutluna	O
Endeavour	B-Miscellaneous
til	O
þess	O
að	O
færa	O
alþjóðlegu	O
geimstöðina	O
um	O
14	O
km	O
.	O

Ástæðan	O
fyrir	O
því	O
var	O
að	O
á	O
sömu	O
braut	O
var	O
einn	O
hluti	O
sovéskrar	O
eldflaugar	O
sem	O
skotið	O
var	O
upp	O
á	O
áttunda	B-Date
áratugnum	I-Date
.	O

Elsta	O
geimruslið	O
sem	O
enn	O
er	O
á	O
braut	O
um	O
jörðina	O
er	O
Vanguard	B-Miscellaneous
1	I-Miscellaneous
,	O
annað	O
gervitunglið	O
sem	O
Bandaríkjamenn	B-Miscellaneous
sendu	O
á	O
braut	O
um	O
jörðu	O
.	O

Því	O
var	O
skotið	O
á	O
loft	O
17.	B-Date
mars	I-Date
1958	I-Date
og	O
starfaði	O
í	O
6	O
ár	O
.	O

Árið	O
1965	B-Date
var	O
geimfarið	O
Gemini	B-Miscellaneous
4	I-Miscellaneous
á	O
braut	O
um	O
jörðina	O
og	O
meðan	O
á	O
fyrstu	O
geimgöngu	O
Bandaríkjamanns	B-Miscellaneous
stóð	O
,	O
missti	O
geimfarinn	O
Edward	B-Person
White	I-Person
hanska	O
sem	O
hann	O
var	O
með	O
(	O
ekki	O
þó	O
af	O
búningnum	O
sjálfum	O
,	O
það	O
hefði	O
verið	O
mjög	O
hættulegt	O
)	O
.	O

Í	O
um	O
það	O
bil	O
mánuð	O
ferðaðist	O
hanskinn	O
á	O
um	O
28.000	O
km	O
hraða	O
á	O
klukkustund	O
og	O
var	O
þar	O
með	O
einn	O
hættulegasti	O
fatnaður	O
sögunnar	O
.	O

Meira	O
en	O
200	O
hlutum	O
,	O
mestmegnis	O
ruslapokum	O
,	O
var	O
hent	O
frá	O
geimstöðinni	O
Mír	B-Location
á	O
fyrstu	O
10	O
árunum	O
sem	O
hún	O
starfaði	O
.	O

Mesta	O
geimruslið	O
sem	O
orðið	O
hefur	O
til	O
úr	O
einni	O
geimflaug	O
er	O
úr	O
efra	O
stigi	O
Pegasus-eldflaugar	B-Miscellaneous
sem	O
skotið	O
var	O
á	O
loft	O
árið	O
1994	B-Date
.	O

Eldflaugin	O
tvístraðist	O
árið	O
1996	B-Date
og	O
myndaði	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
300.000	O
brot	O
stærri	O
en	O
4	O
mm	O
og	O
þar	O
af	O
voru	O
700	O
brot	O
nógu	O
stór	O
til	O
að	O
verða	O
skráð	O
.	O

Þessi	O
sprenging	O
tvöfaldaði	O
hættuna	O
á	O
að	O
Hubble-sjónaukinn	B-Miscellaneous
yrði	O
fyrir	O
árekstri	O
.	O

Enn	O
hefur	O
ekki	O
fundist	O
leið	O
til	O
að	O
eyða	O
þessu	O
rusli	O
.	O

Í	O
fæstum	O
tilfellum	O
nær	O
það	O
niður	O
til	O
jarðar	O
en	O
ef	O
það	O
gerist	O
getur	O
það	O
reynst	O
hættulegt	O
.	O

Að	O
meðaltali	O
brenna	O
aðeins	O
um	O
100	O
stykki	O
af	O
þekktu	O
rusli	O
upp	O
á	O
hverju	O
ári	O
í	O
lofthjúpnum	O
og	O
því	O
fækkar	O
ruslinu	O
mjög	O
hægt	O
.	O

<	O
Heimildir	O
og	O
frekara	O
lesefni	O
>	O

Í	O
áhöfn	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
sem	O
fórst	O
1.	B-Date
febrúar	I-Date
síðastliðinn	O
voru	O
sjö	O
menn	O
;	O
tvær	O
konur	O
og	O
fimm	O
karlar	O
.	O

Önnur	O
konan	O
var	O
indversk	O
og	O
einn	O
karlinn	O
ísraelskur	O
.	O

Geimferðin	O
,	O
STS-107	B-Miscellaneous
Kólumbía	I-Miscellaneous
,	O
stóð	O
frá	O
16.	B-Date
janúar	I-Date
til	I-Date
1.	I-Date
febrúar	I-Date
.	O

Þessi	O
16	O
daga	O
ferð	O
var	O
farin	O
í	O
rannsóknarskyni	O
.	O

Unnið	O
var	O
allan	O
sólarhringinn	O
á	O
tvískiptum	O
vöktum	O
og	O
þannig	O
framkvæmdi	O
áhöfnin	O
um	O
80	O
tilraunir	O
.	O

Ferðin	O
endaði	O
eins	O
og	O
allir	O
vita	O
hræðilega	O
þann	O
1.	B-Date
febrúar	I-Date
2003	I-Date
,	O
þegar	O
geimferjan	O
brotnaði	O
upp	O
á	O
leiðinni	O
til	O
jarðar	O
,	O
aðeins	O
16	O
mínútum	O
fyrir	O
áætlaðan	O
lendingartíma	O
.	O

Þegar	O
þetta	O
svar	O
er	O
skrifað	O
,	O
er	O
ekki	O
enn	O
vitað	O
hvað	O
fór	O
úrskeiðis	O
.	O

Ilan	B-Person
Ramon	I-Person
fæddist	O
20.	B-Date
júní	I-Date
,	I-Date
1954	I-Date
í	O
Tel	B-Location
Aviv	I-Location
í	O
Ísrael	B-Location
.	O

Hann	O
lést	O
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Location
og	O
lætur	O
eftir	O
sig	O
konu	O
og	O
fjögur	O
börn	O
.	O

Ramon	B-Person
útskrifaðist	O
úr	O
Tel	B-Organization
Aviv-háskóla	I-Organization
árið	O
1987	B-Date
með	O
B.Sc.	O
gráðu	O
í	O
rafmagns-	O
og	O
tölvunarfræði	O
.	O

Hann	O
var	O
orrustuflugmaður	O
ísraelska	O
flughersins	O
og	O
barðist	O
til	O
að	O
mynda	O
í	O
stríðinu	O
í	O
Líbanon	B-Location
1982	B-Date
og	O
hlaut	O
orðu	O
fyrir	O
.	O

Ramon	B-Person
var	O
mjög	O
reyndur	O
flugmaður	O
með	O
yfir	O
4000	O
flugstundir	O
.	O

Hann	O
var	O
valinn	O
af	O
NASA	B-Organization
til	O
geimfaraþjálfunar	O
og	O
fór	O
í	O
fyrsta	O
sinn	O
út	O
í	O
geiminn	O
með	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
16.	B-Date
janúar	I-Date
2003	I-Date
.	O

Rick	B-Person
Douglas	I-Person
Husband	I-Person
fæddist	O
12.	B-Date
júlí	I-Date
,	I-Date
1957	I-Date
í	O
Amarillo	B-Location
í	O
Texas	B-Location
.	O

Hann	O
lést	O
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
og	O
lætur	O
eftir	O
sig	O
konu	O
og	O
tvo	O
börn	O
.	O

Husband	B-Person
útskrifaðist	O
úr	O
tækniháskólanum	O
í	O
Texas	B-Location
árið	O
1980	B-Date
með	O
B.Sc	O
gráðu	O
í	O
verkfræði	O
og	O
með	O
meistaragráðu	O
í	O
verkfræði	O
frá	O
Kaliforníuháskóla	B-Organization
í	O
Fresno	B-Location
árið	O
1990	B-Date
.	O

Hann	O
var	O
liðþjálfi	O
í	O
bandaríska	O
flughernum	O
og	O
hafði	O
rúmlega	O
3800	O
flugstundir	O
á	O
meira	O
en	O
40	O
mismunandi	O
flugvélum	O
,	O
ásamt	O
því	O
að	O
hafa	O
verið	O
tilraunaflugmaður	O
.	O

Husband	B-Person
var	O
valinn	O
af	O
NASA	B-Organization
til	O
geimferðarþjálfunar	O
árið	O
1994	B-Date
og	O
hóf	O
æfingar	O
í	O
mars	B-Date
árið	O
1995	B-Date
.	O

Hann	O
fór	O
í	O
sína	O
fyrstu	O
geimferð	O
árið	O
1999	B-Date
,	O
STS-96	B-Miscellaneous
Discovery	I-Miscellaneous
,	O
í	O
tíu	O
daga	O
ferð	O
sem	O
hafði	O
þann	O
megintilgang	O
að	O
tengjast	O
Alþjóðlegu	B-Location
geimstöðinni	I-Location
.	O

William	B-Person
C.	I-Person
McCool	I-Person
fæddist	O
23.	B-Date
september	I-Date
,	I-Date
1961	I-Date
í	O
San	B-Location
Diego	I-Location
í	O
Kaliforníu	B-Location
.	O

Hann	O
lést	O
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
og	O
lætur	O
eftir	O
sig	O
konu	O
og	O
barn	O
.	O

McCool	B-Person
útskrifaðist	O
með	O
meistaragráðu	O
í	O
tölvunarfræði	O
frá	O
Marylandháskóla	B-Organization
árið	O
1985	B-Date
og	O
var	O
einnig	O
með	O
meistaragráðu	O
í	O
flugverkfræði	O
.	O

McCool	B-Person
lauk	O
flugþjálfun	O
árið	O
1986	B-Date
átti	O
meira	O
en	O
2800	O
flugstundir	O
að	O
baki	O
í	O
24	O
flugvélategundum	O
,	O
ásamt	O
því	O
að	O
vera	O
reynsluflugmaður	O
.	O

McCool	B-Person
var	O
valinn	O
af	O
NASA	B-Organization
í	O
apríl	B-Date
árið	O
1996	B-Date
og	O
kom	O
til	O
æfinga	O
í	O
ágúst	B-Date
sama	O
ár	O
.	O

Hann	O
lauk	O
æfingum	O
á	O
tveimur	O
árum	O
en	O
fór	O
fyrst	O
út	O
í	O
geiminn	O
16.	B-Date
janúar	I-Date
,	I-Date
2003	I-Date
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
.	O

Michael	B-Person
P.	I-Person
Anderson	I-Person
fæddist	O
25.	B-Date
desember	I-Date
,	I-Date
1959	I-Date
í	O
Plattsburgh	B-Location
í	O
New	B-Location
York	I-Location
ríki	I-Location
.	O

Hann	O
lést	O
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
og	O
lætur	O
eftir	O
sig	O
konu	O
og	O
börn	O
.	O

Anderson	B-Person
útskrifaðist	O
með	O
B.Sc	O
gráðu	O
í	O
eðlis-	O
og	O
stjörnufræði	O
frá	O
Washington	B-Organization
háskóla	I-Organization
árið	O
1981	B-Date
og	O
meistaragráðu	O
í	O
eðlisfræði	O
frá	O
Creighton-háskóla	B-Organization
árið	O
1990	B-Date
.	O

Anderson	B-Person
var	O
einnig	O
lærður	O
flugmaður	O
og	O
hafði	O
lokið	O
meira	O
en	O
3000	O
flugstundum	O
.	O

Hann	O
var	O
valinn	O
af	O
NASA	B-Organization
í	O
desember	B-Date
árið	O
1994	B-Date
og	O
kom	O
til	O
æfinga	O
í	O
mars	B-Date
árið	O
1995	B-Date
.	O

Hann	O
lauk	O
ársþjálfun	O
og	O
flaug	O
um	O
borð	O
í	O
STS-89	B-Miscellaneous
Endeavour	I-Miscellaneous
,	O
22.-31.	B-Date
janúar	I-Date
,	I-Date
1998	I-Date
,	O
en	O
tilgangur	O
þeirrar	O
ferðar	O
var	O
að	O
tengjast	O
geimstöðinni	O
Mír	B-Organization
.	O

Um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
hafði	O
Anderson	B-Person
yfirumsjón	O
með	O
öllum	O
tilraunum	O
og	O
meginviðfangsefni	O
hans	O
var	O
að	O
rannsaka	O
ákveðna	O
tegund	O
krabbameins	O
sem	O
er	O
algeng	O
meðal	O
blökkumanna	O
í	O
Bandaríkjunum	B-Location
.	O

Kalpana	B-Person
Chawla	I-Person
fæddist	O
árið	O
1961	B-Date
í	O
Karnal	B-Location
á	O
Indlandi	B-Location
.	O

Hún	O
lést	O
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
og	O
lætur	O
eftir	O
sig	O
eiginmann	O
.	O

Chawla	B-Person
útskrifaðist	O
með	O
B.Sc	O
gráðu	O
í	O
flugverkfræði	O
frá	O
Punjab-verkfræðiskólanum	B-Organization
á	O
Indlandi	B-Location
árið	O
1982	B-Date
.	O

Hún	O
náði	O
sér	O
einnig	O
í	O
meistaragráðu	O
í	O
eldflaugaverkfræði	O
frá	O
Texas-háskóla	B-Organization
árið	O
1984	B-Date
og	O
doktorsgráðu	O
í	O
sama	O
fagi	O
frá	O
Colorado-háskóla	B-Organization
árið	O
1988	B-Date
.	O

Chawla	B-Person
var	O
auk	O
þess	O
flugkennari	O
.	O

Hún	O
hóf	O
að	O
starfa	O
hjá	O
NASA	B-Organization
árið	O
1988	B-Date
sem	O
verkfræðingur	O
en	O
var	O
í	O
desember	B-Date
árið	O
1994	B-Date
valin	O
til	O
geimfaraþjálfunar	O
af	O
NASA	B-Organization
.	O

Hún	O
fór	O
í	O
sína	O
fyrstu	O
geimferð	O
í	O
nóvember	B-Date
árið	O
1997	B-Date
um	O
borð	O
í	O
STS-87	B-Miscellaneous
Kólumbíu	I-Miscellaneous
og	O
síðan	O
aftur	O
með	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
árið	O
2003	B-Date
.	O

Laurel	B-Person
Blair	I-Person
Salton	I-Person
Clark	I-Person
fæddist	O
árið	O
1961	B-Date
í	O
Iowa	B-Location
.	O

Hún	O
lést	O
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
og	O
lætur	O
eftir	O
sig	O
eiginmann	O
og	O
eitt	O
barn	O
.	O

Clark	B-Person
útskrifaðist	O
með	O
B.Sc.	O
gráðu	O
í	O
líffræði	O
frá	O
Wisconsin-háskóla	B-Organization
árið	O
1983	B-Date
og	O
doktorsgráðu	O
í	O
lyfjafræði	O
frá	O
sama	O
skóla	O
árið	O
1987	B-Date
.	O

Á	O
meðan	O
hún	O
var	O
í	O
námi	O
í	O
læknisfræði	O
,	O
stundaði	O
hún	O
köfunarþjálfun	O
.	O

Hún	O
gekk	O
í	O
sjóherinn	O
og	O
var	O
nokkrum	O
sinnum	O
um	O
borð	O
í	O
kafbátum	O
.	O

Clark	B-Person
var	O
valinn	O
til	O
geimfaraþjálfunar	O
af	O
NASA	B-Organization
í	O
apríl	B-Date
árið	O
1996	B-Date
.	O

Hún	O
var	O
í	O
þjálfun	O
í	O
tvö	O
ár	O
og	O
fór	O
loks	O
út	O
í	O
geiminn	O
um	O
borð	O
í	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
árið	O
2003	B-Date
.	O

David	B-Person
M.	I-Person
Brown	I-Person
fæddist	O
16.	B-Date
apríl	I-Date
1956	I-Date
í	O
Arlington	B-Location
í	O
Virginíu	B-Location
.	O

Hann	O
var	O
einhleypur	O
en	O
eftirlifandi	O
foreldrar	O
hans	O
eru	O
Paul	B-Person
og	O
Dorothy	B-Person
Brown	I-Person
.	O

Brown	B-Person
var	O
mikill	O
íþróttamaður	O
og	O
tók	O
meðal	O
annars	O
þátt	O
í	O
sirkussýningum	O
.	O

Hann	O
útskrifaðist	O
með	O
B.Sc	O
gráðu	O
í	O
líffræði	O
frá	O
William	B-Organization
og	I-Organization
Mary-háskóla	I-Organization
árið	O
1978	B-Date
og	O
náði	O
sér	O
einnig	O
í	O
doktorsgráðu	O
í	O
lyfjafræði	O
í	O
Læknaskóla	B-Organization
Austur-Virginíu	I-Organization
árið	O
1982	B-Date
.	O

Brown	B-Person
gekk	O
í	O
sjóherinn	O
eftir	O
háskólanám	O
sitt	O
.	O

Hann	O
átti	O
að	O
baki	O
meira	O
en	O
2700	O
flugstundir	O
,	O
ásamt	O
því	O
að	O
vera	O
reynsluflugmaður	O
,	O
meðal	O
annars	O
fyrir	O
NASA	B-Organization
.	O

Brown	B-Person
var	O
valinn	O
af	O
NASA	B-Organization
í	O
apríl	B-Date
1996	I-Date
og	O
lauk	O
tveggja	O
ára	O
þjálfun	O
.	O

Ferð	O
hans	O
með	O
Kólumbíu	B-Miscellaneous
í	O
janúar	B-Date
2003	I-Date
var	O
fyrsta	O
ferð	O
Browns	B-Person
út	O
í	O
geiminn	O
þar	O
sem	O
hann	O
vann	O
að	O
ýmsum	O
líffræðitilraunum	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Um	O
þessar	O
mundir	O
er	O
reikistjarnan	O
Júpíter	B-Location
vel	O
sýnileg	O
lágt	O
á	O
norðvestur	O
himninum	O
.	O

Júpíter	B-Location
er	O
staðsettur	O
við	O
Krabbamerkið	B-Miscellaneous
sem	O
er	O
mitt	O
á	O
milli	O
Ljónsins	B-Miscellaneous
og	O
Tvíburana	B-Miscellaneous
.	O

Hér	O
að	O
neðan	O
má	O
sjá	O
staðsetningu	O
reikistjörnunnar	O
.	O

Vogin	B-Miscellaneous
er	O
eitt	O
ógreinilegasta	O
stjörnumerki	O
dýrahringsins	O
svonefnda	O
.	O

Engar	O
goðafræðilegar	O
sagnir	O
eru	O
taldar	O
tengjast	O
merkinu	O
en	O
þess	O
má	O
þó	O
geta	O
að	O
vogin	O
er	O
tákn	O
réttlætis	O
.	O

Hinn	O
frægi	O
forn-gríski	O
stjörnufræðingur	O
Ptólmæos	B-Person
sagði	O
merkið	O
vera	O
hluta	O
af	O
Sporðdrekanum	B-Miscellaneous
,	O
klær	O
hans	O
,	O
en	O
stjörnurnar	O
?	O

(	O
Sigma	B-Location
)	O
Librae	B-Location
,	O
eða	O
Zubenalgubi	B-Location
,	O
og	O
?	O

táknuðu	O
norður-	O
og	O
suðurkló	O
Sporðdrekans	B-Miscellaneous
.	O

?	O

(	O
Beta	B-Location
)	O
eða	O
Zubenelschemale	B-Location
,	O
eina	O
stjarnan	O
sem	O
sést	O
með	O
berum	O
augum	O
er	O
sögð	O
sýna	O
græn	O
litbrigði	O
.	O

Hvort	O
þetta	O
er	O
satt	O
eða	O
ekki	O
verður	O
athugandinn	O
að	O
dæma	O
fyrir	O
sig	O
sjálfur	O
,	O
en	O
flestir	O
myndu	O
telja	O
hana	O
hvíta	O
.	O

Hún	O
er	O
um	O
100	O
sinnum	O
bjartari	O
en	O
sólin	O
.	O

?	O

(	O
Alfa	B-Location
)	O
eða	O
Zubenelgenubi	B-Location
,	O
samanstendur	O
af	O
tveimur	O
stjörnum	O
af	O
birtustigi	O
2,8	O
og	O
5,2	O
sem	O
auðvelt	O
er	O
að	O
greina	O
í	O
sundur	O
í	O
handsjónauka	O
.	O

Ekki	O
er	O
mikið	O
um	O
áhugaverð	O
fyrirbæri	O
í	O
stjörnumerkinu	O
en	O
?	O

(	O
Delta	B-Location
)	O
Librae	B-Location
er	O
breytistjarna	O
af	O
Algol-gerð	B-Miscellaneous
sem	O
breytir	O
birtu	O
sinni	O
úr	O
5,9	O
í	O
4,9	O
á	O
2,33	O
dögum	O
.	O

Einnig	O
eru	O
nokkrar	O
aðrar	O
breytistjörnur	O
í	O
merkinu	O
af	O
öðrum	O
gerðum	O
sem	O
gæti	O
verið	O
gaman	O
að	O
skoða	O
.	O

Í	O
merkinu	O
eru	O
auk	O
þess	O
nokkrar	O
vetrarbrautir	O
sem	O
einungis	O
er	O
hægt	O
að	O
sjá	O
í	O
gegnum	O
góðan	O
stjörnusjónauka	O
.	O

<	O
Heimildir	O
>	O

Alls	O
hafa	O
fjórir	O
einstaklingar	O
hlotið	O
Nóbelsverðlaunin	B-Miscellaneous
tvisvar	O
sinnum	O
,	O
ein	O
kona	O
og	O
þrír	O
karlar	O
.	O

Það	O
eru	O
þau	O
Marie	B-Person
Curie	I-Person
,	O
Linus	B-Person
Pauling	I-Person
,	O
Frederick	B-Person
Sanger	I-Person
og	O
John	B-Person
Bardeen	I-Person
.	O

Pólsk-franska	O
vísindakonan	O
Marie	B-Person
Curie	I-Person
(	O
1867-1934	B-Date
)	O
hlaut	O
Nóbelsverðlaunin	B-Miscellaneous
í	O
eðlisfræði	O
árið	O
1903	B-Date
og	O
í	O
efnafræði	O
1911	B-Date
.	O

Hún	O
var	O
þar	O
með	O
fyrst	O
allra	O
til	O
að	O
fá	O
Nóbelsverðlaun	B-Miscellaneous
tvívegis	O
og	O
jafnframt	O
fyrsta	O
konan	O
til	O
að	O
hljóta	O
Nóbelsverðlaun	B-Miscellaneous
.	O

Verðlaunin	O
fyrir	O
eðlisfræði	O
féllu	O
henni	O
og	O
eiginmanni	O
hennar	O
Pierre	B-Person
Curie	I-Person
(	O
1859-1906	B-Date
)	O
í	O
skaut	O
fyrir	O
rannsóknir	O
þeirra	O
á	O
geislavirkni	O
sem	O
Henri	B-Person
Becquerel	I-Person
(	O
1852-1908	B-Date
)	O
uppgötvaði	O
.	O

Becquerel	B-Person
deildi	O
verðlaununum	O
með	O
Marie	B-Person
og	O
Pierre	B-Person
Curie	I-Person
.	O

Árið	O
1911	B-Date
hlaut	O
Marie	B-Person
Curie	I-Person
sín	O
önnur	O
verðlaun	O
og	O
þá	O
í	O
efnafræði	O
.	O

Þau	O
verðlaun	O
hlaut	O
hún	O
fyrir	O
uppgötvun	O
sína	O
á	O
frumefnunum	O
radíum	O
og	O
pólóníum	O
og	O
fyrir	O
rannsóknir	O
sínar	O
á	O
eðli	O
radíums	O
.	O

Þess	O
má	O
til	O
gamans	O
geta	O
að	O
dóttir	O
Pierre	B-Person
og	O
Marie	B-Person
Curie	I-Person
,	O
Irene	B-Person
Joliot-Curie	I-Person
(	O
1897-1956	B-Date
)	O
,	O
hlaut	O
Nóbelsverðlaunin	B-Miscellaneous
í	O
efnafræði	O
árið	O
1935	B-Date
ásamt	O
manni	O
sínum	O
Frédéric	B-Person
Joliot	I-Person
(	O
1900-1958	B-Date
)	O
.	O

Bandaríski	O
efnafræðingurinn	O
Linus	B-Person
Carl	I-Person
Pauling	I-Person
(	O
1901-1994	B-Date
)	O
hlaut	O
Nóbelsverðlaun	B-Miscellaneous
í	O
efnafræði	O
árið	O
1954	B-Date
og	O
einnig	O
friðarverðlaunin	O
árið	O
1962	B-Date
.	O

Efnafræðiverðlaun	O
sín	O
hlaut	O
hann	O
fyrir	O
rannsóknir	O
á	O
eðli	O
efnatengja	O
og	O
beitingu	O
þeirra	O
til	O
að	O
útskýra	O
byggingu	O
flókinna	O
efna	O
.	O

Friðarverðlaunin	O
hlaut	O
Pauling	B-Person
síðan	O
fyrir	O
þrotlausa	O
baráttu	O
sína	O
gegn	O
kjarnavopnum	O
sem	O
og	O
fyrir	O
baráttu	O
sína	O
gegn	O
stríði	O
sem	O
leið	O
til	O
að	O
leysa	O
alþjóðleg	O
deilumál	O
.	O

Breski	O
efnafræðingurinn	O
Frederick	B-Person
Sanger	I-Person
(	O
f.	O
1918	B-Date
)	O
hlaut	O
Nóbelsverðlaun	B-Miscellaneous
í	O
efnafræði	O
árin	O
1958	B-Date
og	O
1980	B-Date
.	O

Verðlaunin	O
1958	B-Date
hlaut	O
hann	O
fyrir	O
rannsóknir	O
sínar	O
á	O
byggingu	O
prótína	O
,	O
sérstaklega	O
insúlíns	O
.	O

Árið	O
1980	B-Date
deildi	O
hann	O
verðlaununum	O
með	O
Walter	B-Person
Gilbert	I-Person
(	O
f.	O
1932	B-Date
)	O
og	O
Paul	B-Person
Berg	I-Person
(	O
f.	O
1926	B-Date
)	O
.	O

Sanger	B-Person
og	O
Gilbert	B-Person
hlutu	O
verðlaunin	O
fyrir	O
rannsóknir	O
á	O
kjarnsýrum	O
.	O

Paul	B-Person
Berg	I-Person
hlaut	O
hins	O
vegar	O
verðlaunin	O
fyrir	O
grunnrannsóknir	O
sínar	O
á	O
lífefnafræði	O
kjarnsýra	O
,	O
sérstaklega	O
fyrir	O
rannsóknir	O
á	O
endurröðun	O
DNA	O
.	O

Bandaríski	O
eðlisfræðingurinn	O
John	B-Person
Bardeen	I-Person
(	O
1908-1991	B-Date
)	O
hlaut	O
Nóbelsverðlaun	B-Miscellaneous
í	O
eðlisfræði	O
árin	O
1956	B-Date
og	O
1972	B-Date
.	O

til	O
er	O
önnur	O
gerð	O
tvíhyggju	O
,	O
svokölluð	O
eiginleikatvíhyggja	O
,	O
sem	O
lifir	O
enn	O
innan	O
þessara	O
greina	O
þótt	O
hún	O
sé	O
vissulega	O
minnihlutaskoðun	O
.	O

Samkvæmt	O
eiginleikatvíhyggju	O
er	O
aðeins	O
um	O
eina	O
gerð	O
hluta	O
eða	O
verunda	O
að	O
ræða	O
og	O
sál	O
eða	O
hugur	O
og	O
líkami	O
eru	O
því	O
ekki	O
tveir	O
aðskildir	O
hlutir	O
.	O

Hins	O
vegar	O
hefur	O
manneskjan	O
tvær	O
gerðir	O
eiginleika	O
,	O
efnislega	O
og	O
andlega	O
,	O
sem	O
eru	O
eðlisólíkir	O
.	O

Eiginleikatvíhyggjan	O
kemst	O
hjá	O
sumum	O
þeim	O
vandamálum	O
sem	O
fylgja	O
hefðbundinni	O
tvíhyggju	O
,	O
til	O
dæmis	O
gerir	O
hún	O
ekki	O
ráð	O
fyrir	O
sjálfstæðu	O
lífi	O
sálarinnar	O
og	O
þarf	O
því	O
ekki	O
að	O
gera	O
grein	O
fyrir	O
möguleikanum	O
á	O
því	O
.	O

Samt	O
situr	O
hún	O
uppi	O
með	O
sama	O
orsökunarvandann	O
og	O
hefðbundin	O
tvíhyggja	O
.	O

Ein	O
hugsanleg	O
lausn	O
á	O
orsökunarvandanum	O
er	O
að	O
segja	O
að	O
andlegir	O
eiginleikar	O
séu	O
afurð	O
heilaferlanna	O
en	O
hafi	O
sem	O
slíkir	O
engin	O
orsakaáhrif	O
.	O

Þeir	O
eru	O
þá	O
það	O
sem	O
kallað	O
er	O
aukageta	O
(	O
e.	O
epiphenomena	O
)	O
.	O

Kosturinn	O
við	O
þessa	O
lausn	O
er	O
að	O
ekki	O
þarf	O
lengur	O
að	O
hafa	O
áhyggjur	O
af	O
því	O
hvernig	O
andleg	O
ferli	O
geti	O
orsakað	O
eitthvað	O
efnislegt	O
;	O
þau	O
hafa	O
einfaldlega	O
ekki	O
orsakaáhrif	O
.	O

Gallinn	O
er	O
hins	O
vegar	O
sá	O
að	O
það	O
virðist	O
hreinlega	O
ganga	O
gegn	O
almennri	O
skynsemi	O
að	O
hugarferli	O
hafi	O
ekki	O
orsakaáhrif	O
.	O

Jafnframt	O
fylgja	O
því	O
ýmis	O
vandkvæði	O
að	O
gera	O
ráð	O
fyrir	O
eiginleikum	O
án	O
orsakaáhrifa	O
.	O

Hvernig	O
getum	O
við	O
til	O
dæmis	O
orðið	O
vör	O
við	O
þessa	O
eiginleika	O
ef	O
þeir	O
geta	O
ekki	O
verið	O
orsök	O
skynjunar	O
okkar	O
á	O
þeim	O
eða	O
vitundar	O
okkar	O
um	O
þá	O
?	O

Svarið	O
við	O
spurningunni	O
er	O
því	O
að	O
þáttur	O
heilans	O
í	O
hugarferlum	O
okkar	O
skapar	O
vissulega	O
vandræði	O
fyrir	O
tvíhyggju	O
um	O
sál	O
og	O
líkama	O
.	O

Hins	O
vegar	O
er	O
ekki	O
útilokað	O
að	O
tvíhyggjusinnar	O
geti	O
leyst	O
úr	O
þeim	O
vandræðum	O
og	O
þannig	O
varið	O
kenningu	O
sína	O
.	O

Því	O
er	O
kannski	O
óþarfi	O
að	O
útiloka	O
möguleikann	O
á	O
sál	O
sem	O
sjáfstæðri	O
verund	O
þótt	O
mörgum	O
kunni	O
að	O
þykja	O
hugmyndin	O
ósennileg	O
.	O

Mynd	O
af	O
Descartes	B-Person

Það	O
sem	O
heimildum	O
okkar	O
ber	O
saman	O
um	O
í	O
þessum	O
efnum	O
er	O
að	O
uppruni	O
orðsins	O
G-string	O
í	O
ensku	O
er	O
óviss	O
.	O

Ef	O
það	O
vefst	O
fyrir	O
einhverjum	O
hvers	O
konar	O
klæðaplagg	O
er	O
um	O
að	O
ræða	O
þá	O
er	O
hér	O
átt	O
við	O
nærbuxur	O
sem	O
eru	O
örmjóar	O
að	O
aftan	O
og	O
hylja	O
ekki	O
rasskinnarnar	O
.	O

Seint	O
á	O
19.	B-Date
öld	I-Date
var	O
orðið	O
G-string	O
eða	O
geestring	O
haft	O
um	O
lendaskýlur	O
indíána	O
og	O
er	O
ekki	O
ótrúlegt	O
að	O
orðið	O
yfir	O
nærbuxurnar	O
sé	O
dregið	O
af	O
því	O
.	O

Ekki	O
er	O
þó	O
vitað	O
hvernig	O
lendaskýlan	O
hlaut	O
þetta	O
heiti	O
.	O

Ein	O
kenningin	O
er	O
sú	O
að	O
G-ið	O
sé	O
stytting	O
á	O
girdle	O
sem	O
þýðir	O
sokkabandabelti	O
.	O

Hér	O
er	O
einnig	O
að	O
finna	O
svar	O
við	O
spurningu	O
Þórólfs	B-Person
Sveinssonar	I-Person
og	O
Gríms	B-Person
Garðarssonar	I-Person
:	O

Hvers	O
konar	O
starf	O
fer	O
fram	O
innan	O
Vísindakirkjunnar	B-Organization
?	O

Á	O
íslensku	O
virðist	O
orðið	O
vísindakirkja	O
notað	O
sitt	O
á	O
hvað	O
um	O
tvær	O
óskyldar	O
trúarhreyfingar	O
.	O

Önnur	O
kallast	O
á	O
ensku	O
Church	B-Organization
of	I-Organization
Scientology	I-Organization
og	O
verða	O
henni	O
gerð	O
skil	O
í	O
þessu	O
svari	O
.	O

Hin	O
hreyfingin	O
er	O
kölluð	O
Church	B-Organization
of	I-Organization
Christ	I-Organization
,	I-Organization
Scientist	I-Organization
eða	O
Christian	B-Organization
Science	I-Organization
og	O
um	O
hana	O
má	O
lesa	O
hér	O
.	O

Vísindakirkjan	B-Organization
(	O
Church	B-Organization
of	I-Organization
Scientology	I-Organization
)	O
var	O
stofnuð	O
í	O
Los	B-Location
Angeles	I-Location
um	O
miðjan	O
6.	B-Date
áratug	I-Date
síðustu	I-Date
aldar	I-Date
.	O

Stofnandi	O
hennar	O
var	O
Lafayette	B-Person
Ronald	I-Person
Hubbard	I-Person
(	O
1911-1986	B-Date
)	O
.	O

Hann	O
var	O
vel	O
þekktur	O
fyrir	O
vísindaskáldsögur	O
sínar	O
en	O
skrifaði	O
að	O
auki	O
fjölda	O
annarra	O
verka	O
.	O

Að	O
sögn	O
talsmanna	O
Vísindakirkjunnar	B-Organization
eru	O
meðlimir	O
hennar	O
um	O
8	O
milljónir	O
í	O
120	O
löndum	O
.	O

Svo	O
vill	O
til	O
að	O
Vísindakirkjan	B-Organization
hefur	O
notið	O
mikilla	O
vinsælda	O
meðal	O
kvikmyndaleikara	O
í	O
Hollywood	B-Location
og	O
annarra	O
stjarna	O
og	O
meðal	O
meðlima	O
hennar	O
má	O
nefna	O
John	B-Person
Travolta	I-Person
,	O
Tom	B-Person
Cruise	I-Person
og	O
Lisu	B-Person
Marie	I-Person
Presley	I-Person
.	O

Samkvæmt	O
kenningum	O
Vísindakirkjunnar	B-Organization
er	O
manneskjan	O
hvorki	O
hugur	O
né	O
líkami	O
heldur	O
andleg	O
vera	O
,	O
þetan	O
.	O

Hugurinn	O
skiptist	O
í	O
tvennt	O
,	O
rökræna	O
vitund	O
og	O
svo	O
undirvitund	O
sem	O
bregst	O
við	O
ýmiss	O
konar	O
áföllum	O
og	O
áreiti	O
,	O
bæði	O
andlegum	O
og	O
líkamlegum	O
,	O
sem	O
einstaklingurinn	O
verður	O
fyrir	O
um	O
ævina	O
.	O

Þetta	O
áreiti	O
er	O
sagt	O
skilja	O
eftir	O
sig	O
ör	O
,	O
engrams	O
,	O
á	O
undirvitundinni	O
og	O
þessi	O
ör	O
eru	O
undirrót	O
helstu	O
vandamála	O
sem	O
viðkomandi	O
á	O
við	O
að	O
stríða	O
.	O

Til	O
að	O
losna	O
við	O
hin	O
sálrænu	O
ör	O
fer	O
Vísindakirkjufólk	B-Miscellaneous
gegnum	O
viðtalsferli	O
sem	O
kallað	O
er	O
auditing	O
þar	O
sem	O
notast	O
er	O
við	O
sérstakt	O
tæki	O
sem	O
kallað	O
er	O
E-mælir	B-Miscellaneous
.	O

E-mælirinn	B-Miscellaneous
er	O
sagður	O
mæla	O
andlega	O
vanlíðan	O
viðkomandi	O
með	O
því	O
að	O
mæla	O
rafsegulviðnám	O
líkamans	O
.	O

Þegar	O
fólki	O
hefur	O
tekist	O
að	O
losna	O
við	O
engram-örin	O
verður	O
það	O
«	O
hreint	O
»	O
(	O
clear	O
)	O
.	O

Takmarkið	O
er	O
svo	O
að	O
verða	O
«	O
OT	O
»	O
eða	O
«	O
Operating	O
Thetan	O
»	O
sem	O
hefur	O
náð	O
fullkomnun	O
og	O
getur	O
hafið	O
sig	O
yfir	O
efni	O
og	O
orku	O
,	O
tíma	O
og	O
rúm	O
.	O

Að	O
auki	O
trúir	O
Vísindakirkjufólk	B-Miscellaneous
á	O
endurholdgun	O
.	O

Eftir	O
því	O
sem	O
Vísindakirkjufólk	B-Miscellaneous
kemst	O
ofar	O
í	O
þróunarferli	O
sínu	O
innan	O
safnaðarins	O
fær	O
það	O
aðgang	O
að	O
meiri	O
upplýsingum	O
um	O
heimsmyndina	O
sem	O
sett	O
er	O
fram	O
.	O

Þessi	O
heimsmynd	O
er	O
sögð	O
líkjast	O
því	O
sem	O
fram	O
kemur	O
í	O
vísindaskáldsögum	O
L.	B-Person
Ron	I-Person
Hubbard	I-Person
.	O

Meðal	O
annars	O
kemur	O
fram	O
að	O
geimvera	O
að	O
nafni	O
Xenu	B-Person
hafi	O
fyrir	O
75	O
milljónum	O
ára	O
sent	O
billjónir	O
þetana	O
til	O
jarðarinnar	O
,	O
sprengt	O
í	O
loft	O
upp	O
og	O
heilaþvegið	O
.	O

Þessir	O
þetanar	O
eru	O
enn	O
á	O
jörðinni	O
,	O
líkamslausir	O
í	O
klösum	O
,	O
og	O
festa	O
sig	O
á	O
okkur	O
mannfólkið	O
nema	O
við	O
losum	O
okkur	O
við	O
þá	O
með	O
viðtalsferlinu	O
sem	O
nefnt	O
er	O
hér	O
að	O
ofan	O
.	O

Upplýsingum	O
sem	O
þessum	O
er	O
haldið	O
leyndum	O
fyrir	O
utanaðkomandi	O
aðilum	O
og	O
hefur	O
Vísindakirkjan	B-Organization
meðal	O
annars	O
staðið	O
í	O
deilum	O
við	O
fólk	O
sem	O
hefur	O
birt	O
leynilegu	O
upplýsingarnar	O
á	O
vefsíðum	O
sínum	O
.	O

Ýmsir	O
hópar	O
hafa	O
barist	O
gegn	O
Vísindakirkjunni	B-Organization
og	O
því	O
hefur	O
meðal	O
annars	O
verið	O
haldið	O
fram	O
að	O
hún	O
hirði	O
óheyrilegar	O
fjárhæðir	O
af	O
meðlimum	O
sínum	O
og	O
að	O
meðlimirnir	O
séu	O
heilaþvegnir	O
.	O

Erfitt	O
er	O
þó	O
að	O
greina	O
sannindi	O
frá	O
ósannindum	O
í	O
ásökunum	O
sem	O
þessum	O
og	O
er	O
engin	O
afstaða	O
tekin	O
til	O
sannleiksgildis	O
þeirra	O
hér	O
.	O

Yfirleitt	O
lítum	O
við	O
svo	O
á	O
að	O
siðferðilegt	O
réttmæti	O
gjörða	O
fólks	O
sé	O
ekki	O
háð	O
tilviljunum	O
heldur	O
því	O
sem	O
viðkomandi	O
ætlar	O
sér	O
.	O

Þegar	O
við	O
dæmum	O
athöfn	O
einhverrar	O
manneskju	O
sem	O
rétta	O
eða	O
ranga	O
leggjum	O
við	O
áherslu	O
á	O
að	O
dæma	O
út	O
frá	O
því	O
sem	O
viðkomandi	O
hafði	O
stjórn	O
á	O
og	O
teljum	O
ekki	O
með	O
þá	O
hluti	O
sem	O
hún	O
hafði	O
enga	O
stjórn	O
á	O
.	O

Hugsum	O
okkur	O
til	O
dæmis	O
að	O
ég	O
bjóði	O
gestum	O
í	O
mat	O
og	O
meðal	O
annars	O
séu	O
á	O
boðstólum	O
hjá	O
mér	O
grænar	O
baunir	O
úr	O
dós	O
.	O

Það	O
vill	O
svo	O
til	O
að	O
starfsmaður	O
í	O
baunaverksmiðjunni	O
setti	O
eitur	O
í	O
baunadósina	O
og	O
allir	O
gestir	O
mínir	O
hrynja	O
niður	O
.	O

Flestir	O
eru	O
sammála	O
því	O
að	O
ég	O
er	O
ekki	O
sek	O
um	O
að	O
hafa	O
myrt	O
gestina	O
þrátt	O
fyrir	O
að	O
hafa	O
veitt	O
þeim	O
baunirnar	O
;	O
ég	O
setti	O
ekki	O
eitrið	O
í	O
dósina	O
og	O
vissi	O
ekki	O
af	O
því	O
.	O

Réttmæti	O
athafnar	O
minnar	O
(	O
að	O
veita	O
grænar	O
baunir	O
)	O
verður	O
því	O
ekki	O
metið	O
út	O
frá	O
þeirri	O
tilviljun	O
,	O
sem	O
ekki	O
var	O
á	O
mína	O
ábyrgð	O
,	O
að	O
banvænt	O
eitur	O
skyldi	O
vera	O
í	O
dósinni	O
.	O

Það	O
virðist	O
því	O
ganga	O
gegn	O
hugmyndum	O
okkar	O
um	O
siðferði	O
að	O
þær	O
hafi	O
eitthvað	O
með	O
heppni	O
að	O
gera	O
.	O

Við	O
getum	O
verið	O
gáfuð	O
,	O
rík	O
og	O
falleg	O
af	O
einskærri	O
heppni	O
en	O
það	O
hvort	O
við	O
erum	O
góðar	O
manneskjur	O
sem	O
breyta	O
rétt	O
á	O
að	O
vera	O
eitthvað	O
sem	O
hafið	O
er	O
yfir	O
heppni	O
.	O

Hugtakið	O
siðferðileg	O
heppni	O
er	O
samkvæmt	O
þessu	O
mótsagnakennt	O
.	O

Málið	O
er	O
þó	O
ekki	O
svona	O
einfalt	O
.	O

Ýmsir	O
heimspekingar	O
,	O
meðal	O
annars	O
Bernard	B-Person
Williams	I-Person
og	O
Thomas	B-Person
Nagel	I-Person
,	O
hafa	O
bent	O
á	O
að	O
heppni	O
og	O
tilviljanir	O
geta	O
skipt	O
máli	O
í	O
sambandi	O
við	O
siðferðilega	O
dóma	O
.	O

Hugsum	O
okkur	O
tvo	O
bílstjóra	O
sem	O
aka	O
um	O
með	O
lélegar	O
bremsur	O
vegna	O
trassaskapar	O
.	O

Annar	O
er	O
heppinn	O
og	O
lendir	O
ekki	O
í	O
neinum	O
óhöppum	O
og	O
drífur	O
sig	O
loks	O
með	O
bílinn	O
á	O
verkstæði	O
.	O

Hann	O
skammast	O
sín	O
kannski	O
svolítið	O
fyrir	O
trassaskapinn	O
.	O

Hinn	O
bílstjórinn	O
ekur	O
á	O
barn	O
sem	O
hleypur	O
óvænt	O
út	O
á	O
götuna	O
.	O

Hann	O
nær	O
ekki	O
að	O
stöðva	O
bílinn	O
í	O
tæka	O
tíð	O
og	O
barnið	O
deyr	O
.	O

Ósjálfrátt	O
dæmum	O
við	O
þennan	O
óheppna	O
bílstjóra	O
harðar	O
en	O
hinn	O
heppna	O
og	O
samviskubit	O
hans	O
er	O
auðvitað	O
margfalt	O
á	O
við	O
samviskubit	O
hins	O
.	O

Við	O
getum	O
líka	O
hugsað	O
okkur	O
þau	O
Benna	B-Person
og	O
Báru	B-Person
sem	O
bæði	O
ætla	O
að	O
fremja	O
morð	O
.	O

Bára	B-Person
drepur	O
fórnarlamb	O
sitt	O
og	O
er	O
svo	O
ákærð	O
fyrir	O
morð	O
.	O

Fórnarlamb	O
Benna	B-Person
er	O
hins	O
vegar	O
nýkomið	O
af	O
sjálfsvarnarnámskeiði	O
og	O
yfirbugar	O
hann	O
.	O

Benni	B-Person
er	O
ákærður	O
fyrir	O
morðtilraun	O
og	O
hlýtur	O
vægari	O
dóm	O
en	O
Bára	B-Person
.	O

Í	O
grein	O
sinni	O
«	O
Moral	B-Miscellaneous
luck	I-Miscellaneous
»	O
fjallar	O
Thomas	B-Person
Nagel	I-Person
um	O
fjögur	O
svið	O
þar	O
sem	O
hægt	O
er	O
að	O
tala	O
um	O
siðferðilega	O
heppni	O
:	O

1	O
.	O

Upplagsheppni	O
.	O

Við	O
erum	O
misjöfn	O
að	O
upplagi	O
.	O

Sum	O
erum	O
við	O
skapmikil	O
og	O
önnur	O
ekki	O
,	O
sumt	O
fólk	O
er	O
hjartahlýtt	O
og	O
örlátt	O
meðan	O
annað	O
er	O
eigingjarnt	O
og	O
illgjarnt	O
.	O

Að	O
minnsta	O
kosti	O
að	O
einhverju	O
leyti	O
stjórnast	O
skapgerð	O
okkar	O
af	O
hlutum	O
sem	O
við	O
höfum	O
ekki	O
valið	O
eða	O
höfum	O
ekki	O
beina	O
stjórn	O
á	O
.	O

Þarna	O
koma	O
til	O
erfðir	O
og	O
umhverfisþættir	O
sem	O
eru	O
ekki	O
á	O
okkar	O
valdi	O
.	O

Því	O
má	O
segja	O
að	O
það	O
hvort	O
við	O
erum	O
að	O
upplagi	O
líkleg	O
til	O
að	O
fremja	O
illvirki	O
eða	O
ekki	O
stjórnist	O
af	O
heppni	O
.	O

Flestum	O
finnst	O
þó	O
eðlilegt	O
að	O
leggja	O
siðferðilegt	O
mat	O
á	O
fólk	O
á	O
grundvelli	O
upplags	O
þess	O
.	O

2	O
.	O

Kringumstæðuheppni	O
.	O

Hvar	O
við	O
búum	O
,	O
hver	O
við	O
erum	O
og	O
á	O
hvaða	O
tímum	O
við	O
lifum	O
setur	O
kringumstæðum	O
okkar	O
og	O
tækifærum	O
skorður	O
.	O

Nagel	B-Person
tekur	O
dæmi	O
af	O
Þjóðverja	B-Miscellaneous
sem	O
varð	O
foringi	O
í	O
útrýmingarbúðum	O
nasista	O
í	O
seinni	O
heimsstyrjöldinni	O
.	O

Ef	O
nasistar	O
hefðu	O
aldrei	O
komist	O
til	O
valda	O
,	O
eða	O
ef	O
hann	O
hefði	O
flutt	O
frá	O
Þýskalandi	B-Location
1930	B-Date
,	O
hefði	O
hann	O
kannski	O
lifað	O
friðsælu	O
lífi	O
og	O
aldrei	O
framið	O
þau	O
illvirki	O
sem	O
hann	O
framdi	O
í	O
útrýmingarbúðunum	O
.	O

Eins	O
dæmum	O
við	O
oft	O
fólk	O
fyrir	O
að	O
velja	O
rangt	O
þegar	O
um	O
er	O
að	O
ræða	O
val	O
sem	O
við	O
höfum	O
sjálf	O
aldrei	O
þurft	O
að	O
standa	O
frammi	O
fyrir	O
.	O

3	O
.	O

Orsakaheppni	O
.	O

Fyrri	O
kringumstæður	O
ákvarða	O
,	O
að	O
minnsta	O
kosti	O
að	O
einhverju	O
leyti	O
,	O
það	O
hvernig	O
við	O
erum	O
og	O
hvernig	O
kringumstæður	O
okkar	O
eru	O
nú	O
.	O

4	O
.	O

Útkomuheppni	O
.	O

Dæmin	O
sem	O
tekin	O
voru	O
hér	O
að	O
ofan	O
,	O
af	O
bílstjórunum	O
og	O
Benna	B-Person
og	O
Báru	B-Person
,	O
varða	O
útkomu	O
athafnanna	O
og	O
það	O
hvernig	O
heppni	O
(	O
eða	O
óheppni	O
)	O
geta	O
haft	O
áhrif	O
á	O
hana	O
.	O

Hugmyndin	O
um	O
siðferðilega	O
heppni	O
er	O
talin	O
sýna	O
fram	O
á	O
mótsögn	O
í	O
grundvallarhugmyndum	O
okkar	O
um	O
siðferði	O
.	O

Okkur	O
finnst	O
að	O
siðferðisdómar	O
eigi	O
með	O
öllu	O
að	O
vera	O
óháðir	O
heppni	O
og	O
jafnframt	O
er	O
ljóst	O
að	O
heppni	O
kemur	O
heilmikið	O
við	O
sögu	O
í	O
siðferðisdómum	O
.	O

Báðar	O
forsendurnar	O
virðast	O
réttar	O
og	O
eðlilegar	O
og	O
því	O
er	O
gjarnan	O
litið	O
svo	O
á	O
að	O
hugtakið	O
siðferðileg	O
heppni	O
leiði	O
í	O
ljós	O
vanda	O
sem	O
ekki	O
hefur	O
verið	O
leystur	O
.	O

Til	O
að	O
geta	O
svarað	O
þessari	O
spurningu	O
þurfum	O
við	O
að	O
vita	O
tvennt	O
:	O
hvað	O
það	O
er	O
sem	O
við	O
skynjum	O
með	O
skilningarvitum	O
okkar	O
og	O
hvert	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
er	O
.	O

Hið	O
fyrrnefnda	O
hafa	O
heimspekingar	O
átt	O
í	O
nokkrum	O
vandræðum	O
með	O
að	O
koma	O
sér	O
saman	O
um	O
en	O
þó	O
getum	O
við	O
gert	O
okkur	O
vonir	O
um	O
að	O
finna	O
svarið	O
með	O
því	O
að	O
rýna	O
nógu	O
mikið	O
í	O
skynjunina	O
.	O

Svarið	O
við	O
hinu	O
síðarnefnda	O
,	O
það	O
er	O
hvert	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
sé	O
,	O
er	O
öllu	O
snúnara	O
.	O

Þannig	O
er	O
að	O
helsti	O
aðgangur	O
okkar	O
að	O
heiminum	O
í	O
kringum	O
okkur	O
er	O
gegnum	O
skilningarvitin	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
finna	O
út	O
hvert	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
geti	O
verið	O
þurfum	O
við	O
að	O
skoða	O
heiminn	O
.	O

Til	O
að	O
skoða	O
heiminn	O
notum	O
við	O
skilningarvitin	O
.	O

En	O
nú	O
getum	O
við	O
ekki	O
gefið	O
okkur	O
fyrirfram	O
að	O
þessi	O
skilningarvit	O
okkar	O
séu	O
áreiðanleg	O
tæki	O
til	O
að	O
kanna	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
því	O
að	O
það	O
er	O
einmitt	O
það	O
sem	O
við	O
erum	O
að	O
reyna	O
að	O
komast	O
að	O
.	O

Þær	O
upplýsingar	O
sem	O
við	O
höfum	O
aðgang	O
að	O
gegnum	O
skilningarvitin	O
eru	O
nákvæmlega	O
þær	O
sömu	O
hvort	O
sem	O
við	O
hugsum	O
okkur	O
að	O
skilningarvitin	O
endurspegli	O
heiminn	O
nákvæmlega	O
eins	O
og	O
hann	O
er	O
eða	O
að	O
þau	O
blekki	O
okkur	O
rækilega	O
um	O
eðli	O
heimsins	O
.	O

Við	O
getum	O
kannski	O
hugsað	O
okkur	O
að	O
við	O
hefðum	O
einhverjar	O
aðrar	O
leiðir	O
en	O
skilningarvitin	O
til	O
að	O
uppgötva	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
.	O

Til	O
dæmis	O
rökhugsun	O
eða	O
eitthvað	O
slíkt	O
.	O

Þá	O
gætum	O
við	O
kannski	O
með	O
því	O
að	O
hugsa	O
nógu	O
vel	O
og	O
lengi	O
um	O
heiminn	O
fundið	O
út	O
hvers	O
konar	O
eðli	O
er	O
rökrétt	O
.	O

Kannski	O
kæmumst	O
við	O
þá	O
að	O
því	O
að	O
skynjun	O
okkar	O
væri	O
einmitt	O
alveg	O
í	O
samræmi	O
við	O
þetta	O
eina	O
rökrétta	O
eðli	O
.	O

Þær	O
heimspekikenningar	O
sem	O
komast	O
næst	O
því	O
að	O
halda	O
einhverju	O
slíku	O
fram	O
eru	O
þær	O
sem	O
fela	O
það	O
í	O
sér	O
að	O
samkvæmt	O
skilgreiningu	O
hljóti	O
heimurinn	O
að	O
vera	O
nákvæmlega	O
eins	O
og	O
við	O
skynjum	O
hann	O
.	O

Slíkar	O
kenningar	O
geta	O
ýmist	O
snúist	O
um	O
eðli	O
skynjunarinnar	O
eða	O
eðli	O
heimsins	O
.	O

Svokölluð	O
«	O
bein	O
»	O
eða	O
«	O
naív	O
»	O
hluthyggja	O
gerir	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
heimurinn	O
sé	O
óháður	O
skynjunum	O
okkar	O
en	O
að	O
eðli	O
skynjunar	O
sé	O
að	O
vera	O
alveg	O
gegnsæ	O
og	O
sýna	O
okkur	O
heiminn	O
nákvæmlega	O
eins	O
og	O
hann	O
er	O
.	O

Á	O
hinn	O
bóginn	O
gerir	O
hughyggja	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
tilvist	O
hluta	O
í	O
heiminum	O
standi	O
og	O
falli	O
með	O
skynjun	O
okkar	O
á	O
þeim	O
og	O
þannig	O
stjórnist	O
eðli	O
heimsins	O
af	O
skynjunum	O
okkar	O
.	O

Samkvæmt	O
annars	O
konar	O
hluthyggju	O
en	O
beinni	O
,	O
það	O
er	O
hluthyggju	O
sem	O
gerir	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
hlutirnir	O
séu	O
til	O
óháð	O
skynjunum	O
okkar	O
og	O
að	O
skynjunin	O
sýni	O
eða	O
gefi	O
hluti	O
til	O
kynna	O
án	O
þess	O
að	O
vera	O
endilega	O
gagnsæ	O
,	O
er	O
hins	O
vegar	O
ekki	O
hægt	O
að	O
gefa	O
sér	O
að	O
við	O
skynjum	O
hlutina	O
nákvæmlega	O
eins	O
og	O
þeir	O
eru	O
.	O

Þó	O
má	O
kannski	O
segja	O
að	O
það	O
fari	O
eftir	O
því	O
hvaða	O
ályktanir	O
við	O
drögum	O
af	O
skynjunum	O
okkar	O
.	O

Ef	O
til	O
vill	O
getum	O
við	O
í	O
auðmýkt	O
haldið	O
okkur	O
við	O
þá	O
ályktun	O
þegar	O
við	O
skynjum	O
einhvern	O
hlut	O
að	O
hann	O
birtist	O
okkur	O
einmitt	O
svona	O
.	O

Það	O
getur	O
þá	O
verið	O
hluti	O
af	O
eðli	O
hans	O
.	O

Svo	O
getum	O
við	O
gert	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
eðli	O
hlutarins	O
sé	O
okkur	O
hulið	O
að	O
öðru	O
leyti	O
.	O

Þá	O
má	O
segja	O
að	O
skynjunin	O
gefi	O
okkur	O
upplýsingar	O
um	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
en	O
ekki	O
nema	O
um	O
lítinn	O
hluta	O
þess	O
.	O

Annar	O
möguleiki	O
er	O
að	O
aðhyllast	O
svokallaða	O
fyrirbærahyggju	O
og	O
skipta	O
heiminum	O
í	O
hið	O
skynjaða	O
og	O
það	O
sem	O
ekki	O
verður	O
skynjað	O
og	O
segja	O
að	O
þekking	O
okkar	O
geti	O
aðeins	O
náð	O
yfir	O
hið	O
skynjaða	O
.	O

Það	O
sem	O
ekki	O
er	O
skynjanlegt	O
fellur	O
undir	O
frumspeki	O
sem	O
samkvæmt	O
skilgreiningu	O
fæst	O
við	O
það	O
sem	O
skilningarvitin	O
geta	O
ekki	O
náð	O
yfir	O
.	O

Slíkar	O
kenningar	O
má	O
rekja	O
til	O
Immanuels	B-Person
Kant	I-Person
(	O
1724-1804	B-Date
)	O
sem	O
gerði	O
greinarmun	O
á	O
hlutnum	O
eins	O
og	O
við	O
skynjum	O
hann	O
og	O
hlutnum	O
eins	O
og	O
hann	O
er	O
í	O
sjálfum	O
sér	O
.	O

Eðli	O
málsins	O
samkvæmt	O
getum	O
við	O
ekki	O
öðlast	O
þekkingu	O
á	O
hlutnum	O
eins	O
og	O
hann	O
er	O
í	O
sjálfum	O
sér	O
og	O
því	O
er	O
ómögulegt	O
að	O
svara	O
því	O
hvort	O
hann	O
er	O
í	O
raun	O
og	O
veru	O
eins	O
og	O
við	O
skynjum	O
hann	O
.	O

Enn	O
annar	O
möguleiki	O
sem	O
við	O
getum	O
hugsað	O
okkur	O
er	O
að	O
við	O
mundum	O
einhvern	O
veginn	O
finna	O
það	O
út	O
,	O
með	O
frumspeki	O
eða	O
rökhugsun	O
af	O
einhverju	O
tagi	O
,	O
að	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
geti	O
ómögulega	O
verið	O
eins	O
og	O
við	O
skynjum	O
heiminn	O
,	O
til	O
dæmis	O
vegna	O
þess	O
að	O
sú	O
mynd	O
sem	O
skynjunin	O
gefur	O
okkur	O
af	O
heiminum	O
sé	O
ekki	O
rökrétt	O
.	O

Slík	O
uppgötvun	O
mundi	O
færa	O
okkur	O
þær	O
upplýsingar	O
að	O
við	O
skynjuðum	O
ekki	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
en	O
hins	O
vegar	O
segði	O
hún	O
okkur	O
lítið	O
um	O
það	O
hvert	O
hið	O
rétta	O
eðli	O
heimsins	O
væri	O
.	O

Við	O
mundum	O
aðeins	O
fá	O
að	O
vita	O
hvert	O
eðli	O
heimsins	O
væri	O
ekki	O
.	O

Niðurstaðan	O
er	O
sú	O
að	O
við	O
höfum	O
ekki	O
almennilega	O
upp	O
á	O
neina	O
niðurstöðu	O
að	O
bjóða	O
í	O
þessum	O
efnum	O
.	O

En	O
víst	O
er	O
að	O
ef	O
einhver	O
niðurstaða	O
finnst	O
þá	O
duga	O
skilningarvitin	O
skammt	O
til	O
að	O
finna	O
hana	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
svar	O
Atla	B-Person
Harðarsonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Getur	O
skynjunin	O
gefið	O
okkur	O
raunverulega	O
þekkingu	O
á	O
veröldinni	O
kringum	O
okkur	O
?	O

Mynd	O
af	O
sjónhverfingarkastala	O
.	O

Mynd	O
af	O
kyrri	O
sjónhverfingu	O
sem	O
virðist	O
á	O
hreyfingu	O
.	O

Mynd	O
af	O
Kant	O
.	O

Eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
öðru	O
svari	O
hér	O
á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
byggir	O
Rastafaritrú	B-Miscellaneous
á	O
ákveðinni	O
túlkun	O
á	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
sem	O
sögð	O
er	O
vera	O
sú	O
túlkun	O
sem	O
laus	O
er	O
undan	O
áhrifum	O
hvítra	O
nýlendusinna	O
.	O

Rastafaritrú	B-Miscellaneous
kveður	O
ekki	O
á	O
um	O
kannabisnotkun	O
til	O
skemmtunar	O
en	O
margir	O
rastafarar	O
reykja	O
marijúana	O
í	O
trúarlegum	O
tilgangi	O
.	O

Ekki	O
er	O
litið	O
á	O
það	O
sem	O
skyldu	O
,	O
sem	O
eitthvað	O
sem	O
allir	O
verði	O
að	O
gera	O
,	O
heldur	O
er	O
það	O
nokkuð	O
sem	O
margir	O
rastafarar	O
velja	O
að	O
gera	O
í	O
því	O
skyni	O
að	O
öðlast	O
betri	O
skilning	O
á	O
Biblíutextum	B-Miscellaneous
eða	O
komast	O
nær	O
sannleikanum	O
.	O

Hvergi	O
stendur	O
í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
að	O
rastafarar	O
eigi	O
að	O
reykja	O
kannabis	O
en	O
þeir	O
líta	O
svo	O
á	O
að	O
Guð	B-Person
,	O
eða	O
Jah	B-Person
,	O
hafi	O
mælt	O
með	O
kannabisnotkun	O
og	O
vísa	O
meðal	O
annars	O
á	O
eftirtalda	O
staði	O
í	O
Biblíunni	B-Miscellaneous
máli	O
sínu	O
til	O
stuðnings	O
:	O

*	O
Þyrna	O
og	O
þistla	O
skal	O
hún	O
bera	O
þér	O
,	O
og	O
þú	O
skalt	O
eta	O
jurtir	O
merkurinnar	O
(	O
1	O
.	O

Mósebók	B-Miscellaneous
3:18	O
)	O
*	O
Betri	O
er	O
einn	O
skammtur	O
kálmetis	O
með	O
kærleika	O
en	O
alinn	O
uxi	O
með	O
hatri	O
(	O
Orðskviðirnir	B-Miscellaneous
15:17	O
)	O
*	O
Þú	O
lætur	O
gras	O
spretta	O
handa	O
fénaðinum	O
og	O
jurtir	O
,	O
sem	O
maðurinn	O
ræktar	O
,	O
til	O
þess	O
að	O
framleiða	O
brauð	O
af	O
jörðinni	O
(	O
Sálmarnir	B-Miscellaneous
104:14	O
)	O
.	O

Samkvæmt	O
kenningum	O
rastafara	O
er	O
tilgangur	O
kannabisneyslunnar	O
ekki	O
að	O
komast	O
í	O
vímu	O
og	O
skemmta	O
sér	O
heldur	O
er	O
hann	O
trúarlegur	O
.	O

Kannabisneyslan	O
fer	O
ekki	O
endilega	O
fram	O
með	O
reykingum	O
heldur	O
er	O
jurtarinnar	O
stundum	O
neytt	O
með	O
mat	O
.	O

Rastafarar	O
trúa	O
því	O
ekki	O
að	O
þeir	O
megi	O
ekki	O
klippa	O
á	O
sér	O
hárið	O
.	O

Margir	O
klippa	O
hár	O
sitt	O
en	O
sumir	O
kjósa	O
þó	O
að	O
safna	O
því	O
í	O
svokallaða	O
«	O
dreadlocks	O
»	O
sem	O
hefur	O
ýmiss	O
konar	O
táknræna	O
merkingu	O
í	O
hugum	O
þeirra	O
.	O

Meðal	O
annars	O
táknar	O
hármakkinn	O
makka	O
ljónsins	O
af	O
Júda	B-Person
og	O
hinar	O
svörtu	O
rætur	O
rastafaranna	O
.	O

Biblíutextinn	B-Miscellaneous
sem	O
vísað	O
er	O
í	O
þessu	O
til	O
stuðnings	O
er	O
þessi	O
:	O
«	O
Eigi	O
skulu	O
þeir	O
gjöra	O
skalla	O
á	O
höfði	O
sér	O
,	O
eigi	O
raka	O
skeggrönd	O
sína	O
,	O
né	O
heldur	O
skera	O
skurði	O
í	O
hold	O
sitt	O
»	O
(	O
3.	O
Mósebók	B-Miscellaneous
21:5	O
)	O
.	O

Nokkuð	O
misjafnt	O
er	O
hvað	O
rastafarar	O
borða	O
en	O
langflestir	O
hafna	O
svínakjöti	O
,	O
samanber	O
«	O
og	O
svínið	O
,	O
því	O
að	O
það	O
hefir	O
að	O
sönnu	O
klaufir	O
,	O
og	O
þær	O
alklofnar	O
,	O
en	O
jórtrar	O
ekki	O
;	O
það	O
sé	O
yður	O
óhreint	O
.	O
»	O

(	O
3.	O
Mósebók	B-Miscellaneous
11:7	O
)	O
.	O

Strangtrúaðir	O
rastafarar	O
neyta	O
aðeins	O
svokallaðs	O
ital-fæðis	O
sem	O
er	O
saltsnautt	O
og	O
hefur	O
engar	O
dýraafurðir	O
að	O
geyma	O
.	O

Sumir	O
borða	O
þó	O
fisk	O
.	O

Þessu	O
til	O
stuðnings	O
benda	O
þeir	O
á	O
sköpunarsögu	O
Biblíunnar	B-Miscellaneous
en	O
áherslan	O
virðist	O
þó	O
helst	O
vera	O
á	O
að	O
lifa	O
í	O
samræmi	O
við	O
náttúruna	O
.	O

Eins	O
og	O
kemur	O
fram	O
í	O
öðru	O
svari	O
hér	O
er	O
sólin	O
um	O
5	O
milljarða	O
ára	O
gömul	O
og	O
talið	O
er	O
að	O
æviskeið	O
hennar	O
sé	O
um	O
það	O
bil	O
hálfnað	O
.	O

Ekki	O
er	O
því	O
ástæða	O
til	O
að	O
ætla	O
að	O
við	O
þurfum	O
að	O
hafa	O
áhyggjur	O
af	O
eyðingu	O
lífs	O
á	O
jörðinni	O
í	O
bráð	O
.	O

Undanfarna	O
mánuði	O
hefur	O
hins	O
vegar	O
sú	O
kviksaga	O
gengið	O
á	O
veraldarvefnum	O
að	O
sólin	O
muni	O
springa	O
í	O
loft	O
upp	O
og	O
sprengja	O
um	O
leið	O
jörðina	O
og	O
eyða	O
öllu	O
sem	O
þar	O
er	O
á	O
augabragði	O
.	O

Þetta	O
á	O
að	O
gerast	O
innan	O
sex	O
ára	O
.	O

Samkvæmt	O
þessari	O
sögu	O
verður	O
sprengingin	O
vegna	O
ofhitnunar	O
sólarinnar	O
.	O

Vitnað	O
er	O
í	O
vísindamenn	O
þessu	O
til	O
stuðnings	O
.	O

Þessi	O
saga	O
er	O
uppspuni	O
frá	O
upphafi	O
til	O
enda	O
.	O

Hún	O
birtist	O
upphaflega	O
síðasta	O
haust	O
í	O
slúðurritinu	O
Weekly	B-Organization
World	I-Organization
News	I-Organization
sem	O
birtir	O
iðulega	O
sögur	O
sem	O
búnar	O
eru	O
til	O
fólki	O
til	O
skemmtunar	O
.	O

Lesendur	O
ritsins	O
gera	O
sér	O
grein	O
fyrir	O
því	O
að	O
sannleiksgildi	O
efnis	O
þar	O
er	O
mjög	O
vafasamt	O
.	O

Það	O
sem	O
gerðist	O
í	O
þessu	O
tilfelli	O
var	O
að	O
vefmiðillinn	O
Yahoo!	B-Organization
sem	O
þykir	O
tiltölulega	O
áreiðanlegur	O
birti	O
þessa	O
sögu	O
í	O
efnisflokknum	O
«	O
skemmtiefni	O
og	O
slúður	O
»	O
(	O
sjá	O
hér	O
)	O
.	O

Fjöldi	O
fólks	O
sem	O
treystir	O
á	O
Yahoo!	B-Organization
sem	O
fréttamiðil	O
tók	O
«	O
fréttina	O
»	O
hins	O
vegar	O
alvarlega	O
og	O
sagan	O
tók	O
að	O
breiðast	O
um	O
netið	O
.	O

Að	O
lokum	O
er	O
rétt	O
að	O
minna	O
lesendur	O
Vísindavefsins	B-Miscellaneous
á	O
að	O
taka	O
öllum	O
fréttum	O
sem	O
berast	O
með	O
tölvupósti	O
með	O
varúð	O
,	O
hvort	O
sem	O
þær	O
varða	O
fjársöfnun	O
fyrir	O
veikt	O
barn	O
,	O
eiturefni	O
í	O
dömubindum	O
,	O
kettlinga	O
sem	O
aldir	O
eru	O
upp	O
í	O
flöskum	O
,	O
undirskriftasöfnun	O
á	O
vegum	O
Sameinuðu	B-Organization
þjóðanna	I-Organization
eða	O
gylliboð	O
um	O
fjárfestingarmöguleika	O
og	O
stækkanir	O
á	O
getnaðarlimum	O
.	O

Orðið	O
naga	O
er	O
komið	O
úr	O
sanskrít	O
og	O
merkir	O
«	O
höggormur	O
»	O
.	O

Samkvæmt	O
hindúatrú	O
eru	O
nögur	O
guðlegir	O
höggormar	O
sem	O
gæta	O
fjársjóða	O
jarðarinnar	O
.	O

Þeir	O
hafa	O
þó	O
að	O
einhverju	O
leyti	O
mannsmynd	O
og	O
eru	O
jafnvel	O
að	O
hálfu	O
leyti	O
mennskir	O
og	O
að	O
hálfu	O
leyti	O
höggormar	O
.	O

Sem	O
verndarar	O
vatnsbóla	O
og	O
fljóta	O
geta	O
þeir	O
verið	O
hættulegir	O
.	O

Þar	O
sem	O
rigningin	O
er	O
þeim	O
að	O
þakka	O
eru	O
þeir	O
frjósemistákn	O
en	O
þeir	O
geta	O
líka	O
valdið	O
náttúrhamförum	O
á	O
borð	O
við	O
flóð	O
eða	O
þurrka	O
.	O

Þegar	O
guðinn	O
Vishnu	B-Person
sefur	O
hvílist	O
hann	O
ofan	O
á	O
nögu	O
að	O
nafni	O
Sesha	B-Person
eða	O
Ananta	B-Person
sem	O
hefur	O
þúsund	O
höfuð	O
.	O

Þegar	O
Vishnu	B-Person
holdgerist	O
á	O
jörðinni	O
sem	O
Rama	B-Person
fylgir	O
nagan	O
honum	O
og	O
holdgerist	O
sem	O
Lakshmana	B-Person
,	O
bróðir	O
Rama	B-Person
.	O

Nögur	O
koma	O
einnig	O
fyrir	O
í	O
búddisma	O
.	O

Þar	O
eru	O
þær	O
gjarnan	O
vatnsguðir	O
sem	O
gæta	O
helgirita	O
.	O

Til	O
dæmis	O
á	O
búddíski	O
heimspekingurinn	O
Nagarjuna	B-Person
að	O
hafa	O
uppgötvað	O
ritið	O
Prajnaparamita-sutra	B-Miscellaneous
í	O
ríki	O
naganna	O
sem	O
höfðu	O
fengið	O
ritið	O
til	O
varðveislu	O
frá	O
Gautama	B-Person
Búdda	I-Person
sjálfum	O
.	O

Nögukonungar	O
eru	O
hafðir	O
á	O
myndum	O
og	O
í	O
frásögnum	O
af	O
fæðingu	O
Búdda	B-Person
.	O

Einnig	O
á	O
nögukonungurinn	O
Mucilinda	B-Person
að	O
hafa	O
veitt	O
Búdda	B-Person
skjól	O
fyrir	O
óveðri	O
þar	O
sem	O
hann	O
var	O
við	O
hugleiðslu	O
.	O

Nögukonungarnir	O
eru	O
sagðir	O
stjórna	O
regni	O
,	O
ám	O
og	O
vötnum	O
.	O

Ennfremur	O
má	O
finna	O
nögur	O
í	O
goðsögnum	O
frá	O
Jövu	B-Location
og	O
Taílandi	B-Location
,	O
þar	O
sem	O
þær	O
eru	O
ýmist	O
höggormar	O
eða	O
drekar	O
,	O
og	O
frá	O
Malasíu	B-Location
þar	O
sem	O
þær	O
eru	O
neðansjávardrekar	O
.	O

Í	O
taílenskum	O
musterum	O
má	O
oft	O
finna	O
líkneski	O
af	O
nögu	O
sem	O
dreka	O
með	O
fimm	O
höfuð	O
.	O

Einnig	O
má	O
geta	O
þess	O
að	O
íslenska	O
sagnorðið	O
að	O
naga	O
er	O
haft	O
um	O
að	O
vinna	O
á	O
einhverju	O
með	O
tönnunum	O
,	O
samanber	O
nagdýr	O
.	O

Í	O
íslensku	O
er	O
einnig	O
til	O
nafnorðið	O
naga	O
sem	O
merkir	O
'	O
biti	O
'	O
og	O
fleirtöluorðið	O
nögur	O
er	O
samkvæmt	O
Orðabókinni	B-Miscellaneous
'	O
mjög	O
bitið	O
landsvæði	O
,	O
graslítið	O
beitiland	O
'	O
og	O
er	O
einnig	O
notað	O
yfir	O
'	O
fiskæti	O
'	O
og	O
'	O
þurrkaða	O
hausa	O
'	O
.	O

Spurningin	O
er	O
svona	O
í	O
fullri	O
lengd	O
:	O

Hvers	O
vegna	O
borða	O
sumar	O
grænmetisætur	O
ekki	O
venjulegt	O
brauð	O
og	O
af	O
hverju	O
drekka	O
þær	O
ekki	O
mjólk	O
og	O
borða	O
ost	O
?	O

Eins	O
og	O
fram	O
kemur	O
í	O
svari	O
Jóhönnu	B-Person
Eyrúnar	I-Person
Torfadóttur	I-Person
við	O
spurningunni	O
Fá	O
grænmetisætur	O
öll	O
þau	O
næringarefni	O
sem	O
líkaminn	O
þarfnast	O
?	O

eru	O
til	O
nokkrar	O
«	O
tegundir	O
»	O
af	O
grænmetisætum	O
.	O

Þær	O
sem	O
nefnast	O
«	O
vegan	O
»	O
á	O
ensku	O
neyta	O
engra	O
dýraafurða	O
.	O

Það	O
þýðir	O
auðvitað	O
að	O
viðkomandi	O
fólk	O
lætur	O
hvorki	O
ofan	O
í	O
sig	O
mjólk	O
,	O
ost	O
né	O
aðrar	O
mjólkurafurðir	O
og	O
ekki	O
heldur	O
egg	O
.	O

Stundum	O
eru	O
egg	O
eða	O
mjólkurafurðir	O
í	O
brauði	O
og	O
þar	O
með	O
er	O
slíkt	O
brauð	O
útilokað	O
.	O

Nákvæmar	O
ástæður	O
fyrir	O
því	O
að	O
fólk	O
velur	O
sér	O
þetta	O
mataræði	O
geta	O
verið	O
misjafnar	O
;	O
meðal	O
annars	O
telur	O
sumt	O
fólk	O
að	O
dýraafurðir	O
séu	O
einfaldlega	O
ekki	O
hollar	O
fyrir	O
okkur	O
mannfólkið	O
.	O

Einnig	O
má	O
benda	O
á	O
að	O
margar	O
grænmetisætur	O
hafa	O
valið	O
mataræði	O
sitt	O
af	O
hugsjónaástæðum	O
vegna	O
andúðar	O
á	O
dýradrápi	O
.	O

Þannig	O
þekkist	O
það	O
að	O
grænmetisætur	O
sem	O
þó	O
neyta	O
mjólkur	O
og	O
eggja	O
hafna	O
osti	O
sem	O
hefur	O
verið	O
hleyptur	O
með	O
efni	O
sem	O
unnið	O
er	O
úr	O
nautgripamögum	O
.	O

Þetta	O
fólk	O
hafnar	O
einnig	O
fjöldaframleiddu	O
brauði	O
og	O
ýmsu	O
öðru	O
sem	O
inniheldur	O
mysuduft	O
,	O
en	O
mysa	O
er	O
það	O
sem	O
rennur	O
af	O
ostinum	O
þegar	O
hann	O
er	O
hleyptur	O
og	O
þannig	O
geta	O
kúamagarnir	O
átt	O
þátt	O
í	O
tilurð	O
hennar	O
.	O

Með	O
öðrum	O
orðum	O
má	O
segja	O
að	O
þessar	O
grænmetisætur	O
hafni	O
allri	O
fæðu	O
sem	O
líklegt	O
þykir	O
að	O
sé	O
á	O
einhvern	O
hátt	O
tilkomin	O
vegna	O
dýraslátrunar	O
.	O

Sama	O
fólk	O
reynir	O
líka	O
að	O
sneiða	O
hjá	O
skóm	O
og	O
öðru	O
sem	O
búið	O
er	O
til	O
úr	O
leðri	O
og	O
einnig	O
afurðum	O
sem	O
innihalda	O
gelatín	O
en	O
það	O
er	O
oft	O
unnið	O
úr	O
beinum	O
dýra	O
.	O

Sumstaðar	O
má	O
raunar	O
kaupa	O
sérstakan	O
ost	O
sem	O
hleyptur	O
er	O
með	O
«	O
dýrvænum	O
»	O
efnum	O
.	O

Enn	O
má	O
svo	O
nefna	O
að	O
fólk	O
getur	O
hafnað	O
mjólkur-	O
og	O
eggjaneyslu	O
af	O
hugsjónaástæðum	O
vegna	O
illrar	O
meðferðar	O
á	O
mjólkurkúm	O
og	O
varphænsnum	O
.	O

Víða	O
um	O
heim	O
eru	O
rekin	O
stór	O
verksmiðjubú	O
og	O
mörgum	O
blöskrar	O
meðferðin	O
sem	O
skepnurnar	O
hljóta	O
þar	O
.	O

Af	O
þeim	O
ástæðum	O
sneiðir	O
fólk	O
ef	O
til	O
vill	O
hjá	O
eggjum	O
og	O
mjólkurafurðum	O
sem	O
framleiddar	O
eru	O
við	O
slíkar	O
aðstæður	O
.	O

Jafnframt	O
eru	O
komnar	O
á	O
markaðinn	O
vörur	O
sem	O
eru	O
sérmerktar	O
með	O
tilliti	O
til	O
þess	O
að	O
dýrin	O
sem	O
koma	O
við	O
sögu	O
hafi	O
ekki	O
sætt	O
þessari	O
meðferð	O
.	O

Að	O
lokum	O
má	O
minna	O
á	O
að	O
fjöldi	O
fólks	O
sneiðir	O
hjá	O
mjólkurafurðum	O
án	O
þess	O
að	O
grænmetisát	O
komi	O
þar	O
sérstaklega	O
við	O
sögu	O
,	O
einfaldlega	O
vegna	O
þess	O
að	O
það	O
þolir	O
þær	O
illa	O
.	O

Eins	O
og	O
kemur	O
fram	O
í	O
svari	O
Björns	B-Person
Sigurðar	I-Person
Gunnarssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
Eru	O
mjólkurvörur	O
nauðsynlegar	O
fyrir	O
mannfólkið	O
,	O
þegar	O
önnur	O
spendýr	O
hætta	O
að	O
neyta	O
þeirra	O
um	O
leið	O
og	O
þau	O
hætta	O
á	O
spena	O
?	O

eru	O
70%	B-Percent
mannkyns	O
haldin	O
mjólkursykuróþoli	O
á	O
fullorðinsaldri	O
og	O
geta	O
því	O
ekki	O
(	O
eða	O
helst	O
ekki	O
)	O
neytt	O
mjólkurafurða	O
.	O

Spurningin	O
er	O
svona	O
í	O
fullri	O
lengd	O
:	O

Get	O
ég	O
beðist	O
afsökunar	O
?	O

Getur	O
hinn	O
aðilinn	O
virkilega	O
afsakað	O
mig	O
?	O

Getur	O
hann	O
fellt	O
niður	O
ásakanir	O
gegn	O
mér	O
fyrir	O
eitthvað	O
sem	O
ég	O
hef	O
framið	O
?	O

Vissulega	O
hljómar	O
íslenska	O
orðið	O
afsökun	O
undarlega	O
þegar	O
við	O
rýnum	O
í	O
það	O
.	O

Ef	O
einhver	O
er	O
sekur	O
um	O
eitthvað	O
,	O
getur	O
hann	O
þá	O
hætt	O
að	O
vera	O
sekur	O
ef	O
hann	O
er	O
afsakaður	O
?	O

Er	O
sök	O
viðkomandi	O
eitthvað	O
minni	O
en	O
þess	O
sem	O
hefur	O
brotið	O
af	O
sér	O
á	O
sama	O
hátt	O
en	O
hefur	O
ekki	O
hlotið	O
afsökun	O
?	O

Varla	O
getur	O
það	O
verið	O
að	O
hægt	O
sé	O
að	O
breyta	O
staðreyndum	O
aftur	O
í	O
tímann	O
?	O

Þetta	O
er	O
kannski	O
dæmi	O
um	O
það	O
sem	O
kalla	O
má	O
orðhengilshátt	O
eða	O
útúrsnúning	O
.	O

Auðvitað	O
felur	O
afsökun	O
það	O
ekki	O
í	O
sér	O
að	O
staðreyndum	O
verði	O
breytt	O
.	O

Væntanlega	O
vitum	O
við	O
öll	O
að	O
manneskja	O
sem	O
biðst	O
afsökunar	O
er	O
að	O
gefa	O
til	O
kynna	O
að	O
hún	O
iðrist	O
gjörða	O
sinna	O
og	O
er	O
að	O
óska	O
eftir	O
því	O
að	O
hinn	O
aðilinn	O
áfellist	O
hana	O
ekki	O
og	O
sé	O
henni	O
ekki	O
reiður	O
.	O

Flestum	O
þykir	O
okkur	O
það	O
skipta	O
máli	O
ef	O
einhver	O
gerir	O
eitthvað	O
á	O
hlut	O
okkar	O
að	O
fá	O
að	O
vita	O
að	O
viðkomandi	O
sjái	O
eftir	O
því	O
og	O
í	O
því	O
felst	O
einmitt	O
tilgangurinn	O
með	O
afsökunarbeiðni	O
.	O

Sú	O
sem	O
biðst	O
afsökunar	O
lætur	O
í	O
ljós	O
þá	O
ósk	O
sína	O
að	O
hún	O
hefði	O
breytt	O
öðruvísi	O
.	O

Sú	O
sem	O
afsakar	O
eða	O
fyrirgefur	O
tekur	O
hinn	O
aðilann	O
í	O
sátt	O
þrátt	O
fyrir	O
að	O
hann	O
hafi	O
gert	O
á	O
hluta	O
hennar	O
.	O

Því	O
má	O
kannski	O
segja	O
að	O
afsökun	O
feli	O
í	O
sér	O
að	O
báðir	O
aðilar	O
séu	O
sáttir	O
þrátt	O
fyrir	O
að	O
sökin	O
sé	O
enn	O
til	O
staðar	O
þar	O
sem	O
hún	O
verður	O
ekki	O
aftur	O
tekin	O
.	O

Afsökun	O
af	O
þessu	O
tagi	O
er	O
því	O
,	O
strangt	O
til	O
tekið	O
,	O
ekki	O
afsökun	O
heldur	O
einhvers	O
konar	O
sáttargjörð	O
.	O

Hér	O
að	O
ofan	O
var	O
orðið	O
afsökun	O
meðhöndlað	O
sem	O
samheiti	O
orðsins	O
fyrirgefning	O
.	O

Orðið	O
afsökun	O
er	O
svo	O
líka	O
til	O
í	O
annarri	O
merkingu	O
sem	O
felur	O
kannski	O
í	O
sér	O
raunverulega	O
afsökun	O
.	O

Það	O
er	O
merkingin	O
sem	O
við	O
höfum	O
í	O
huga	O
þegar	O
við	O
spyrjum	O
hvort	O
einhver	O
hafi	O
eitthvað	O
sér	O
til	O
afsökunar	O
eða	O
segjum	O
«	O
æ	O
,	O
reyndu	O
nú	O
ekki	O
að	O
afsaka	O
þig	O
»	O
.	O

Hér	O
snýst	O
málið	O
um	O
að	O
einhver	O
sem	O
virðist	O
hafa	O
gert	O
eitthvað	O
rangt	O
eigi	O
í	O
rauninni	O
ekki	O
sök	O
á	O
því	O
sem	O
gerðist	O
ef	O
hann	O
hefur	O
einhverja	O
afsökun	O
.	O

Svo	O
er	O
til	O
nokkuð	O
sem	O
er	O
kallað	O
afsökunarþverstæðan	O
(	O
e.	O
apology	O
paradox	O
)	O
(	O
Thompson	B-Person
,	O
2000	B-Date
)	O
.	O

Tilefni	O
hennar	O
eru	O
afsökunarbeiðnir	O
hinna	O
ýmsu	O
stjórnvalda	O
vegna	O
gjörða	O
þáverandi	O
stjórnvalda	O
mörgum	O
áratugum	O
eða	O
jafnvel	O
öldum	O
fyrr	O
,	O
til	O
dæmis	O
afsökunarbeiðni	O
Vatíkansins	B-Location
vegna	O
þess	O
að	O
það	O
fordæmdi	O
ekki	O
aðgerðir	O
nasista	O
fyrir	O
meira	O
en	O
hálfri	O
öld	O
og	O
afsökunarbeiðni	O
japanskra	O
stjórnvalda	O
vegna	O
kóreskra	O
kvenna	O
sem	O
voru	O
neyddar	O
í	O
vændi	O
á	O
tímum	O
seinni	O
heimsstyrjaldarinnar	O
.	O

Þverstæðan	O
er	O
svona	O
:	O

1	O
.	O

Við	O
ættum	O
að	O
biðjast	O
afsökunar	O
vegna	O
þess	O
sem	O
forfeður	O
okkar	O
gerðu	O
á	O
hlut	O
annarra	O
þjóða	O
,	O
þjóðflokka	O
,	O
kynþátta	O
eða	O
annarra	O
minnihlutahópa	O
.	O

2	O
.	O

Ef	O
við	O
iðrumst	O
raunverulega	O
gjörða	O
forfeðra	O
okkar	O
þá	O
iðrumst	O
við	O
þess	O
að	O
þeir	O
gerðu	O
það	O
sem	O
þeir	O
gerðu	O
.	O

3	O
.	O

Ef	O
við	O
iðrumst	O
illgjörða	O
forfeðra	O
okkar	O
þá	O
óskum	O
við	O
þess	O
að	O
þessir	O
hlutir	O
hefðu	O
ekki	O
gerst	O
.	O

4	O
.	O

Ef	O
forfeður	O
okkar	O
hefðu	O
ekki	O
gert	O
það	O
sem	O
þeir	O
gerðu	O
þá	O
væri	O
heimurinn	O
talsvert	O
öðruvísi	O
en	O
hann	O
er	O
nú	O
og	O
við	O
værum	O
að	O
öllum	O
líkindum	O
ekki	O
til	O
.	O

5	O
.	O

Flest	O
okkar	O
eru	O
ánægð	O
með	O
að	O
vera	O
til	O
.	O

Okkur	O
finnst	O
gott	O
að	O
við	O
höfum	O
orðið	O
til	O
og	O
viljum	O
frekar	O
að	O
heimurinn	O
sé	O
þannig	O
að	O
við	O
séum	O
til	O
.	O

6	O
.	O

Samkvæmt	O
þessu	O
getum	O
við	O
ekki	O
séð	O
eftir	O
þeim	O
atburðum	O
sem	O
leiddu	O
til	O
þess	O
að	O
við	O
urðum	O
til	O
;	O
ef	O
þeir	O
hefðu	O
ekki	O
átt	O
sér	O
stað	O
hefði	O
heimurinn	O
(	O
líklega	O
)	O
orðið	O
þannig	O
að	O
við	O
værum	O
ekki	O
til	O
.	O

7.	O

Þar	O
af	O
leiðandi	O
getum	O
við	O
ekki	O
af	O
einlægni	O
beðist	O
afsökunar	O
á	O
röngum	O
gjörðum	O
forfeðra	O
okkar	O
.	O

Eins	O
og	O
sjá	O
má	O
eru	O
1.	O
og	O
7.	O
liður	O
ósamrýmanlegir	O
.	O

Ein	O
möguleg	O
lausn	O
er	O
að	O
hafna	O
fyrsta	O
lið	O
og	O
draga	O
þá	O
ályktun	O
að	O
ástæðulaust	O
sé	O
að	O
biðjast	O
afsökunar	O
á	O
gjörðum	O
forfeðra	O
okkar	O
.	O

Gallinn	O
á	O
þessari	O
lausn	O
er	O
sá	O
að	O
hún	O
virðist	O
ganga	O
gegn	O
siðferðiskennd	O
okkar	O
:	O
Mörgum	O
okkar	O
finnst	O
einmitt	O
full	O
ástæða	O
til	O
að	O
iðrast	O
og	O
biðjast	O
afsökunar	O
á	O
illvirkjum	O
forfeðra	O
okkar	O
.	O

Annar	O
möguleiki	O
er	O
að	O
hafna	O
2.	O
lið	O
og	O
segja	O
sem	O
svo	O
að	O
það	O
að	O
biðjast	O
afsökunar	O
þurfi	O
ekki	O
að	O
fela	O
í	O
sér	O
ósk	O
um	O
að	O
viðkomandi	O
atburður	O
hefði	O
ekki	O
átt	O
sér	O
stað	O
heldur	O
beri	O
að	O
skilja	O
afsökunarbeiðni	O
sem	O
einhvers	O
konar	O
yfirlýsingu	O
um	O
að	O
sambærilegur	O
atburður	O
verði	O
ekki	O
endurtekinn	O
eða	O
sem	O
viðurkenningu	O
á	O
að	O
bæta	O
skuli	O
fyrir	O
atburðinn	O
.	O

Gallinn	O
við	O
þessa	O
lausn	O
er	O
sá	O
að	O
eðli	O
afsökunarbeiðna	O
er	O
slíkt	O
að	O
þær	O
eru	O
harla	O
máttlausar	O
ef	O
ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
skilja	O
þær	O
þannig	O
að	O
þær	O
feli	O
í	O
sér	O
iðrun	O
eða	O
eftirsjá	O
.	O

Mögulegt	O
svar	O
við	O
þessu	O
er	O
að	O
það	O
sé	O
einfaldlega	O
þannig	O
að	O
stundum	O
getum	O
við	O
borið	O
í	O
brjósti	O
mótsagnakenndar	O
óskir	O
.	O

Við	O
mannfólkið	O
erum	O
ekki	O
fullkomnar	O
skynsemisverur	O
og	O
kannski	O
getur	O
bara	O
vel	O
verið	O
að	O
stundum	O
óskum	O
við	O
einhvers	O
sem	O
gengur	O
þvert	O
á	O
einhverja	O
aðra	O
ósk	O
sem	O
við	O
höfum	O
.	O

Annar	O
möguleiki	O
er	O
að	O
þegar	O
við	O
biðjumst	O
afsökunar	O
á	O
gjörðum	O
forfeðra	O
okkar	O
þá	O
feli	O
það	O
í	O
sér	O
þá	O
ósk	O
að	O
aðdragandi	O
tilveru	O
okkar	O
hefði	O
verið	O
með	O
öðrum	O
hætti	O
,	O
það	O
er	O
að	O
hann	O
hefði	O
ekki	O
falið	O
í	O
sér	O
þau	O
illvirki	O
sem	O
hann	O
gerði	O
(	O
Thompson	B-Person
,	O
2000	B-Date
)	O
.	O

Enn	O
annar	O
möguleiki	O
er	O
svo	O
að	O
notast	O
við	O
tímatengd	O
sjónarhorn	O
(	O
Levy	B-Person
,	O
2002	B-Date
)	O
.	O

Þegar	O
ég	O
gleðst	O
yfir	O
minni	O
eigin	O
tilvist	O
geri	O
ég	O
það	O
á	O
árinu	O
2003	B-Date
og	O
sjónarhorn	O
mitt	O
er	O
þaðan	O
.	O

En	O
þegar	O
ég	O
biðst	O
afsökunar	O
á	O
einhverri	O
athöfn	O
forfeðra	O
minna	O
er	O
ég	O
að	O
meta	O
viðkomandi	O
athöfn	O
út	O
frá	O
þeim	O
upplýsingum	O
sem	O
voru	O
fyrir	O
hendi	O
þegar	O
ákvörðun	O
um	O
hana	O
var	O
tekin	O
og	O
þannig	O
að	O
nota	O
sjónarhorn	O
liðins	O
tíma	O
.	O

Eins	O
og	O
sjá	O
má	O
eru	O
til	O
ýmsar	O
mögulegar	O
lausnir	O
á	O
afsökunarþverstæðunni	O
og	O
ef	O
til	O
vill	O
er	O
hún	O
,	O
þegar	O
öllu	O
er	O
á	O
botninn	O
hvolft	O
,	O
engin	O
raunveruleg	O
þverstæða	O
.	O

Heimildir	O
um	O
þetta	O
virðast	O
ekki	O
á	O
hverju	O
strái	O
en	O
samkvæmt	O
þeim	O
upplýsingum	O
sem	O
við	O
höfum	O
fundið	O
er	O
nokkuð	O
mismunandi	O
hvað	O
konur	O
með	O
blæðingar	O
hafa	O
notað	O
eða	O
tekið	O
til	O
bragðs	O
í	O
tímans	O
rás	O
.	O

Talið	O
er	O
að	O
nokkuð	O
hafi	O
verið	O
um	O
að	O
þær	O
notuðu	O
ekkert	O
sérstakt	O
og	O
hafi	O
einfaldlega	O
látið	O
blóðið	O
leka	O
í	O
fötin	O
sín	O
.	O

Þetta	O
gera	O
konur	O
sumstaðar	O
í	O
heiminum	O
enn	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
um	O
það	O
má	O
nefna	O
Uttar	B-Person
Pradesh	I-Person
á	O
Indlandi	B-Location
þar	O
sem	O
tíðkast	O
að	O
konur	O
sitji	O
í	O
fjósi	O
meðan	O
á	O
blæðingum	O
stendur	O
og	O
geti	O
sig	O
lítið	O
hreyft	O
.	O

Einangrun	O
kvenna	O
meðan	O
á	O
blæðingum	O
stendur	O
virðist	O
hafa	O
tíðkast	O
á	O
ýmsum	O
stöðum	O
í	O
heiminum	O
,	O
til	O
dæmis	O
mun	O
hafa	O
verið	O
hefð	O
fyrir	O
því	O
á	O
Hawaii	B-Location
að	O
þær	O
hefðust	O
við	O
í	O
sérstökum	O
blæðingaskúr	O
og	O
eitthvað	O
svipað	O
mun	O
hafa	O
tíðkast	O
í	O
Súrínam	B-Location
.	O

Til	O
eru	O
frásagnir	O
af	O
einhvers	O
konar	O
tíðatöppum	O
frá	O
Egyptalandi	B-Location
um	O
1500	B-Date
fyrir	O
okkar	O
tímatal	O
.	O

Einnig	O
mun	O
Grikkinn	B-Miscellaneous
Hippókrates	B-Person
(	O
um	B-Money
460	I-Money
-	I-Money
um	I-Money
377	I-Money
f.	I-Money
Kr.	I-Money
)	O
hafa	O
sagt	O
frá	O
tíðatöppum	O
.	O

Til	O
eru	O
lýsingar	O
,	O
bæði	O
á	O
grísku	O
og	O
hebresku	O
á	O
notkun	O
einhvers	O
konar	O
tappa	O
til	O
getnaðarvarna	O
og	O
má	O
kannski	O
hugsa	O
sér	O
að	O
tapparnir	O
hafi	O
líka	O
verið	O
notaðir	O
til	O
að	O
stöðva	O
tíðablóð	O
.	O

Eitthvað	O
hefur	O
verið	O
um	O
að	O
svampar	O
væru	O
notaðir	O
í	O
þessu	O
skyni	O
,	O
sem	O
eins	O
konar	O
margnota	O
tíðatappar	O
.	O

Svo	O
má	O
ætla	O
að	O
konur	O
hafi	O
útbúið	O
dömubindi	O
úr	O
því	O
sem	O
til	O
féll	O
,	O
hvers	O
konar	O
tuskum	O
og	O
öðru	O
,	O
og	O
þetta	O
hefur	O
að	O
sjálfsögðu	O
verið	O
margnota	O
.	O

Yfirleitt	O
hefur	O
þurft	O
að	O
notast	O
við	O
belti	O
til	O
að	O
halda	O
bindunum	O
á	O
sínum	O
stað	O
enda	O
mun	O
notkun	O
á	O
nærbuxum	O
,	O
hvað	O
þá	O
af	O
þröngu	O
gerðinni	O
sem	O
tíðkast	O
í	O
dag	O
,	O
vera	O
nútímafyrirbrigði	O
.	O

Rétt	O
er	O
að	O
nefna	O
að	O
til	O
eru	O
kenningar	O
um	O
að	O
almennt	O
hafi	O
konur	O
haft	O
blæðingar	O
mun	O
sjaldnar	O
fyrr	O
á	O
tímum	O
en	O
raunin	O
er	O
í	O
dag	O
.	O

Bæði	O
urðu	O
stúlkur	O
kynþroska	O
mun	O
síðar	O
og	O
tíðar	O
barneignir	O
og	O
brjóstagjöf	O
drógu	O
úr	O
tíðni	O
blæðinga	O
.	O

Mynd	O
af	O
tíðatappa	O
frá	O
Egyptalandi	B-Location
.	O

Mynd	O
af	O
norskum	O
dömubindum	O
.	O

Þótt	O
einhver	O
sé	O
lygari	O
er	O
ólíklegt	O
að	O
viðkomandi	O
ljúgi	O
alltaf	O
.	O

Jafnvel	O
harðsvíruðustu	O
lygarar	O
segja	O
stundum	O
satt	O
,	O
þó	O
ekki	O
væri	O
nema	O
vegna	O
þess	O
að	O
þeir	O
vita	O
þá	O
ekki	O
betur	O
.	O

Þannig	O
getur	O
einhver	O
sem	O
segir	O
oft	O
ósatt	O
sagt	O
«	O
Ég	O
er	O
lygari	O
»	O
og	O
sagt	O
satt	O
í	O
það	O
skiptið	O
.	O

Viðkomandi	O
er	O
þá	O
að	O
segja	O
okkur	O
satt	O
frá	O
því	O
að	O
hún	O
ljúgi	O
stundum	O
(	O
jafnvel	O
oft	O
)	O
.	O

En	O
ef	O
við	O
höldum	O
okkur	O
við	O
þennan	O
algengasta	O
skilning	O
á	O
orðinu	O
lygari	O
;	O
að	O
það	O
sé	O
einhver	O
sem	O
segir	O
stundum	O
ósatt	O
,	O
getur	O
setningin	O
«	O
Ég	O
er	O
lygari	O
»	O
hins	O
vegar	O
ekki	O
verið	O
ósönn	O
.	O

Ef	O
setningin	O
«	O
Ég	O
segi	O
stundum	O
ósatt	O
»	O
er	O
ósönn	O
hlýtur	O
það	O
að	O
þýða	O
að	O
viðkomandi	O
segi	O
alltaf	O
satt	O
en	O
þá	O
stenst	O
ekki	O
að	O
setningin	O
geti	O
verið	O
ósönn	O
.	O

Því	O
stenst	O
setningin	O
«	O
Ég	O
er	O
lygari	O
»	O
eða	O
«	O
Ég	O
segi	O
stundum	O
ósatt	O
»	O
rökfræðilega	O
ef	O
hún	O
er	O
sönn	O
en	O
veldur	O
vandræðum	O
ef	O
hún	O
er	O
ósönn	O
.	O

Kannski	O
má	O
líka	O
skilja	O
fullyrðinguna	O
«	O
Ég	O
er	O
lygari	O
»	O
á	O
þann	O
veg	O
að	O
viðkomandi	O
sé	O
að	O
halda	O
því	O
fram	O
að	O
hún	O
ljúgi	O
alltaf	O
.	O

Setningin	O
hefur	O
þá	O
sömu	O
merkingu	O
og	O
«	O
Ég	O
segi	O
alltaf	O
ósatt	O
»	O
.	O

Um	O
þessa	O
útgáfu	O
gildir	O
hið	O
gagnstæða	O
við	O
ofangreinda	O
útgáfu	O
.	O

Hún	O
stenst	O
ef	O
hún	O
er	O
ósönn	O
en	O
getur	O
ekki	O
verið	O
sönn	O
.	O

Ef	O
við	O
gerum	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
sú	O
sem	O
segir	O
«	O
Ég	O
segi	O
alltaf	O
ósatt	O
»	O
sé	O
að	O
segja	O
ósatt	O
í	O
það	O
skiptið	O
en	O
segi	O
hins	O
vegar	O
stundum	O
satt	O
er	O
vandalaust	O
að	O
segja	O
til	O
um	O
sannleiksgildi	O
fullyrðingarinnar	O
;	O
hún	O
er	O
einfaldlega	O
ósönn	O
.	O

Ef	O
við	O
gerum	O
hins	O
vegar	O
ráð	O
fyrir	O
að	O
viðkomandi	O
segi	O
alltaf	O
ósatt	O
þá	O
verður	O
staðhæfingin	O
sönn	O
og	O
þá	O
stenst	O
það	O
ekki	O
að	O
hún	O
segi	O
alltaf	O
ósatt	O
.	O

Þessi	O
kostur	O
leiðir	O
því	O
til	O
innri	O
mótsagnar	O
og	O
er	O
rökfræðilega	O
útilokaður	O
.	O

Niðurstaðan	O
er	O
því	O
sú	O
að	O
okkur	O
er	O
öllum	O
óhætt	O
að	O
segjast	O
vera	O
lygarar	O
svo	O
lengi	O
sem	O
við	O
segjum	O
stundum	O
ósatt	O
en	O
ekki	O
alltaf	O
.	O

Og	O
sjálfsagt	O
komumst	O
við	O
ekki	O
hjá	O
því	O
að	O
segja	O
einstöku	O
sinnum	O
ósatt	O
,	O
til	O
dæmis	O
þegar	O
við	O
vitum	O
ekki	O
betur	O
.	O

Sjá	O
einnig	O
svar	O
Ólafs	B-Person
Páls	I-Person
Jónssonar	I-Person
við	O
spurningunni	O
A	O
:	O
Setning	O
B	O
er	O
lygi	O
;	O
B	O
:	O
Setning	O
A	O
er	O
sönn	O
.	O

Getur	O
þetta	O
nokkurn	O
tímann	O
gengið	O
upp	O
?	O

Orðið	O
valkreppa	O
á	O
við	O
kreppu	O
með	O
tilliti	O
til	O
valkosta	O
.	O

Þær	O
tengjast	O
bláæðakerfi	O
líkamans	O
en	O
eru	O
ekki	O
nauðsynlegur	O
hluti	O
þess	O
.	O

Æðaslit	O
eða	O
háræðaslit	O
(	O
e.	O
spider	O
veins	O
eða	O
telangiectasias	O
)	O
felur	O
ekki	O
í	O
sér	O
að	O
æðarnar	O
slitni	O
eins	O
og	O
nafnið	O
kann	O
að	O
gefa	O
til	O
kynna	O
heldur	O
myndast	O
það	O
þegar	O
þessar	O
æðar	O
víkka	O
út	O
þannig	O
að	O
þær	O
verða	O
sjáanlegar	O
.	O

Æðaslit	O
getur	O
verið	O
rautt	O
eða	O
blátt	O
á	O
lit	O
og	O
tekur	O
oftast	O
á	O
sig	O
eitt	O
af	O
þremur	O
mynstrum	O
;	O
einfalt	O
línumynstur	O
,	O
trjágreinamynstur	O
eða	O
kóngulóarvefsmynstur	O
.	O

Æðaslit	O
er	O
skylt	O
æðahnútum	O
.	O

Hvorttveggja	O
verður	O
vegna	O
bilunar	O
í	O
bláæðum	O
,	O
æðaslit	O
í	O
þeim	O
minnstu	O
en	O
æðahnútar	O
í	O
þeim	O
stærstu	O
.	O

Líkt	O
og	O
æðahnútar	O
er	O
æðaslit	O
algengast	O
á	O
fótleggjum	O
þar	O
sem	O
upprétt	O
staða	O
,	O
það	O
er	O
þegar	O
við	O
stöndum	O
og	O
göngum	O
,	O
eykur	O
þrýsting	O
í	O
bláæðunum	O
í	O
neðri	O
hluta	O
líkamans	O
(	O
sjá	O
nánar	O
í	O
svari	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
eru	O
æðahnútar	O
?	O
)	O
.	O

Æðaslit	O
er	O
þó	O
ekki	O
bundið	O
við	O
fætur	O
eingöngu	O
heldur	O
getur	O
líka	O
komið	O
fram	O
í	O
andliti	O
og	O
víðar	O
.	O

Ekki	O
er	O
vitað	O
með	O
fullri	O
vissu	O
hvað	O
veldur	O
æðasliti	O
og	O
æðahnútum	O
en	O
ýmsir	O
áhrifaþættir	O
eru	O
þekktir	O
.	O

Æðaslit	O
er	O
algengara	O
hjá	O
fólki	O
sem	O
komið	O
er	O
yfir	O
miðjan	O
aldur	O
og	O
einnig	O
hafa	O
erfðir	O
sitt	O
að	O
segja	O
.	O

Meðganga	O
og	O
annað	O
sem	O
breytir	O
hormónajafnvægi	O
líkamans	O
eru	O
algengir	O
orsakaþættir	O
,	O
svo	O
og	O
ofþyngd	O
og	O
störf	O
sem	O
krefjast	O
mikillar	O
kyrrstöðu	O
eða	O
kyrrsetu	O
.	O

Enn	O
fremur	O
er	O
vitað	O
að	O
notkun	O
sumra	O
lyfja	O
,	O
til	O
dæmis	O
getnaðarvarnarlyfja	O
,	O
getur	O
aukið	O
líkur	O
á	O
æðasliti	O
.	O

Það	O
er	O
lítið	O
sem	O
hægt	O
er	O
að	O
gera	O
í	O
sambandi	O
við	O
aldur	O
og	O
erfðir	O
en	O
ef	O
hægt	O
er	O
að	O
fjarlægja	O
eða	O
forðast	O
aðra	O
þætti	O
sem	O
gætu	O
verið	O
orsök	O
hverfa	O
æðaslit	O
oft	O
af	O
sjálfu	O
sér	O
.	O

Til	O
dæmis	O
hverfur	O
æðaslit	O
sem	O
kemur	O
á	O
meðgöngu	O
oft	O
á	O
nokkrum	O
mánuðum	O
eftir	O
fæðingu	O
,	O
enda	O
stafar	O
það	O
af	O
auknu	O
blóðmagni	O
á	O
meðgöngu	O
sem	O
jafnar	O
sig	O
aftur	O
að	O
henni	O
lokinni	O
.	O

Sumt	O
fólk	O
með	O
ljósa	O
húð	O
fær	O
æðaslit	O
á	O
nefi	O
eða	O
kinnum	O
ef	O
það	O
er	O
úti	O
í	O
sól	O
.	O

Dæmi	O
um	O
æðaslit	O
í	O
andliti	O
(	O
á	O
nefi	O
)	O
sem	O
síðan	O
var	O
lagfært	O
.	O

Æðaslit	O
er	O
yfirleitt	O
ekki	O
alvarlegt	O
heilsuvandamál	O
,	O
það	O
er	O
helst	O
að	O
það	O
geti	O
valdið	O
óþægindum	O
ef	O
staðið	O
er	O
lengi	O
í	O
sömu	O
sporum	O
og	O
blætt	O
getur	O
úr	O
því	O
.	O

Æðaslit	O
getur	O
þó	O
gefið	O
til	O
kynna	O
kvilla	O
í	O
bláæðakerfi	O
líkamans	O
,	O
sem	O
er	O
þá	O
ekki	O
að	O
sinna	O
starfi	O
sínu	O
sem	O
skyldi	O
og	O
gæti	O
það	O
til	O
dæmis	O
leitt	O
til	O
myndunar	O
blóðtappa	O
.	O

Æðaslit	O
þarf	O
yfirleitt	O
ekki	O
að	O
meðhöndla	O
vegna	O
líkamlegrar	O
heilsu	O
heldur	O
er	O
meðferð	O
frekar	O
fagurfræðilegs	O
eðlis	O
.	O

Helstu	O
meðferðarúrræði	O
eru	O
leysigeislun	O
og	O
innspýting	O
hersluefna	O
í	O
æðarnar	O
(	O
e.	O
sclerotherapy	O
)	O
.	O

Seinni	O
aðferðin	O
felur	O
í	O
sér	O
að	O
efni	O
er	O
sprautað	O
í	O
æðarnar	O
,	O
veggir	O
þeirra	O
límast	O
saman	O
og	O
blóðið	O
í	O
þeim	O
storknar	O
.	O

Æðarnar	O
verða	O
að	O
lokum	O
að	O
örvef	O
sem	O
hverfur	O
smám	O
saman	O
.	O

Að	O
lokum	O
má	O
benda	O
á	O
umfjöllun	O
Magnúsar	B-Person
Jóhannssonar	I-Person
læknis	O
um	O
æðaslit	O
á	O
heimasíðu	O
hans	O
.	O

Vísindavefurinn	B-Miscellaneous
hefur	O
margoft	O
fengið	O
spurningar	O
um	O
fæðingarbletti	O
,	O
hvernig	O
og	O
hvers	O
vegna	O
þeir	O
myndist	O
,	O
hvort	O
þeir	O
hverfi	O
,	O
hvort	O
þeir	O
séu	O
hættulegir	O
og	O
hvernig	O
þeir	O
tengist	O
krabbameini	O
,	O
svo	O
dæmi	O
séu	O
nefnd	O
.	O

Aðrir	O
spyrjendur	O
eru	O
:	O

Ásta	B-Person
Björnsdóttir	I-Person
,	O
Ásta	B-Person
Magnúsdóttir	I-Person
,	O
Bryndís	B-Person
Halldórsdóttir	I-Person
,	O
Halldóra	B-Person
Gunnardóttir	I-Person
,	O
Helga	B-Person
Reynisdóttir	I-Person
,	O
Hrund	B-Person
Heimisdóttir	I-Person
,	O
Íunn	B-Person
Eir	I-Person
Gunnarsdóttir	I-Person
,	O
Kristinn	B-Person
Guðjónsson	I-Person
,	O
Kristín	B-Person
Helgadóttir	I-Person
,	O
Kristín	B-Person
Pálsdóttir	I-Person
,	O
Kristrún	B-Person
Ester	I-Person
Kristjánsdóttir	I-Person
,	O
Pétur	B-Person
Melax	I-Person
og	O
Sigrún	B-Person
Kristinsdóttir	I-Person
.	O

Fæðingarblettir	O
eru	O
allir	O
blettir	O
á	O
húð	O
sem	O
eru	O
til	O
staðar	O
við	O
fæðingu	O
eða	O
birtast	O
fljótlega	O
eftir	O
fæðingu	O
.	O

Sumir	O
fæðingarblettir	O
myndast	O
þó	O
seinna	O
en	O
oftast	O
áður	O
en	O
tvítugsaldri	O
er	O
náð	O
.	O

Fæðingarblettir	O
eru	O
mjög	O
algengir	O
og	O
hafa	O
flest	O
börn	O
einhvern	O
slíkan	O
.	O

Blettirnir	O
eru	O
tvöfalt	O
algengari	O
hjá	O
stúlkubörnum	O
en	O
sveinbörnum	O
,	O
en	O
á	O
því	O
eru	O
ekki	O
viðhlítandi	O
skýringar	O
.	O

Flestir	O
fæðingarblettir	O
eru	O
skaðlausir	O
og	O
margir	O
hverfa	O
eftir	O
því	O
sem	O
barnið	O
vex	O
.	O

Fæðingarblettir	O
geta	O
í	O
einstaka	O
tilfellum	O
verið	O
merki	O
um	O
kvilla	O
eða	O
sjúkdóma	O
.	O

Víða	O
um	O
heim	O
eru	O
til	O
þjóðsögur	O
og	O
kerlingabækur	O
um	O
hvað	O
valdi	O
fæðingarblettum	O
og	O
snerta	O
þær	O
gjarnan	O
móðurina	O
á	O
meðgöngunni	O
.	O

Til	O
dæmis	O
segir	O
ein	O
þjóðsagan	O
að	O
sjái	O
móðirin	O
eitthvað	O
furðulegt	O
eða	O
hrökkvi	O
í	O
kút	O
á	O
meðgöngunni	O
fái	O
barn	O
hennar	O
fæðingarblett	O
.	O

Á	O
Ítalíu	B-Location
og	O
í	O
Arabíu	B-Location
segir	O
sagan	O
að	O
ef	O
verðandi	O
móðir	O
fái	O
ekki	O
uppfyllta	O
ósk	O
eða	O
löngun	O
í	O
einhverja	O
fæðutegund	O
fái	O
barn	O
hennar	O
fæðingarblett	O
.	O

Á	O
ítölsku	O
og	O
arabísku	O
þýða	O
orðin	O
yfir	O
fæðingarblett	O
einmitt	O
óskir	O
.	O

Ekki	O
er	O
vitað	O
hvers	O
vegna	O
sum	O
börn	O
hafa	O
fæðingarbletti	O
en	O
önnur	O
ekki	O
.	O

Rannsóknir	O
hafa	O
þó	O
leitt	O
í	O
ljós	O
að	O
fæðingarblettir	O
stafa	O
af	O
óeðlilegri	O
þroskun	O
húðarinnar	O
.	O

Ein	O
möguleg	O
orsök	O
er	O
að	O
á	O
fyrsta	O
þriðjungi	O
meðgöngu	O
,	O
svokölluðu	O
fósturvísisstigi	O
,	O
«	O
villist	O
»	O
frumur	O
(	O
sem	O
annars	O
ættu	O
að	O
vera	O
í	O
blóðmyndandi	O
miðlagi	O
fósturs	O
)	O
í	O
útlagið	O
sem	O
verður	O
að	O
húð	O
.	O

Þetta	O
leiðir	O
til	O
myndunar	O
æða	O
eða	O
óeðlilegrar	O
litmyndunar	O
í	O
leður-	O
og	O
yfirhúð	O
.	O

Tilhneiging	O
til	O
að	O
fá	O
fæðingarbletti	O
getur	O
í	O
sumum	O
tilfellum	O
erfst	O
;	O
sumir	O
blettir	O
geta	O
verið	O
svipaðir	O
blettum	O
sem	O
aðrir	O
fjölskyldumeðlimir	O
hafa	O
en	O
það	O
er	O
þó	O
sjaldgæft	O
.	O

Einnig	O
er	O
talið	O
hugsanlegt	O
að	O
skemmdir	O
á	O
frumum	O
vegna	O
geislunar	O
eða	O
efna	O
séu	O
mögulegir	O
orsakaþættir	O
.	O

Æðafæðingarblettir	O
eru	O
algengari	O
meðal	O
stúlkubarna	O
en	O
sveinbarna	O
og	O
koma	O
aðallega	O
fram	O
hjá	O
fólki	O
með	O
hvítan	O
hörundslit	O
.	O

Fæðingarblettum	O
er	O
skipt	O
í	O
tvo	O
meginflokka	O
.	O

Annars	O
vegar	O
eru	O
rauðir	O
fæðingarblettir	O
eða	O
æðafæðingarblettir	O
(	O
e.	O
vascular	O
birthmarks	O
)	O
sem	O
eru	O
myndaðir	O
úr	O
æðum	O
nálægt	O
yfirborði	O
húðarinnar	O
.	O

Þessir	O
fæðingarblettir	O
eru	O
sjaldnast	O
fullvaxnir	O
við	O
fæðingu	O
.	O

Þeir	O
eru	O
miklu	O
algengari	O
meðal	O
stúlkubarna	O
en	O
sveinbarna	O
og	O
koma	O
aðallega	O
fyrir	O
hjá	O
fólki	O
með	O
hvítan	O
hörundslit	O
.	O

Hins	O
vegar	O
eru	O
litblettir	O
(	O
e.	O
pigmented	O
moles	O
)	O
sem	O
stafa	O
af	O
óeðlilegum	O
vexti	O
litfrumna	O
húðarinnar	O
.	O

Blóðæðaæxli	O
(	O
e.	O
hemangiomas	O
)	O
er	O
algeng	O
tegund	O
af	O
æðafæðingarblettum	O
.	O

Æxlin	O
eru	O
oftast	O
sársaukalaus	O
og	O
meinlaus	O
.	O

Orsök	O
þeirra	O
er	O
óþekkt	O
en	O
liturinn	O
stafar	O
af	O
ofvexti	O
æða	O
.	O

Sumir	O
rauðir	O
fæðingarblettir	O
eru	O
til	O
staðar	O
við	O
fæðingu	O
en	O
vaxa	O
fyrstu	O
vikurnar	O
,	O
ná	O
ákveðinni	O
hámarksstærð	O
og	O
hrörna	O
svo	O
og	O
enda	O
með	O
því	O
að	O
hverfa	O
,	O
sumir	O
á	O
fyrsta	O
ári	O
eftir	O
fæðingu	O
en	O
aðrir	O
oftast	O
fyrir	O
10	O
ára	O
aldur	O
.	O

Þó	O
eru	O
einnig	O
til	O
rauðir	O
fæðingarblettir	O
,	O
einkum	O
svokallaðar	O
valbrár	O
(	O
e.	O
port-wine	O
stains	O
)	O
sem	O
eru	O
varanlegir	O
.	O

Valbrá	O
getur	O
orðið	O
mjög	O
stór	O
og	O
þakið	O
allt	O
að	O
helming	O
yfirborðs	O
líkamans	O
.	O

Hún	O
er	O
ekki	O
líkamlegt	O
vandamál	O
en	O
getur	O
verið	O
töluvert	O
lýti	O
,	O
valdið	O
mikilli	O
andlegri	O
vanlíðan	O
og	O
jafnvel	O
félagslegum	O
vandamálum	O
.	O

Því	O
er	O
reynt	O
að	O
fjarlægja	O
valbrá	O
áður	O
en	O
skólaganga	O
barnsins	O
hefst	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
fjarlægja	O
varanlega	O
fæðingarbletti	O
er	O
hægt	O
að	O
beita	O
skurðaðgerð	O
,	O
frystingu	O
og	O
leysigeislum	O
,	O
en	O
síðastnefnda	O
aðgerðin	O
er	O
talin	O
gefa	O
bestan	O
árangur	O
.	O

Hinn	O
flokkur	O
fæðingarbletta	O
eru	O
litblettir	O
en	O
þeir	O
eru	O
yfirleitt	O
varanlegir	O
.	O

Litblettir	O
orsakast	O
af	O
óeðlilegum	O
klösum	O
af	O
litfrumum	O
sem	O
mynda	O
litarefnið	O
melanín	O
en	O
það	O
veldur	O
litnum	O
á	O
blettunum	O
sem	O
getur	O
verið	O
allt	O
frá	O
mjólkurkaffilit	O
yfir	O
í	O
dökkbrúnan	O
eða	O
svartan	O
.	O

Þessir	O
blettir	O
eru	O
yfirleitt	O
á	O
búknum	O
,	O
á	O
meðan	O
algengasta	O
staðsetning	O
rauðu	O
fæðingarblettanna	O
er	O
á	O
andliti	O
,	O
hálsi	O
og	O
höfði	O
.	O

Litblettir	O
eru	O
mjög	O
mismunandi	O
að	O
stærð	O
og	O
lögun	O
.	O

Sumir	O
eru	O
flatir	O
,	O
en	O
aðrir	O
eru	O
upphleyptir	O
og	O
jafnvel	O
keilulaga	O
.	O

Hár	O
,	O
jafnvel	O
nokkur	O
,	O
vaxa	O
á	O
sumum	O
þeirra	O
.	O

Venjulegir	O
litblettir	O
eru	O
að	O
öllum	O
líkindum	O
ákvarðaðir	O
fyrir	O
fæðingu	O
.	O

Flestir	O
koma	O
fram	O
fyrir	O
20	O
ára	O
aldur	O
,	O
þótt	O
sumir	O
komi	O
ekki	O
í	O
ljós	O
fyrr	O
en	O
seinna	O
.	O

Ef	O
sól	O
skín	O
á	O
húðina	O
getur	O
þeim	O
fjölgað	O
og	O
þeir	O
sem	O
fyrir	O
eru	O
geta	O
dökknað	O
.	O

Einnig	O
dökkna	O
þeir	O
oft	O
á	O
táningsaldri	O
,	O
stækka	O
og	O
nýir	O
geta	O
komið	O
fram	O
.	O

Það	O
sama	O
á	O
við	O
ef	O
getnaðarvarnapillur	O
eru	O
notaðar	O
eða	O
ef	O
kona	O
er	O
barnshafandi	O
.	O

Hver	O
fæðingarblettur	O
hefur	O
sitt	O
vaxtarmynstur	O
en	O
þó	O
má	O
segja	O
að	O
til	O
sé	O
einhvers	O
konar	O
dæmigert	O
lífsferli	O
hjá	O
venjulegum	O
litbletti	O
sem	O
tekur	O
að	O
meðaltali	O
um	O
hálfa	O
öld	O
.	O

Í	O
fyrstu	O
eru	O
þeir	O
flatir	O
og	O
ljósbrúnir	O
,	O
bleikir	O
,	O
brúnir	O
eða	O
svartir	O
á	O
lit	O
.	O

Eftir	O
því	O
sem	O
árin	O
líða	O
breytast	O
flestir	O
,	O
en	O
ekki	O
allir	O
,	O
fæðingarblettir	O
hægt	O
og	O
sígandi	O
og	O
verða	O
upphleyptari	O
og	O
fölleitari	O
.	O

Flestir	O
hverfa	O
þeir	O
svo	O
að	O
lokum	O
.	O

Aðrir	O
virðast	O
mynda	O
stilk	O
en	O
detta	O
eða	O
nuddast	O
að	O
lokum	O
af	O
.	O

Flestir	O
litblettir	O
eru	O
meinlausir	O
en	O
þó	O
þróast	O
þeir	O
stundum	O
í	O
sortuæxli	O
,	O
einkum	O
ef	O
þeir	O
eru	O
mjög	O
stórir	O
og	O
óreglulegir	O
í	O
lögun	O
.	O

Fylgjast	O
ætti	O
reglulega	O
með	O
fæðingarblettum	O
;	O
stærð	O
þeirra	O
,	O
breytingum	O
á	O
þeim	O
,	O
sáramyndun	O
og	O
hvort	O
blæðir	O
úr	O
þeim	O
.	O

Óvenjumargir	O
fæðingarblettir	O
gætu	O
verið	O
vísbending	O
um	O
aðra	O
sjúkdóma	O
.	O

Nauðsynlegt	O
er	O
að	O
læknir	O
skoði	O
fæðingarbletti	O
nákvæmlega	O
og	O
taki	O
sýni	O
úr	O
þeim	O
ef	O
grunur	O
leikur	O
á	O
að	O
þeir	O
séu	O
illkynja	O
.	O

Einnig	O
er	O
ráðlagt	O
að	O
gera	O
önnur	O
próf	O
til	O
að	O
útiloka	O
aðra	O
sjúkdóma	O
ef	O
minnsti	O
grunur	O
leikur	O
á	O
um	O
slíkt	O
.	O

Skurðaðgerð	O
er	O
helsta	O
aðferðin	O
sem	O
notuð	O
er	O
til	O
að	O
fjarlægja	O
litbletti	O
.	O

Húðkrabbamein	O
eða	O
sortuæxli	O
(	O
e.	O
melanoma	O
)	O
stafa	O
af	O
því	O
að	O
skemmdir	O
verða	O
á	O
erfðaefni	O
(	O
DNA	O
)	O
litfrumna	O
og	O
þær	O
verða	O
illkynja	O
í	O
kjölfarið	O
.	O

Helsta	O
orsök	O
slíkra	O
skemmda	O
á	O
erfðaefninu	O
eru	O
útfjólubláir	O
geislar	O
sólarljóss	O
eða	O
ljósalampa	O
.	O

Ekki	O
eru	O
þó	O
allir	O
litblettir	O
jafnlíklegir	O
til	O
að	O
þróast	O
í	O
sortuæxli	O
.	O

Grunsemdir	O
ættu	O
einkum	O
að	O
beinast	O
að	O
þeim	O
sem	O
eru	O
óvenjulegir	O
.	O

Helstu	O
einkenni	O
óvenjulegra	O
fæðingarbletta	O
eru	O
ósamhverfa	O
(	O
með	O
ólíka	O
helminga	O
)	O
,	O
óreglulegur	O
jaðar	O
,	O
ójöfn	O
og	O
misleit	O
litadreifing	O
(	O
bletturinn	O
er	O
ljósbrúnn	O
,	O
brúnn	O
og	O
svartur	O
á	O
lit	O
og	O
jafnvel	O
með	O
rauðum	O
,	O
hvítum	O
eða	O
bláum	O
skellum	O
)	O
.	O

Breytingar	O
á	O
litadreifingu	O
fæðingarbletts	O
,	O
einkum	O
ef	O
liturinn	O
fer	O
að	O
dreifast	O
út	O
fyrir	O
jaðar	O
blettsins	O
í	O
húðina	O
í	O
kring	O
,	O
getur	O
verið	O
merki	O
um	O
sortuæxli	O
á	O
byrjunarstigi	O
.	O

Ef	O
fæðingarblettur	O
er	O
stærri	O
en	O
6	O
mm	O
ber	O
að	O
fylgjast	O
með	O
honum	O
og	O
einnig	O
ef	O
hann	O
tekur	O
allt	O
í	O
einu	O
að	O
stækka	O
.	O

Rétt	O
er	O
að	O
taka	O
fram	O
í	O
lokinn	O
að	O
ekki	O
á	O
að	O
rugla	O
saman	O
fæðingarblettum	O
og	O
freknum	O
,	O
en	O
freknur	O
eru	O
allt	O
annars	O
eðlis	O
.	O

Um	O
þær	O
er	O
fjallað	O
í	O
svari	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvað	O
eru	O
freknur	O
?	O

Það	O
er	O
sama	O
saga	O
með	O
arfgenga	O
sjúkdóma	O
eða	O
kvilla	O
og	O
annað	O
sem	O
við	O
fáum	O
í	O
arf	O
frá	O
foreldrum	O
okkar	O
.	O

Meiri	O
líkur	O
er	O
á	O
að	O
ákveðin	O
einkenni	O
,	O
hvort	O
sem	O
um	O
er	O
að	O
ræða	O
rautt	O
hár	O
,	O
stórt	O
nef	O
eða	O
sjúkdóma	O
tengda	O
genagöllum	O
,	O
erfist	O
til	O
afkvæma	O
ef	O
genin	O
finnast	O
í	O
fjölskyldum	O
beggja	O
foreldra	O
en	O
ef	O
þau	O
eru	O
aðeins	O
í	O
fjölskyldu	O
annars	O
.	O

Það	O
segir	O
sig	O
því	O
sjálft	O
að	O
ef	O
báðir	O
foreldrar	O
eru	O
úr	O
sömu	O
fjölskyldu	O
þar	O
sem	O
einhver	O
arfgengur	O
sjúkdómur	O
eða	O
kvilli	O
kemur	O
fyrir	O
eru	O
meiri	O
líkur	O
á	O
að	O
barn	O
erfi	O
hann	O
en	O
ef	O
foreldrarnir	O
eru	O
óskyldir	O
.	O

Ef	O
ekkert	O
slíkt	O
er	O
hins	O
vegar	O
í	O
fjölskyldunni	O
eru	O
líkurnar	O
á	O
erfðasjúkdómi	O
eða	O
kvilla	O
ekkert	O
aðrar	O
en	O
hjá	O
börnum	O
óskyldra	O
einstaklinga	O
.	O

Arfmynstur	O
arfgengra	O
sjúkdóma	O
eru	O
af	O
ýmsum	O
gerðum	O
.	O

Þau	O
helstu	O
eru	O
ríkjandi	O
og	O
víkjandi	O
á	O
líkamslitningi	O
eða	O
ríkjandi	O
og	O
víkjandi	O
á	O
kynlitningi	O
(	O
sjá	O
svar	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvaða	O
gallar	O
erfast	O
með	O
Y-litningi	O
og	O
hverjir	O
með	O
X-litningi	O
?	O
)	O
.	O

Ef	O
sjúkdómurinn	O
eða	O
kvillinn	O
sem	O
um	O
ræðir	O
er	O
ríkjandi	O
kemur	O
hann	O
fram	O
í	O
svipgerð	O
þeirra	O
sem	O
hafa	O
erft	O
hann	O
.	O

Ef	O
slíkur	O
sjúkdómur	O
er	O
í	O
fjölskyldunni	O
hlýtur	O
að	O
teljast	O
líklegt	O
að	O
einstaklingarnir	O
viti	O
af	O
þeirri	O
hættu	O
sem	O
fylgir	O
því	O
að	O
eignast	O
barn	O
með	O
öðrum	O
sem	O
tilheyrir	O
sömu	O
fjölskyldu	O
.	O

Þessu	O
er	O
ekki	O
þannig	O
farið	O
ef	O
um	O
víkjandi	O
arfmynstur	O
er	O
að	O
ræða	O
því	O
að	O
þá	O
getur	O
gallinn	O
leynst	O
í	O
fjölskyldum	O
og	O
ekki	O
komið	O
fram	O
nema	O
í	O
einstaka	O
tilfelli	O
þegar	O
barn	O
erfir	O
gallaða	O
víkjandi	O
genið	O
frá	O
báðum	O
foreldrum	O
sínum	O
.	O

Meiri	O
hætta	O
er	O
á	O
þessu	O
ef	O
foreldrarnir	O
eru	O
skyldir	O
og	O
tilheyra	O
báðir	O
fjölskyldu	O
þar	O
sem	O
gallinn	O
leynist	O
.	O

Á	O
Vísindavefnum	B-Miscellaneous
eru	O
fjölmörg	O
svör	O
um	O
erfðir	O
,	O
til	O
dæmis	O
:	O
Af	O
hverju	O
hefur	O
fólk	O
mismunandi	O
háralit	O
?	O

Erfist	O
sjón	O
frá	O
foreldrum	O
til	O
barna	O
?	O

Hverjir	O
eru	O
helstu	O
arfgengu	O
taugasjúkdómarnir	O
og	O
hvað	O
er	O
hægt	O
að	O
segja	O
um	O
þá	O
?	O

Er	O
það	O
rétt	O
að	O
börnum	O
sé	O
hættara	O
við	O
andlegri	O
og	O
líkamlegri	O
fötlun	O
eftir	O
því	O
sem	O
foreldrarnir	O
eru	O
eldri	O
?	O

Ef	O
svo	O
er	O
,	O
hvers	O
vegna	O
?	O

Hver	O
eru	O
tengsl	O
dreyrasýki	O
og	O
erfða	O
?	O

Hvað	O
er	O
litblinda	O
?	O

Hverjar	O
eru	O
líkur	O
á	O
því	O
að	O
barn	O
fæðist	O
með	O
Down-heilkenni	B-Miscellaneous
?	O

Er	O
líklegt	O
að	O
maður	O
fái	O
krabbamein	O
ef	O
margir	O
í	O
fjölskyldunni	O
hafa	O
fengið	O
það	O
?	O

Af	O
hverju	O
erfir	O
maður	O
bara	O
sumt	O
frá	O
mömmu	O
sinni	O
og	O
sumt	O
frá	O
pabba	O
sínum	O
?	O

Finna	O
má	O
fleiri	O
svör	O
um	O
erfðir	O
og	O
/	O
eða	O
erfðatengda	O
sjúkdóma	O
með	O
því	O
að	O
smella	O
á	O
efnisorð	O
hér	O
fyrir	O
neðan	O
eða	O
með	O
því	O
að	O
nota	O
leitarvél	O
vefsins	O
.	O

Áður	O
en	O
lengra	O
er	O
haldið	O
er	O
rétt	O
að	O
gera	O
stuttlega	O
grein	O
fyrir	O
því	O
hvað	O
ólífræn	O
efni	O
eru	O
og	O
hver	O
munurinn	O
er	O
á	O
þeim	O
og	O
lífrænum	O
efnum	O
.	O

Lífræn	O
efni	O
eru	O
efnasambönd	O
kolefnis	O
nema	O
koltvíoxíð	O
,	O
koleinoxíð	O
og	O
nokkur	O
sölt	O
.	O

Þau	O
finnast	O
í	O
lifandi	O
verum	O
,	O
úrgangi	O
frá	O
þeim	O
og	O
leifum	O
þeirra	O
.	O

Þau	O
eiga	O
það	O
öll	O
sameiginlegt	O
að	O
vera	O
gerð	O
úr	O
kolefnisfrumeindum	O
sem	O
mynda	O
megingrind	O
sameindanna	O
.	O

Vetni	O
finnst	O
einnig	O
í	O
öllum	O
lífrænum	O
efnum	O
og	O
súrefni	O
,	O
nitur	O
og	O
brennisteinn	O
í	O
mörgum	O
þeirra	O
.	O

Ólífræn	O
efni	O
eru	O
öll	O
efnasambönd	O
sem	O
eru	O
ekki	O
lífræn	O
.	O

Þau	O
eru	O
mun	O
einfaldari	O
efni	O
og	O
finnast	O
í	O
hinni	O
dauðu	O
náttúru	O
.	O

Mörg	O
þeirra	O
finnast	O
líka	O
í	O
lífverum	O
og	O
eru	O
þeim	O
nauðsynleg	O
eða	O
myndast	O
við	O
starfsemi	O
þeirra	O
,	O
til	O
dæmis	O
súrefni	O
og	O
koltvíoxíð	O
.	O

Vatn	O
er	O
það	O
efnasamband	O
sem	O
mest	O
er	O
af	O
í	O
líkamanum	O
.	O

Hlutfall	O
þess	O
er	O
mismunandi	O
eftir	O
vefjum	O
líkamans	O
en	O
er	O
að	O
meðaltali	O
um	O
60%	B-Percent
af	O
líkamsþyngd	O
karla	O
og	O
svolítið	O
minna	O
í	O
konum	O
.	O

Vatn	O
er	O
ólífrænt	O
efni	O
,	O
líkt	O
og	O
súrefnið	O
sem	O
við	O
öndum	O
að	O
okkur	O
og	O
koltvíoxíð	O
sem	O
við	O
öndum	O
frá	O
okkur	O
.	O

Frumefnin	O
sem	O
koma	O
fyrir	O
í	O
þessum	O
ólífrænu	O
efnasamböndum	O
,	O
það	O
er	O
vetni	O
,	O
súrefni	O
og	O
kolefni	O
,	O
er	O
líka	O
að	O
finna	O
í	O
lífrænum	O
efnum	O
í	O
líkama	O
okkar	O
.	O

Saman	O
mynda	O
þessi	O
frumefni	O
,	O
ásamt	O
frumefninu	O
nitri	O
,	O
sem	O
er	O
að	O
finna	O
í	O
öllum	O
prótínum	O
og	O
fleiri	O
lífrænum	O
efnum	O
,	O
rúmlega	O
96%	B-Percent
af	O
líkamsþyngdinni	O
eins	O
og	O
lesa	O
má	O
í	O
svari	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
:	O
Hver	O
eru	O
helstu	O
frumefni	O
líkamans	O
?	O

Líkaminn	O
getur	O
ekki	O
sjálfur	O
myndað	O
ólífræn	O
efni	O
og	O
verðum	O
við	O
að	O
fá	O
þau	O
öll	O
úr	O
fæðunni	O
.	O

Almennt	O
eru	O
þessi	O
efni	O
kölluð	O
steinefni	O
(	O
e.	O
minerals	O
)	O
.	O

Steinefnin	O
eru	O
nauðsynleg	O
fyrir	O
samvægi	O
líkamans	O
og	O
gegna	O
ýmsum	O
hlutverkum	O
.	O

Sum	O
eru	O
byggingarefni	O
tanna	O
og	O
beina	O
,	O
önnur	O
eru	O
hjálparhvatar	O
við	O
efnaskiptin	O
og	O
enn	O
önnur	O
koma	O
við	O
sögu	O
í	O
stjórnun	O
vökva-	O
og	O
sýrujafnvægis	O
líkamans	O
,	O
taugaboða	O
og	O
vöðvasamdráttar	O
.	O

Að	O
lokum	O
má	O
nefna	O
að	O
sum	O
steinefni	O
eru	O
hluti	O
af	O
lífsnauðsynlegum	O
lífrænum	O
efnum	O
,	O
eins	O
og	O
blóðrauða	O
og	O
hormóninu	O
þýroxíni	O
.	O

Mörg	O
steinefni	O
gegna	O
fleiri	O
en	O
einu	O
hlutverki	O
.	O

Líkt	O
og	O
með	O
önnur	O
nauðsynleg	O
fæðuefni	O
koma	O
fram	O
skortseinkenni	O
ef	O
við	O
fáum	O
ekki	O
nóg	O
af	O
steinefnum	O
.	O

Um	O
3,9%	B-Percent
af	O
líkamsþyngdinni	O
eru	O
frumefni	O
sem	O
koma	O
fyrir	O
á	O
formi	O
salta	O
.	O

Það	O
eru	O
málmarnir	O
kalk	O
,	O
kalíum	O
,	O
natríum	O
,	O
magnesíum	O
og	O
járn	O
,	O
og	O
málmleysingjarnir	O
fosfór	O
,	O
klór	O
,	O
brennisteinn	O
og	O
joð	O
.	O

Þessi	O
frumefni	O
eru	O
oft	O
kölluð	O
aðalsteinefni	O
þar	O
sem	O
þó	O
nokkuð	O
er	O
af	O
þeim	O
í	O
líkamanum	O
og	O
við	O
þurfum	O
að	O
fá	O
nokkurt	O
magn	O
af	O
þeim	O
daglega	O
.	O

Önnur	O
steinefni	O
finnast	O
í	O
okkur	O
í	O
mjög	O
litlu	O
magni	O
hvert	O
um	O
sig	O
og	O
kallast	O
snefilsteinefni	O
(	O
e.	O
trace	O
elements	O
)	O
.	O

Þau	O
eru	O
minna	O
en	O
0,5%	B-Percent
af	O
líkamsþyngdinni	O
og	O
þurfum	O
við	O
aðeins	O
örlítið	O
af	O
þeim	O
daglega	O
.	O

Þessi	O
efni	O
eru	O
frumefnin	O
króm	O
,	O
kóbalt	O
,	O
kopar	O
,	O
flúor	O
,	O
mólybdenum	O
,	O
mangan	O
,	O
selen	O
,	O
tin	O
,	O
vanadíum	O
og	O
zink	O
.	O

Nauðsynlegt	O
er	O
að	O
borða	O
holla	O
og	O
fjölbreytta	O
fæðu	O
til	O
að	O
fá	O
nóg	O
af	O
öllum	O
steinefnum	O
og	O
má	O
alls	O
ekki	O
gleyma	O
grænmeti	O
og	O
ávöxtum	O
í	O
því	O
sambandi	O
.	O

Upprunalega	O
hljóðaði	O
spurningin	O
svona	O
:	O
Þegar	O
við	O
erum	O
vakandi	O
erum	O
við	O
stöðugt	O
að	O
kyngja	O
munnvatni	O
,	O
en	O
hvað	O
verður	O
um	O
munnvatnið	O
þegar	O
við	O
sofum	O
?	O

Hér	O
er	O
einnig	O
svarað	O
spurningunum	O
:	O
Kyngir	O
maður	O
munnvatninu	O
þegar	O
maður	O
sefur	O
eða	O
býr	O
líkaminn	O
bara	O
til	O
minna	O
af	O
því	O
?	O

Hvað	O
kyngir	O
maður	O
miklu	O
munnvatni	O
á	O
ári	O
?	O

Þegar	O
við	O
sofum	O
hægist	O
á	O
allri	O
líkamsstarfsemi	O
,	O
þar	O
á	O
meðal	O
munnvatnsseyti	O
og	O
kyngingu	O
.	O

Starfsemin	O
hættir	O
hins	O
vegar	O
ekki	O
alveg	O
fyrr	O
en	O
við	O
sofnum	O
svefninum	O
langa	O
.	O

Munnvatnskirtlarnir	O
eru	O
sex	O
;	O
tveir	O
kjálkabarðskirtlar	O
,	O
tveir	O
vangakirtlar	O
og	O
tveir	O
tungudalskirtlar	O
.	O

Þeir	O
mynda	O
samtals	O
um	O
einn	O
lítra	O
af	O
munnvatni	O
á	O
sólarhring	O
.	O

Seyti	O
kirtlanna	O
er	O
hins	O
vegar	O
mjög	O
misjafnt	O
yfir	O
daginn	O
.	O

Það	O
er	O
gjarnan	O
sagt	O
að	O
fólk	O
fái	O
vatn	O
í	O
munninn	O
þegar	O
það	O
finnur	O
góða	O
matarlykt	O
eða	O
sér	O
girnilegan	O
mat	O
og	O
sú	O
er	O
einmitt	O
raunin	O
.	O

Við	O
örvun	O
munnvatnskirtla	O
,	O
til	O
dæmis	O
þegar	O
við	O
finnum	O
lykt	O
eða	O
bragð	O
af	O
mat	O
,	O
seyta	O
þeir	O
um	O
4	O
ml	O
/	O
mínútu	O
en	O
aðeins	O
um	O
0,1	O
ml	O
/	O
mínútu	O
þegar	O
ekkert	O
áreiti	O
er	O
til	O
staðar	O
.	O

Munnvatnsseyti	O
hættir	O
sem	O
sagt	O
ekki	O
alveg	O
á	O
meðan	O
við	O
sofum	O
enda	O
væri	O
það	O
ekki	O
æskilegt	O
þar	O
sem	O
hlutverk	O
þess	O
er	O
meðal	O
annars	O
að	O
halda	O
munninum	O
og	O
kokinu	O
röku	O
og	O
sleipu	O
.	O

Kyngiviðbragðið	O
er	O
flókið	O
viðbragð	O
sem	O
felur	O
í	O
sér	O
flutning	O
einhvers	O
,	O
oftast	O
fæðu	O
,	O
frá	O
munni	O
í	O
kok	O
og	O
þaðan	O
í	O
vélindað	O
.	O

Það	O
skiptist	O
í	O
munnstig	O
,	O
kokstig	O
og	O
vélindastig	O
.	O

Kyngingarferlið	O
er	O
undir	O
stjórn	O
kyngistöðvar	O
í	O
mænukylfu	O
og	O
brú	O
heilans	O
,	O
og	O
einnig	O
æðri	O
stöðvum	O
í	O
heilaberki	O
.	O

Munnstigið	O
er	O
viljastýrt	O
ferli	O
á	O
meðan	O
hin	O
tvö	O
eru	O
sjálfvirk	O
og	O
fara	O
í	O
gang	O
þegar	O
fæða	O
eða	O
munnvatn	O
berst	O
í	O
kokið	O
.	O

Kyngistöðin	O
er	O
virk	O
þegar	O
við	O
sofum	O
en	O
starfsemi	O
hennar	O
er	O
þá	O
í	O
lágmarki	O
.	O

Þar	O
sem	O
spurt	O
var	O
hversu	O
miklu	O
munnvatni	O
við	O
kyngjum	O
á	O
ári	O
má	O
að	O
lokum	O
nefna	O
að	O
miðað	O
við	O
að	O
það	O
myndist	O
að	O
meðaltali	O
um	O
1	O
lítri	O
á	O
sólarhring	O
þá	O
gera	O
það	O
um	O
365	O
lítra	O
á	O
ári	O
.	O

Að	O
sjálfsögðu	O
er	O
hér	O
um	O
meðaltal	O
að	O
ræða	O
,	O
sumir	O
mynda	O
meira	O
munnvatn	O
og	O
aðrir	O
minna	O
.	O

Önnur	O
svör	O
eftir	O
sama	O
höfund	O
þar	O
sem	O
munnvatn	O
kemur	O
við	O
sögu	O
:	O
Hvaðan	O
kemur	O
munnvatnið	O
?	O

Hvað	O
er	O
andremma	O
og	O
af	O
hverju	O
stafar	O
hún	O
?	O

Margar	O
konur	O
fá	O
dökka	O
rönd	O
á	O
kviðinn	O
þegar	O
þær	O
eru	O
barnshafandi	O
.	O

Röndin	O
getur	O
orðið	O
næstum	O
einn	O
cm	O
á	O
breidd	O
og	O
nær	O
frá	O
lífbeininu	O
upp	O
að	O
nafla	O
og	O
jafnvel	O
yfir	O
naflann	O
,	O
alla	O
leið	O
að	O
bringspölum	O
(	O
neðsta	O
hluta	O
bringubeins	O
)	O
.	O

Rönd	O
þessi	O
kallast	O
linea	O
nigra	O
á	O
latínu	O
,	O
sem	O
þýðir	O
svört	O
rönd	O
.	O

Í	O
raun	O
eru	O
allir	O
með	O
rönd	O
á	O
þessum	O
stað	O
en	O
hún	O
er	O
venjulega	O
samlit	O
húðinni	O
og	O
sést	O
því	O
ekki	O
.	O

Þessi	O
rönd	O
kallast	O
linea	O
alba	O
eða	O
hvít	O
lína	O
og	O
er	O
staðsett	O
á	O
milli	O
kviðvöðvanna	O
.	O

Dökka	O
röndin	O
kemur	O
oftast	O
fram	O
á	O
öðrum	O
þriðjungi	O
meðgöngu	O
og	O
stafar	O
af	O
því	O
að	O
litfrumur	O
í	O
húðinni	O
á	O
milli	O
kviðvöðvanna	O
mynda	O
óvenjumikið	O
af	O
litarefninu	O
melaníni	O
.	O

Meðgönguhormónin	O
hafa	O
þessi	O
áhrif	O
á	O
litfrumurnar	O
og	O
valda	O
því	O
einnig	O
að	O
vöðvarnir	O
gliðna	O
svolítið	O
í	O
sundur	O
til	O
þess	O
að	O
þeir	O
gefi	O
eftir	O
fyrir	O
vaxandi	O
fóstrið	O
.	O

Þessi	O
áhrif	O
hormónanna	O
á	O
litfrumur	O
kallast	O
oflitun	O
(	O
e.	O
hyperpigmentation	O
)	O
.	O

Oflitun	O
er	O
ekki	O
bundin	O
við	O
kviðinn	O
heldur	O
dökkna	O
öll	O
lituð	O
svæði	O
á	O
húðinni	O
á	O
meðgöngu	O
,	O
svo	O
sem	O
freknur	O
,	O
fæðingarblettir	O
,	O
geirvörtur	O
og	O
vörtubaugar	O
.	O

Geirvörtur	O
og	O
vörtubaugar	O
dökkna	O
oft	O
varanlega	O
þótt	O
liturinn	O
dofni	O
nokkuð	O
að	O
meðgöngu	O
lokinni	O
.	O

Dökka	O
röndin	O
er	O
greinilegri	O
hjá	O
konum	O
með	O
dökka	O
húð	O
en	O
ljósa	O
.	O

Hún	O
dofnar	O
eftir	O
fæðingu	O
og	O
er	O
oftast	O
horfin	O
eftir	O
hálft	O
ár	O
.	O

Ýmislegt	O
bendir	O
til	O
þess	O
að	O
taki	O
kona	O
fólínsýru	O
á	O
meðgöngu	O
verði	O
þessi	O
oflitun	O
minni	O
.	O

Til	O
eru	O
gamlar	O
sagnir	O
um	O
að	O
kyn	O
barnsins	O
tengist	O
dökku	O
röndinni	O
.	O

Sagt	O
var	O
að	O
ef	O
engin	O
rönd	O
kæmi	O
fram	O
á	O
meðgöngu	O
þá	O
væri	O
barnið	O
stúlka	O
en	O
drengur	O
ef	O
rönd	O
sæist	O
.	O

Einnig	O
var	O
sagt	O
að	O
ef	O
röndin	O
næði	O
aðeins	O
upp	O
að	O
nafla	O
væri	O
barnið	O
stúlka	O
,	O
en	O
ef	O
hún	O
næði	O
upp	O
að	O
bringuspölum	O
væri	O
það	O
drengur	O
.	O

Það	O
kemur	O
þó	O
líklega	O
ekki	O
á	O
óvart	O
að	O
í	O
reynd	O
eru	O
engin	O
tengsl	O
á	O
milli	O
dökku	O
randarinnar	O
og	O
kyns	O
barnsins	O
.	O

Upprunalega	O
spurningin	O
hljóðaði	O
svona	O
:	O

Ég	O
heiti	O
Máni	B-Person
og	O
er	O
8	O
ára	O
.	O

Mig	O
langar	O
til	O
að	O
vita	O
hvers	O
vegna	O
mér	O
verður	O
kalt	O
þegar	O
ég	O
kem	O
upp	O
úr	O
sundlauginni	O
.	O

Amma	O
segir	O
að	O
þið	O
vitið	O
allt	O
.	O

Það	O
er	O
nú	O
ekki	O
skrýtið	O
að	O
þér	O
skuli	O
verða	O
kalt	O
þegar	O
þú	O
kemur	O
upp	O
úr	O
sundlauginni	O
.	O

Vatn	O
í	O
sundlaugum	O
hér	O
á	O
Íslandi	B-Location
er	O
nokkuð	O
heitt	O
eða	O
25-30°C	O
og	O
þá	O
er	O
átt	O
við	O
sundlaugarvatnið	O
sem	O
fólk	O
syndir	O
í	O
.	O

Vatnið	O
í	O
barnalaugum	O
er	O
enn	O
heitara	O
eða	O
um	O
35°C	O
.	O

Lofthitinn	O
hér	O
á	O
landi	O
er	O
aftur	O
á	O
móti	O
oftast	O
á	O
bilinu	O
0-15°C	O
og	O
því	O
eru	O
það	O
mikil	O
viðbrigði	O
fyrir	O
líkamann	O
að	O
koma	O
upp	O
úr	O
heitri	O
lauginni	O
í	O
kalt	O
loftið	O
.	O

Áhrifin	O
eru	O
enn	O
meiri	O
ef	O
það	O
er	O
vindur	O
eins	O
og	O
oft	O
vill	O
verða	O
á	O
eyjunni	O
okkar	O
.	O

Þá	O
verður	O
kælingin	O
nefnilega	O
örari	O
.	O

En	O
aðalástæðan	O
fyrir	O
því	O
að	O
manni	O
verður	O
kalt	O
þegar	O
komið	O
er	O
upp	O
úr	O
vatni	O
er	O
samt	O
sú	O
að	O
húðin	O
kólnar	O
þegar	O
vatn	O
á	O
yfirborði	O
hennar	O
gufar	O
upp	O
.	O

Til	O
þess	O
að	O
vatn	O
gufi	O
upp	O
þarf	O
mikla	O
orku	O
.	O

Sú	O
orka	O
kemur	O
meðal	O
annars	O
frá	O
líkama	O
okkar	O
og	O
við	O
þennan	O
orku-	O
eða	O
varmaflutning	O
kólnar	O
okkur	O
.	O

Þess	O
vegna	O
getur	O
okkur	O
líka	O
orðið	O
kalt	O
þegar	O
við	O
komum	O
upp	O
úr	O
volgum	O
sjó	O
í	O
sjóðheitt	O
loft	O
í	O
sólarlöndum	O
þó	O
að	O
loftið	O
sé	O
þá	O
oft	O
hlýrra	O
en	O
sjórinn	O
.	O

En	O
einmitt	O
þess	O
vegna	O
hlýnar	O
okkur	O
fljótt	O
aftur	O
þar	O
sem	O
sólin	O
og	O
loftið	O
eru	O
fljót	O
að	O
hita	O
okkur	O
upp	O
.	O

Taugakerfi	O
okkar	O
skiptist	O
í	O
miðtaugakerfi	O
,	O
sem	O
er	O
heili	O
og	O
mæna	O
,	O
og	O
úttaugakerfi	O
sem	O
eru	O
taugarnar	O
sjálfar	O
.	O

Úttaugakerfið	O
skiptist	O
síðan	O
í	O
viljastýrða	O
taugakerfið	O
sem	O
stjórnar	O
beinagrindarvöðvum	O
og	O
sjálfvirka	O
taugakerfið	O
sem	O
stjórnar	O
hjartavöðvanum	O
,	O
sléttum	O
vöðvum	O
og	O
kirtlum	O
.	O

Sjálfvirka	O
taugakerfið	O
skiptist	O
enn	O
fremur	O
í	O
tvær	O
deildir	O
-	O
drifkerfið	O
og	O
sefkerfið	O
.	O

Þegar	O
streita	O
nær	O
tökum	O
á	O
fólki	O
verður	O
drifkerfi	O
sjálfvirka	O
taugakerfisins	O
virkt	O
.	O

Drifkerfið	O
örvar	O
alls	O
konar	O
starfsemi	O
eins	O
og	O
nafnið	O
gefur	O
til	O
kynna	O
,	O
til	O
dæmis	O
hjartsláttinn	O
,	O
öndunina	O
og	O
svitamyndun	O
.	O

Streita	O
er	O
skilgreind	O
sem	O
viðbrögð	O
líkamans	O
við	O
utanaðkomandi	O
áreiti	O
eða	O
kröfum	O
,	O
jafnvel	O
hættu	O
.	O

Streituviðbrögð	O
eru	O
talin	O
hafa	O
komið	O
fram	O
mjög	O
snemma	O
á	O
þróunarbraut	O
okkar	O
og	O
gera	O
okkur	O
kleift	O
að	O
berjast	O
eða	O
flýja	O
af	O
hólmi	O
þegar	O
hætta	O
steðjar	O
að	O
,	O
stundum	O
kallað	O
«	O
flótta-	O
eða	O
árásarviðbragð	O
»	O
(	O
e.	O
fight	O
or	O
flight	O
response	O
)	O
.	O

Þegar	O
fólk	O
verður	O
stressað	O
eða	O
óttaslegið	O
fara	O
ákveðin	O
líffræðileg	O
ferli	O
af	O
stað	O
í	O
líkamanum	O
sem	O
búa	O
hann	O
undir	O
átök	O
,	O
hvort	O
sem	O
þau	O
felast	O
í	O
flótta	O
eða	O
árás	O
.	O

Þessu	O
fylgir	O
meðal	O
annars	O
aukin	O
svitamyndun	O
.	O

Streituviðbrögðin	O
stuðla	O
að	O
því	O
að	O
viðhalda	O
samvægi	O
líkamans	O
.	O

Aukin	O
svitamyndun	O
þýðir	O
aukin	O
kæling	O
vöðva	O
sem	O
ofhitna	O
þá	O
ekki	O
við	O
aukna	O
spennu	O
og	O
starfsemi	O
.	O

Nútímamaðurinn	O
lendir	O
kannski	O
ekki	O
oft	O
í	O
þannig	O
lífshættu	O
að	O
hann	O
verði	O
að	O
berjast	O
eða	O
flýja	O
,	O
en	O
andlegt	O
álag	O
er	O
oft	O
mikið	O
og	O
vekur	O
sömu	O
streituviðbrögð	O
og	O
lýst	O
var	O
hér	O
að	O
ofan	O
.	O

Þannig	O
getur	O
kvíði	O
eða	O
önnur	O
andleg	O
streitueinkenni	O
meðal	O
annars	O
haft	O
í	O
för	O
með	O
sér	O
aukna	O
svitamyndun	O
.	O

Svitamyndun	O
vegna	O
streitu	O
verður	O
eingöngu	O
í	O
svokölluðum	O
fráseytnum	O
(	O
e.	O
apocrine	O
)	O
svitakirtlum	O
sem	O
seyta	O
fitukenndum	O
svita	O
í	O
píplu	O
svitakirtilsins	O
.	O

Við	O
streitu	O
dregst	O
veggur	O
píplunnar	O
saman	O
og	O
svitinn	O
þrýstist	O
upp	O
á	O
yfirborð	O
húðarinnar	O
.	O

Þar	O
eru	O
bakteríur	O
sem	O
brjóta	O
hann	O
niður	O
og	O
við	O
það	O
myndast	O
illa	O
lyktandi	O
efnasambönd	O
sem	O
valda	O
svitalyktinni	O
.	O

Þessa	O
svitakirtla	O
er	O
að	O
finna	O
þar	O
sem	O
mikið	O
er	O
um	O
hársekki	O
;	O
á	O
höfði	O
,	O
handarkrikum	O
og	O
við	O
kynfæri	O
.	O

Hægt	O
er	O
að	O
lesa	O
meira	O
um	O
svitakirtla	O
í	O
svari	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
Hvers	O
vegna	O
svitnar	O
maður	O
meira	O
undir	O
höndunum	O
en	O
annars	O
staðar	O
?	O

Vísindavefurinn	B-Miscellaneous
hefur	O
fengið	O
nokkrar	O
spurningar	O
um	O
gulrætur	O
og	O
húðlit	O
.	O

Meðal	O
þeirra	O
eru	O
:	O
Er	O
hægt	O
að	O
verða	O
appelsínugulur	O
af	O
því	O
að	O
borða	O
gulrætur	O
og	O
ef	O
svo	O
er	O
hvað	O
þarf	O
mikið	O
?	O

(	O
Jón	B-Person
Trausti	I-Person
)	O
Verður	O
maður	O
brúnn	O
af	O
því	O
að	O
borða	O
gulrætur	O
?	O

(	O
Valborg	B-Person
)	O
Er	O
það	O
satt	O
að	O
maður	O
verður	O
gulur	O
af	O
að	O
borða	O
mikið	O
af	O
gulrótum	O
?	O

(	O
Margrét	B-Person
)	O
Ef	O
borðað	O
er	O
mikið	O
af	O
gulrótum	O
getur	O
húðliturinn	O
orðið	O
svolítið	O
gulrótarlegur	O
,	O
það	O
er	O
gul-	O
eða	O
appelsínugulleitur	O
.	O

Ástæðan	O
fyrir	O
þessu	O
er	O
litarefnið	O
beta-karótín	O
sem	O
mikið	O
er	O
af	O
í	O
gulrótum	O
,	O
en	O
karótín	O
er	O
djúpappelsínugult	O
á	O
lit	O
.	O

Þetta	O
er	O
fituleysanlegt	O
efni	O
sem	O
safnast	O
fyrir	O
í	O
fituvef	O
líkamans	O
.	O

Guli	O
liturinn	O
verður	O
venjulega	O
mest	O
áberandi	O
í	O
lófum	O
og	O
á	O
iljum	O
.	O

Þessi	O
áhrif	O
karótíns	O
á	O
húðlit	O
eru	O
ekki	O
hættuleg	O
og	O
ef	O
hætt	O
er	O
að	O
borða	O
gulrætur	O
dofnar	O
liturinn	O
smátt	O
og	O
smátt	O
þar	O
til	O
hann	O
er	O
orðinn	O
eðlilegur	O
á	O
ný	O
.	O

Það	O
getur	O
þó	O
tekið	O
nokkrar	O
vikur	O
eða	O
jafnvel	O
mánuði	O
.	O

Í	O
gulrótum	O
er	O
litarefnið	O
beta-karótín	O
sem	O
í	O
stórum	O
skömmtum	O
getur	O
gefið	O
húðinni	O
appelsínugulan	O
blæ	O
.	O

Mörg	O
hinna	O
rauðu	O
,	O
appelsínugulu	O
og	O
gulu	O
litarefna	O
í	O
skærlitum	O
fæðutegundum	O
hafa	O
svipuð	O
áhrif	O
á	O
litarhaft	O
og	O
karótín	O
.	O

Sem	O
dæmi	O
má	O
nefna	O
rauða	O
litarefnið	O
í	O
tómötum	O
sem	O
heitir	O
lýkópen	O
.	O

Sum	O
dökkgræn	O
matvæli	O
,	O
eins	O
og	O
spínat	O
og	O
spergilkál	O
,	O
innihalda	O
nokkur	O
litarefni	O
,	O
þar	O
á	O
meðal	O
karótín	O
.	O

Fólk	O
sem	O
er	O
duglegt	O
að	O
borða	O
litrík	O
matvæli	O
er	O
ekki	O
alveg	O
eins	O
viðkvæmt	O
fyrir	O
sólarljósi	O
og	O
fólk	O
sem	O
neytir	O
þeirra	O
í	O
minna	O
mæli	O
.	O

Þetta	O
þýðir	O
þó	O
ekki	O
að	O
það	O
veiti	O
sólarvörn	O
að	O
fá	O
sér	O
nokkrar	O
gulrætur	O
eða	O
tómata	O
áður	O
en	O
farið	O
er	O
í	O
sólbað	O
!	O

Eftir	O
neyslu	O
karótíns	O
breytir	O
líkaminn	O
því	O
í	O
A-vítamín	O
.	O

Þetta	O
vítamín	O
er	O
fituleysanlegt	O
líkt	O
og	O
forveri	O
þess	O
og	O
er	O
nauðsynlegt	O
fyrir	O
heilbrigði	O
húðar	O
og	O
slímhúða	O
.	O

Einnig	O
er	O
það	O
nauðsynlegt	O
fyrir	O
sjónina	O
,	O
en	O
skortur	O
á	O
því	O
getur	O
valdið	O
náttblindu	O
.	O

Við	O
fáum	O
A-vítamín	O
beint	O
úr	O
lifur	O
,	O
lýsi	O
og	O
öðrum	O
dýraafurðum	O
,	O
en	O
karótín	O
úr	O
skærlitum	O
jurtaafurðum	O
.	O

Ekki	O
er	O
hægt	O
að	O
gefa	O
endanlega	O
uppskrift	O
af	O
því	O
hversu	O
mikið	O
af	O
gulrótum	O
eða	O
gulrótarsafa	O
þarf	O
að	O
neyta	O
til	O
að	O
áhrif	O
komi	O
fram	O
á	O
húðinni	O
.	O

Ástæðan	O
er	O
sú	O
að	O
einstaklingar	O
eru	O
mjög	O
misjafnir	O
þegar	O
kemur	O
að	O
efnaskiptum	O
og	O
hvernig	O
þeir	O
vinna	O
efni	O
úr	O
fæðunni	O
.	O

Að	O
lokum	O
skal	O
tekið	O
fram	O
að	O
ekki	O
er	O
mælt	O
með	O
því	O
hér	O
að	O
neyta	O
karótíns	O
í	O
mjög	O
stórum	O
skömmtum	O
til	O
að	O
dekkja	O
húðlit	O
sinn	O
.	O

Vísbendingar	O
eru	O
um	O
að	O
í	O
miklu	O
magni	O
,	O
þá	O
mun	O
meira	O
en	O
í	O
venjulegu	O
mataræði	O
,	O
sé	O
það	O
ekki	O
algjörlega	O
skaðlaust	O
eins	O
og	O
stuttlega	O
er	O
fjallað	O
um	O
á	O
heimasíðu	O
Lýðheilsustöðvar	B-Organization
.	O

Blaðra	O
myndast	O
þegar	O
vökvi	O
sem	O
kallast	O
blóðvatn	O
eða	O
sermi	O
(	O
e.	O
serum	O
)	O
safnast	O
fyrir	O
undir	O
húðinni	O
.	O

Vökvi	O
þessi	O
lekur	O
úr	O
nærliggjandi	O
vefjum	O
og	O
er	O
viðbragð	O
við	O
skaða	O
sem	O
húðin	O
hefur	O
orðið	O
fyrir	O
.	O

Stundum	O
fyllist	O
blaðra	O
blóði	O
í	O
stað	O
blóðvatns	O
og	O
er	O
þá	O
talað	O
um	O
blóðblöðru	O
.	O

Blöðrur	O
eru	O
mjög	O
misjafnar	O
að	O
stærð	O
og	O
geta	O
valdið	O
kláða	O
eða	O
eymslum	O
,	O
en	O
stundum	O
eru	O
þær	O
þó	O
einkennalausar	O
.	O

Þetta	O
fer	O
alfarið	O
eftir	O
því	O
hver	O
orsök	O
blöðrunnar	O
er	O
og	O
stýrir	O
því	O
einnig	O
hvaða	O
meðferð	O
hentar	O
best	O
.	O

Best	O
er	O
að	O
láta	O
ósprungnar	O
blöðrur	O
eiga	O
sig	O
þar	O
sem	O
þær	O
jafna	O
sig	O
yfirleitt	O
sjálfar	O
tiltölulega	O
fljótt	O
.	O

Vökvinn	O
í	O
þeim	O
verkar	O
þá	O
sem	O
vörn	O
fyrir	O
húðina	O
sem	O
liggur	O
undir	O
.	O

Ef	O
þær	O
eru	O
sprengdar	O
er	O
hins	O
vegar	O
meiri	O
hætta	O
á	O
sýkingu	O
og	O
þær	O
gróa	O
seinna	O
.	O

Valdi	O
blaðra	O
miklum	O
eymslum	O
er	O
gott	O
að	O
setja	O
plástur	O
á	O
hana	O
meðan	O
hún	O
er	O
að	O
gróa	O
og	O
húðin	O
að	O
jafna	O
sig	O
.	O

Þetta	O
á	O
enn	O
frekar	O
við	O
ef	O
blaðra	O
hefur	O
sprungið	O
,	O
en	O
þá	O
dregur	O
plásturinn	O
úr	O
sýkingarhættu	O
.	O

Ef	O
blöðrur	O
gróa	O
óvenju	O
seint	O
eða	O
eru	O
mjög	O
kvalafullar	O
ætti	O
að	O
leita	O
læknis	O
sem	O
getur	O
þá	O
greint	O
orsökina	O
og	O
mælt	O
með	O
viðeigandi	O
meðferð	O
.	O

Blöðrur	O
geta	O
myndast	O
vegna	O
ertingar	O
,	O
svo	O
sem	O
bruna	O
,	O
núnings	O
,	O
kals	O
eða	O
snertingar	O
við	O
ertandi	O
efni	O
.	O

Margt	O
getur	O
orsakað	O
blöðrur	O
á	O
húðinni	O
.	O

Má	O
þar	O
fyrst	O
nefna	O
ertingu	O
,	O
sem	O
til	O
dæmis	O
getur	O
orðið	O
þegar	O
eitthvað	O
nuddast	O
við	O
húðina	O
.	O

Margir	O
kannast	O
til	O
að	O
mynda	O
við	O
blöðrur	O
á	O
fótum	O
vegna	O
þess	O
að	O
skór	O
eru	O
of	O
þröngir	O
eða	O
núast	O
við	O
fótinn	O
af	O
öðrum	O
ástæðum	O
,	O
eða	O
þá	O
einfaldlega	O
vegna	O
langra	O
gönguferða	O
.	O

Ertandi	O
efni	O
,	O
mikill	O
kuldi	O
eða	O
hiti	O
geta	O
einnig	O
valdið	O
blöðrum	O
.	O

Mikill	O
kuldi	O
getur	O
komið	O
af	O
stað	O
kali	O
,	O
en	O
þegar	O
húðin	O
fer	O
að	O
hitna	O
á	O
ný	O
myndast	O
oft	O
blöðrur	O
.	O

Hvers	O
kyns	O
bruni	O
,	O
jafnvel	O
sólbruni	O
,	O
getur	O
einnig	O
valdið	O
blöðrumyndun	O
.	O

Blöðrur	O
geta	O
líka	O
stafað	O
af	O
snertihúðbólgu	O
(	O
e.	O
contact	O
dermatitis	O
)	O
sem	O
eru	O
viðbrögð	O
við	O
tilteknu	O
ertandi	O
efni	O
.	O

Allt	O
eru	O
þetta	O
dæmi	O
um	O
ertingu	O
á	O
húðinni	O
.	O

Snertiofnæmi	O
(	O
e.	O
allergic	O
contact	O
dermatitis	O
)	O
er	O
ein	O
gerð	O
af	O
húðbólgu	O
eða	O
exemi	O
(	O
e.	O
eczema	O
)	O
og	O
getur	O
valdið	O
blöðrum	O
.	O

Það	O
stafar	O
af	O
ofnæmi	O
fyrir	O
tilteknu	O
efni	O
,	O
til	O
dæmis	O
málmi	O
í	O
skartgripum	O
(	O
nikkelofnæmi	O
)	O
,	O
eða	O
eitri	O
,	O
til	O
dæmis	O
frá	O
brenninetlum	O
(	O
e.	O
poison	O
ivy	O
)	O
.	O

Sumar	O
tegundir	O
sýkinga	O
hafa	O
í	O
för	O
með	O
sér	O
blöðrumyndun	O
og	O
má	O
þar	O
nefna	O
hrúður-	O
eða	O
kossageit	O
sem	O
ákveðin	O
tegund	O
klasabaktería	O
(	O
Staphylococcus	O
)	O
veldur	O
.	O

Veirusýkingar	O
geta	O
einnig	O
valdið	O
blöðrum	O
.	O

Þær	O
helstu	O
eru	O
veirurnar	O
Herpes	O
simplex	O
I	O
og	O
II	O
(	O
frunsur	O
ofan	O
og	O
neðan	O
mittis	O
)	O
,	O
Varicella	O
zoster	O
,	O
sem	O
veldur	O
bæði	O
hlaupabólu	O
og	O
ristli	O
,	O
og	O
coxsackie	O
veirusýkingar	O
sem	O
eru	O
algengari	O
í	O
bernsku	O
.	O

Þekktur	O
sjúkdómur	O
í	O
síðast	O
talda	O
hópnum	O
er	O
gin-	O
og	O
klaufaveiki	O
en	O
hún	O
smitast	O
ekki	O
í	O
menn	O
.	O

Ýmsir	O
húðsjúkdómar	O
einkennast	O
af	O
blöðrumyndun	O
.	O

Þar	O
má	O
nefna	O
húðupphlaup	O
(	O
e.	O
pemphigoid	O
)	O
,	O
blöðrusótt	O
(	O
e.	O
pemphigus	O
)	O
og	O
kláða	O
sem	O
talinn	O
er	O
tengjast	O
glútenóþoli	O
(	O
e.	O
dermatitis	O
hepetiformis	O
)	O
.	O

Ennfremur	O
eru	O
þekktir	O
arfgengir	O
blöðrumyndunarkvillar	O
,	O
eins	O
og	O
Epidermolysis	O
bullosa	O
þar	O
sem	O
þrýstingur	O
eða	O
áverki	O
á	O
húð	O
leiðir	O
til	O
blöðrumyndunar	O
eða	O
Porphyria	O
cutanea	O
tarda	O
þar	O
sem	O
sólarljós	O
framkallar	O
blöðrumyndun	O
.	O

Höfundi	O
er	O
því	O
miður	O
ekki	O
kunnugt	O
um	O
íslenskt	O
heiti	O
þessara	O
kvilla	O
en	O
báðir	O
flokkast	O
þeir	O
undir	O
ofurnæmi	O
(	O
e.	O
hypersensitivity	O
)	O
.	O

Mörg	O
lyf	O
geta	O
valdið	O
blöðrumyndun	O
.	O

Sum	O
lyf	O
,	O
svo	O
sem	O
nalídixsýra	O
(	O
NegGram	B-Miscellaneous
)	O
og	O
fúrósemíð	O
(	O
Lasix	B-Miscellaneous
)	O
geta	O
vakið	O
viðbrögð	O
sem	O
enda	O
með	O
blöðrumyndun	O
í	O
húð	O
.	O

Önnur	O
lyf	O
,	O
eins	O
og	O
doxýsýklín	O
(	O
Vibramycin	B-Miscellaneous
)	O
auka	O
líkur	O
á	O
blöðrumyndandi	O
sólbruna	O
með	O
því	O
að	O
gera	O
húðina	O
viðkvæmari	O
fyrir	O
sólarljósi	O
.	O

Enn	O
önnur	O
geta	O
haft	O
mun	O
afdrifaríkari	O
áhrif	O
og	O
ýtt	O
undir	O
alvarlegri	O
,	O
jafnvel	O
lífshættulega	O
,	O
blöðrumyndandi	O
kvilla	O
.	O

Dæmi	O
um	O
slíkt	O
er	O
Lyell	B-Miscellaneous
'	I-Miscellaneous
s-heilkenni	I-Miscellaneous
(	O
einnig	O
kallað	O
TEN	B-Miscellaneous
)	O
sem	O
lýsir	O
sér	O
í	O
roða	O
og	O
mikilli	O
blöðrumyndun	O
á	O
30%	B-Percent
eða	O
meira	O
af	O
húðinni	O
.	O

Í	O
kjölfarið	O
geta	O
skemmdir	O
á	O
húðinni	O
orðið	O
mjög	O
alvarlegar	O
og	O
nái	O
þær	O
í	O
gegnum	O
yfirhúðina	O
,	O
líkt	O
og	O
við	O
annars	O
stigs	O
brunasár	O
,	O
getur	O
komið	O
drep	O
í	O
blöðrurnar	O
sem	O
veldur	O
því	O
að	O
húðin	O
flagnar	O
af	O
.	O

Skoðið	O
einnig	O
svar	O
sama	O
höfundar	O
við	O
spurningunni	O
:	O
Af	O
hverju	O
fær	O
maður	O
blöðrur	O
?	O

Margar	O
sögur	O
eru	O
til	O
af	O
því	O
að	O
fólk	O
hafi	O
gránað	O
snögglega	O
í	O
kjölfar	O
áfalls	O
en	O
þetta	O
hefur	O
ekki	O
verið	O
staðfest	O
með	O
vísindalegum	O
rannsóknum	O
.	O